Ateîzm: Cudahiya di navbera guhartoyan de

Girêdanan biguhêre
Ji Wîkîpediya, ensîklopediya azad.
Bi înteraktîvî li dîroka rûpelê bigere
← Cudahiya kevntirCudahiya nûtir →
Content deleted Content added
DîtbarîWîkînivîs
Balyozbot (gotûbêj | beşdarî)
Bot
595.053 guhartin
B →‎top: --Bikaranîna dîroka rms
Etîket: Betalkirina destî
Bi rêya wergerandina rûpela "Atheismus" hat çêkirin
Rêz 1: Rêz 1:
[[Wêne:Ephesians_2,12_-_Greek_atheos.jpg|thumb| {{Ziman|grc|ἄθεος|átheos}} [[Yewnaniya kevn|kevn ἄθεος]]
{{Gotara bê çavkanî}}


átheos, almanî 'bê Xwedê' bi destnivîsa nameya Pawlosê şandî ji Efesiyan re (Papyrus 46, Eph 2,12 EU)]]
'''Ateîzm''' an jî '''bêbawerî''' redkirina baweriya [[Xwedê]] ye. "Teîst" tê wateya bawerî bi Xwedê, "a" jî wateyê berevajî dike. Ateîzm ne redkirina Xwedê lê redkirina baweriya bi Xwedê ye. Ango kesên ateîst di wê baweriyê de ne ku Xwedê nîne. Ateîzm ne [[îdeolojî|ideologiyek]] e an jî rêbazeke ye. Kesên ateîst di çi baweriyê de dibin bila bibin, an jî kîjan îdeologiyê dihewînin bila bihewînin di pirsgirêka Xwedê de gihîştine wê baweriyê ku Xwedê nîne.
'''Ateîzm ( Xwedênenasî )''' (ji altgriechisch ἄθεος "bêyî Xwedê") tunebûn an redkirina baweriya bi [[Xweda|xwedayek]] an xwedayan nîşan dide. Berevajî, deîzm û teîzm ({{Ziman|grc|θεός/ϑεός|theós}} "Xwedê") baweriya îlahan de, bi [[Monoteyîzm|tewhîdê]] koma baweriya li Xwedê yek e û pûtperestî baweriya koma Di çend xwedayên. Ji ateîzmê re di wateya fireh de hin kes [[agnostîsîzm]] (ateîzma agnostîk) jî vedigirin, ku li gorî wê hebûna xweda an xwedayan ne diyar e an nayê şirove kirin. Di wateyek teng de, ew baweriya ku ne xwedawend in vedibêje .


