Pêwendiyên Rûsya û Ûkraynayê

Pêwendiyên Rûsya û Ûkraynayê ji 24'ê sibata 2022'an vir de tu têkiliyên dîplomatîk ên fermî nebûn. Federasyona Rûsyayê û Ûkraynayê niha di rewşeke şer de ne: Şerê Rûs-Ûkraynayê di sala 2014'an de piştî ketina Krîmê ya Rûsyayê ji Ûkraynayê dest pê kir. Di sibata 2022'an de, Rûsyayê di eniyek berfireh li Ûkraynayê dagir kir.

Piştî hilweşîna Yekîtiya Sovyetê di sala 1991'an de, têkiliyên dualî yên dewletên paşverû di serdemên têkilî, alozî û dijminatiyek eşkere re derbas bûn. Di destpêka salên 1990'an de, siyaseta Ûkraynayê bi daxwazên ji bo misogerkirina serwerî û serxwebûna xwe serdest bû, li dûv wê siyasetek derve ya hevkariya bi Yekîtiya Ewropayê, Rûsya û siyasetên din ên bihêz re hevseng dike.

Têkiliyên di navbera her du welatan de ji Şoreşa Rûmetê ya 2014'an vir de dijminatî ne, ku serokê hilbijartî yê Ûkraynayê Viktor Yanukovych û alîgirên wî hilweşand, ji ber ku wî red kir ku peymanek hevbendiya siyasî û bazirganiya azad bi Yekîtiya Ewropayê re îmze bike ku piraniya piştgiriya parlamena Ûkraynayê hebû. Hikûmeta Ûkraynayê ya piştî şoreşê xwest wî welatî bi paşerojek di nav Yekîtiya Ewropayê û NATO'yê de pabend bike, ku li şûna lîstika dîplomatîk a nazik a hevsengkirina berjewendiyên xwe yên aborî û ewlehiyê bi yên Rûsya, YE û endamên NATO re bidomîne. Di sala 2004'an de, Çekya, Estonya, Mecaristan, Letonya, Lîtvanya, Polonya û Slovakya tevlî Yekîtiya Ewropayê bûn, li dû wan Bulgaristan û Romanya di sala 2007'an de (li Dewleta Endam a Yekîtiya Ewropayê binêre). Hikûmeta Rûsyayê ditirsiya ku endamtiya Ukraynayê di YE û NATOyê dê dîwarê rojava yê welatên hevalbend bi rêya sînordarkirina çûna Rûsyayê bo Deryaya Spî temam bike. Ligel Korêya Başûr û Japon bi Dewletên Yekbûyî re hevalbend in, hukûmeta rûsî fikar bû ku Rûsya ji hêla hêzên potansiyel dijmin ve hatî dorpêç kirin. Piştî Şoreşa Rûmetê, Rûsyayê piştgirî da milîsên cudaxwazên li Komara Gel a Donetskê û Komara Gel a Luhanskê, ku di şer de li herêma Donbasê ya girîng a aborî ya Ûkraynayê, li ser sînorê wê yê rojhilatî bi Rûsyayê ye. Ev herêm xwedî piraniya etnîkî ya rûsî ne. Di destpêka sala 2022'an de Şerê Rûs-Ûkrayna zêdetirî 13,000 kes kuştin û hin cezayên rojavayî li ser Rûsyayê anîn.

Di sala 2019'an de, guhertin di Destûra Bingehîn a Ûkraynayê de hatin kirin, ku nevegera rêça stratejîk a welêt berbi endamtiya Yekîtiya Ewropayê û NATOyê ve hatî pejirandin. Di dirêjahiya salên 2021 û 2022'an de, avakirina leşkerî ya Rûsyayê li ser sînorê Ûkraynayê aloziyên di navbera her du welatan de zêde kir û têkiliyên dualî aloz kiriye û Dewletên Yekbûyî peyamek bihêz şand ku dê êriş bi encamên xirab li ser aboriya Rûsyayê were bersivandin. Di 24'ê sibata 2022'an de, Rûsyayê dewleta Ûkraynayê dagir kir û Ûkrayna bûye sedema têkiliyên xwe yên dîplomatîk bi cîranê xwe yê rojhilat re qut bike.

