Famîleya sosinan

Pelezêya avevekê (Iris spuria)

Famîleya sosinan (Iridaceae) famîleyeke riwekan e, di desteya Asparagales cih digire. Çînên vê malbatê yên navdar, sosin) (Iris) û gihaşimşîran (Gladiolus) in. Bi taybetî şimşîrî yan şimşîriya îlîrî (Gladiolus illyricus) navdar e. Gula hesretê yan bi navên din hanek, sefran, zehferan (Crocus sativus) jî di vê famîleyê de ye.

Sîstematîk

Famîleya sosinan (Iridaceae) ji 66 çîn û bi qasî 2000 cureyan pêk tê.

• Binekoma Isophysidoideae Takhtajan tenê çînek wê jeye:
  • Isophysis: Tenê cureyek jê heye: Isophysis tasmanica.
• Binekoma Nivenioideae Schulze ex Goldbl. 3 çîn û qasî 14 cureyên darî, li başûrê Afrîka û hin giravan:
  • Nivenia
  • Klattia
  • Witsenia
• Binekoma Aristeoideae Vines: Çînek jê heye:
  • Aristea Aiton (Afrika, Madagaskar): Bi qasî 55 cureyan.
• Binekoma Geosiridaceae Goldblatt & J.C.Manning: Tenê çînek:
  • Geosiris Baillon (li Madagaskar û Komoran): Yek (an jî du) cureyek.
• Binekoma Patersonioideae Goldblatt: Tekane cure:
  • Patersonia R.Br. (li Awistraliya Borneo Sumatra Gînêya Nû): 21 cure.
• Binekoma Iridoideae Eaton: 5 şax, 30 çîn û bi qasî 900 cure:
  • Şaxa Diplarrheae: Cureyek:
    • Diplarrhena: 2 cure.
  • Şaca Sisyrinchieae Baker: 6 çîn:
    • Libertia: 12 cure li Awistralasya û başûrê Amerîkayê.
    • Olsynium: 12 cure li Amerîkayê.
    • OrthrosanthusBi 9 cureyên xwe li Awstraliya, başûr û navenda Amerîkayê.
    • Sisyrinchium: 140 cure li bakur û navenda Amerîkayê.
    • Solenomelus: 2 cure, li Şîle û Arjentînê.
    • Tapeinia: Tenê cureyek li Şîle û Arjentîn.
  • Şaxa Irideae, bi 5 çînan:
    • Bobartia: 15 cure li başûrê Afrîka.
    • Dietes: 6 cure, li rojhilat û başûrê Afrîka.
    • Ferraria: 14 cure li herêmên tropîk ên Afrîkayê.
    • Pelezê yan sosin (Iris) (tevlî Belamcanda, Hermodactylis, Pardanthopsis): Bi qasî 280 cureyan li Ewropa, Asya û Amerîkayê.
    • Moraea (tevlî Barnardiella, Galaxia, Gynandriris, Hexaglottis, Homeria, Roggeveldia): Bi qasî 198 cureyan li Ewrasya, herwiha Kurdistan, devedora Deryaya Navûn, Rojhilata Navîn, Sahara û başûrê Afrîka.
  • Şaxa Trimezieae: 3 çîn:
    • Neomarica: 12 cure li başûr û navenda Amerîkayê.
    • Pseudotrimezia: 12 cure li rojhilatê Brezîlê.
    • Trimezia: 20 cure li Amerîka.
  • Şaxa Tigrideae Baker: 15 çîn:
    • Alophia: 5 cure li Anerîka.
    • Calydorea: 16 cure li başûrê Amerîka.
    • Cipura: 9 cure li Amerîka.
    • Cobana: Cureyek li Guatemala û Honduras.
    • Sosina badînî, pelezêska stekanî (Cypella, tevlî Kelessa, Onira, Phalocallis): Bi qasî 30 cureyan li başûr û navenda Amerîkayê.
    • Eleutherine: 2 cure li Amerîka.
    • Ennealophus: 5 cure li başûrê Amerîkayê.
    • Gelasine: 6 cure li başûrê Amerîkayê.
    • Herbertia: 7 cure li DYA û başûrê Amerîkayê.
    • Hesperoxiphon: 4 cure.
    • Larentia: 4 cure li Meksîk û başûrê Amerîkayê.
    • Mastigostyla (tevlî Cardenanthus): 20 cure li başûrê Amerîkayê.
    • Nemastylis: 4 cure li Amerîkayê.
    • Salpingostylis: Tenê cureyek li Florîdayê.
    • Sosina tawus (Tigridia (tevlî Ainea, Cardiostigma, Colima, Fosteria, Rigidella, Sessilanthera): 45-55 cure, li Amerîkayê.
• Binekoma Crocoideae G.T.Burnett (Syn.: Ixioideae): 5 şax, 28 çîn û nêzîkî 1025 cure:
  • Şaxa Watsonieae Klatt: 8 çîn:
    • Cyanixia: Tenê cureyek.
    • Lapeirousia: 42 cure li herêmên tropîk ên Afrîkayê.
    • Micranthus: 3 cure.
    • Pillansia: Cureyek li başûrê Afrîka.
    • Savannosiphon: Tekane cure li başûrê Afrîka.
    • Thereianthus: 8 cure li başûrê Afrîkayê.
    • Watsonia: Bi qasî 55 cureyan li başûrê Afrîkayê.
    • Zygotritonia: 4 cure li herêmên tropîk ên Afrîkayê.
  • Şaxa Croceae (Syn.: Ixieae Dum.): 14 çin:
    • Afrocrocus: Cureyek.
    • Babiana: 90 cure.
    • Chasmanthe: 3 cure.
    • Pîvok, pirpizêk (Crocus): Bi qasî 85 cureyan li Kurdistan, seranser Ewrasya û bakurê Afrîkayê.
    • Dierama: 44 cure li herêmên tropîk ên Afrîkayê.
    • Duthieastrum: Cureyek.
    • Geissorhiza: 86 cure.
    • Hesperantha: 82 cure li Afrîka.
    • Ixia: 67 cure.
    • Radinosiphon: 2 cure li herêmên tropîk ên Afrîka û başûrê Amerîkayê.
    • Pîvoka qûmê (Romulea): 92 cure li Afrîka, Kurdistan û devedorê Deryaya Navîn.
    • Sparaxis: 16 cure.
    • Syringodea (li başûrê Afrîkayê)
    • Tritonia: 30 cure.
  • Şaxa Freesieae: 4 çîn:
    • Crocosmia (Crocosmia): 8 cure.
    • Devia: Tenê cureyek li Afrîkayê.
    • Freesia: (tevlî Anamatheca): 15 cure li Afrîka.
    • Xenoscapa: 2 cure.
  • Şaxa Gladioleae: 2 çîn:
    • Gihaşimşîr (Gladiolus): 262 cure li Kurdistan, Afrîka, Madagaskar û Ewrasyayê.
    • Melasphaerula: Tenê cureyek li başûrê Afrîkayê.
  • Şaxa Tritonopsideae: Tenê çînek:
    • Tritonopsis: Bi qasî 24 cureyan li başûrê Afrîkayê.

Çavkanî

• Peter Goldblatt & John C. Manning: The Iris Family: Natural History and Classification., Timber Press, Portland, 2008. ISBN 978-0-88192-897-6: Google-Books.