== Berfireh û jêdera têgehî ==
==Çavkanî==
Rêzeya têgînî ya ''ateîzmê'', ji aliyekî ve, wateyên têgînî yên "berfireh", ku hebûnek bêyî baweriya bi Xwedê, awayên jiyanê yên têkildar û rastdariyên pêwendîdar (wekî "ne-teîzm" jî tê zanîn) di nav xwe de digire, û ji hêla din ve Wateyên destî, "teng" an "xurt" ên ku tê de neyînî li ser îdîayên xwedayan têne xuyang kirin, dibe ku bi çekdarî an bi delîlên dijberî (wekî "dij-xwedanparêzî" jî tête binav kirin). <ref name="Atheism">
{{Çavkanî}}
Vergleiche etwa Simon Blackburn: ''The Oxford Dictionary of Philosophy.'' OUP, Oxford 1996: {{"|Atheism. Either the lack of belief in a god, or the belief that there is none.}} Während „there is none“ eine Frage nach „Gott“ verneinen kann, steht diesbezüglich das hier verwendete ‚lack‘ ähnlich wie „Dasein ohne“ stellvertretend ''entweder'' für ''unreflektierte'' Indifferenz (Abwesenheit, Desinteresse, Fehlen, Gleichgültigkeit, Ignoranz, Unglauben, Unkenntnis und Unwissen) ''oder aber'' für philosophisch-''[[Raman (felsefe)|reflektierte]]'' Indifferenz (Abstandsnahme, Infragestellen, Kritik, Nichtwissen, Positionierung, Skepsis, Urteilsenthaltung, Verzicht oder anders ''[[Semed|begründete]]'' Abgrenzung).
</ref> <ref name="Spannbreite">
Vergleiche Hans-Walter Schütte, Art. ''Atheismus'' (in: ''[[Historisches Wörterbuch der Philosophie]]'', Bd. 1, S. 595–599, mit Zitat von J. G. Walch, ''Historische und theologische Einleitung in die vornehmsten Religions-Streitigkeiten'', 1728, S. 673 f.): Zunächst sei ‚Atheismus‘ durch seine „innewohnende [[Unschärfe|Unbestimmtheit]]“ ein Ablehnungsbegriff gewesen. „Die Einteilung des Begriffs leitende Vorstellung beruht auf der Annahme, daß A[theismus] Gottlosigkeit bedeute, also die «verkehrte Beschaffenheit des [[Gemüt|Gemüths]], wodurch der Mensch sich zu überreden bemühet ist, es sey kein Gott», bezeichne.“ Zur Bestimmung von ‚Atheismus‘ nennt Schütte neben Unbestimmtheit, Ablehnung und Gemütsbeschaffenheit weitere atheistische „Kräfte“ die den „Theismus erschüttern“, so etwa die Gleichsetzung des Atheismus mit [[Spinozismus]] ([[Philipp Jacob Spener|Ph. J. Spener]]), das „Recht des Zweifels“ (in Anlehnung an [[Pierre Bayle|P. Bayle]]), die Möglichkeit eines Staats von Atheisten (in Anlehnung an [[François-Marie Voltaire|F. M. Voltaire]]), die Gleichsetzung des Atheismus mit [[Pantheismus]] ([[Johann Gottlieb Fichte|J. G. Fichte]]) und mit [[Deismus]] ([[Immanuel Kant|I. Kant]]). Schütte zitiert [[G. W. F. Hegel]], nach dem Atheismus zum einen die [[Theologie]] ist, die einen inhaltsvollen Gott annehme. Zum anderen sei „[d]as Resultat der pietistischen Theologie, die versucht, Gott auf «das Gebiet der zufälligen Subjectivität, das des Gefühls anzuweisen»“, ebenfalls Atheismus. Schütte resümiert: „Die gegenwärtige Situation hinsichtlich des Problems des A[theismus] ist dadurch gekennzeichnet, daß die im Laufe der letzten vier Jahrhunderte geltend gemachten [[Motivation|Motive]] in einem schwer auflösbaren Miteinander weiterleben“
</ref>


Li [[Yewnanistana Kevn|Yewnanistana kevnar]] termê ateîzmê bi alpha privativum ''(A-teîzm)'' çê bûye, ew tê de cûrbecûr cûrbecûr [[Yewnaniya kevn|guhertoyên Yewnana kevnar]] (navdêr: {{Ziman|grc|ἀθεότης}} "bêxwedêtî, înkarkirina Xwedê, bêbawerî") û ew di Asebie de barek bes bû darizandin. Forma [[Zimanê latînî|latînîzebûyî]] "ateîzm" cara yekem li [[Cicero|Cicero tê dîtin]], ji dawiya 16 -an Sedsal ew di edebiyata [[Zimanê almanî|almanî de]] ''xuya dike (Atheisterey -a nû'' ya ) û ew ji destpêka 18 -an ve derbasdar e Sedsal wekî Germanized.
[[Kategorî:Ateîzm]]

