Mamekî

Mamekî Tunceli
Bajarê Mamekî
Navçe
Welat	Bakurê Kurdistanê
Dûgel	Tirkiye
Parêzgeh	Dêrsim (parêzgeh)
Serbajar	Mamekî
Hejmara nahiyan	4 nahiye
Hejmara bajarokan	1 bajarok
Hejmara gundan	52 gund
Gelhe (2009)	35.909 kes
Rûerd	882 km2
Berbelavî	9,8 kes/km2
Bajarê navendî
Gelhe (2009)	31.599 kes
Koordînat	39°06′23″Bk 39°32′33″Rh
Bilindayî	914 m
Koda postayê	62000
Koda telefonê	(+90) 428
Mamekî Mamekî (Tirkiye) Mamekî Mamekî (Bakurê Kurdistanê) Mamekî Mamekî (Dêrsim)

Mamekî, Mamekiye an jî Kalan (1928: ماميكى / Mamiqui; 1946: Mamiki (Kalan); bi tirkî: Tunceli) bajarekî li Bakurê Kurdistanê ye û serbajarê parêzgeha Dêrsimê ye. Li gorî serjimara 2009an 35.909 mirov li bajêr dijîn. Şaredara bajêr Edibe Şahin e ku ji BDP'ê hatiye hilbijartin. Mamekî dikeve navenda rojhilatê Tirkiyeyê.

Çand û huner

Dîn

Di çavkaniyên sedsala 19. û 20. de tê xuyakirin ku Qizilbaşên kurd ên herêma Dêrsimê, ji Elewiyên Anatolyayê ji aliyê baweriya xwe ve gelekî cuda ne. Kurdên elewî, hertim berî ku roj hil were şiyar dibin û silavê didine Rojê. Pîrozbûna Rojê ya di nav kurdên elewî de dide xuyakirin ku herwiha têkiliya baweriya wan bi dînê kurdan Êzîdîtiyêyê ve heye.^{[çavkanî hewce ye]}

Kurdên Dêrsimê ku di bin navê Elewîtiyê de baweriya xwe didomînin û di nav wan de baweriya wan weke Raa Haq ango Rêya Heq tê binavkirin, di koka xwe de xwediyê têkiliyên xurt ên bi Zerdeştîtiyê re hene. Dema li herêmê tê nêrîn, pîrozbûna agir, baldariya di derbarê kirin, gotin û fikra mirovan de (ev di Zerdeştîtiyê de weke gotina rind, karê rind û ramana rind tê zanîn), cilûbergên jinan ên bi şêweyê Zerdeştiyan, deqên li ser dest û rûyê mirovan, remzên Zerdeştîtiyê yên li ser merş û xalîçeyên wan, hinek ji têkiliyên di navbera Elewîtiya kurdên Dêrsimê û Zerdeştîtiyê de didine xuyakirin.

Baweriya ferîştehan li cem Elewiyên Dêrsimê heye. Ji van yê girîng Kalê Xizir e. Ev baweriya ferîştehan ji ya îslamiyetê cuda ye. Elewiyên kurd baweriya xwe bi ferîştehên ku Erd û ezman diparêzin tînin. Di diayên xwe de gotinên Ya Melekê Erd û Asîmanê bikartînin. Ev bawerî di nav kurdên êzîdî û yarsanî de jî heye.

Dersîm ji bo baweriya Elewiyên kurd cihekî pîroz e. Bi sedsalan serekên vê baweriyê ji vir derketine û li gorî kevneşopiyên kevn, rêberên ruhanî yên vê baweriyê her sal ziyareta bawermendên xwe yên herêmên din dikirin. Ev kevneşopî di Êzîdîtiyê de, bi gerandina li gundan a Tawûsê Melek diderkeve holê.

Li Dêrsimê her sal 13ê kanûna paşîn de şahiyên gaxandê tên lidarxistin. Gaxand weke sersala kurdên elewî tê dîtin (Di gotina gelê « Sersal padîşahê nû »). Yek (an sê^{[çavkanî hewce ye]}) roj rojiya gaxandê tê girtin. Di heman demê de kurdên êzîdî jî 3 rojan rojî digirin û qurbanan digurênin. Dişibe noel a xirîstiyanan. Di baweriya Elewiyên Dêrsimê de ku gaxandê pîroz dikin, karakterekî folklorîk ê bi navê Kalo gaxand heye.

Dû gaxandê ra meh ku şiva "meh Xizir" e (Di gotina gelê « Çile li der Xizir li ser »). Rojiya Xizir 3 roj e (2 roj jî bervê terin) û di meh sibat de li rojê înê baş diwî.

