Hiş

Ji Wîkîpediya, ensîklopediya azad.

Hiş, pir li ser têt axaftin. Ji xeynî vê yekê jî, bêjeyeke ku pir têt bi kar anîn. Di jiyanê de jî, wateya wê, bi hizirkirinê re derdikeve holê. Hiş, bêjeyeke ku hîmê xwe ji ´hii´ digire. Hii, degekeke. Lê di wateya wê de, di mêjî de hinek zanebûn û hizrên ku hene jî anîne bîrêye. Bi vê yekê jî, mêjiyê biçûk mirov bahsa wê dike. Mêjiyê biçûk, têde pir hizir û rewş hene. Lê hatina ji bîrkirin. Hinek gotin û cerna hinek dîtin, dike ku ew hizir û rewş werin bîra mirov. Bi vê yekê jî, ew bêje, an jî dîtinên ku tênine bîra mirov, weke miftên hişin jî. Ji xeynî degekekê jî bibîranîneke jî. Ji ber vê yekê pir divêt ku mirov li ser bisekine. Hiş, di felsefeyê de bêjeyeke ku pir girîng e. Hiş, herdû aliyên wê yên weke bûjen û arîşa, bi hev re diafirênin. Bûjenî, yên ku diafirinin û tên holê ne.Bi vê yekê re, ku afirandin û hatina holê çêbû, êdî mirov di wê pêvajoya dawiyê ya bûne de careke dî behsa hebûna bûjenê bike. Ji bûyîn bûye. Piştî bû, êdî ya bûyî heye. Ji bûjeniyê gihana arîşetiyê û ji arîşetiyê buhurîne bûjêniyê, di vir de bi hiş re jî wateyeke wê heye.

Hiş, li ser hebûne hişmenditiyê ava ya. Jî aqil bi bîrkirin, hiş têne ser ziman. Ji aqil bi bîrkirin, hişkirine. Hiş û hişkirin du bêjeyên jev cude na. Hiskirin, bi du wateyan xwe dide der. Wate pêşî hizirkirina. Yanî, ew ji li ber çav girtine.Wate wê ya dî ji, her weha bi bîrkirina. Yanî, hatina bîra. Di felsefeye kurdî de, bêje hiş, bêjeyeke ku pir girînge. Pir zanistan ji li ser serî wastandiya.Di jiyanê de, car bi car di wate hatina bîrê(aqil) de ji têt bi karanîn. Lê ku bi wate ji têt bikar anîn, dema ku mirov li avayê bikaranîne dimeyîzenê, mirov dibêne ku ne tenê di wate aqil de têt bîr karanîn.Ji xaynî wê yekê ji, weke ku car bi car wate bîr ji, bi hinek awayan dikeve nav wê wate wê ya ku têne ser ziman de. Bi vê yekê re divêt ku mirov baş li ser bi sekinê. Weke bêja ji hiş, di jiyanê de dema ku tê bi kar anîn, car bi car di wateyeke dî de ji têt bi kar anîn. Di wate deynekirine de têt bikar anîn. Minaq, cerne ku dêyek ji zaroka xwe hêrs dibe, dibêjiyê de´ hiş ba´. Cerne ji, ji bo ku hinek li hinek tiştne bi hiseênin û hineke din ji di ber wan de bi peyivin, di wê heyeme de, ji wan re têt gotin ´hinekî hiş ba, ka ez lê vê bihênim´. Her weha hê bi gelek wate awayan ji têt ser ziman.Lê hiş di vir de emê li ser wate wê ya hizir bi sekinin.Ew wate wê girînge. Hiş, bi mirov re bi hîme ji. Di mejiyê mirov de, ji bo ku hiş bê kirin û bi wateyeke dî ji ji bo ku hiş bi pêşbikeve cihê wê hene. Ew cih, di xwe de gelek pêşketine dide çêkirin.

Ew pêketinên ku çêdibin ji, bi mirov re di şaxsiyete mirov de didine nîşandin. Hiş, ji xaynî vê yekê ji, aqilê mirova.Ku mirov hizir kir, Mirov di aslê xwe de hiş ji dikê. Zanistvanê kurd Feqiyê Teyran, hiş weke beşek ji pêşketine aqil dibine. Bi vê yekê re, dema ku hiş têne ser ziman, bahsa dîtine dike.Dîtin, li gor wî di hişkirinê de pir girînge. Hiş, bi xwe re di jiyana mirov de ji hertimî pir afirandina tênet. Di gelek beşên jiyana mirov de xwediyê kifşkirineke mazina.Zanistên kurd, yên dema sadsala 15, û 16, pir li ser vê yekê sekine. Wan bi hiş, weke ku kevneşopîyek dianî ser ziman.Ji xwe, dema ku mirov li dîroke hizir ya kurdan dimeyîzenê, mirov kevneşopîyeke ji bi hiş re di bîne. Di dema Medan de, remilvan hebûn. Wan, di nav xalkê de geleki û gelekî deng dabû.navê wan hebû.Wan, li gor xalkê, pêşîye mirov di dît.Wê di pêşiye mirov de wê çi derkeve pêşiye mirov, wan didît. Bi vî awayî, li wan dihata bawerkirin. Ew mirovne ku xwedi hişmedî bûn. Bi vê yekê re mirov karê bêje navê wan hebû. Hişkirin, vê yekê re, di dema wan de, di wateyeke dî de bû. Di wê wateyê de bû ku mirov karê xwe bigihine paşaroja xwe ji. Wan li ser vê yekê wateyeke hiş ava dikir.Wê wate de, rênîşan hebû û remilvanê wê rênişanê hebû. Remilvan, hizir dikir û bi hizirkirine xwe re xwe digahanda ew nişanakên ku wê rêyê bide ber çavan. Li gor remilvanên Mediyan, di serê mirov de ji bûne, hin hizir hena. Bi hizirkirinê wê bêne hişê mirov....

Çavkanî[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]

  • Pirtûka çirokên keçelok (Abdusamet yigit)