[[Kategorî:Felsefe]]
Di dema Ronahiyê de, ew di destpêkê de ramanwer, deîst, panteîst û Spînozîstên azad bûn ku ji hêla fîlozofan ve wekî ateîst hatine nas kirin û dêr hatine damezirandin. <ref>[[Fritz Mauthner]] kam in seiner international umfangreichsten Studie zum Atheismus unter Bezugnahme auf diverse Quellen zu einer ausdrücklichen Berücksichtigung von agnostischen, deistischen, spinozistischen und weiteren Gruppen, die als Atheisten bezeichnet wurden (''Der Atheismus und seine Geschichte im Abendland.'' 4 Bände. 1920–1923). Sie waren im 18. und 19. Jahrhundert besonders einflussreich (das [[HWPh]] nennt mit Quellenangaben: Spinozisten gemäß [[Philipp Jacob Spener|Ph. J. Spener]], „Deisten“ gemäß [[John Locke|Locke]] und [[Kant]], Pantheisten gemäß [[Friedrich Heinrich Jacobi|Jacobi]] und [[Johann Gottlieb Fichte|Fichte]]). Dieser Wortgebrauch, den etwa die Freidenker auch selbst nutzten, ist im 21. Jahrhundert nicht mehr üblich.</ref> Hin ansîklopedîst bi taybetî bi ateîzmê ve girêdayî bûn. ''Wekî têgehek şerker, ateîst'' xizmet kir û hîn jî dike (bi piranî li eyaletên başûrê Dewletên Yekbûyî yên Amerîkayê) ji bo bêrûmetkirina exlaqî ya kesên ku teîzm qebûl kirine, lê di aliyên takekesî de ji doktrîna serdest a Xwedê dûr ketine. Lêbelê, kesê ku eşkere baweriya xwe bi Xwedê an xwedayan înkar dike, bi gelemperî wekî ateîst tête binav kirin.

[[Agnostîsîzm|Agnostîkên]] ku bi Xwedê bawer nakin, bi gelemperî di wateya berfireh de wekî ateîst têne hesibandin, her çend ne hemî li hev dikin. Nêrînên agnostîkî, ku li gorî wan tunebûna Xwedê nayê nas kirin, li vir navê wan nine. <ref name="Definition III+">
Die hier genannten „agnostischen Ansichten“ markieren verschiedene [[Epistemologie|epistemologische]], die Wahrscheinlichkeitsformulierung verschiedene [[Empirie|empirische]] und die ‚gibt-keinen‘-Formulierung [[Metaphysik|metaphysische]] Positionen (letztere im Sinne eines logisch oder ontologisch notwendigen Ausschlusses göttlicher Existenzen in allen [[Mögliche Welten|möglichen Welten]]). Siehe als detaillierte Standardzusammenfassungen insbesondere das ''[[HWPh]]'', die ''[[Routledge Encyclopedia of Philosophy|REP]]'' und das international umfangreichste Werk von [[Fritz Mauthner|F. Mauthner]], ''Der Atheismus und seine Geschichte im Abendland''. 4 Bde. 1920–1923, bei dem der Agnostizismus wie auch in weiteren Standardwerken atheistisch ausgelegt ist ([[Atheismus#Literatur|l.c.]]). Das ''[[HWPh]]'', Art. „Agnostizismus“ (Bd. 1, 1971), zitiert Mauthner nach dem ''Wörterbuch der Philosophie'' (1923, 1, 20), wonach der Agnostiker so bestimmt sei: „die Vermeidung des «unschicklichen», aber zutreffenden Wortes «Atheist»“. [[Julius Stenzel|J. Stenzel]] hält die für den Agnostizismus schulbildende [[Protagoras]]-Formulierung, wonach von Göttern nichts erkennbar und nicht erforschbar sei (''[[Kritias]]'', fr. 25) für „atheistisch“ (''Metaphysik des Altertums.'' In: ''Handbuch der Philosophie'', München 1934), während andere Werke eine klare Trennung zum Agnostizismus markieren (z.&nbsp;B. ''The Oxford Companion to Philosophy'', Oxford/New York 1995, S. 63; vergleiche auch ''[[Encyclopedia of Philosophy|The Encyclopedia of Philosophy]]'', 1967, S. 182, mittels eines engem Atheismusbegriffs). Die Ausprägungen atheistischer Überzeugungen sind vielfältig, eine klare Abgrenzung zum [[Agnostizismus]] ist nicht immer möglich.
</ref> Agnostîsîzm dîtinên cihêreng tîne ba hev; ji ber vê yekê tayînkirina agnostîsîzmê ji ateîzmê re nakokî ye (û berevajî).

