Kozak

Kozak
Ethnic community çîna civakî estates of the realm
biguhêre - Wîkîdaneyê biguhêre

Kozak gelek etnodînî yê dîrokî ye ku bi eslê xwe ji deştên Ewropaya Rojhilat e, bi taybetî deverên ku îro Rûsya, Ûkrayna û Qazaxistan dihewîne. Peyva "kozak" ji peyva tirkî "qazaq" hatiye girtin, ku tê maneya "azad" an "hov", ku awayê jiyana serbixwe ya Kozakan nîşan dide. Di Serdema Navîn de, komên cûrbecûr dest pê kirin ku li herêmên sînor ên Împaratoriya Rûsî bi cih bibinnû li wê derê wek civakên leşkerî yên xweser jiyabûn. Bi şarezayiya xwe ya siwarî û şervanî dihatin nasîn û di şer û pevçûnên leşkerî yên herêmê de roleke sereke lîstin.

Kozak pir caran di nav "nîştecih" an "stanitzas" de dijiyan, ku mîna gundên xweser dihatin organîze kirin. Ew xwediyê pergalek hiyerarşiya leşkerî bûn û di nav "hostvan" an "çekdar" ê curbicur de hatin dabeş kirin. Her yekîneyek kozak xwedî serokatiya xwe bû. Bi taybetî demokrasiya kozak navdar bû, ku bi meclîsên gel û hilbijartina serokên wan dihat nasîn. Civaka wan li ser hiqûê hişk ê namûsê û girêdana kûr a bi dîn û kevneşopiyê re bû.

Kozak gelek caran wek leşker di xizmeta tsarsên rûs de bûn û di berfirehkirina Împaratoriya Rûsî de li Sîbîrya û Asyaya Navendî de rolek girîng dilîstin. Ew beşdarî gelek kampanyayan bûn, di nav de li dijî Teterên Kirimê, Osmaniyan û Komara Polon-Lîvanî û di sedsalên 17an û ya 18an de beşeke bingehîn a artêşa rûsî bûn.

Di sedsala 19an de, di bin serweriya tsaran de, kozak zêdetir di nav artêşê de hatin entegre kirin, lê kevneşopiyên xwe parastin û hê jî hinkî xweser bûn. Di Şoreşa Rûsî ya sala 1917ê de, gelek Kozak alîgirê tsaran bûn û li dijî Bolşewîkan şer kirin, ku piştî şoreşê bû sedema zordestiyek dijwar li hemberî wan. Gelek Kozak reviyan derveyî welat, nemaze Ewropa û DYAyê, û li wir çand û kevneşopiyên xwe parastin.

Di sedsala 20an de, mîrateya kozak vejînek jiyan kir, nemaze piştî hilweşîna Yekîtiya Sovyetê. Îro li Rusya û Ûkrayna dîsa komeleyên kozak hene, ku ji bo domandina kevneşopiyên kozak û pêşvebirina çand û dîrokê pabend in. Kozak bi folklor, govend û muzîka xwe têne naskirin, ku îro jî beşek ji nasnameya wan ya çandî ye.

Tevî kevneşopiyên xwe yên leşkerî û statuya wan a dîrokî wekî parêzvanên sînor, gelê kozak pir caran bi dewleta Rûsyayê re têkiliyek dudilî hebû. Di gelek serdemên dîroka xwe de li dijî pêkhateyên desthilatdariya navendî bûn, nemaze dema ku xweseriya xwe di xetereyê de didîtin. Kozak di dîroka gelên Ewropaya Rojhilat de jî sembola hewldana serxwebûn û xweseriyê ne. Dîroka cihêreng a kozakan qonaxên întegrasyonê, berxwedan û geşbûna çandî vedihewîne. Heya roja îro, nasnameya wan bi dîrok û guhertinên siyasî yên Rûsya û Ukrayna ve girêdayî ye.