Danasîna welat[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]

	Rûsya	Ûkrayna
Ala
Mertal
Gelhe	146,171,015 (Krîm jî tê de) ^[1]	41,319,838 (bêyî Krîm) ^[2]
Rûerd	17.125.191 km² (6.612.073 sq mi) ^[3]	603.550 km² (233.030 sq mi)^[4]
Tîrbûna gelhe	8/km² (21/sq mi)	73.8/km² (191/sq mi)
Demjimêr	9	1
Herêma aborî ya taybet	8.095.881 km² (3.125.837 sq mi)	147.318 km² (56.880 sq mi)
Paytext	Mosko	Kyîv
Bajarê mezin	Mosko (gel. 12,197,596; 20,004,462 Metro)	Kyîv (gel. 2,900,920; 3,375,000 Metro)
Hikûmet	Federala nîv-serokatiyê komara destûrî	Yekpareya nîv-serokatiyê komara destûrî
Zimanê fermî	Rûsî	Ûkraynî
Sereka olî	71% Ortodoks^[5] 15% beyî-olî 10% Îslam 2% xirîstiyanên din <1% katolîk 1% olên din	34% Dêra Ortodoks a Ûkraynayê^[6] 27.6% negirêdayî yên Ortodoks 13.8% Ortodoksên Ûkraynî 8.2% Katolîkên Yewnanî ya Ûkraynî 0.7% Protestanî û Evangelîkî 0.4% Roman Katolîk 0.6% yên din 8.8% ne-mezhebî 5.6% bêyî-olî
Komên etnîkî	80.90% Rûs 8.75% Gelên Tirk 3.96% yên din Hind-Ewropaaxêv (2.03% Ukraynî) 3.78% Kafkasiyan 1.76% Fînî û gelê mongol û bêhtir	77.8% Ûkraynayî 17.3% Rûs 4.9% yên din/ne diyar
TBH (navdêr) ji IMF	$1,576 trîlyon^[7]	$126 trîlyon^[7]
TBH (PPP) ji IMF	$4,328 trîlyon^[8]	$576 trîlyon^[8]
TBH (navdêr) serê mirovan ji IMF	$11,273 (2021)	$4,384(2021)
TBH (PPP) serê mirovan ji IMF	$29,495 (2021)	$13,943 (2021)
Hêza leşkerî	Hêzên Çekdar ên Rûsyayê (2020) 900,000^[9]^{: 190–205, 212} Leşker 280,000 Deryayî 150,000 Hêzên Hewayî 165,000 Hêzên Roket ên Stratejîk 50,000 Hewayî 45,000 Hêzên Operasyonên Taybet 1,000 Hêzên Rêhesinî 29,000 Ferman û Piştgirî 180,000 Paramîlîter 554,000 Parastina Sînor 160,000 (texmîn kirin) Parastina Federal 40,000–50,000 (texmîn kirin) Navenda Armanca Taybet a FSB 4,000 (texmîn kirin) Parastina Neteweyî 340,000 (texmîn kirin) Rezerve 2,000,000 Ji jor, 28,000 li Krîmê ne, di qada navneteweyî de wekî beşek ji Ukraynayê têne naskirin, û 3,000 li rojhilatê Ukraynayê hat ragihandin. Hêzên cudaxwaz ên rojhilatê Ukraynayê Komara Gel a Donetskê 20,000 (texmîn kirin) Komara Gel a Luhanskê 14,000 (texmîn kirin)	Hêzên Çekdar ên Ukraynayê (2020) 209,000 Leşker 145,000 Deryayî 11,000 Hêzên Hewayî 45,000 Hêzên Êrîşa Hewayî 8,000 Hêzên Operasyonên Taybet (nayê zanîn) Paramîlîter 102,000 Parastina Neteweyî 60,000 (texmîn kirin) Parastina Sînor 42,000 (texmîn kirin) Rezerve 900,000
Serokê rojane	Vladîmîr Putîn	Volodîmîr Zelenskî
Serokwezîrê rojane	Mikhail Mishustin	Denîs Şmîhal
Çeka navokî çalak/tevahî	1,600 / 6,850 (2019)	0 / 0 (2019)