Dabeşkirina pozîtîvîzmê ji ateîzmê re jî nakok e. Fîlozof Alfred Jules Ayer, parêzvanê ''pozîtîvîzma mantiqî'' ( empirîzma mantiqî ), tekez dike ku divê helwesta wî ya li ser hevokên mîna "Xwedê heye" bi ateîzmê an bi agnostîsîzmê re neyê tevlihev kirin. Ew hevokên weha wekî gotinên metafizîkî yên ne rast û ne derew dihesibîne. Ji hêla din ve, taybetmendiya ateîstek nêrîna "ku bi kêmasî îhtîmal heye ku Xwedê tune" ye.

Ma gelo pêdivî ye ku pozîsyon jî wekî "ateîzm" bêne binav kirin ku xwedawendek nagire lê ji olperestiyê nayê kêm kirin, wek mînak di Jainism an Confucianism de, di wêjeyê de nakokî ye. <ref name="Hoheisel">
Vergleiche Karl Hoheisel: Art. ''Atheismus, I. Religionswissenschaftlich.'' In: ''[[LThK]].'' Bd. 1, S. 1132.
</ref> Carinan tê pêşniyar kirin ku ji redkirina eşkere ya helwestên teîstîkî re "teorîkî" were gotin, û ji pratîka jiyanê re (ya ku wekî " hejmar tune" pêk tê <ref name="Hoheisel" /> wekî "ateîzma pratîkî". <ref name="Praktischer Atheismus">
Vergleiche H.-W. Schütte, ''Atheismus''-Art. (in: ''[[HWPh]]'', Bd. 1, S. 595–599): Bei [[Johann Franz Buddeus|J. F. Buddeus]] ist der „praktische Atheismus“ mit „der Überzeugung verbunden, daß der Gottesgedanke ein sicheres Besitztum der menschlichen Vernunft sei und daß die menschliche Gesellschaft durch A[theismus] im Sinne dieses [göttlichen] Beginns in ihren Grundlagen angefochten werde.“ Schütte zitiert [[Ludwig Feuerbach|L. Feuerbach]], für den der „praktische Atheismus“ unter Berufung auf [[Martin Luther|M. Luther]] eine Aneignung der Religionsgehalte sei und der „Selbstentfaltung des der menschlichen Natur innewohnenden Inhalts“ diene; ferner [[Friedrich Nietzsche|F. Nietzsche]], für den der „Sieg des A[theismus] die Menschheit“ vom Schuldgefühl gegen ihren Anfang löse und der Atheismus „Bedingung für die Entstehung eines neuen Menschen“ ist. Vergleiche auch [[Herbert Schnädelbach|H. Schnädelbach]] (''Religion in der modernen Welt'', 2009, S. 123): Er argumentiert (sich selbst als Atheist bezeichnend), dass das, was Feuerbach mit „praktische Atheismus“ gemeint habe, so praktisch geworden sei, „dass >Atheismus< selbst schon nicht einmal mehr Thema ist“; so dass in dieser Folge „unsere Kultur nicht nur postchristlich, sondern auch postatheistisch“ sei.
</ref>

Ji ber ku 19 Sedsal, têgîna "ateîzm" di wateya xwezayî de carinan ew çend teng e ku ew li dijî hemî têgînên supernaturalîst ên ku bi baweriya bi hebûnên giyanî, hêz an hêzên cewherî an ne-xwedayî re têkildar in ( anîmîzm, [[Monoteyîzm|giyanparêzî, mono -]] û olên polîteîst ). Ev ê di destpêka 21 -an de were kirin Sedsal bi gelemperî wekî "Ateîzma Nû" tê binav kirin, ger arguman zanistî were îsbat kirin.

