Here naverokê

Mîrnişîna Îslamî ya Kurdistanê

Ji Wîkîpediya, ensîklopediya azad.
Mîrnişîna Îslamî ya Kurdistanê
1994 — 2003
Al
Mîrnişîna Îslamî ya Kurdistanê (reş) li lûtkeya xwe, li parêzgeha Helebce
Mîrnişîna Îslamî ya Kurdistanê (reş) li lûtkeya xwe, li parêzgeha Helebce
Agahiyên gelemperî
 Rêveberî Mîrnîşî
 Paytext Biyare
 Ziman kurdî
 Dîn Îslam
 TBH {{{tbh}}}
 TBH/sal {{{tbh kes}}}
 Dirav Dinarê iraqî, tûmenê îranî
 Dem 1994 - adara 2003
 Nîşana înternetê {{{nîşana înternetê}}}
 Kd. telefonê {{{koda telefonê}}}
 {{{agahîgelemp1 sernav}}} {{{agahîgelemp1}}}
 {{{agahîgelemp2 sernav}}} {{{agahîgelemp2}}}
 {{{agahîgelemp3 sernav}}} {{{agahîgelemp3}}}
 {{{agahîgelemp4 sernav}}} {{{agahîgelemp4}}}
 {{{agahîgelemp5 sernav}}} {{{agahîgelemp5}}}
Gelhe
{{{gelhe}}}
{{{gelhe2}}}
{{{gelhe3}}}
{{{gelhe4}}}
{{{gelhe5}}}
Rûerd
{{{rûerd}}}
{{{rûerd2}}}
{{{rûerd3}}}
{{{rûerd4}}}
{{{rûerd5}}}
Dîrok û bûyer
{{{bûyer3}}}
{{{bûyer4}}}
{{{bûyer5}}}
{{{bûyer6}}}
{{{bûyer7}}}
{{{bûyer8}}}
{{{bûyer9}}}
{{{bûyer10}}}
{{{bûyer11}}}
{{{bûyer12}}}
Serwerî
   Emîr
Mela Krêkar
Elî Bapîr û Wirya Salih
{{{serokA3}}}
{{{serokA4}}}
{{{serokA5}}}
{{{serokA6}}}
   {{{sernav serokB}}}
{{{serokB1}}}
{{{serokB2}}}
{{{serokB3}}}
{{{serokB4}}}
{{{serokB5}}}
   {{{sernav serokC}}}
{{{serokC1}}}
{{{serokC2}}}
{{{serokC3}}}
{{{serokC4}}}
{{{serokC5}}}
   {{{sernav serokD}}}
{{{serokD1}}}
{{{serokD2}}}
{{{serokD3}}}
{{{serokD4}}}
{{{serokD5}}}
   {{{sernav serokE}}}
{{{serokE1}}}
{{{serokE2}}}
{{{serokE3}}}
{{{serokE4}}}
{{{serokE5}}}
{{{serokE6}}}
{{{serokE7}}}
{{{serokE8}}}
{{{serokE9}}}
Karîna qanûndanînê
{{{perleman}}}
{{{perleman1}}}
{{{perleman2}}}
{{{perleman3}}}
{{{perleman4}}}
{{{perleman5}}}
Ya berê Ya paşê
Îraqê baasîÎraqê baasî
Herêma KurdistanêHerêma Kurdistanê

Mîrnişîna Îslamî ya Kurdistanê (bi soranî: میرنشینی ئیسلامیی کوردستان) dewleteke kurdî ya nenaskirî bû ku ji aliyê qanûnên şerîetê ve hat birêvebirin û serxwebûna xwe ji Iraqê ragihand û di sala 2003an de bi dawî bû.

Dîrok

[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]

