Rojavaya Kurdistanê: Cudahiya di navbera guhartoyan de
Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8 |
Balyozxane (gotûbêj | beşdarî) B Reverted to revision 657910 by MikaelF (talk): Cudakirina Rojavaya Kurdistanê û Rêveberiya Xweser a Bakur û Rojhilatê Sûriyeyê (TwinkleGlobal) Etîket: Betal bike |
||
| Rêz 1: | Rêz 1: | ||
{{Kêm}} |
|||
{{Infobox Welat2 |
|||
{{Bêçavkanî}} |
|||
| mîkronetewî = |
|||
| nav = |
|||
| navê rastî = {{ziman|ar|الفدرالية الديمقراطية لشمال سوريا}}<br/>{{ziman|syc|ܦܕܪܐܠܝܘܬ݂ܐ ܕܝܡܩܪܐܛܝܬܐ ܕܓܪܒܝ ܣܘܪܝܐ}} |
|||
| navê hevbeş = Rojavaya Kurdistanê (Rojavayê Kurdistanê) |
|||
| konvansiyonel navê dirêj = Federaliya Demokratîk a Bakûrê Sûriyê |
|||
| rewş = Federasyona ''de facto'' ya [[Sûrî|Sûrîyê]] |
|||
| wêneyê ala = Flag of Syrian Kurdistan.svg |
|||
| sernav ala = |
|||
| ala hidûd = |
|||
| ala jêrenot = |
|||
| wêneyê ala2 = |
|||
| sernav ala2 = |
|||
| ala hidûd2 = |
|||
| wêneyê mertal = |
|||
| sernav mertal = |
|||
| awayê sembol = |
|||
| sembol jêrenot = |
|||
| dirûşma netewî = ''An Azadî, an azadî'' |
|||
| dirûşma bi kurdî = |
|||
| sirûda netewî = |
|||
| sirûda keyane = |
|||
| awayê sembolên din = |
|||
| sembolên din = |
|||
| wêneyê nexşe = Rojava location map.svg |
|||
| wêneyê nexşe2 = |
|||
| nexşe mezinî = 250px |
|||
| nexşe mezinî2 = |
|||
| nexşe sernav = |
|||
| nexşe sernav2 = |
|||
| nexşe sernûçe = |
|||
| nexşe sernûçe2 = |
|||
| cih = |
|||
| paytext = [[Qamişlo]] <ref name=qamishli>{{cite web|url=http://aranews.net/2016/07/syrian-kurds-declare-qamishli-capital-new-federal-system/|title=Syrian Kurds declare Qamishli as capital for the new federal system|work=ARA news|date=2016-07-05|accessdate=2016-07-05}}</ref><ref>http://basnews.com/en/News/Details/Syrian-Defense-Minister-in-Qamishli--We-won-t-let-anyone-take-Hasakah/21882</ref><ref>{{cite web|url=http://www.al-monitor.com/pulse/originals/2014/03/isis-attacks-kurdish-capital.html|title=ISIS suicide attacks target Syrian Kurdish capital - Al-Monitor: the Pulse of the Middle East|work=Al-Monitor|accessdate=2015-02-18}}</ref> |
|||
| paytext2 = |
|||
| bajarê mezin = |
|||
| bicîhbûna mezin = |
|||
| awayê bicîhbûna mezin = |
|||
| latd=37 |latm=03 |latNS=N |longd=41 |longm=13 |longEW=E |
|||
| zimanên fermî = |
|||
| zimanên naskirin = |
|||
| zimanên herêmî = |
|||
| awayê ziman = Zimanên fermî |
|||
| awayê ziman2 = |
|||
| ziman = [[Zimanê kurdî|Kurdî]] {{,}} [[Zimanê erebî|erebî]] {{,}} [[Zimanê asûrî|asûrî]] |
|||
| ziman2 = |
|||
| zimanên bin = |
|||
| zimanên bin2 = |
|||
| komên etnîkî = [[Kurd]] {{,}} [[ereb]] {{,}} [[asûrî]] {{,}} [[Tirkmen]] |
|||
| komên etnîkî sal = |
|||
| Dîn = [[Misilman]] {{,}} [[xiristiyan]] {{,}} [[êzidî]] ([[Şerfedîn]]) |
|||
| demonîm = [[Kurd]] |
|||
| awayê rêveberiyê = [[Demokrasiya rasterast]] ([[Konfederalîzma demokratîk]])<ref>{{cite news|last1=Enzinna|first1=Wes|title=A Dream of Secular Utopia in ISIS’ Backyard|url=http://www.nytimes.com/2015/11/29/magazine/a-dream-of-utopia-in-hell.html?_r=0|accessdate=2016-05-13|work=The New York Times|date=24 November 2015}}</ref><ref name="ekurd.net">{{cite web | url = http://www.ekurd.net/mismas/articles/misc2012/12/turkey4358b.pdf | format = PDF | title = Rethinking Politics and Democracy in the Middle East | last = Jongerden | first = Joost | accessdate = 2013-09-08}}</ref><ref>{{cite book | url = http://www.freedom-for-ocalan.com/english/download/Ocalan-Democratic-Confederalism.pdf | format = PDF | last = Ocalan | first = Abdullah | title = Democratic Confederalism | year = 2011 | isbn = 978-0-9567514-2-3 | accessdate = 2013-09-08}}</ref><ref>{{cite web | url = http://www.kurdmedia.com/article.aspx?id=10174 | title = The declaration of Democratic Confederalism | last = Ocalan | first = Abdullah | date = 2 April 2005 | website = [[KurdishMedia.com]] | accessdate = 2013-09-08 | df = | archive-date = 2013-12-23 | archive-url = https://web.archive.org/web/20131223122439/http://www.kurdmedia.com/article.aspx?id=10174 | dead-url = yes }}</ref><ref>{{cite web | url = http://www.savaskarsitlari.org/arsiv.asp?ArsivTipID=5&ArsivAnaID=34813 | title = Bookchin devrimci mücadelemizde yaşayacaktır | language = Turkish | date = 26 August 2006 | website = Savaş Karşıtları | accessdate = 2013-09-08 | df = | archive-date = 2013-12-02 | archive-url = https://web.archive.org/web/20131202230045/http://www.savaskarsitlari.org/arsiv.asp?ArsivTipID=5&ArsivAnaID=34813 | dead-url = yes }}</ref><ref>{{cite news | url = http://www.theatlantic.com/magazine/archive/2007/10/among-the-kurds/306448/ | title = Among the Kurds | newspaper = [[The Atlantic]] | date = 26 October 2007 | last = Wood | first = Graeme | accessdate = 2013-09-08}}</ref> |
|||
| sernav rêber1 = Hevserok |
|||
| navê rêber1 = [[Hediya Yûsif]]<ref name=recognition>{{cite web|url=http://www.middleeasteye.net/news/kurdish-pyd-declares-federalism-northern-syria-1311505605|title=Kurdên Sûriyê îlana federasyona nû li dozkirina ji bo naskirinê kir|work=Middle East Eye|date=2016-05-17|access-date=2016-07-28|archive-date=2018-08-16|archive-url=https://web.archive.org/web/20180816230615/https://www.middleeasteye.net/news/kurdish-pyd-declares-federalism-northern-syria-1311505605|dead-url=yes}}</ref> |
|||
| sernav rêber2 = Hevserok |
|||
| navê rêber2 = [[Mensûr Selûm]]<ref name=recognition/> |
|||
| sernav rêber3 = |
|||
| navê rêber3 = |
|||
| sernav rêber4 = |
|||
| navê rêber4 = |
|||
| sernav rêber5 = |
|||
| navê rêber5 = |
|||
| pêşvebirî = [[Encumena Niştimanî ya Kurdî li Sûriyê|Encumena Niştimanî]] |
|||
| meclîsa jorîn = [[Desteya Bilind a Kurd|Desteya Bilind]] |
|||
| meclîsa jêrîn = |
|||
| awayê serdestiyê = Rêvebirina xweseriyê |