== Aliyên civakî ==

=== Taybetmendiyên demografîk ===
Anketên ateîzmê pirsgirêkên metodolojîkî derdixe holê ji ber ku dijwar e ku meriv xêzek domdar di navbera laîkparêz, humanîst, ne-teîst, agnostîk û kesên giyanî de bikişîne. <ref>[http://plato.stanford.edu/entries/atheism-agnosticism/ ''Atheism and Agnosticism''] in der [[Stanford Encyclopedia of Philosophy]]</ref> Xeta di navbera bawermend û ne-bawermendan de her ku diçe zelal dibe. <ref>Minois 2000, S.&nbsp;618.</ref>
[[Wêne:Atheists_Agnostics_Zuckerman_de.svg|thumb| Di tevahiya nifûsê de ji sedî ateîst û agnostîk (li gorî Zuckerman <ref>Phil Zuckerman: ''Atheism: Contemporary Rates and Patterns.'' In Michael Martin (Hrsg.): ''The Cambridge Companion to Atheism.'' Cambridge University Press, Cambridge 2007.</ref> ). Di doza Chinaîn, Kuba û Koreya Bakur de, divê li hejmaran li gorî rewşa daneya berawirdî belengaz bi şik û gumanek taybetî were dîtin.]]
[[Wêne:Europe_No_Belief_enhanced.svg|thumb| Parvekirina ateîstên li Ewrûpayê ( 2005 Eurobarometer li ser daxuyaniyê: “Tiştek wekî xweda an hêzek giyanî tune. ")]]
Pirtûka ''Cîhanî'' [[Ajansa Navendî ya Saloxgeriyê|ya CIA]] -yê di 2010 -an de texmîn kir: Ateîst 2.32%, Ne dîndar 11.77%, Xirîstiyan 33,32% (di nav de 16.99% Roman Katolîk), Misilman 21.01%.

Di "Hevsengiya Baweriyê " de, Georges Minois difikire ku bi hezaran hejmar di nav belavbûnê de ne, "hemî jî xelet in". Herî zêde mirov dikare ji wan bibîne ku ji pêncan yekê mirovahiyê êdî bi Xwedê bawer nakin. <ref>Minois 2000, S.&nbsp;628.</ref> Minois bixwe texmînên sala 1993 -an pêşkêşî dike - 1.2 mîlyar agnostîk û ateîst li çaraliyê cîhanê <ref>''Britannica Book of thew Year.'' 1994, Angabe von Minois</ref> - û ji bo sala 2000 - dora 1.1 mîlyar agnostîk û 262 mîlyon ateîst, <ref>Nach der ''World Christian Encyclopedia.'' Angabe von Minois</ref> û ji bo berhevdana dora 1.2 mîlyar bawermend ji bo îslamê û 1.1 mîlyar ji bo katolîk Dêr.

Li gorî Eurobarometra 2010 , 20% ji hemwelatiyên wê hingê yên 27 welatên Yekîtiya Ewropî ne li Xwedê ne jî li hêzek giyanî ne. Piraniya 51% bawerî bi Xwedê anî û 26% di "hin celeb hêza giyanî" de; 3% şîrove nekir. Di navbera welatan de ferqên mezin hebûn; bi vî awayî rêjeya bawermendên Xwedê yên li Maltayê 94 bû% û Romanya bi 92% herî bilind û li 16% li Komara Çek û 18% herî kêm li Estonya. Li Almanya, Avusturya û Swîsreyê 44 kes hebûn% diyar kirin.

Hejmara niştecîhên ku digotin ew ne bi Xwedê ne jî bi hêzek giyanî bawer dikin sala 2010 -an 40 bû% li Fransayê û 37% herî bilind li Komara Çek û 27 li Almanya bû%, li Avusturyayê 12% û 11% li Swîsreyê. Li gorî Eurobarometer 2005 , bêtir jin (58%) ji Xwedê re wekî mirovan (45%); Baweriya bi Xwedê bi temen, helwestên muhafezekar ên siyasî û nebûna dibistanê bi erênî ve girêdayî ye. Li Dewletên Yekbûyî, jimara kesên ku bi Xwedê an hêzek bilindtir bawer dikin 91 e %.

