Orşelîm

Orşelîm

ירושלים (îbranî)
القُدس (erebî)
Orşelîm ירושלים (îbranî); القُدس (erebî);
Bajar, holy city of Abrahamic religion, bajarê herî mezin, tourist destination, bajarê mezin, Roman city û bajarê kevnare
	ירושלים
	Bernavk: Ir ha-Kodesh (Bajarê Pîroz),; Bayt al-Maqdis (Mala Pîrozî),; Bait-ul-Muqaddas
	Orşelîm li ser nexşeyê;
	Orşelîm
	Koordînat: 31°46'44"Bk, 35°13'32"Rh
Welat	Filistîn (herêm)
Rêveberî	Îsrael
Îdîakirin	Filistîn û Îsraêl
Navçe	Navçeyên Orşelîmê
Wîlayet	Wîlayetên Orşelîmê
Paytexta	Jerusalem District; Judah; Keyaniya Orşelîmê; Îsraêl (Dewletên Yekbûyî yên Amerîkayê, Neteweyên Yekbûyî, 1950–); Mandatory Palestine; Kingdom of Israel; Dewleta Filistînê (Dewletên Yekbûyî yên Amerîkayê, Îsraêl, East Jerusalem); Mutasarrifate of Jerusalem; Herodian Kingdom of Judea ;
Dema avabûnê	4 millennium b.z.
Sûrên bajarê kevn	1541
Şerê Orşelîmê	18'ê Pûşperê 1948
Jinûve Yekbûn	7'ê Pûşperê 1967
Qanûna Orşelîmê	30'ê Tîrmehê 1980
Rêvebir
• Cure	Encûmena Şaredariyê
• Kargêrî	Şaredariya Orşelîmê
• Şaredar	Nir Barkat
• Şaredarê Filistînê	Zaki al-Ghul
Rûerd
• Giştî	125,42 km² ;
• Metro	652.000 dunams (652 km2 or 252 sq mi)
• Bilindahî	754 m
Gelhe	936.425 (2019)
Navê nîştecihan	orşelîmî, qudsî
Etnîkî (2016)
• Cihû	64%
• Ereb	35%
Dem	+2 (UTC)
Koda telefonê	+972-2
Malper	jerusalem.muni.il
	biguhêre - Wîkîdaneyê biguhêre

Orşelîm yan Quds (bi îbranî: יְרוּשָׁלַיִם‎, lat. Yerushaláyim; bi erebî: القُدس‎, lat. al-Quds; bi zimanê misrî yê kevin Ruşalimum, bi zimanê asûriyan ê kevin Urusalim an jî Urisalimmu; bi zimanê yewnanî ê kevin Hiyerosolyma ^{[çavkanî hewce ye]}) bajarekî rojavayê Asyayê ye Li ser deştek li çiyayiyên di navbera Deryaya Navîn û Deryaya Mirî de ye. Orşelîm yek ji kevintirîn bajarên cîhanê ye û ji bo sê dînên sereke yên îbrahîmî: Cihûtî, Xiristiyanî û Îslamê wekî bajarekî pîroz tê binavkirin. Ji ber ku Îsraêl saziyên xwe yên sereke yên hikûmetê li wir diparêze û Dewleta Filistînê di dawiyê de wê wekî kursiya desthilatdariya xwe pêşbîn dike, hem Îsraêl û hem jî Filistîn bajarê Orşelîmê wekî paytexta xwe îdîa dikin.

Di dema Îbrahîm de Melkîsedek li Orşelîmê padîşah û kahîn bû (Destpêkirin 14:18).

Wek ku ji "Nameyên el-Amarnayê" kifş dibe ^{[çavkanî hewce ye]}, Orşelîm di sedsaliya 14'an berî zayînê de, di destê misriyan de bû.

Piştî misriyan û heta dema Dawid padîşah, bajar di destê yêbûsiyan de ma^{[çavkanî hewce ye]}. Di sala 1000 berî zayînê Dawid Orşelîm vegirt (Samûêl II, 5:6-10) û kir peytexta xwe û kurên xwe. Ev wilo ma heta ku 587 berî zatînê padîşahê babîloniyan Nebûkadnesar êrîşî Orşelîmê kir û bajar ket destê wî.

537 berî zayînê padîşahê farisan Kîros destûr da cihûyan ku ji Babîlê vegerin cihê xwe û peytexta xwe dîsa ava bikin.

Di sala 70'ê berî zayînê serleşkerê romayî Tîtus bi artêşa xwe ve Orşelîm vegirt, şûreyên bajêr hilweşandin û gelek xanî jî xera kirin.

Di serîhildana Bar Koxba de (132 piştî zayînê) artêşa romayiyan careke din ket Orşelîmê û hemû cihû hatin sirgûnkirin; hingê romayiyan jî navê bajêr danî Eliya Kapîtolîna^{[çavkanî hewce ye]}. Bi vê yekê dixwestin ji pûtekî wan ê bi navê "Yûpiter Kapîtolînus" re hurmetê bikin.

638 piştî zayînê misilman ketin Orşelîmê û navê bajêr kirin Quds, yanî "pîroz"^{[çavkanî hewce ye]}.

Navên cuda yên bajarê Orşelîmê[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]

Bawermendên mesîhî û misilman bajar wekî "Bajarê Pîroz" (bi îngilîzî: the Holy City), "Qudsa Pîroz" û "Qudsa Şerîf" (Kudüs-i Şerif, Quds ash-Sharif) bi nav dikin.