|||
| nota serdestiyê = |
|||
| bûyera avakirinê1 = Pêşniyarkirin |
|||
| dema avakirinê1 = Tîrmeh 2013 |
|||
| bûyera avakirinê2 = Îlankirin |
|||
| dema avakirinê2 = Çiriya paşîn 2013 |
|||
| bûyera avakirinê3 = Avakirin |
|||
| dema avakirinê3 = Çiriya paşîn 2013 |
|||
| bûyera avakirinê4 = Makezagon |
|||
| dema avakirinê4 = Kanûna paşîn 2014 |
|||
| bûyera avakirinê5 = Federasyon |
|||
| dema avakirinê5 = 17ê adara 2016 |
|||
| rûerd etîket = |
|||
| rûerd etîket2 = |
|||
| rûerd dane = |
|||
| rûerd dane2 = |
|||
| rûerd = |
|||
| rûerd km2 = |
|||
| rûerd sq/mi = |
|||
| rûerd magnitude = |
|||
| rûerd rêz = |
|||
| rûerd jêrenot = |
|||
| ji sedî av = |
|||
| gelhe texmînkirin = 4,6 milyon (nîvê wan penaberên navxweyî ne)<ref>{{cite book|last1=In der Maur|first1=Renée|last2=Staal|first2=Jonas|title=Stateless Democracy|date=2015|publisher=BAK|location=Utrecht|isbn=978-90-77288-22-1|page=19|url=http://newworldsummit.eu/wp-content/uploads/2015/06/NWA5-Stateless-Democracy1.pdf|chapter=Introduction|access-date=2016-07-28|archive-date=2016-10-25|archive-url=https://web.archive.org/web/20161025095239/http://newworldsummit.eu/wp-content/uploads/2015/06/NWA5-Stateless-Democracy1.pdf|dead-url=yes}}</ref><ref name="ottawacitizen.com">Estimate as of mid November 2014, including numerous refugees. "Rojava’s population has nearly doubled to about 4.6 million. The newcomers are Sunni and Shia Syrian Arabs who have fled from violence taking place in southern parts of Syria. There are also Syrian Christians members of the Assyrian Church of the East, Chaldean Catholic Church, Syriac Catholic Church, Syriac Orthodox Church, and others, driven out by Islamist forces. {{cite news|title=In Iraq and Syria, it's too little, too late|url=http://ottawacitizen.com/opinion/columnists/iraq-and-syria-too-little-too-late|publisher=Ottawa Citizen|date=14 November 2014}}</ref><ref>{{cite news|title=A Dream of Secular Utopia in ISIS’ Backyard|url=http://www.nytimes.com/2015/11/29/magazine/a-dream-of-utopia-in-hell.html|agency=New York Times|date=24 November 2015}}</ref> |
|||
| gelhe texmînkirin sal = 2014 |
|||
| gelhe texmînkirin rêz = |
|||
| gelhe giştejimar = |
|||
| gelhe giştejimar sal = |
|||
| gelhe giştejimar rêz = |
|||
| gelhe tîrbûn km2 = |
|||
| gelhe tîrbûn sq/mi = |
|||
| gelhe tîrbûn rêz = |
|||
| hejmara endaman = |
|||
| TBH PHK = |
|||
| TBH PHK sal = |
|||
| TBH PHK rêz = |
|||
| TBH PHK her kesekî = |
|||
| TBH PHK her kesekî rêz = |
|||
| TBH nomînal = |
|||
| TBH nomînal sal = |
|||
| TBH nomînal rêz = |
|||
| TBH nomînal her kesekî = |
|||
| TBH nomînal her kesekî rêz = |
|||
| Gini = |
|||
| Gini sal = |
|||
| Gini guherandin = |
|||
| Gini rêz = |
|||
| Gini çavk = |
|||
| EPM = |
|||
| EPM sal = |
|||
| EPM guherandin = |
|||
| EPM rêz = |
|||
| EPM çavk = |
|||
| dirav = Diravê Sûrîyê |
|||
| dirav kod = SYP |
|||
| demjimêr = EET |
|||
| utc offset = +2 |
|||
| demjimêr DST = |
|||
| utc offset DST = |
|||
| DST not = |
|||
| dijrabertî = |
|||
| celebê dîrokê = rr/mm/ssss |
|||
| hatûçûn = rast |
|||
| koda înternetê = [[.krd]] |
|||
| iso3166kod = |
|||
| koda telefonê = +963 |
|||
| berdilê hîmander = |
|||
| wêne nexşe3 = |
|||
| nexşe sernav3 = |
|||
| jêrenot a = |
|||
| jêrenot b = |
|||
}} |
|||
{{bnr|Kurdistan (cudakirin)}} |
|||
'''Federaliya Demokratîk a Bakûrê Sûriyê''' ({{bi-ar|''الفدرالية الديمقراطية لشمال سوريا''}}, {{bi-syc|''ܦܕܪܐܠܝܘܬ݂ܐ ܕܝܡܩܪܐܛܝܬܐ ܕܓܪܒܝ ܣܘܪܝܐ''}}), navê perçeyekî [[Kurdistan]]ê ye, ku dikeve nav sînorên [[Sûrî|Sûriyê]]. Paytexta Federasyona Rojavayê [[Qamişlo]] ye. Navê herêmê herwiha wek '''Rojavaya Kurdistanê''', '''Rojavayê Kurdistanê''' an bi kurtî '''Rojava''' tê zanîn. Federaliya Demokratîk a Bakûrê Sûriyê xwediyê li gor 4,6 mîlyon şêniyan e. Piştî aloziya li Sûriyê hemberî [[Rejîma Baasê]] ya [[Beşar Esad]]ê tevgerandin, [[Şerê Navxweyî yên Sûrîyê]] dest pê kir. Herwiha [[Dewleta Îslamî ya Iraq û Şamê]] bi tevahî Federasyona Rojavayê Kurdistanê dagirkirin. Ji ber vê yekê [[Hevpeymana Yekbûyî yên Hêzên Karûbar - Tevgera Biryara Gehîn]] ku [[Hêzên Sûriya Demokratîk]] di bin rêveberiya [[Yekîneyên Parastina Gel]] û [[Yekîneyên Parastina Jin]] ava kirin, bi piştgiriya Amerîkayê ve meşîyan û yek bi yek herêmên Federaliya Demokratîk a Bakûrê Sûriyê rizgar kirin. Yekem rizgarkirin di roja 19ê tîrmehê 2013an de pêk hatiye. |
|||
'''Rojavaya Kurdistanê''' (herwiha ''Rojavayê Kurdistanê'' tê gotin), '''Başûrê Rojavaya Kurdistanê''', '''Başûrê Bîçûk''' an jî '''Binxetê''', navê perçeya [[Kurdistan|Kurdistanê]] ye ku dikeve nav sînorên [[Sûrî|Sûriyê]]. Serbajarê herêmê Qamişlo ye. |
|||
== Rûerd == |
|||
[[Wêne:Syrian Civil War map.svg|thumb|left|300px|{{legend|#e2d974|border=1px solid grey|Rojavaya Kurdistanê}}]] |
|||
Rojavaya Kurdistanê parçeya [[Kurdistanê]] ya herî biçûk e: 31.000 km² ye{{Çavk}}. Îro di bin desthilatdariya [[Sûrî|Sûriyê]] de ye. Taybetiyeke herêma Rojavaya Kurdistanê heye ku axa wê piranî deşt û berrî ye. Ev herêma han ji rojava ber bi rojhilat ve zirav û dirêj e, û her ku diçe qad û çarçova wê berfireh dibe. |
|||
== Rûberê Rojavaya Kurdistanê == |
|||
Mirov dikare avhewaya Rojavaya Kurdistanê bike du beş. Beşa yekem avhewaya herêma [[Efrîn]]ê ye. Avhewaya li vê derê nezîkî ya Deryaya Spî ye. Havînan germ e û carnan baran dibare; zivistanan jî zêde ne sar e. Ji ber vê avhewayê herêma Efrînê, şîn e, dar û ber lê zêde ne. Her cureyên daran hene{{Çavk}}. Lê piranî darên zeytûnan e. |
|||
Rojavaya Kurdistanê parçeya [[Kurdistanê]] ya herî biçûk e: 31.000 km² ye{{Çavk}}. Îro di bin desthilatdariya [[Sûrî|Sûriyê]] de ye. Taybetiyeke herêma Rojavaya Kurdistanê heye ku axa wê piranî deşt û berrî ye. Ev herêma han ji rojava ber bi rojhilat ve zirav û dirêj e, û her ku diçe qad û çarçova wê berfireh dibe. |
