Bawe Tahir

Ji Wîkîpediya, ensîklopediya azad.

Bawe Tahir, ya Baba Tayer (we Kurdî Nawendî), helbestwan, hozan, fîlesof û derwêşîgi Kurd bü ki le sesali 11em le şari Hemedan da zîngî dikird.

Naznaw[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]

Naznawegey "Baba Tahirê Uryan” bî we watey (me’nay) “Bawa Tayeri Rût û Lût”. Î naznawe belgey derwêş bîni Bawe Tahir e.

Zîngî (Jîyar)[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]

Agadarîyeyli fireyg le ser jîyar û zîngî Bawe Tahir neresîye destman û erra nimûne îme be rûnakî û roşinî nüezanîm ki Bawe Tahir le kam şar da hatbîye dunya (ango-ye’nî Bawe Tahir le merdimi kam şari Kurdistan büye). Guman çûd girtûperi (dorûberi) 1100 sal pîş Bawe Tahir hatbüye gîhan (dunya). Le naw naznawegey’a Bawe ya Baba nîşani Yarisanîtî (Yarisanigerî) ye. Çûnki Yarisaneyl we gewreyli ayînî xweyan üşin Babe, Bawe ya Pîr. Be’zî serçaweyl üşin Serencam Name (kitawi ayînî Yarisaneyl) we desti Bawe Tahir nüsyaye. Bawe Tahir saleyli fireyig le Hemedan zîngî dikird û malî diwayî, ango gûrgagey, le meydanîg (we nawi Meydani Bawe Tahir) le bakûri (şimali) şari Hemedan e.

Helbestwanî (Şa’irî)[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]

Helbest û şîregani Bawe Tahir firetir çiwarînen û çimanî gûranî dihatine kar. Îmrûje rûjhelatzanegan î helbestane girê den we Pehlewîgan. We dax û efsûsew heta îmrûj helbesteyli Bawe Tahir, ki le bineret da we ziwani Kurdîn, wek helbesteyli Farsî,Lurî ya amîteyg le Farsî, Lurî û Kurdî nasyayin. Belam (welî) we rasî wa nîye çunki ta îse fire helbestwan û hozani Kurd, Azerî, Gîlek, Mazenî, hwd. büyin ki we ziwani Farsî helbestwanîyan kirdîye belam (welî) le laygîtirew da îse yê helbestwani Farsîş nebüye ki helbest û şîreganî têkil û amîtey Kurdî biked ya heta we Kurdî şîr büşîd. Eger îme le dîmenîg (menzerîg) rasteqîn (heqîqî) û resen timaşa bikeym tiwanîm wey rasteqînetîye (heqîqete) biresîm ki Bawe Tahiri Rût tenya hozani Kurd bî ki egerîş ditiwastî we Farsî şîr û honrawe büşîd, honraweganî amîtey Kurdî dikird!

Kemîg Le Helbestegan[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]

((Xûdawenda! kê büşim ba kê büşim?
Mije pirr eşkê xûnîn ta kê büşim?
Hemem kez der biranin sû te ayim
To kem ez der biranî va kê büşim?!))
Wergîran (Tercûme):
Xwa! we kî büşim, we kî büşim?
Birjang pirr le firmîski xünîn, ta key büşim?
Demîg ki le dergay xweyan derim ken, min dêm we dergay tu
Eger tinîş derim bikey, ewsa min we kî büşim?!
((Dilim ez derdê te daîm xemîn e
Be balîn xiştim û bester zemîn e
Hemîn cûrmim kê mû te dost dîrim
Zi her ket dost dire hal în e?!))
Wergîran:
Dilim le derd û jani tu daîm xemîn û pejarebar e
We cîwan xiştim û cîgam zewîn e
Tenya gûnahim ew e ki dûsit dîrim
Ta bizanim, her kî dûsit dîrîd hal û ehwalî wa se?!
((Meger şîr û pelengî ey dil ey dil?
Be mû daîm bicengî ey dil ey dil
Eger destim fitî xûnit verîjim
Bivînim ta çi rengî ey dil ey dil!))
Wergîran:
Meger şêr û pelengî ey dil ey dil?
Wegerd min daîm hay le şerr û ceng ey dil ey dil
Eger bikefîde desim xünit birrişnim
Takû bînim çi rengîd ey dil ey dil!
((Hezarit dil be ğaret borde vîşe
Hezaranit ciger xûn kerde vîşe
Hezaran dax vîş, ez vîşim eşmer
Henî neşmerde ez eşmerde vîş e!))
Wergîran:
Hezaran dil firetir we tarran birdîde
Hezaran ciger firetir xün kirdîde
Hezaran dax firetir, firetir şimardim
Hêmanî neşmardegan le şimardegan firetirin!
((Sîye bextim ke bextim sernigûn bî
Tûwe rûjim ke rûjim vajgûn bî
Şûdim xar û xesê kûhê mûhebbet
Zê destê dil ke ya reb ğerqi xûn bî!))
Wergîran:
Sîyebextim ki bextim pêçewanes
Sîyerrûjim ki rûj û rûjgarim lar büe
Büme poş û pilaşi kîfi mûhebbet
Le desti dil ki ya rebî le naw xün’a bixinkîyeyid
((Nigarîna dil û cunim te dîrî
Heme peyda û penhûnim te dîrî
Nedûnim mû ke î derd ez kê dîrim
Hemî zûnim ke dermûnim te dîrî))
Wergîran:
Nîgarê! Dil û giyanim hin tûne
Gişt diyar û nadiyarim hin tine
Nüezanim ki ey jane eşqe le kîye
Her î dizanim ki dermanim we lay tine
((Dilî nazûk be sane şîşe’em bî
Eger ahî kişim endîşe’em bî
Sirişkim ger bûwe xûnîn eceb nîst
Mû an darim ke der xûn rîşe’em bî!))
Wergîran:
Dilîg nasik wîney (çimanî) şîşe dîrim
Eger ahîg bikîşim endîşe dîrim
Firmîskim ger büese xünîn eceb nîye
Min ew darime ki le naw xün rîşe dîrim!