Tora Serbixwe ya Cîhanî û Komela Navneteweyî ya Gallup li ser 52,000 kesan ji 57 welatan di derbarê helwestên wan ên olî de di navbera 2011 û 2012 de lêkolîn kirin. 13% ji kesên ku hatine pirsîn xwe wekî "ateîstên hişk", 23 binav kirin% ji xwe re "ne dîndar" û 57 gotin% gotin ku ew kesekî dîndar bûn. Li gorî lêkolînê, 15% nifûsa li Elmanyayê ateîst bawer kirin. Çîn (47%) û Japonya (31%) ew welatên ku rêjeya herî zêde ateîstên hişk in. Di navbera 2005 û 2012 -an de, rêjeya mirovên olî li çaraliyê cîhanê 9 zêde bû% kêm bûye, dema ku rêjeya ateîstan 3 ye% zêde bûye. Ev meyl bi taybetî li hin welatan eşkere ye: li Viyetnam, Irelandrlanda û Swîsreyê, rêjeya kesên ku xwe wekî dîndar binav dikin di navbera 2005 û 2012 de 23, 22 an 21 kêm bû. % vegerandin. <ref>{{Webarchive|url=http://redcresearch.ie/wp-content/uploads/2012/08/RED-C-press-release-Religion-and-Atheism-25-7-12.pdf}}. WIN-Gallup International, 2012.</ref> <ref>[https://fowid.de/meldung/globaler-index-religiositaet-und-atheismus Globaler Index zu Religiosität und Atheismus Forschungsgruppe Weltanschauungen in Deutschland], abgerufen am 7. Juli 2017.</ref> <ref>{{Webarchive|url=http://www.wingia.com/web/files/news/14/file/14.pdf}}, abgerufen am 7. Juli 2017 (PDF).</ref>

Li gorî lêkolînên li [[Dewletên Yekbûyî yên Amerîkayê|DY,]] Rêjeya ateîstan di nav zanyar de bi taybetî pir e: tenê ji sedî heftê endamên Akademiya Zanistî ya Amerîkî bi hebûna Xwedayek kesane bawer dikin. <ref>{{Cite journal|last=Larson|first=Edward J.|year=1998|title=Correspondence: Leading scientists still reject God|journal=Nature|volume=394|issue=6691|pages=313|doi=10.1038/28478}} oder {{Webarchive|url=http://www.stephenjaygould.org/ctrl/news/file002.html}}</ref> Lêkolînek 2009 -an ya endamên Komeleya Amerîkî ji bo Pêşkeftina Zanistî dît ku 51 % zanyarên Amerîkî bi Xwedê an hêzek bilindtir, ji nifûsa gelemperî pir hindik bawer dikin. Rêjeya zanyarên ateîst di dirêjahiya sedsala 20 -an de zêde bûye.&nbsp;Sedsal bi girîngî neguheriye. Lêkolînek ji hêla psîkolog James H. Leuba di 1914 -an de hat dîtin ku 42 % zanyarên Amerîkî bi Xwedayek kesane bawer kirin û bi qasî wan jî bawer nekir. Di sala 1996 -an de, dîroknas Edward J. Larson anketa Leuba bi heman pirsan û heman jimara mirovan dubare kir û bi 40 % bawermend û 45 % zanyarên ateîst. [[Metaanalîz|Meta-analîzek]] 63 lêkolînên takekesî ku di Mijdara 2013-an de hatin weşandin gihîşt vê encamê ku ateîzm an ne-baweriya bi Xwedê bi girîngî ve girêdayî ye (hejmar têkilî:-0.24) bi hişmendiyê re têkildar e (di pir lêkolînan de hişmendî ji hêla faktora g ve hatî pîvandin). <ref>M. Zuckerman, J. Silberman, J. A. Hall: ''The Relation Between Intelligence and Religiosity: A Meta-Analysis and Some Proposed Explanations.'' In: ''Personality and Social Psychology Review.'' Band 17, Nr. 4, November 2013, S.&nbsp;325–354 (englisch; [[doi:10.1177/1088868313497266]]; PMID 23921675; [http://emilkirkegaard.dk/en/wp-content/uploads/The-Relation-Between-Intelligence-and-Religiosity-A-Meta-Analysis-and-Some-Proposed-Explanations.pdf PDF: 419&nbsp;kB] auf emilkirkegaard.dk).</ref>