|||
Mirov dikare avhewaya Rojavaya Kurdistanê bike du beş. Beşa yekem avhewaya herêma [[Efrîn|Efrînê]] ye. Avhewaya li vê derê nezîkî ya Deryaya Spî ye. Havînan germ e û carnan baran dibare; zivistanan jî zêde ne sar e. Ji ber vê avhewayê herêma Efrînê, şîn e, dar û ber lê zêde ne. Her cureyên daran hene{{Çavk}}. Lê piranî darên zeytûna ne. |
|||
Beşa duyem ku [[Serê Kaniyê]], [[Hesîçe]], [[Amûdê]], [[Qamişlo]] û Dêrik hildide nava xwe bi berrî û deşt e. Çiya û daristan nîn in. Zivistan kin in. Hema hema berf nabare. Carinan baran dibare. Di meha Çileyê de li Qamişlokê germahî digihîje +7, li Dêrik û Amûde jî +6 pîleyan. Havîn dirêj in. Germahî pirr e. Ziwayî heye. Havînan ji çolên Erebistan û Sûriyê bayên germ tên û bandor li avhewaya herêmê dikin. Havînan germahî digihêje 40 pîleyî. |
Beşa duyem ku [[Serê Kaniyê]], [[Hesîçe]], [[Amûdê]], [[Qamişlo]] û Dêrik hildide nava xwe bi berrî û deşt e. Çiya û daristan nîn in. Zivistan kin in. Hema hema berf nabare. Carinan baran dibare. Di meha Çileyê de li Qamişlokê germahî digihîje +7, li Dêrik û Amûde jî +6 pîleyan. Havîn dirêj in. Germahî pirr e. Ziwayî heye. Havînan ji çolên Erebistan û Sûriyê bayên germ tên û bandor li avhewaya herêmê dikin. Havînan germahî digihêje 40 pîleyî. |
||
| Rêz 152: | Rêz 15: | ||
[[Qamişlo]] û [[Nisêbîn]] yek bajar in, lê di navbera [[Tirkiye]]yê û Sûrî de hatine dabeşkirin. Qamişlo di desthilatdariya Sûriyê û Nisêbîn jî di bin destê Tirkiyeyê de maye. Hûn di wêneyê de li Nisêbînê ala tirkan û li Qamişloyê jî ala Sûriyê dibînin. |
[[Qamişlo]] û [[Nisêbîn]] yek bajar in, lê di navbera [[Tirkiye]]yê û Sûrî de hatine dabeşkirin. Qamişlo di desthilatdariya Sûriyê û Nisêbîn jî di bin destê Tirkiyeyê de maye. Hûn di wêneyê de li Nisêbînê ala tirkan û li Qamişloyê jî ala Sûriyê dibînin. |
||
== Kantonên Rojavaya Kurdistanê == |
== Kantonên Efrînê, Kobanî û Cizîrê yên Rojavaya Kurdistanê (2014) == |
||
{{Gotara bingehîn|Kantona Cizîrê}} |
{{Gotara bingehîn|Kantona Cizîrê ya Rojavaya Kurdistanê}}{{Gotara bingehîn|Kantona Efrînê ya Rojavaya Kurdistanê}}{{Gotara bingehîn|Kantona Kobaniyê ya Rojavaya Kurdistanê}} |
||
Di 21´ê rêbendana 2014´an de [[Rêveberiya xweser a rojavaya Kurdistanê]] hat denezendin. Rêveberiya xweseriya rojavaya kurd weke sê [[kanton]]an hat ragihandin. Kantona pêşî ya ku di 21´ê rêbendanê de rêveberiya wê ya xweser hat ragihandin, [[Rêveberiya xweser a kantona Cizîrê]] bû. Kantona duyem ku di 27´ê rêbendana 2014´an de rêveberiya wê ya xweser hat ragihandin, [[Rêveberiya xweser a kantona Kobaniyê]] bû. Kantona sêyem jî, ku rê veberiya wê di 29´ê rêbendana 2014´an de hat ragihandin in, [[Rêveberiya xweser a kantona Efrînê]] bû. Her kanton jî, rêveberî û hikimeta xwe ya demkî ragihandin. Piştî ku ragihandina Rêveberiya xweser a rojavayê Kurdistanê jî, êdî di nava kurdan de bi rojan bû sedema şahiyan{{çp}}. |
|||
{{Gotara bingehîn|Kantona Efrînê}} |
|||
{{Gotara bingehîn|Kantona Kobaniyê}} |
|||
{{Gotara bingehîn|Herêma Şehbayê}} |
|||
[[Wêne:Rojava february2014 2.png|thumb|250px|Kantonên Rojavaya Kurdistanê, 2014]] |
|||
Di 21ê kanûna paşîn a 2014an de [[Rêveberiya xweser a rojavaya Kurdistanê]] hat demezrandin. Rêveberiya xweseriya rojavaya kurd weke sê [[kanton]]an hat ragihandin. Kantona pêşî ya ku di 21ê kanûna paşîn de rêveberiya wê ya xweser hat ragihandin, [[Rêveberiya xweser a kantona Cizîrê]] bû. Kantona duyem ku di 27ê kanûna paşîn a 2014an de rêveberiya wê ya xweser hat ragihandin, [[Rêveberiya xweser a kantona Kobaniyê]] bû. Kantona sêyem jî, ku rê veberiya wê di 29ê kanûna paşîn a 2014an de hat ragihandin, [[Rêveberiya xweser a kantona Efrînê]] bû. Her kanton jî, rêveberî û hikimeta xwe ya demkî ragihandin. Piştî ku ragihandina Rêveberiya xweser a rojavayê Kurdistanê jî, êdî di nava kurdan de bi rojan bû sedema şahiyan{{çp}}. |
|||
==Rêveberiya Federasyonê== |
|||
===Rêvebirên Kanton=== |
|||
{|class="wikitable" |
|||
! colspan="3" |[[Kanton (binebeşên welat)|Kantona Rojava]] |
|||
! Navê fermî (ziman) |
|||
! Serokwezîr |
|||
! Cîgirê Serokwezîrê |
|||
! colspan=2|Hevpeymaniya<br/>Rêvebirê |
|||
! Hilbijartinên paşve |
|||
! Hilbijartinên pêşve |
|||
|- |
|||
|[[File:Coat of Arms of the Afrin Canton.svg|40px|Efrîn]] |
|||
|[[File:Flag of the Afrin Canton.svg|40px|Efrîn]] |
|||
|[[Kantona Efrînê]] |
|||
|{{vunblist|{{navê rastî|ku|Kantona Efrînê}}|{{navê rastî|ar|مقاطعة عفرين}}|{{navê rastî|syc|ܦܠܩܐ ܕܥܦܪܝܢ}}}} |
|||
|[[Hêvî Îbrahîm]] |
|||
|[[Remzi Şêxmus]]<br/>[[Ebdil Hemid Mistefa]] |
|||
|style="background-color: #FEE801"| |
|||
|[[Tevgera Civaka Demokratîk|TEV-DEM]] |
|||
|Kanûna paşîn 2014 |
|||
| |
|||
|- |
|||
|[[File:Coat of Arms of the Cizire Canton.svg|30px|Cizîrê]] |
|||
|[[File:Flag of Jazira Canton.svg|40px|Cizîrê]]<br><br>[[File:Flag of Cazire Canton.svg|40px|Cizîrê]] |
|||
|[[Kantona Cizîrê]] |
|||
|{{vunblist|{{navê rastî|ku|Kantona Cizîrê}}|{{navê rastî|ar|مقاطعة الجزيرة}}|{{navê rastî|syc|ܦܠܩܐ ܕܓܙܪܬܐ}}}} |
|||
|[[Akram Hesso]] |
|||
|[[Elizabeth Gawrie]]<br/>[[Hussein Taza Al Azam]] |
|||
|width=5px style="background-color: #FEE801"| |
|||
|[[Tevgera Civaka Demokratîk|TEV-DEM]] |
|||
|Kanûna paşîn 2014 |
|||
| |
|||
|- |
|||
|[[File:Kantona Kobanê (Emblem).svg|30px|Kobanî]] |
|||
|[[File:Flag of Kobanî Canton.svg|40px|Kobanî]] |
|||
|[[Kantona Kobaniyê]] |
|||
|{{vunblist|{{navê rastî|ku|Kantona Kobaniyê}}|{{navê rastî|ar|مقاطعة كوباني}}|{{navê rastî|syc|ܦܠܩܐ ܕܟܘܒܐܢܝ}}}} |
|||
|[[Enwer Muslim]] |
|||
|[[Bêrîvan Hesen]]<br/>[[Xalid Birgil]] |
|||
|style="background-color: #FEE801"| |
|||
|[[Tevgera Civaka Demokratîk|TEV-DEM]] |
|||