Serhildanê sala 1991ê ji Partiya Demokrat a Kurdistanê (PDK), Yekîtiya Niştimaniya Kurdistanê (YNK) û Bizûtinewey Îslamî le Kurdistan (IMK) pêk dihatin, ku li dijî hikûmeta Iraqê serî hildan û Herêma Kurdistanê ava kirin. IMK li Herêma Kurdistanê hebûna xwe ya girîng berdewam kir. Piştre şerê birakujî di navbera PDK û YNK’ê de derket. Osman Ebdulezîz IMK weke alternatîfa gendeliya PDK û YNKê nîşan da. IMK û KDP hevalbendên hev bûn, her çend carcaran bi hev re rû bi rû diman. Di çarçoveya rêkeftinan de, kontrola Herêma Kurdistanê bû sê beş. Parêzgariya Duhokê û Hewlêrê ji PDKê re, parêzgeha Silêmaniyê ji YNKê re û parêzgeha Helebce jî radestî IMKê hat kirin. Îmarat beşek ji Herêma Kurdistanê bû, lê ne di bin desthilata Hikûmeta Herêma Kurdistanê de bû. Dema ku IMK di nava Hikûmeta Herêma Kurdistanê de hate bicihkirin, hinekan ji IMKê derketin û komên xwe ava kirin, ku li Îmaratê xebatên xwe domandin.[1][2][3][4] Di nav koman de Îslah bi serokatiya Mele Krêkar, Koma Dadweriya Kurdistanê bi serokatiya Elî Bapîr, û Cundelîslam, ku piştî Eniya Tewhîd a Îslamî, Tevgera Berxwedana Îslamî, û Yekîneya Soran a Duyem, yekkirin, bi serokatiya Ebû Ebdullahê Şafîî.[5] Di destpêka serhildanên 1991ê, Kurdên IMKê serdana Usame Bin Laden kirin û jê re behsa hovîtiyên ku Sedam Huseyn li dijî Kurdan dike, kirin. Piştî ku Elqaîde di sala 1991 de hate veguhestin bo Sûdanê, mamosteyekî payebilind ê Elqaîde serdana Başûrê Kurdistan kir ji bo perwerdekirina IMK di 1992 de.[6] Mela Krekar ji sala 1991ê hetanî ku di sala 2001ê de ji Îslahê derket, fermandarê leşkerî yê IMKê bû.[7] Di sala 2001ê de, Mela Krekar dest danî ser mîrnişîna nearam û serxwebûna xwe ragihand û niyeta xwe ya berfirehkirina mîrnişîna îslamî ji bo tevahiya hemû Kurdistan ragihand. Mela Krekar mîrnişîniya îslamî wek dewleteke kurdî ya serbixwe nîşan da û îdia kir ku ew ê berê Kurdistanê berfireh neke.[8][9][10][11] Di mîrnişîna îslamî de, Îslah û Cundelîslam li hev ketin û Ensarulîslam ava kirin, ku wekî leşkerê mîrnişîna îslamî tevdigeriya.[5]

Mela Krekar, rêberê Ensarulîslam, Emîrê Îmaratê bû, Ebû Ebdullah Şafîî û Elî Bapîr jî cîgirên wî bûn. Ji ber ku Îmarata Îslamî ya Kurdistanê di bin ambargoya defakto ya hemû aliyan de ye, cîhadîstên kurd ên rojhilata kurdistanê piştgirîyeke girîng kirin û torên ku bi qaçaxî derbasî Îmarata Îslamî ya Kurdistanê dikirin, ava kirin.[12][9][13][14][15]

Jiyana di bin Mîrektiya Îslamî de

[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]

Mîna Mela Krekar, gelek şervan û serkirdeyên Ensarulîslam jî xwedî nerînên neteweyî bûn û mîrnişîniya nû wekî serketina tevgera serxwebûna Kurdistanê dinirxandin. Di heman demê de kevneperestên ku çanda Kurdî di warê civakî de pêş dixistin bûn. Lê hêmanên netewperestiyê yên ku dijberiya Îslamê dikirin hatin terikandin.[16][17][18][19] Her wiha hat ragihandin ku Ensarulîslam qanûnên tund ên Şerîetê sepandine, li dijî hindikahiya Yarsanî hovîtî pêk anîne û bi tundî zilm li sofiyan kirine.[20][21][22] Mîrnişîna Îslamî ya Kurdistanê peywendiyên dîplomasî li gel Mîrnişîna Îslamî ya Efxanistanê ya di bin serokatiya Mela Omer de hebû û dê kurdan bişanda Afganistanê da ku ji Talîban an jî Elqaîde rahênanan bibînin.[23] Her wiha şande ji Usame Bin Ladin re li Afganîstanê şandin.[24] Sipahê Pasdaran bi wê yekê hat tawanbar kirin ku li hember tiştên ku li ser sînorên wan diqewime, bêhiş bûn.[25] Mela Krekar û Ensarulîslam, Mîrnişîna Îslamî ya Kurdistanê li gorî qanûnên îslamî wek dewleteke kurdî, ne ku dewleteke îslamî ya ku ji kurdan pêk tê, reftara xwe kirin.[26]