Gelek lêkolînan di navbera olperestî û rêjeya jidayikbûnê de têkiliyek erênî nîşan dan. Mînakî, di 2002-an de, mirovên li Elmanyayê ku xwe wekî ne-olî binav dikirin navînî 1.4 bûn&nbsp;Zarok ji kesên ku xwe wekî dîndar pênase dikin pir kêmtir zarokan dikin (navînî 1.9&nbsp;Zarok). <ref>Michael Blume u.&nbsp;a.: ''Religiosität als demographischer Faktor – Ein unterschätzter Zusammenhang?'' In: ''Marburg Journal of Religion.'' Band&nbsp;11, Nr.&nbsp;1, Juni 2006 ([http://archiv.ub.uni-marburg.de/ep/0004/article/view/3615/3500 online] in ''archiv.ub.uni-marburg.de'').</ref> Enstîtuya Aboriya Alman di nirxandina daneyên ku li çaraliyê cîhanê ji hêla Lêkolîna Nirxên Cîhanî ve hatine berhev kirin de gihîşt encamên hev.

Di dîrokê de, ateîst bi gelek awayan bi rayedarên siyasî re ketine pevçûnê. Heya sala 2013 -an, eşkerekirina nêrînên ateîst li gelek welatan bi zindanê, û li 13 welatan bi mirinê hate cezakirin. <ref>[http://iheu.org/story/you-can-be-put-death-atheism-13-countries-around-world ''You can be put to death for atheism in 13 countries around the world.''] Report [[Internationale Humanistische und Ethische Union]] vom 10. Dezember 2013.</ref>

Di serdema nûjen de, qadên civakê, di nav de siyaset, hiqûq û pêkanîna olê, xweser bûne. The veqetîna dêr û dewlet li gor yasa bi alîkariya jibîr kirin hişyarker tevgerên û paşê bi hiş , bi qanûnê dêra dewletê. Ji vê veqetandinê re ateîst (bi taybetî di laîkîzmê ) de tê gotin. Berevajî serdestên olî-siyasî an dewletparêz-ateîst, serweriya yasayê bêalîbûna îdeolojîk bi awayek bingehîn a prosedurî garantî dike. Qanûnên destûrî yên dadrêsê li gorî vê yekê di biryarên xwe de ne tenê olî ne, di heman demê de ji hêla bandorên derveyî yên din ve jî têne berdan û li şûna wan di serî de mecbûriyek destûrî ye ku di dewletên nûjen de li ser bendên azadiyê disekine. Perwerdehiya dadrêsî ya bêalî ya têkildar, tewra li hember berxwedana siyasî, ber bi toleransa zagonî ya ku di cîhana nûjen de li ser helwest û awayên jiyanê yên ateîst zêde dibe.

Todayro, di makezagonên gelek dewletên demokratîk de mafê mirovan ê azadiya olî heye, di nav de mafê bûna ateîst jî. Di van hemî dewletan de veqetandinek hişk a dewlet û olê tune, nemaze ku ol ji ber sedemên çandî û xwenaskirinê (ji bo nimûne bi riya mafê perwerdehiya olî) bi astên cihê têne parastin. Wekî din, di makezagonan de referansa Xwedê heye. Pêşgotina Qanûna Bingehîn a Komara Federal a Almanyayê bi van gotinan dest pê dike: "Bi berpirsiyariya xwe ya li hember ''Xwedê'' û mirovan&nbsp;... ". Pêşgotina Destûra Federal a Konfederasyona Swîsreyê bi van gotinan dest pê dike: “Bi navê Xwedayê Mezin! "Di sala 1998 -an de, dema ku destûr bi tevahî hate guheztin, hewlek ji bo rakirina vê pêşgotinê têk çû. Hin qanûnên cezayê yên îroyîn qaîdeyên ku danasîna bawerî, komên olî û komeleyên îdeolojîk wekî tawanek sûc dibînin, vedigirin. Wekî encamek, rexnegirên olî an dêrê ateîst di paşerojê de gelek caran hatine darizandin piştî daxuyaniyên giştî.