|Kanûna paşîn 2014 |
|||
| |
|||
|- |
|||
|[[File:Coat of Arms of Rojava.svg|40px|Şehba]] |
|||
| |
|||
|[[Herêma Şehbayê]] |
|||
|{{vunblist|{{navê rastî|ku|Herêma Şehbayê}}|{{navê rastî|ar|مناطق الشهباء}}|{{navê rastî|syc|ܦܢܝܬܐ ܕܫܗܒܐ}}}} |
|||
|[[Ismail Musa]] |
|||
|[[Mohammed Ahmed Khaddro]]<br/>[[Ayman al-Hafez]] |
|||
|style="background-color: #0080ff" | |
|||
|[[Hevbendiya Demokrat a Niştimanî ya Sûrî|TWDS]] |
|||
|Sibat 2016 |
|||
| |
|||
|- |
|||
|[[File:Coat of Arms of Rojava.svg|40px|Konfederasyon]] |
|||
|[[File:Flag of Syrian Kurdistan.svg|40px|Konfederasyon]] |
|||
|'''Konfederasyon''' |
|||
|'''{{vunblist|{{navê rastî|ar|الفدرالية الديمقراطية لشمال سوريا}}|{{navê rastî|ku|Federaliya Demokratîk a Bakûrê Sûriyê}}|{{navê rastî|syc|ܦܕܪܐܠܝܘܬ݂ܐ ܕܝܡܩܪܐܛܝܬܐ ܕܓܪܒܝ ܣܘܪܝܐ}}}}''' |
|||
|'''[[Hediya Yûsif]]''<br/>'''[[Mensûr Selûm]]'' |
|||
|N/A |
|||
|style="background-color: #FEE801"| |
|||
|'''[[Tevgera Civaka Demokratîk|TEV-DEM]]'' |
|||
|'''Adar 2016''' |
|||
| |
|||
|} |
|||
== Dîroka Rojavaya Kurdistanê == |
|||
===Encûmena Federal=== |
|||
{|class="wikitable sortable" |
|||
! Nav |
|||
! ! colspan="2" |Partî |
|||
! ! colspan="2" |Hevkarî |
|||
! ! colspan="2" |Kanton |
|||
|- |
|||
|Îşûh Gewriyê |
|||
|style="background-color: #b20000" | |
|||
|[[Partiya Yekîtiya Suryanî (Sûrî)|Partiya Yekîtiya Suryanî]] (SUP) |
|||
|style="background-color: #ffd700" | |
|||
|[[Tevgera Civaka Demokratîk|TEV-DEM]] |
|||
|[[File:Coat of Arms of the Cizire Canton.svg|25px|Cizîrê]] |
|||
|[[Kantona Cizîrê|Cizîrê]] |
|||
|- |
|||
|Meram Dawûd |
|||
|style="background-color: #00FF00" | |
|||
|[[Peymana Rûmet û Mafan]] |
|||
| |
|||
| |
|||
| |
|||
|? |
|||
|- |
|||
|Îbrahîm El-Hesen |
|||
| |
|||
|N/A |
|||
| |
|||
|N/A |
|||
|[[File:Kantona Kobanê (Emblem).svg|25px|Kobanî]] |
|||
|[[Kantona Kobaniyê|Kobanî]] |
|||
|- |
|||
|Rojîn Remo |
|||
|style="background-color: #7f7fff" | |
|||
|[[Yekîtiya Star]] |
|||
|style="background-color: #ffd700" | |
|||
|[[Tevgera Civaka Demokratîk|TEV-DEM]] |
|||
| |
|||
|N/A |
|||
|- |
|||
|Hikmet Hebîb |
|||
|style="background-color: #17aa17" | |
|||
|[[Koalîsyona Neteweyî ya Ereb]] |
|||
| |
|||
| |
|||
| |
|||
|? |
|||
|- |
|||
|Bêrîvan Ehmed |
|||
| |
|||
|N/A |
|||
| |
|||
|N/A |
|||
| |
|||
|N/A |
|||
|- |
|||
|Cemal Şêx Baqî |
|||
|style="background-color: #daff00" | |
|||
|[[Partiya Demokrat a Kurdistanê li Sûriyê]] (PDKS) |
|||
|style="background-color: #a8ff00" | |
|||
|[[Encûmena Niştimanî ya Kurdî|KNC]] |
|||
| |
|||
|? |
|||
|- |
|||
|Parêzer Elaaddin El-Xalid |
|||
|style="background-color: #0080ff" | |
|||
|[[Hevbendiya Demokrat a Niştimanî ya Sûrî]] |
|||
| |
|||
| |
|||
|[[File:Coat of Arms of Rojava.svg|35px|Şehba]] |
|||
|[[Herêma Şehbayê|Şehba]] |
|||
|- |
|||
|Salih El-Nebwanî |
|||
|style="background-color: #228B22" | |
|||
|[[Tevgera Mafên Zagona Hemwelatiyê]] (QMH) |
|||
| |
|||
| |
|||
| |
|||
|? |
|||
|- |
|||
|} |
|||
== Dîrok == |
|||
{{Gotara bingehîn|Dîroka Rojavaya Kurdistanê}} |
{{Gotara bingehîn|Dîroka Rojavaya Kurdistanê}} |
||
Dîroka Rojavaya Kurdistanê, pirr kevn diçê. Bi teybetî, li ser wê axa wê, ji demên Sumeriyan ve li wir jiyane û şariştanî di pêşketinê de ya. Ev herêm Rojavaya Kurdistanê, dikeve keviya çemê mazin û navdar ê Firatê de. Di demên berê de, heta ku digihişt ber çiyayê kurdan û bajarên weke [[Efrîn]], [[Kobanî]], [[Serêkaniyê]] çem diharikî. Ev herêm, weke herêmna şîn û pêşketî bûn. jiyane li van herêman, di pirtûkên pîroz de jî bicih bûya. Bi teybetî, ji ber Kobanî û Efrînê û heta ku digihijê Halebê û piştre şamê, weke herêmna ku li wan zanebûn pêş diket bû. Birehim xelîl, çanda wî li vê herêmê bicih bûya. Mîtra, di dema mîtaniyan de hatiya û ew bixwe jî ji Mîtaniyan bûya. Mîtanî jî kurd bûna..<ref>Abdusamet Yigit, ''Pirtûka, ´jiyane di bin roja Mîtra de dimeşê</ref> |
|||
[[Wêne:Rojava february 2014.png|thumb|250px|Rojavaya Kurdistanê, 2014]] |
|||
[[Wêne:Rojava june 2015.png|thumb|250px|Rojavaya Kurdistanê, 2015]] |
|||
[[Wêne:Northern Syria - Rojava october 2016.png|thumb|250px|Rojavaya Kurdistanê, 2016]] |
|||
Dîroka Rojavaya Kurdistanê, pirr kevn diçe. Bi taybetî, li ser wê axa wê, ji demên Sumeriyan ve li wir jiyane û şaristanî di pêşketinê de ya. Ev herêm Rojavaya Kurdistanê, dikeve keviya çemê mezin û navdar ê [[Firat]]ê de. Di demên berê de, heta ku digihişt ber çiyayê kurdan û bajarên weke [[Efrîn]], [[Kobanî]], [[Serêkaniyê]] çem diherikî. Ev herêm, weke herêmên şîn û pêşketî bûn. jiyanê li van herêman, di pirtûkên pîroz de jî bicih bûye. Bi taybetî, ji ber Kobanî û Efrînê û heta ku digihije Helebê û piştre Şamê, weke herêmên ku li wan zanebûn pêş diket bû. Birehîm Xelîl, çanda wî li vê herêmê bicih bûye. Mîtra, di dema mîtaniyan de hatiye û ew bixwe jî ji Mîtaniyan bûye. Mîtanî jî kurd bûne.<ref>Abdusamet Yigit, ''Pirtûka,´jiyane di bin roja Mîtra de dimeşê</ref> |
|||
Li herêmê, piştî ku rejima be'sê lê tê û serdest |
Li herêmê, piştî ku rejima be'sê lê tê û serdest dibê, wê navê herêmê giştkan biguharêne. Lê navê herêmê kevn in. Minak, navê Kobanê<ref>by Jack M. Sasson - Chapel Hill, North Carolina, HURRIANS AND HURRIAN NAMES IN THE MARl TEXTS </ref>, ji dema Hûriyan a. Navê Serêkaniyê bi rengê ´weşokanî´ ji dema hûrî û mîtaniyan a û di dema Mîtaniyan de bûya paytaxt ji mîtaniyan re. Herêma Serêkaniyê, piştî ku dewletên Sûrî û tirkiya avabûn, bû du-qat- Qatek li Sûrî ma û rejima Be'sê navê wê gûharand û kir "Rasûlayn". Qata wê ya li aliyê tirkiya ma jî, rejima tirk navê wê guharand û navê wê kir "Ceylanpinar". Lê ev herdû qat jî, berê yekbûn û bajarek bûn. Berê di ber re jî û di navê de jî şaqna ji çemê Firatê diharikî. |
||
Di demên berî zayinê de, di dema Gûtiyan de jî, di nava sînorê |