Helbesteyli Temam-Kurdî[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]

Mamosa Rehmet Mucteba Mînewî le mûzey Qonya da yê qereyg parçe-şîr û çiwarîne we ziwanîg kûne peyda kirdîye ki hin Bawe Tahir in. Î helbesteyle we giştî we zarawayegî Kurdî kûne’n ki îmrûj êtê nemanîye. Belam (welî) îy zarawe we rasî pirdîg e le naw ziwan û zaraweganî Kurdî ki tiwanîm büşîm Hewramî, Soranî û Kirmanckî girê ded we yegtir. Parçeyg ley helbesteyle:

((Zaricem dî werayî mûrc edxwerd
Mûrcan du destî we Xweda derd
Negehan bamed an bazûdarî
Zariciş kûşt û mûran zaric edxwerd
Dallê ce Elwend kohan kerd perwaz
Baziş bikûşt û xûniş pak vaxwerd
Bamed neçîrevan derdîn û dayîn
Be wekdiş tîr û dall ej kar baderd
“Bişe neçîrevan destit û ça dest
Çi înet bedkere ej kar baderd”
“Be name neşê îne wed ke min kerd
Be min her an keran her wed ke min kerd!”))
Wergîran:
Kewgî dîm xweraki mirüçe dixward
mirüçegan destyan erra Xwa berz kirdin
Kûtûpirr bazîg rawger û deselatdar hat
Kewgegey kuşt û mirüçegan kewgegeyan dixward
Dalîg le kîfi Elwend perwaz kird
Bazegey kuşt û xünî pak û temam helxward
Rawgerîg bêrehm û qîn le dil
Tîrîgî awîşt û dalegey daxist
[Mirûçegan wetyan:] “Biçû rawger, desit xweş bû!
K’ey bedkare le kar xistîd
[Rawger wetî:] “Îy kare ki kirdim nüewid we hûy (delîli) nawdarî min
We minîş her wa biken ki min (we dalegem) kird!”

Helsengandini Ziwani Çiwarînegani Bawe Tahir Legerd Kurdî, Lurî, Farsî[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]

Wişey Bawe Tahir Kurdî Xwar (Kelhûrî, Gerrûsî, Lekî, Soranî) Kurdî Jûr (Kurmancî) Lurî Farsî
ez, mû min, mi ez mo men
te to, tû, tûwe te to to
eşmerdin eşmardin, jimardin ejmartin şumurdên şimurden
bûşim büşim, bilêm, bêjim bêjim begom bigûyem
dîr- dîr-, he-, hes- he- dar- dar-
dost dîrî dûst dîrî, xweşî dewê hez dike dust dare dûst dared
verîj- rij-, riş- verij- rîz- rîz-
vîn- wîn-, bîn- bîn- bîn- bîn-
sîye sîye, reş reş sîya sîyah
rûj rûj, roj roj rûz rûz
bîn bîn, bûn bûn bîdên bûden
zûn- zan- zan- dûn- dan-
bûwe bûwe, büe bûye bîde bûde
ed- e(d)-, di- di- (mê-) mî-
mûran edxwerd mûran/mirüçegan exwerd/dixward mûran dixward mûrçel (me)hûrden mûrçêha mî xurdend
Xweda Xweda, Xwa Xwedê Xoda Xuda
dal dal şahîn oqab, şahîn Uqab, şahîn
vaxwerd helxwerd, helxward, helqorand vexward hûrd aşamîd
neçîrevan neçîrewan/-van, rawger nêçîrvan şîkarger şikarçî
ej, ce ej, je, le, de ji, je ê ez
wed wa, weha we, wesa îtûr angûnê
bişe biçû biçe boro birû

Helsengandin Legerd Hewramî, Kirmanckî, Lurî, Farsî[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]

Wûşey Bawe Tahir Hewramî Kirmanckî Lurî Farsî
ez, mû min, ez (kevnar) ez mo men
te tu to, ti, te to to
eşmerdin eşmerdey hûmar şumurdên şimurden
zaric jereç zaranc kûk kebk
werayî werayî (çîyê) werdişî hûrak xurak
ce ce ci ê ez
verîj- rîj- riş- rîz- rîz-
vîn- wîn-, vîn- vîn- bîn- bîn-
bişe şo boro boro
îne-ş bikûşt ey ney kişt îne-ş kûşt î kûşt-êş în ra kuşt-eş