Gelhenasî

Mamekî bi hezar salan bûye warê kurdan. Di deman demê de gelên ermenî û piştre tirkmen jî li Mamekiyê bi cih bûne.^{[çavkanî hewce ye]} Di dîroka Mamekiyê de ji sedema zordarî û komkujiyan, gelê herêmê hertim mişext bûye. Li gorî çavkaniyan her çiqas dem diçe, nifûsa Dêrsimê û bi vê re nifûsa Mamekiyê kêm dibe.

Sal	1940	1945	1950	1955	1960	1965	1970	1975	1980	1985	1990	1997	2000	2007	2009	2011	2015
Hejmara bajêr	837	762	1883	2360	3818	5.825	9.366	11.637	12.859	18.471	24.513	-	25.041	27.091	31.599	32.815	34.461
Hejmara gundan	-	-	-	-	-	14.736	15.573	17.454	16.998	17.484	13.142	-	5.282	4.056	4.310	4.308	4.417
Kom	-	-	-	-	19.245	20.561	24.939	29.091	29.857	35.955	37.655	27.091	30.323	31.147	35.909	37.123	38.878
Çavkanî: Yerelnet, Tunceli Girêdana arşîvê 2013-03-23 li ser Wayback Machine / Uluslararası Bilimsel Araştırmalar Dergisi: Tunceli Kentinin Nüfus Özellikleri (IBAD, 2019; 4(2):183-200)

Erdnîgarî

Gundên Mamekiyê

4 nahiye û 52 gundên navçeya Mamekiyê hene:

Mamekî (navend) Ana Fatma Askisor?? (Okurlar) Bornage Çola Hero Halvorî Hêniyê Dizdo Havigê Paxî? (Babaocağı) Îksor Mûşkirage? (Eğriyamaç) Sîn Korkes Şekak (Altınyüzük) Têştag? (Atadoğdu) Zaxge?? (Sarıtaş)

Çixêk Çemçelî Çixêk (Çiçekli) Havsîg Kanikyan Merxo Sirze Şixzo Sorpiyan Taptîg Trûşmeg (Aktuluk) Welîkan Xêçe Xosar

Pax Ambar Çuxure Gomemêş Gewreke Kortan Pax (Kocakoç) Pirtik Seyno Soxayîge (Atlantı) Tirkêl Vankûg Vilê Kaşî Xeceriye

Tûlik (Sütlüce) Aẍdad Giniye Hagapîl Keşîşan Pîlvank Rosnage Saxsîg Seydxan Sîlîc? (Dilek) Tûlik (Tüllük) Veraniz Xaçelî

Avhewa

Bajarê Dêrsimê xwediyê îklîma bejahiyê ye ku havînên wê gelekî germ û ziwa, zivistanên wê jî pirr sar û bi berf derbas dibin.

Germahî û barîna nîvekî ya mehane ji bo Mamekiyê (1975-2010) Rêb. Reş. Ada. Avr. Gul. Pûş. Tîr. Gel. Rez. Kew. Ser. Ber. Bilindtirîn germahî (°C) 2,5 4,4 11,0 17,8 23,7 29,7 34,8 34,9 30,3 22,4 13,1 5,3 Ø 19,2 Nimztirîn germahî (°C) −5,8 −4,2 0,9 6,3 10,2 14,6 19,1 18,6 13,5 8,3 2,0 −2,6 Ø 6,7 Germahî (°C) −2,0 −0,2 5,7 12,0 17,2 22,7 27,4 26,9 21,7 14,8 6,9 0,9 Ø 12,8 Barîn (mm) 109,8 101,8 100,7 100,8 65,5 19,2 4,9 4,9 15,1 63,7 99,3 119,2 Σ 804,9 Saetên bi tavik (st/r) 3,5 4,1 5,4 6,5 9,0 11,2 12,0 11,3 9,7 7,0 5,1 3,0 Ø 7,3 Rojên bi baran (r) 11,8 12,5 13,6 14,6 12,7 5,5 2,4 2,3 3,1 8,8 10,2 11,7 Σ 109,2 G e r m a h î 2,5 −5,8 4,4 −4,2 11,0 0,9 17,8 6,3 23,7 10,2 29,7 14,6 34,8 19,1 34,9 18,6 30,3 13,5 22,4 8,3 13,1 2,0 5,3 −2,6 Rêb. Reş. Ada. Avr. Gul. Pûş. Tîr. Gel. Rez. Kew. Ser. Ber. B a r î n 109,8 101,8 100,7 100,8 65,5 19,2 4,9 4,9 15,1 63,7 99,3 119,2   Rêb. Reş. Ada. Avr. Gul. Pûş. Tîr. Gel. Rez. Kew. Ser. Ber. Çavkanî: www.dmi.gov.tr

Galerî

• 

  Çemê Mizûr (Mamekî)

• 

  Çemê Mizûr û Pilemorê (Gola Çetû)

Girêdanên derve

 Li Wikimedia Commons medyayên di warê Mamekî de hene.

• Malpera fermî