Di demên berî zayinê de, di dema Gûtiyan de jî, di nava sînorê gûtiyan de bûya. Piştî gûtiyan re ku hûrî û mîtanî hatin, êdî ew herêm bû weke navend û paytexta wan ku ew lê pêşketin û mazin bûn. Li herêmê, di dema Sumeriyan de, di dema Xanadana Ur de jî, ev herêm ji wê re û ji pêşketina wê re bûya hîm. Ji her sê xanadanên Ur´an re jî wusa bûya. Î ro, di roja me de ku dikeve naqabîna Afrîn û Halabê de, di dema Sumeriyan de ku ji wê re ´Marî´ dihat gotin, nivîsa pizmarî ku li wir hat dîtin, û tercûmeyên wê bi navê "hurrian and hurrian names in the mari tekst" de navê "Kobanê" û hwd hena. Marî, di dema hûrî û mîtaniyan de di nava sînorê hûrî û mîtaniyan de bû. |
||
Di dema hûrî û mîtaniyan de, |
Di dema hûrî û mîtaniyan de, pêşketina xwe di aramiyê de vê herêmê jiyan kiriya. Lê piştre, di dema Asûriyan de, rastî hêrîşan hatiya. Di dema Îskenderê mekedonî de jî re rastî hêrîşan hatiya. Mediya, di dema ku li herêmê bû desthilatdar ewder di nava sînorê xwe de girt û bi wê re li ser herêmên anatolia jî karî ku serdestiya xwe bide herêkirin. Di pirtûkên pîroz de bahse Nemrûd tê kirin ku di dema Birehim xelîl de jiya ya. Nemrûd jî, di dema xwe de li vê herêmê xwe kiriya hikimdar. Çanda herêmê, heta dema derketina îslemiyetê li gor çanda êzdayiyê bû. Piştre îslemiyetê ewder jî kirina bin destê xwe de û guharand. Piştre, wê demên desthilatdariyên kurd ên dewletên kurd Merwaniyan û Eyûbiyan li herêmê pêş bikevin. Wê herêm, di dema Eyûbiyan de, ji sadsale 11´min û heta sadsale 16´min, wê di bin destê desthilatdariya xanadana eyûbiyan de bimêne. .<ref>Abdusamet Yigit, ''Pirtûka, ´di sedsale 21´ê de şoreşa kurd: rojava´</ref> Piştî ku Osmanî pêşketin, êdî osmaniyan, ewder weke eyeletekê desthilatdariya aşîrên kurd herêkiriya. |
||
== Zimanê ku lê tên axiftin == |
|||
== Ziman == |
|||
Zimanê ku zêde tê |
Zimanê ku zêde tê axiftin [[zimanê kurdî]] zaravayê [[kurmancî]] ye. Lê [[zimanê erebî]], asûrî û hwd jî li herêmê dihên axiftin. Li herêmê, rojnameyên bi kurdî, TVyên bi kurdî jî hene. [[Ronahî Tv]], TVya kurdî ya rojavayê kurdistanê ya. Ji aliyê çapameniyê ve, piştî ku şoreşa rojavayê kurdi bû, êdî hin bi hin pêşveçûnên di qada çapameniyê de jî roj bi roj dibin. |
||
== |
== Ol == |
||
Olên ku li herêmê dijîn, weke olên sereke [[Îslam]]iyet, [[Êzîdî]]tî û [[ |
Olên ku li herêmê dijîn, weke olên sereke [[Îslam]]iyet, [[Êzîdî]]tî û [[Mesihî]] ne. Lê mezhebên van olan, ku mirovên ji wan jî hene. Ji sedî 80îyê wêderê [[misilman]] in. Hejmareke mezin ya êzîdiyan jî li herêmê heye û ev jî li gorî ku tê gumankirin ser sedî 10an re ye. Lê gelekan jî, ji herêmên xwe koçberkirine. Berê, ev hejmar pir zêde bû. Her wusa, mesihiyê li herêmê di derûdorê sadî 10´an de ne. Asûrî, piraniyan, ola Mesihiyê ne. Lê ku ne pir zêde jî bin, Kurdên Mesihî jî hene. Her wusa, [[Kurdên cihû]]yen jî berê li wir dijîn. Heta dema rejima [[Be's]]ê li wir dijîn pişre, hinekan ji wan goçî Îsraîlê kirin û hinekan jî goçî welatên ewropî kirine. Îro, her wusa zêde [[cihû]] li herêmê nemane. Lê li çend cihan, hê jî kinîştên wan hena ji bo bergkirinê. |
||
== Bajarên Rojavaya Kurdistanê == |
|||
== Bajar == |
|||
[[Wêne:Rojava cities.png|thumb|250px |
[[Wêne:Rojava cities.png|thumb|250px]] |
||
[[Wêne:Rojava february2014.png|thumb|250px |
[[Wêne:Rojava february2014.png|thumb|250px]] |
||
[[Wêne:Rojava february2014 2.png|thumb|250px]] |
|||
[[Wêne:Rojava june 2015.png|thumb|250px]] |
|||
Bajar û bajarokê herêmê: |
Bajar û bajarokê herêmê: |
||
* [[Amûdê]] |
* [[Amûdê]] |
||
* [[Cerablûs]] ([[:en:Jarabulus|en]]) |
|||
* [[Cerablus]] |
|||
* [[Cindirêsê]] |
* [[Cindirêsê]] |
||
* [[Dêrika Hemko]] |
* [[Dêrika Hemko]] |
||
| Rêz 346: | Rêz 56: | ||
* [[Siluk]] |
* [[Siluk]] |
||
* [[Membic]] ([[:en:Manbij|Manbij]]) |
* [[Membic]] ([[:en:Manbij|Manbij]]) |
||
* [[Qamişlo]] |
* [[Qamişlo]] |
||
* [[ |
* [[Serê Kaniyê]] |
||
* [[Tirbespiyê]] |
* [[Tirbespiyê]] |
||
* [[Til Koçer]] |
* [[Til Koçer]] |
||
Li Rojava Hesîçe bi tenê wîlayet e, yên din qeza û nehiye ne. Qamişlo qezaya Hesîçeyê ye, lê ew ji Hesîçe û hemû bajarên din mezintir e. Qamişlo wekî navend û paytextê herêma Rojavayê Kurdistanê tê |
Li Rojava Hesîçe bi tenê wîlayet e, yên din qeza û nehiye ne. Qamişlo qezaya Hesîçeyê ye, lê ew ji Hesîçe û hemû bajarên din mezintir e. Qamişlo wekî navend û paytextê herêma Rojavayê Kurdistanê tê qebûlkirin. Li navenda Qamişlo nêzî 150.000 kes dijîn{{Çavk}}. Li bajarên Sûriyê, li [[Heleb]], [[Reqa]] û [[Şam]]ê jî gelek taxên kurdan hene{{Çavk}}. |
||
Di nava bajarên Rojavaya Kurdistanê ji aliyê |
Di nava bajarên Rojavaya Kurdistanê ji aliyê ardnîgarî ve Serêkaniyê, Afrîn, Kobanî û Qamişlo û hwd weke bajarna mazin in. Bajarê Serêkaniyê, di rastiyê weke bajarekî pirr mazin a. Lê ji ber ku di nava sînorê tirkiya û Sûrî de hatiya qatkirin û qatek li aliyê tirkiya û ankû bakûrê kurdistanê û qatek li aliyê Sûrî û ankû rojavayê kurdistanê maya, êdî piçûk bûya. Lê ji aliyê ardnîgariyê ve weke bajarê mazin ê dîrokî jî ya. Di dema Mîtaniyan de, Serêkaniyê bi navê ´weşokanî´ herdû bi hevdû ve bûn û paytaxt bû. Weke bajarê mazin ê lê jiyan û şaristanî pêşketî bû. Di nava bajarê de, berî avakirina komare tirk û ya Sûrî, xate trenê di buhurt. Ew xate trenê, piştre kirina weke sînor. Aliyê xate trenê ê li aliyê Sûrî û ankû li aliyê rojavayê kurdistanê li wî alî maya û Aliyê li vî xate trenê jî di nava Sînorê tirkiya û ankû li bakûrê kurdistanê maya. |
||
Bajarên |
Bajarên rojavayê kurdistanê, ên weke Amûdê, Afrînê, Qamişlo, Serêkaniyê, Hasakê, Dirbesipiyê. Girê Sipî. Tilkoçer, û hwd, çend ji wan bajarên mazin ku lê pirr mirov dijî na. Tilkoçer, dikeve sînorê Îraqê de. Deriyê li Îraqê, yek jê ji Tilkoçerê divebê. |