Piştî êrîşên 11ê Îlonê, Elqaîde xwest ku Îmarata Îslamî ya Kurdistanê ji bo operasyonên paşerojê weke baregehekê bikar bîne. Ebû Museb Zerqawî ji Efxanistanê derket û bi alîkariya kurdên Îran û Ewropayê bi qaçaxî derbasî Îmaratê bû. Ew demeke kurt li mîrnişînê ma, û di dawiyê de çû Enbarê, li wir ew gelek navdartir bû.[27] Mîrnişîna Îslamî ya Kurdistanê bala xwe dayê hin kevneperestên Talîbanê, ku ji Erebên Afganî û hem jî ji Peştûnan pêk dihatin, ku ji aliyê etnîkî û zimanî ve nêzîkî Kurdan bûn. Piraniya cîhadiyan her tim Kurdên herêmî bûn. Di lûtkeya xwe de di sala 2002 de, Ensar al-Islam zêdetirî 700 şervanên xwe hebûn, ku ji %90 Kurd bûn.[28][29]

Sedam Huseyn hay ji Îmarata Îslamî hebû, û Ensarulîslam wek metirsiyeke cudaxwaz dihesiband, û hewl da ku zanyariyan li dijî wan kom bike. Ev yek di salên 2004 û 2006 de ji aliyê îstixbarata Amerîkî ve hat piştrastkirin. Mela Krekar gef li Sedam Huseyn xwaribû ku eger Iraq tiştekî li dijî Îmarata Îslamî ya Kurdistanê biceribîne dê bi xwe bikuje.[30][31][26]

Rûxandina mîrnişînê

[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]

Piştî destpêkirina êrişa Amerîkî ser Iraqê, hikûmeta Bülent Ecevit destûr neda Amerîkayê ku ji axa Tirkiyê derbasî Iraqê bibe. Dewletên Yekbûyî Operasyona Viking Hammer di 2003 de dest pê kir. Piştî windakirina Îmaratê, piraniya Ensarulîslam li ser sînorê Îran-Iraqê kom bûn, li wir ji aliyê Kurdên rojhilatê Kurdistan ve bi qaçaxî derbasî Îranê bûn.[32] PDK û YNK li ser çawaniya şerê li dijî Ensarulîslamê li hev nekirin û hinek berpirsên PDKê jî red kirin ku destêwerdanê bikin û gotin ku YNK neçar e rûbirûyê encamên wê bibe ku Ensarulîslam bidest xistina hêzeke wisa bike.[33]

Piştî hilweşîna Îmaratê, Ensarulîslam jî hilweşiya. Ebû Ebdullah Şafiî ku ji Herêma Kurdistanê reviyabû damezrandibû û Cemaat Ensar el-Sunne damezrandibû û li dijî serhildana Iraqê şer kiribû, Mela Krekar jî çû Norwêcê û Rewtî Şax ava kir berî ku di sala 2015an de were girtin.[34][35][36] Elî Bapîr bi Hikûmeta Herêma Kurdistanê re li hev kir û koma xwe weke partiyeke siyasî ya qanûnî tomar kir.[37][38]

Mela Krekar pirsa netewperestiya YNKê kir û îdia kir ku ti netewperwerekî kurd dê Amerîkayê vexwîne ku yekane dewleta kurdî têk bibe. Mela Krekar jî red kir ku beşdarî serhildana Îraqî bibe, ji ber ku gelek cîhadîstên Îraqî efserên berê yên Baasî bûn. Wî her wiha îdia kir ku eger Îmarata Îslamî ya Kurdistanê nehatiba girtin, êrişeke Ensarulîslamê bo ser Tirkiyê nêzîk bû.[36]

Cemaeta Ensarulîslam di sala 2007 de hate damezrandin, her çend Molla Krekar îdîa kir ku ti têkiliya wê bi wî û Ensarulîslamê resen re tune. Cemaeta Ensarulîslam jî bi piranî Kurd bû, lê weke Ensarulîslama resen ne neteweperest bû. Ev girûp beşdarî êrîşên opozîsyona Sûriyê yên sala 2024an bû û di Çileya 2025an de tevlî Wezareta Berevaniya Sûriyê bû.[36]

