Kurdên Qazaxistanê
 | |
| Gelhe tevahî | |
|---|---|
| 40.442[1] | |
| Ziman | |
| Kurmancî, qazaxî, rûsî | |
| Baweriya dînî | |
| Îslam, êzdîtî, bêbawerî |
Kurdên Qazaxistanê yek ji komên diyaspora kurdan in. Kurd di 1940an de li Qazaxistanê hatine bicîhkirin.
Kurdên Qazaxistanê yek ji gelek kêmneteweyên etnîkî yên wî welatî ne û xwedî dîrokek balkêş in, lê pir caran nayên paşçav kirin. Hatina wan a Qazaxistanê ji nêz ve bi serhildanên siyasî û civakî yên sedsala 20an ve girêdayî ye. Bi taybetî di serdema Stalîn de, gelek kurd ji herêmên Ermenistan, Gurcistan û Azerbaycanê bi zorê ber bi Asyaya Navîn ve hatin sirgûnkirin. Ev sirgûnên ku di salên 1930-1940 de pêk hatin, beşek ji siyaseta Sovyetê ya tunekirina komên etnîkî bûn, yên ku bêbawer dihatin hesibandin.
Dîrok
[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]Dîroka kurdên Qazaxistanê bi sirgûnên serdema Stalîn dest pê dike. Di salên 1930-1940an de gelek kurd ji herêmên xwe yên Ermenîstan, Gurcistan û Azerbeycanê sirgûnî Asyaya Navîn hatin kirin. Ev veguheztinên bi darê zorê beşek ji siyaseta Sovyetê bûn ku komên etnîkî wekî potansiyel nesayî dihesibînin. Bi hezaran kurd di nava şert û mercên giran de derbasî Qazaxistanê bûn û di encamê de wendahiyên giran hatin dayîn. Kurd piştî hatina xwe neçar mabûn ku di hawîrdoreke biyanî û gelek caran nemihvan de riya xwe bibînin. Gelek kurd di cotkarên kolektîf de dixebitîn û bi vî awayî di pêşveçûna aborî ya herêmê de bûn. Digel şert û mercên dijwar, Kurdan nasnameya xwe ya çandî parastin, ziman û kevneşopiyên xwe parastin.
Serxwebûna Qazaxistanê di sala 1991ê de ji bo hindikahiyên etnîkî, ku di nav wan de Kurd jî hene, bû destpêka serdemeke aramiyê. Lê gelek kurd ji welêt derketin, yên din jî zêde li bajaran bi cih bûn. Di vê serdemê de gelek kurd dest bi pîşeyên curbecur kirin û di nûjenkirina civaka Qazaxistanê de bûne alîkar. Di heman demê de rêxistinên kurdan ji bo parastina çand û zimanê xwe dest bi xebatê kirin. Wan çalakiyên çandî û qursên ziman organîze kirin, da ku kevneşopiyan bigihînin nifşên ciwan. Lê di warê siyasî de kurd li Qazaxistanê hindik bûn û di nav pêkhateyên siyasî yên welêt de kêm hatin temsîlkirin.
Hukûmeta Qazaxistanê sîyaseta tolerans û hevkarîya di nav etnîkî de pêş xist, ku alîkarîya kurdan kir ku baştir tev li civakê bibin.
Çand û huner
[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]
Kurdên Qazaxistanê tevî şert û mercên dijwar ên ku tê de hatine Qazaxistanê, nasnameya xwe ya çandî parastine. Zimanê wan, bi giranî Kurmancî, her weha adet û cejnên wan ên kevneşopî, îro jî di gelek civatên kurdan de têne parastin. Bi taybetî Newroz bi coşeke mezin tê pîrozkirin û beşeke girîng a nasnameya çandî ye.
Civaka Kurd li Qazaxistanê îro ji 40.000 heta 60.000 kesan pêk tê. Gelek ji wan li herêmên başûr û rojavayê welêt, bi taybetî li Almaty, Shymkent û deverên derdorê dijîn. Di dema Sovyetê de, kurd gelek caran wek cotkar û karker di cotkarên kolektîf de kar dikirin û bûn beşeke girîng a di çandiniya Qazaxistanê de. Lê piştî hilweşîna Yekîtiya Sovyetê, gelek kurd li navendên bajaran bi cih bûn û di warên cuda de dest bi kar kirin. Têkiliya di navbera kurdan û komên din ên etnîkî yên li Qazaxistanê de bi ahengî derbas dibe. Qazaxistan bi civaka xwe ya pir-etnîkî tê nasîn, û hukûmet ji serxwebûna 1991an vir ve siyaseta aştiya nav-etnîkî û toleransê dimeşîne. Lê dîsa jî, wek gelek kêmneteweyên din, kurd jî bi kêşeyan re rû bi rû ne, bi taybetî dema ku mijar dibe nûnertiya siyasî û gihîştina çavkaniyan.
Di van salên dawî de, rêxistin û komeleyên kurdan zêdetir hewl didin, ku civaka xwe xurt bikin. Ew parastina ziman û çanda kurdî bi bernameyên perwerdeyî, çalakiyên çandî û hevkariya bi rêxistinên kurdî yên navneteweyî re pêş dixin. Di heman demê de gelek kurd bi awayekî aktîf di nav civaka Qazaxistanê de cih digirin û di pêşveçûna aborî û çandî ya welêt de beşdar in. Întegrasyona kurdên Qazaxistanê mînaka adaptebûn û berxwedaniya vê koma etnîkî ye. Her çiqas li dîasporayê dijîn jî, hevsengiyek di navbera pêkvejiyanê û parastina nasnameya xwe ya çandî de dîtine. Çîroka wan a li Qazaxistanê çîroka hilkirin, adaptasyon û serketftinê ye. Civaka kurd di pirrengiya çandî ya Qazaxistanê de beşeke girîng e û hebûna wan pêkhateya civakî ya welat dewlemend dike.
Tevî dîroka xwe ya dijwar jî, gelek kurdên Qazaxistanê ji pêşerojê geşbîn in. Ew hêvî dikin ku çand û kevneşopiyên xwe bigihînin nifşê din û cihê xwe di civaka nûjen a Qazaxistanê de zexm dikin. Di vî warî de kurd mînakek e, ku hindikahiyên etnîkî çawa dikarin di dewleteke pirneteweyî de tevî şert û mercên nebaş rolek girîng bilîzin. Çîroka wan a li Qazaxistanê ne tenê çîroka saxbûnê ye, lê di heman demê de beşdarbûn û dewlemendkirina çandî ye.