||
== Desthilatdarî == |
== Desthilatdarî == |
||
Desthilatdarî, îro |
Desthilatdarî, îro destê kurdan de ya. Kurdan, rêveberiya xwe ya xweser a rojavayê kurdistan ragihandin. Herêma rojavayê kurdistanê, li sê kantonan beşkirin û rêveberî û hikimetên wan ava kirin. Ev hersê kanton jî, ´kantona Cizîrê´. ´kantona Kobaniyê´ û ´kantona Efrînê´ ya. Îro, rojavayê kurdistanê, ji aliyê van hersê rêveberiyên xweser ên kurdistanî ve tê bi rê ve birin. Herêm, bajarê wê ê mazin Qamişlo ya. Qamişlo, weke paytaxta herêmê jî tê dîtin. |
||
Hersê kanton jî, hikimeta wan, ji 22 wezeretan pêk tê. Ew wezeret, xwe li herêmê bi rêxistin dikin û herêmê bi rê ve dibin. Kurdan, piştî ku bi xalkên din ên li herêmê re şoreşa rojava kirin, êdî ew rêveberî jî hatina avakirin û ragihandin. Lê rêveberiyên herêmê, ji aliyê welatên herêmê ên weke tirkiya, Îran û rêveberiya kurd a başûrê kurdistanê ve hatiya xistin bin ambargoyê de. Piştî ku rêveberiya xweser hat ragihandin, ew êdî care pêşî bû ku rêveberiyaka ki ji xalkê li herêmê hatibû avakirin. Lê hêzên weke Tirkiye ji ber ku li dijî rêveberiya bi destê kurdan bûn, hin kurdên ji herêmê di bin navê ENKS`ê re bi rêxistin kirin û li ser wan re xwestin ku rewşeka qatkirî a siyesî biafirênin û bi wê re jî derbeyê li rewş siyesî a Rojavayê kurdistanê bixin. |
|||
Piştî ku |
Piştî ku kurdê rojavayê kurdistanê, bi xalkê din ên li herêmê re ku rêveberiya rojavayê kurdistanê avakirin û ragihandin, êdî bidest dîplomasiya naskirina wê kirin. Gelek heyet avakirin û şandina welatên ewropî û welatên din ên cihanî ku xwe bidina nasîn. |
||
== Hêzên parastinê ên Rojavaya Kurdistanê == |
== Hêzên parastinê ên Rojavaya Kurdistanê == |
||
{{Gotara bingehîn|YPG}} |
|||
{{Gotara bingehîn|YPJ}} |
|||
{{Gotara bingehîn|QSD}} |
|||
{{Gotara bingehîn|Asayîş}} |
|||
*[[Gerîla]]<br> |
|||
Piştî ku kurdan li herêmên xwe rêveberiya xwe ya xweser ava kirin û ragihandin, êdî hêzeka xwe ya parastinê ku ji kurdên Rojavayê Kurdistanê û beşên din ên civatî afirî ava kirin. Ew jî, navê YPG, Gerîla, Pêşmerge direjîhiya wê "Hêzên Parastina Gel" e. Herêmên kurdan diparêze. Lê bi wê re jî, YPJ hat avakirin. Ev jî, weke hêz û artêşa jinan e. Pirraniya endemên YPJê ji jinên ciwan ên kurd û komên din ên li herêmê ku dijîn pêk tê. Wekî din jî, hêza Aşayîşê heye. kar û erka Hêza Asayîşê ew e ku aramiya nava bajaran biparêzê. Weke hêza polîsan e. |
|||
*[[Pêşmerge]]<br> |
|||
*[[YPG]] <br> |
|||
*[[YPJ]] <br> |
|||
Piştî ku kurdan li herêmên xwe rêveberiya xwe ya xweser avakirin û ragihandin, êdî hêzeka xwe ya parastinê ku ji kurdên rojavayê kurdistanê û beşên din ên civatî afirî avakirin. Ew jî, navê YPG, Gerîla, Pêşmerge direjîhiya wê "hêzên parastina gel" a. Herêmên kurdan diparêzê. Lê bi wê re jî, YPJ, hat avakirin. Ev jî, weke hêz û artişa jinan a. Pirraniya andamên YPJ´ê ji jinên ciwan ên kurd û komên din ên li herêmê ku dijîn pêk tê. Wekî din jî, Hêza aşayîşê heya. Hêza aşayîşê, kar û erka wê, ew a ku aramiya nava bajaran biparêzê. Weke hêza polisiya a kurdistanî ya. |
|||
Kar û erka Hêzên Parastina Gel ku bi navê wê yê kurt [[YPG]]ê, ew e ku weke artêşa Rojavayê Kurdistanê li dijî êrîşên ku ji derve tên bi ser Rojavayê Kurdistanê bergirî bike. Herwisa bi vî rengê YPGê, em dikarin weke artêşa Rojavayê Kurdistanê jî bi nav bikin. |
|||
YPGê, temamiya Rojavayê Kurdistanê diparêzê. Her kesekê li herêmê diparêze kurd be an ne kurd be. Aramiya wan temîn dike. Herwisa, weke artêşa Rojavayê Kurdistanê, ji aramî û parastina Rojavayê Kurdistanê ew berpirsiyar e. YPGê, ne hêzek siyesî ye. YPGê, hêzek leşkerî ya parastinê ye. Artêşa Rojavayê Kurdistanê ye. |
|||
Hêzên parastina gel´ ku bi navê wê yê kort [[YPG]]ê, kar û erka wê ew a ku weke artişa rojavayê kurdistanê li dijî hêrîşên ku ji derve ku hatina bi ser rojavayê kurdistanê li pêşiya wan bisekinê. Her wisa, bi vî rengê YPG´ê, em dikarin weke artişa rojavayê kurdistanê jî bi nav bikin. |
|||
YPG´ê, hemû rojavayê kurdistanê diparêzê. Hîç, cûdahiyê nakê nav de. Herkesekê, li herêmê ku kurd bê û ne kurd bê, wan diparêzê. Aramiya wan çê dike. Her wusa, weke artişa rojavayê kurdistanê, ji aramî û parastina rojavayê kurdistanê ew berpirsiyar a. YPG´ê, ne hêzek siyesî ya. YPG´ê, hêzek leşkerî ya parastinê ya. Artişa rojavayê kurdistanê ya parastinê ya. |
|||
== Partiyên kurdî == |
== Partiyên kurdî == |
||
| Rêz 382: | Rêz 93: | ||
* [[Partiya Demokrat a Kurdistanê li Sûriyê]] |
* [[Partiya Demokrat a Kurdistanê li Sûriyê]] |
||
* [[Yekîneyên Parastina Gel]] |
* [[Yekîneyên Parastina Gel]] |
||
* [[Partîya Demoqrat a kurdî ya sûrî]] |
|||
== Binêre jî == |
|||
==Parêzgehên Rojavayê Kurdistanê== |
|||
* [[Serhildana Rojavayê Kurdistanê]] |
|||
== Mijarên têkildar == |
|||
* [[Serhildana Rojavaya Kurdistanê]] |
|||
* [[Şerê navxweyî yê Sûriyê]] |
* [[Şerê navxweyî yê Sûriyê]] |
||
* [[Rêveberiya xweser a rojavayê Kurdistanê]] |
* [[Rêveberiya xweser a rojavayê Kurdistanê]] |
||
| Rêz 393: | Rêz 101: | ||
== Çavkanî == |
== Çavkanî == |
||
{{çavkanî |
{{çavkanî}} |
||
== Girêdanê derve == |
== Girêdanê derve == |
||
{{Commonscat-b|Syrian Kurdistan}} |
{{Commonscat-b|Syrian Kurdistan}} |
||
* [http:// |
* [http://www.pydrojava.net/ku/index.php PYD Rojava] |
||
{{Mijarên Rojavayê Kurdistanê}} |
|||
{{Bajarên Kurdistanê}} |
|||
{{Parçeyên Kurdistanê}} |
{{Parçeyên Kurdistanê}} |
||
[[Kategorî: |
[[Kategorî:Rojavayê Kurdistanê| ]] |
||
Guhartoya 20:22, 28 tebax 2021
 | Di vê gotarê de agahiyên bingehîn ên li ser mijarê kêm in an jî nîn in. |
 |
Rojavaya Kurdistanê (herwiha Rojavayê Kurdistanê tê gotin), Başûrê Rojavaya Kurdistanê, Başûrê Bîçûk an jî Binxetê, navê perçeya Kurdistanê ye ku dikeve nav sînorên Sûriyê. Serbajarê herêmê Qamişlo ye.