Di dawiya sala 2016an de, di 15 saliya Biyare de, Mele Krêkar got ku "Hêvîdar im di zûtirîn dem de em ji Iraqê derkevin. Ezê bi dil û can piştgiriya wê bikim. Dewleteke têkçûyî di her warî de, cara yekê ye ku Iraq firoke kirî, Keyaniya Kurdistanê û Silêmanî bombebaran kirin, eger beşeke biçûk ya Kurdistanê ji Îraqê veqete û serxwebûnê ragihînim, ezê bi hemû awayî piştgirîya wê bikim, li Morîtanyayê binêre, pereyê avahiyek jî tunebû ku ala xwe bihejînin, lê ev yek rê li wan negirt, serxwebûna xwe ragihandin." Herwiha got, ew ti neyîniyê li hember ti berpirsên Hikûmeta Herêma Kurdistanê nabînin. Hişyar Zêbarî aştiya Krekar bi hikûmeta Kurdistanê re piştrast kir.[39]

Çavkanî

[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]
  1. ^ "The Islamist Threat from Iraqi Kurdistan | The Washington Institute". www.washingtoninstitute.org (bi îngilîzî). Roja gihiştinê 6 kanûna pêşîn 2024.
  2. ^ Faleh A. Jabar and Hosham Dawod, The Kurds: nationalism and politics (London: Saqi), 203-230.
  3. ^ Iraqi Kurdistan: Political Development and Emergent Democracy, Gareth R. V. Stansfield, 2003, pp. 97, ISBN:9781134414161, 1134414161
  4. ^ The A to Z of the Kurds, Michael M. Gunter, 2009, pp. 88, ISBN:9780810863347, 0810863340
  5. ^ a b "Ansar al-Islam in Iraqi Kurdistan." Human Rights Watch, Date unknown. Web. 18 October 2010.
  6. ^ Beyond Iraq: The Future of World Order, 2011, pp. 114, ISBN:9789814324878, 9814324876
  7. ^ ”Mullah Krekar”, Society for Recognition of Famous People, Date unknown. Web. 27 July 2015; Romano, David. "An Outline of Kurdish Islamist Groups in Iraq." The Jamestown Foundation, September 2007. Web. 27 July 2015.
  8. ^ Gade, Tine; Palani, Kamaran (22 May 2022). "The hybridisation of religion and nationalism in Iraqi Kurdistan: The case of Kurdish Islam". Third World Thematics: A TWQ Journal. 5 (3–6): 221–241. doi:10.1080/23802014.2022.2070269. hdl:11250/2999460. S2CID 249036504.
  9. ^ a b "Does Kurdish jihadist group threaten Hayat Tahrir al-Sham in north Syria? - Al-Monitor: The Pulse of the Middle East". http://www.al-monitor.com. 20 June 2021. Archived from the original on 5 May 2022. Retrieved 27 March 2022.
  10. ^ Aymenn Jawad Al-Tamimi (11 May 2014). "Key Updates on Iraq's Sunni Insurgent Groups". Brown Moses Blog. Archived from the original on 28 January 2015. Retrieved 26 May 2014.
  11. ^ "Kurdish group incorporated into Syrian Ministry of Defense". Zagros Media. 6 sibat 2024.
  12. ^ "Komal should 'shed' Islamic label: party leader". www.rudaw.net. Roja gihiştinê 20 sibat 2023.
  13. ^ "Journey to jihad: Iran's Sunni Kurds fighting a holy war in Idlib". www.rudaw.net. Roja gihiştinê 20 sibat 2023.
  14. ^ "Iraqi political groupings and individuals". middleeastreference.org.uk. Ji orîjînalê di 5 adar 2007 de hat arşîvkirin.
  15. ^ Ram, Sunil (nîsan 2003). "The Enemy of My Enemy: The odd link between Ansar al-Islam, Iraq and Iran" (PDF). The Canadian Institute of Strategic Studies. Ji orîjînalê (PDF) di 30 adar 2004 de hat arşîvkirin. Roja gihiştinê 6 sibat 2015.
  16. ^ Gade, Tine; Palani, Kamaran (22 May 2022). "The hybridisation of religion and nationalism in Iraqi Kurdistan: The case of Kurdish Islam". Third World Thematics: A TWQ Journal. 5 (3–6): 221–241. doi:10.1080/23802014.2022.2070269. hdl:11250/2999460. S2CID 249036504.
