Orşelîm

Orşelîm

ירושלים (îbranî)
القُدس (erebî)
Orşelîm ירושלים (îbranî); القُدس (erebî);
	Bernavk: Ir ha-Kodesh (Bajarê Pîroz),; Bayt al-Maqdis (Mala Pîrozî),; Bait-ul-Muqaddas
	Koordînat: 31°47′Bk 35°13′Rh / 31.783°Bk 35.217°Rh
Welat	Filistîn (herêm)
Rêveberî	Îsrael
Îdîakirin	Filistîn û Îsraêl
Navçe	Navçeyên Orşelîmê
Wîlayet	Wîlayetên Orşelîmê
Gihon Spring	4500 BZ
Bajarê Dawidê	1010 BZ
Sûrên bajarê kevn	1541
Şerê Orşelîmê	18'ê Pûşperê 1948
Jinûve Yekbûn	7'ê Pûşperê 1967
Qanûna Orşelîmê	30'ê Tîrmehê 1980
Rêvebir
• Cure	Encûmena Şaredariyê
• Kargêrî	Şaredariya Orşelîmê
• Şaredar	Nir Barkat
• Şaredarê Filistînê	Zaki al-Ghul
Rûerd
• Giştî	125.156 dunams (125,156 km2 or 48,323 sq mi)
• Metro	652.000 dunams (652 km2 or 252 sq mi)
• Bilindahî	754 m (2474 ft)
Navê nîştecihan	Orşelîmî
Etnîkî (2016)
• Cihû	64%
• Ereb	35%
Dem	+2 (UTC+3)
Koda telefonê	+972-2
Malper	jerusalem.muni.il
	biguhêre

Orşelîm yan Quds (bi îbranî: יְרוּשָׁלַיִם‎, lat. Yerushaláyim; bi erebî: القُدس‎, lat. al-Quds; bi zimanê misrî yê kevin Ruşalimum, bi zimanê asûriyan ê kevin Urusalim an jî Urisalimmu; bi zimanê yewnanî ê kevin Hiyerosolyma ^{[çavkanî hewce ye]}) bajarekî rojavayê Asyayê ye Li ser deştek li çiyayiyên di navbera Deryaya Navîn û Deryaya Mirî de ye. Orşelîm yek ji kevintirîn bajarên cîhanê ye û ji bo sê dînên sereke yên îbrahîmî: Cihûtî, Xirîstiyantî û Îslamê wekî bajarekî pîroz tê binavkirin. Ji ber ku Îsraîl saziyên xwe yên sereke yên hikûmetê li wir diparêze û Dewleta Filistînê di dawiyê de wê wekî kursiya desthilatdariya xwe pêşbîn dike, hem Îsraîl û hem jî Filistîn bajarê Qudsê wekî paytexta xwe îdîa dikin.

Di dema Îbrahîm de Melkîsedek li Orşelîmê padîşah û kahîn bû (Destpêkirin 14:18).

Wek ku ji "Nameyên el-Amarnayê" kifş dibe ^{[çavkanî hewce ye]}, Orşelîm di sedsaliya 14'an berî zayînê de, di destê misriyan de bû.

Piştî misriyan û heta dema Dawid padîşah, bajar di destê yêbûsiyan de ma^{[çavkanî hewce ye]}. Di sala 1000 berî zayînê Dawid Orşelîm vegirt (Samûêl II, 5:6-10) û kir peytexta xwe û kurên xwe. Ev wilo ma heta ku 587 berî zatînê padîşahê babîloniyan Nebûkadnesar êrîşî Orşelîmê kir û bajar ket destê wî.

537 berî zayînê padîşahê farisan Kîros destûr da cihûyan ku ji Babîlê vegerin cihê xwe û peytexta xwe dîsa ava bikin.

Di sala 70'ê berî zayînê serleşkerê romayî Tîtus bi artêşa xwe ve Orşelîm vegirt, şûreyên bajêr hilweşandin û gelek xanî jî xera kirin.

Di serîhildana Bar Koxba de (132 piştî zayînê) artêşa romayiyan careke din ket Orşelîmê û hemû cihû hatin sirgûnkirin; hingê romayiyan jî navê bajêr danî Eliya Kapîtolîna^{[çavkanî hewce ye]}. Bi vê yekê dixwestin ji pûtekî wan ê bi navê "Yûpiter Kapîtolînus" re hurmetê bikin.

638 piştî zayînê misilman ketin Orşelîmê û navê bajêr kirin Quds, yanî "pîroz"^{[çavkanî hewce ye]}.

Navên cuda yên bajarê Orşelîmê[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]

Bawermendên mesîhî û misilman bajar wekî "Bajarê Pîroz" (bi îngilîzî: the Holy City), "Qudsa Pîroz" û "Qudsa Şerîf" (Kudüs-i Şerif, Quds ash-Sharif) bi nav dikin.