Rûberê Rojavaya Kurdistanê
Rojavaya Kurdistanê parçeya Kurdistanê ya herî biçûk e: 31.000 km² ye[çavkanî hewce ye]. Îro di bin desthilatdariya Sûriyê de ye. Taybetiyeke herêma Rojavaya Kurdistanê heye ku axa wê piranî deşt û berrî ye. Ev herêma han ji rojava ber bi rojhilat ve zirav û dirêj e, û her ku diçe qad û çarçova wê berfireh dibe.
Mirov dikare avhewaya Rojavaya Kurdistanê bike du beş. Beşa yekem avhewaya herêma Efrînê ye. Avhewaya li vê derê nezîkî ya Deryaya Spî ye. Havînan germ e û carnan baran dibare; zivistanan jî zêde ne sar e. Ji ber vê avhewayê herêma Efrînê, şîn e, dar û ber lê zêde ne. Her cureyên daran hene[çavkanî hewce ye]. Lê piranî darên zeytûna ne.
Beşa duyem ku Serê Kaniyê, Hesîçe, Amûdê, Qamişlo û Dêrik hildide nava xwe bi berrî û deşt e. Çiya û daristan nîn in. Zivistan kin in. Hema hema berf nabare. Carinan baran dibare. Di meha Çileyê de li Qamişlokê germahî digihîje +7, li Dêrik û Amûde jî +6 pîleyan. Havîn dirêj in. Germahî pirr e. Ziwayî heye. Havînan ji çolên Erebistan û Sûriyê bayên germ tên û bandor li avhewaya herêmê dikin. Havînan germahî digihêje 40 pîleyî.
Rojava ji Çiyayê Gewr dest pê dike û heta herêma Efrînê û Çiyayê Kurmênc tê. Çiyayê Kurmênc 1200 m bilind e. Ji çiyayê Kurmanc heta Kobanî, axa Kurdistanê teng e û ereb li vê deverê dijîn. Li herêma bajarê Kobaniyê axa Kurdistanê dîsa fireh dibe û kurd li ser axa xwe dijîn.
Qamişlo û Nisêbîn yek bajar in, lê di navbera Tirkiyeyê û Sûrî de hatine dabeşkirin. Qamişlo di desthilatdariya Sûriyê û Nisêbîn jî di bin destê Tirkiyeyê de maye. Hûn di wêneyê de li Nisêbînê ala tirkan û li Qamişloyê jî ala Sûriyê dibînin.
Kantonên Efrînê, Kobanî û Cizîrê yên Rojavaya Kurdistanê (2014)
Gotara bingehîn: Kantona Cizîrê ya Rojavaya Kurdistanê - Gotara bingehîn: Kantona Efrînê ya Rojavaya Kurdistanê
- Gotara bingehîn: Kantona Kobaniyê ya Rojavaya Kurdistanê
Di 21´ê rêbendana 2014´an de Rêveberiya xweser a rojavaya Kurdistanê hat denezendin. Rêveberiya xweseriya rojavaya kurd weke sê kantonan hat ragihandin. Kantona pêşî ya ku di 21´ê rêbendanê de rêveberiya wê ya xweser hat ragihandin, Rêveberiya xweser a kantona Cizîrê bû. Kantona duyem ku di 27´ê rêbendana 2014´an de rêveberiya wê ya xweser hat ragihandin, Rêveberiya xweser a kantona Kobaniyê bû. Kantona sêyem jî, ku rê veberiya wê di 29´ê rêbendana 2014´an de hat ragihandin in, Rêveberiya xweser a kantona Efrînê bû. Her kanton jî, rêveberî û hikimeta xwe ya demkî ragihandin. Piştî ku ragihandina Rêveberiya xweser a rojavayê Kurdistanê jî, êdî di nava kurdan de bi rojan bû sedema şahiyan[çavkanî hewce ye].
Dîroka Rojavaya Kurdistanê
- Gotara bingehîn: Dîroka Rojavaya Kurdistanê
Dîroka Rojavaya Kurdistanê, pirr kevn diçê. Bi teybetî, li ser wê axa wê, ji demên Sumeriyan ve li wir jiyane û şariştanî di pêşketinê de ya. Ev herêm Rojavaya Kurdistanê, dikeve keviya çemê mazin û navdar ê Firatê de. Di demên berê de, heta ku digihişt ber çiyayê kurdan û bajarên weke Efrîn, Kobanî, Serêkaniyê çem diharikî. Ev herêm, weke herêmna şîn û pêşketî bûn. jiyane li van herêman, di pirtûkên pîroz de jî bicih bûya. Bi teybetî, ji ber Kobanî û Efrînê û heta ku digihijê Halebê û piştre şamê, weke herêmna ku li wan zanebûn pêş diket bû. Birehim xelîl, çanda wî li vê herêmê bicih bûya. Mîtra, di dema mîtaniyan de hatiya û ew bixwe jî ji Mîtaniyan bûya. Mîtanî jî kurd bûna..[1]
Li herêmê, piştî ku rejima be'sê lê tê û serdest dibê, wê navê herêmê giştkan biguharêne. Lê navê herêmê kevn in. Minak, navê Kobanê[2], ji dema Hûriyan a. Navê Serêkaniyê bi rengê ´weşokanî´ ji dema hûrî û mîtaniyan a û di dema Mîtaniyan de bûya paytaxt ji mîtaniyan re. Herêma Serêkaniyê, piştî ku dewletên Sûrî û tirkiya avabûn, bû du-qat- Qatek li Sûrî ma û rejima Be'sê navê wê gûharand û kir "Rasûlayn". Qata wê ya li aliyê tirkiya ma jî, rejima tirk navê wê guharand û navê wê kir "Ceylanpinar". Lê ev herdû qat jî, berê yekbûn û bajarek bûn. Berê di ber re jî û di navê de jî şaqna ji çemê Firatê diharikî.
Di demên berî zayinê de, di dema Gûtiyan de jî, di nava sînorê gûtiyan de bûya. Piştî gûtiyan re ku hûrî û mîtanî hatin, êdî ew herêm bû weke navend û paytexta wan ku ew lê pêşketin û mazin bûn. Li herêmê, di dema Sumeriyan de, di dema Xanadana Ur de jî, ev herêm ji wê re û ji pêşketina wê re bûya hîm. Ji her sê xanadanên Ur´an re jî wusa bûya. Î ro, di roja me de ku dikeve naqabîna Afrîn û Halabê de, di dema Sumeriyan de ku ji wê re ´Marî´ dihat gotin, nivîsa pizmarî ku li wir hat dîtin, û tercûmeyên wê bi navê "hurrian and hurrian names in the mari tekst" de navê "Kobanê" û hwd hena. Marî, di dema hûrî û mîtaniyan de di nava sînorê hûrî û mîtaniyan de bû.
Di dema hûrî û mîtaniyan de, pêşketina xwe di aramiyê de vê herêmê jiyan kiriya. Lê piştre, di dema Asûriyan de, rastî hêrîşan hatiya. Di dema Îskenderê mekedonî de jî re rastî hêrîşan hatiya. Mediya, di dema ku li herêmê bû desthilatdar ewder di nava sînorê xwe de girt û bi wê re li ser herêmên anatolia jî karî ku serdestiya xwe bide herêkirin. Di pirtûkên pîroz de bahse Nemrûd tê kirin ku di dema Birehim xelîl de jiya ya. Nemrûd jî, di dema xwe de li vê herêmê xwe kiriya hikimdar. Çanda herêmê, heta dema derketina îslemiyetê li gor çanda êzdayiyê bû. Piştre îslemiyetê ewder jî kirina bin destê xwe de û guharand. Piştre, wê demên desthilatdariyên kurd ên dewletên kurd Merwaniyan û Eyûbiyan li herêmê pêş bikevin. Wê herêm, di dema Eyûbiyan de, ji sadsale 11´min û heta sadsale 16´min, wê di bin destê desthilatdariya xanadana eyûbiyan de bimêne. .[3] Piştî ku Osmanî pêşketin, êdî osmaniyan, ewder weke eyeletekê desthilatdariya aşîrên kurd herêkiriya.
Zimanê ku lê tên axiftin
Zimanê ku zêde tê axiftin zimanê kurdî zaravayê kurmancî ye. Lê zimanê erebî, asûrî û hwd jî li herêmê dihên axiftin. Li herêmê, rojnameyên bi kurdî, TVyên bi kurdî jî hene. Ronahî Tv, TVya kurdî ya rojavayê kurdistanê ya. Ji aliyê çapameniyê ve, piştî ku şoreşa rojavayê kurdi bû, êdî hin bi hin pêşveçûnên di qada çapameniyê de jî roj bi roj dibin.