  17. ^ "Does Kurdish jihadist group threaten Hayat Tahrir al-Sham in north Syria? - Al-Monitor: The Pulse of the Middle East". http://www.al-monitor.com. 20 June 2021. Archived from the original on 5 May 2022. Retrieved 27 March 2022.
  18. ^ Aymenn Jawad Al-Tamimi (11 May 2014). "Key Updates on Iraq's Sunni Insurgent Groups". Brown Moses Blog. Archived from the original on 28 January 2015. Retrieved 26 May 2014.
  19. ^ "Kurdish group incorporated into Syrian Ministry of Defense". Zagros Media. 6 sibat 2024.
  20. ^ "Ansar al-Islam in Iraqi Kurdistan (Human Rights Watch Backgrounder, )". www.hrw.org.
  21. ^ "Ansar al-Islam in Iraqi Kurdistan". Human Rights Watch. Ji orîjînalê di 15 hezîran 2010 de hat arşîvkirin. Roja gihiştinê 22 kanûna paşîn 2014.
  22. ^ Brynjar, Lia. Understanding Jihadi Proto-States - JSTOR. JSTOR 26297412.
  23. ^ "Journey to jihad: Iran's Sunni Kurds fighting a holy war in Idlib". www.rudaw.net. Roja gihiştinê 19 çiriya paşîn 2024.
  24. ^ Schanzer, Jonathan (January 2004) "Ansar al-Islam: Back in Iraq :: Middle East Quarterly". Middle East Quarterly. Archived from the original on 2016-11-29. Retrieved 2016-11-28.
  25. ^ "Journey to jihad: Iran's Sunni Kurds fighting a holy war in Idlib". www.rudaw.net. Roja gihiştinê 20 sibat 2023.
  26. ^ a b "Kurdish group incorporated into Syrian Ministry of Defense". Zagros Media. 6 sibat 2024.
  27. ^ The Islamic State: A Comparative History of Jihadist Warfare, Anthony Celso, 2018, pp. 74, ISBN:9781498569798, 149856979X
  28. ^ The Kurds: A People in Search of Their Homeland, Kevin Mckiernan, 2006, pp. 213, ISBN: 9780312325466, 0312325460
  29. ^ Surrogate Terrorists: Iran's Formula for Success, Stephen Kramer, 2010, pp. 37-38, ISBN: 9780761850946, 0761850945
  30. ^ "Senate Intelligence Committee Report p.92-93" (PDF). Ji orîjînalê (PDF) di 21 îlon 2006 de hat arşîvkirin.
  31. ^ "Senate Select Committee on Intelligence on Postwar Findings About Iraq's WMD Programs and Links to Terrorism and How They Compare with Prewar Assessments. 109th Congress, 2nd Session" (PDF). Senate Report on Pre-war Intelligence on Iraq. 8 îlon 2006. Ji orîjînalê (PDF) di 15 sibat 2015 de hat arşîvkirin. Roja gihiştinê 8 sibat 2015.(See III.G, Conclusions 5 and 6, p.109.)
  32. ^ "The rise and fall of Ansar al-Islam". Christian Science Monitor. ISSN 0882-7729. Roja gihiştinê 13 çiriya paşîn 2023.
  33. ^ The Kurds: A People in Search of Their Homeland, Kevin Mckiernan, 2006, pp. 214-215, ISBN:9780312325466, 0312325460
  34. ^ "16 ISIS-Linked Suspects Held in Europe-Wide Sweep: Italy Officials". NBC News. 12 çiriya paşîn 2015. Roja gihiştinê 13 çiriya paşîn 2015.
  35. ^ "Italy announces swoop on 'jihadist network'". The Local. Roja gihiştinê 13 çiriya paşîn 2015.
  36. ^ a b c "Kurdish group incorporated into Syrian Ministry of Defense". Zagros Media. 6 sibat 2024.
  37. ^ Obeid, Adel Ahmad.'L'islamisme en mutation : Une étude pluridisciplinaire sur la mouvance islamiste kurde, pp. 22-23
  38. ^ Obeid, Adel Ahmad.'L'islamisme en mutation : Une étude pluridisciplinaire sur la mouvance islamiste kurde, pp. 80-83
  39. ^ Mahmud Yasin Kurdi (29 îlon 2016). "Time has come to break from Iraq, says radical Kurdish cleric Mulla Krekar". rudaw.net. Ji orîjînalê di 29 çiriya paşîn 2016 de hat arşîvkirin. Roja gihiştinê 28 çiriya paşîn 2016.
Ji "https://ku.wikipedia.org/w/index.php?title=Mîrnişîna_Îslamî_ya_Kurdistanê&oldid=1925304" hatiye standin.