Bîrûnî
| Bîrûnî | |
|---|---|
Pûlekî ji bona bîranîna Bîrûnî di 1973an de ji aliyê Yekîtiya Sovyetan ve hat amadekirin.
|
|
| Navê rastî | أبو الريحان محمد بن أحمد البَيْرُوني
Ebû Reyhan Mihemed bîn Ehmed el-Bîrûnî |
| Bernavk | El-Bîrûnî |
| Zayîn | 15'ê Êlûn 973 Xwarezm - Ûzbêkistan |
| Mirin | 13'ê Kanûn 1048 Xeznî - Efxanistan (75 Salî) |
| Esil | Îranî / Fars |
| Dîn | Îslam |
| Pîşe | Matematîk, Astronomî, Fizîk, Dîrok, Felsefe, Civaknasî û Kîmya |
| Bandorbar | Arîstoteles, Batlamyûs, Aryabhata, Muhemmed Pêxember, Dînewerî, Ebû Nesr Mensûr |
| Bandorker | Îbn Sîna, Omer Xeyam, Îbn Heysem |
biguherîne |
|
Bîrûnî an Beyrûnî yan jî Ebû Reyhan el-Bîrûnî (b. 15 êluna 973 Xwarezm - m. 13 kanûn 1048 Xeznî) fîlozof, matematîkzan, astronom, fizîknas, dîroknas, kîmyager û sosyologê fars bû.[1]
Bîrûnî li gundê Kath nêzî Xwarezmê (li Ûzbêkistana îro) hatiye dinyayê. Navê wî bi farisî tê wateya Berbajar. Bi şûnde navê wî li gundê wî Kat jî kirine. Ew dersên matematîk û astronomîyê ji Ebû Nesr Mensûr digire.
Ew bi fîlozofên weke, Îbn Sîna, Îbn Miskeweyh û mîrza Ebû'l Ebas Memûnê Xwarezmşah re hevkariyê dike. Bi Mehmûdê Xezneyî re diçe Hindistanê, li wê derê zimanê wan hîndibe, hem li ser ola wan, hem jî li ser felsefa wan dixebite û pirtûkeke bi navê "Kitêba Hindistanê" (bi erebî: Kitab el-Hind) li ser vedîtinên xwe dinivîse. Ew yewnanî, suryanî û berberî jî zanîbû. Wî pirtûkên xwe bi (zimanê xwe yê dayîkê) farisî û bi erebî dinivîsandin.[2]
Li gor zanînan nêzîkê sedûheştê (180) pirtûkên wî hene. Heftê (70) pirtûkên wî yên esmannasîyê û bîst (20) pirtûkên wî yên li ser matematîkê hene. Lê ji van pirtûkan, bi tenê bîstûheftên (27) wan, heta roja me hatine.
Gotiye ku dinya di şeklê kûreyê de ye û dizivire. Pirtûkên wî, bi zimanekî gellek giran hatine nivîsandin, ku wî bi xwe jî gotiye ku ew pirtûkên xwe, ji bo zanyaran dinivîsîne. Hinek pirtûkên wî li zimanên rojavayê hatine wergerandin. Li rojavayê, bi navê ‘Alîboron’ tê naskirin.
Berhemên Bîrûnî[biguherîne]
- El-Asar'il-Baqiye an'il-Kurûni'i-Hali-ye
- El-Kanûn'ul-Mes'ûdî
- Kitab'ut-Tahkîk Ma li'l-Hind
- Tahdîd'u Nihayeti'l-Emakin li Tas-hîh Mesafet'il-Mesakin
- Kitabu'l-Cemahir fî Ma'rifet-i Cewa-hir
- Kitabu't-Tefhîm fî Evaili Sıbaati't-Tencîm
- Kitabü's-Saydele fî Tib
Çavkanî[biguherîne]
Ana Britannica – 4. Cilt / s. 269-271
- Cyril Glassé (1991). The Concise Encyclopedia of Islam. HarperCollins, San Francisco. ISBN 0-905743-65-2