Ol
Olên ku li herêmê dijîn, weke olên sereke Îslamiyet, Êzîdîtî û Mesihî ne. Lê mezhebên van olan, ku mirovên ji wan jî hene. Ji sedî 80îyê wêderê misilman in. Hejmareke mezin ya êzîdiyan jî li herêmê heye û ev jî li gorî ku tê gumankirin ser sedî 10an re ye. Lê gelekan jî, ji herêmên xwe koçberkirine. Berê, ev hejmar pir zêde bû. Her wusa, mesihiyê li herêmê di derûdorê sadî 10´an de ne. Asûrî, piraniyan, ola Mesihiyê ne. Lê ku ne pir zêde jî bin, Kurdên Mesihî jî hene. Her wusa, Kurdên cihûyen jî berê li wir dijîn. Heta dema rejima Be'sê li wir dijîn pişre, hinekan ji wan goçî Îsraîlê kirin û hinekan jî goçî welatên ewropî kirine. Îro, her wusa zêde cihû li herêmê nemane. Lê li çend cihan, hê jî kinîştên wan hena ji bo bergkirinê.
Bajarên Rojavaya Kurdistanê
Bajar û bajarokê herêmê:
- Amûdê
- Cerablûs (en)
- Cindirêsê
- Dêrika Hemko
- Dirbêsiyê
- Efrîn
- Êndîwer
- Ezaz (en)
- Girê Spî
- Hesîçe
- Kobanî
- Eyn îsa ( Bozanî)
- Siluk
- Membic (Manbij)
- Qamişlo
- Serê Kaniyê
- Tirbespiyê
- Til Koçer
Li Rojava Hesîçe bi tenê wîlayet e, yên din qeza û nehiye ne. Qamişlo qezaya Hesîçeyê ye, lê ew ji Hesîçe û hemû bajarên din mezintir e. Qamişlo wekî navend û paytextê herêma Rojavayê Kurdistanê tê qebûlkirin. Li navenda Qamişlo nêzî 150.000 kes dijîn[çavkanî hewce ye]. Li bajarên Sûriyê, li Heleb, Reqa û Şamê jî gelek taxên kurdan hene[çavkanî hewce ye].
Di nava bajarên Rojavaya Kurdistanê ji aliyê ardnîgarî ve Serêkaniyê, Afrîn, Kobanî û Qamişlo û hwd weke bajarna mazin in. Bajarê Serêkaniyê, di rastiyê weke bajarekî pirr mazin a. Lê ji ber ku di nava sînorê tirkiya û Sûrî de hatiya qatkirin û qatek li aliyê tirkiya û ankû bakûrê kurdistanê û qatek li aliyê Sûrî û ankû rojavayê kurdistanê maya, êdî piçûk bûya. Lê ji aliyê ardnîgariyê ve weke bajarê mazin ê dîrokî jî ya. Di dema Mîtaniyan de, Serêkaniyê bi navê ´weşokanî´ herdû bi hevdû ve bûn û paytaxt bû. Weke bajarê mazin ê lê jiyan û şaristanî pêşketî bû. Di nava bajarê de, berî avakirina komare tirk û ya Sûrî, xate trenê di buhurt. Ew xate trenê, piştre kirina weke sînor. Aliyê xate trenê ê li aliyê Sûrî û ankû li aliyê rojavayê kurdistanê li wî alî maya û Aliyê li vî xate trenê jî di nava Sînorê tirkiya û ankû li bakûrê kurdistanê maya.
Bajarên rojavayê kurdistanê, ên weke Amûdê, Afrînê, Qamişlo, Serêkaniyê, Hasakê, Dirbesipiyê. Girê Sipî. Tilkoçer, û hwd, çend ji wan bajarên mazin ku lê pirr mirov dijî na. Tilkoçer, dikeve sînorê Îraqê de. Deriyê li Îraqê, yek jê ji Tilkoçerê divebê.
Desthilatdarî
Desthilatdarî, îro destê kurdan de ya. Kurdan, rêveberiya xwe ya xweser a rojavayê kurdistan ragihandin. Herêma rojavayê kurdistanê, li sê kantonan beşkirin û rêveberî û hikimetên wan ava kirin. Ev hersê kanton jî, ´kantona Cizîrê´. ´kantona Kobaniyê´ û ´kantona Efrînê´ ya. Îro, rojavayê kurdistanê, ji aliyê van hersê rêveberiyên xweser ên kurdistanî ve tê bi rê ve birin. Herêm, bajarê wê ê mazin Qamişlo ya. Qamişlo, weke paytaxta herêmê jî tê dîtin.
Hersê kanton jî, hikimeta wan, ji 22 wezeretan pêk tê. Ew wezeret, xwe li herêmê bi rêxistin dikin û herêmê bi rê ve dibin. Kurdan, piştî ku bi xalkên din ên li herêmê re şoreşa rojava kirin, êdî ew rêveberî jî hatina avakirin û ragihandin. Lê rêveberiyên herêmê, ji aliyê welatên herêmê ên weke tirkiya, Îran û rêveberiya kurd a başûrê kurdistanê ve hatiya xistin bin ambargoyê de. Piştî ku rêveberiya xweser hat ragihandin, ew êdî care pêşî bû ku rêveberiyaka ki ji xalkê li herêmê hatibû avakirin. Lê hêzên weke Tirkiye ji ber ku li dijî rêveberiya bi destê kurdan bûn, hin kurdên ji herêmê di bin navê ENKS`ê re bi rêxistin kirin û li ser wan re xwestin ku rewşeka qatkirî a siyesî biafirênin û bi wê re jî derbeyê li rewş siyesî a Rojavayê kurdistanê bixin.
Piştî ku kurdê rojavayê kurdistanê, bi xalkê din ên li herêmê re ku rêveberiya rojavayê kurdistanê avakirin û ragihandin, êdî bidest dîplomasiya naskirina wê kirin. Gelek heyet avakirin û şandina welatên ewropî û welatên din ên cihanî ku xwe bidina nasîn.
Hêzên parastinê ên Rojavaya Kurdistanê
Piştî ku kurdan li herêmên xwe rêveberiya xwe ya xweser avakirin û ragihandin, êdî hêzeka xwe ya parastinê ku ji kurdên rojavayê kurdistanê û beşên din ên civatî afirî avakirin. Ew jî, navê YPG, Gerîla, Pêşmerge direjîhiya wê "hêzên parastina gel" a. Herêmên kurdan diparêzê. Lê bi wê re jî, YPJ, hat avakirin. Ev jî, weke hêz û artişa jinan a. Pirraniya andamên YPJ´ê ji jinên ciwan ên kurd û komên din ên li herêmê ku dijîn pêk tê. Wekî din jî, Hêza aşayîşê heya. Hêza aşayîşê, kar û erka wê, ew a ku aramiya nava bajaran biparêzê. Weke hêza polisiya a kurdistanî ya.
Hêzên parastina gel´ ku bi navê wê yê kort YPGê, kar û erka wê ew a ku weke artişa rojavayê kurdistanê li dijî hêrîşên ku ji derve ku hatina bi ser rojavayê kurdistanê li pêşiya wan bisekinê. Her wisa, bi vî rengê YPG´ê, em dikarin weke artişa rojavayê kurdistanê jî bi nav bikin. YPG´ê, hemû rojavayê kurdistanê diparêzê. Hîç, cûdahiyê nakê nav de. Herkesekê, li herêmê ku kurd bê û ne kurd bê, wan diparêzê. Aramiya wan çê dike. Her wusa, weke artişa rojavayê kurdistanê, ji aramî û parastina rojavayê kurdistanê ew berpirsiyar a. YPG´ê, ne hêzek siyesî ya. YPG´ê, hêzek leşkerî ya parastinê ya. Artişa rojavayê kurdistanê ya parastinê ya.
Partiyên kurdî
- Desteya Bilind a Kurd
- Partiya Yekîtiya Kurdî li Sûriyê
- Partiya Yekîtiya Demokrat
- Partiya Demokrat a Kurdistanê li Sûriyê
- Yekîneyên Parastina Gel
Binêre jî
- Serhildana Rojavayê Kurdistanê
- Şerê navxweyî yê Sûriyê
- Rêveberiya xweser a rojavayê Kurdistanê
- Dîroka Rojavayê Kurdistanê
Çavkanî
Girêdanê derve