Ji hêla din ve, ateîzm beşek ji doktrîna dewleta Marksîst-Lenînîst bû, mînakî li [[Yekîtiya Komarên Sovyet ên Sosyalîst|Yekîtiya Soviyetê]] û li [[Komara Demokratîk a Almanyayê|Komara Demokrat]] a Almanya, ji ber vê yekê şêwazên pratîka olî di saziyên perwerdehiyê yên ku ji hêla dewletê ve têne kontrol kirin de cîh negirtin û bi wan re şerê siyasî hate kirin. Richard Schröder sekulerîzasyona Almanyaya Rojhilat wekî mîrateya herî bibandor a rejîma SED dibîne. Li gorî wî, di sala 1950 de 91.5 hebûn&nbsp;Ji sedî hemwelatiyên GDR endamên dêrê, di sala 1964 -an de hîn 67.4&nbsp;Ji sedî û di dawiya GDR de dora 25Ji sedî. <ref>Richard Schröder: ''Die wichtigsten Irrtümer über die deutsche Einheit.'' Freiburg im Breisgau 2007, S. 211. Dabei sei es geblieben, erklärt Schröder und gibt als aktuelle Vergleichsgröße in den alten Bundesländern 70&nbsp;Prozent Kirchenmitglieder an. (Ebda.)</ref> Ev pêşkeftin piştî yekbûnê jî berdewam dike, ji ber vê yekê rêjeya nifûsê ya girêdayî dêrê kêm dibe û naha tenê li dor 15 li bajarên mezin ên wekî Magdeburg an Halle %. Endamtiya du dêrên mezin ên li Almanyaya Rojhilat jî pir kevn e û ji ber vê yekê dê ber bi kêmbûnê ve biçe.

Nêrîna cîhanî ya ateîst, ku ji hêla dewletê ve wekî doktrîna pêşkeftinê tê fêr kirin û li ser bingeha Marksîzmê ye, ji hêla rexnegirên wekî Herbert Schnädelbach ve wekî "ateîzma mezhebî" û "olê dewletê" an "ateîzma dewletê" tê binav kirin. <ref>Vgl. Herbert Schnädelbach: ''Religion in der modernen Welt.'' Vorträge, Abhandlungen, Streitschriften, Frankfurt am Main 2009, S. 53 f.</ref> Qedexekirina olî bi tevahî li [[Albanya|Albaniya]] di sala 1967 -an de (heya 1990 -an) hate îlan kirin û wî welatî xwe wekî "yekem dewleta ateîst li cîhanê" binav kir. [[Bloka rojhilatê|Ateîzm li seranserê ku jê re Bloka Rojhilat]] tê gotin hate pêşve xistin, di heman demê de olperestiya zindî bi kêmanî bi guman hate dîtin, bi gelemperî bi kêmasiyan re têkildar bû an tewra jî bi zanebûn hate çewisandin, mînakî di çewsandina Xirîstiyanan de di bin [[Yosîf Stalîn|Stalîn de]] . Li gorî rêxistinên nehikûmî, kom û kesên olî hîn jî têne çewisandin û bi gelemperî li hin dewletên ku xwe wekî "ateîst" dibînin, wekî Koreya Bakur <ref>{{Webarchive|url=http://www.opendoors.de/verfolgung/laenderprofile/nordkorea/}}</ref>

Ateîzm bi aktîvî tê pêşve xistin, mînakî di [[humanîzm]], [[Egzîstansiyalîzm|hebûnparêzî]] û tevgera ramana azad de. Bi giranî, [[sosyalîzm]], [[Komûnîzm|komunîzm]] û anarşîzm nêrînên cîhanî yên ateîst in. Di du dehsalên dawîn ên 20 -an de Li gorî Georges Minois di ''Dîroka'' Atheîzmê de, xîreta têkoşîna dij-olî di sedsala 19-an de kêm bûbû : "Kamp ji zû de têk {{"|Die Lager zerfallen rasch, abgesehen von einem unvermeidlichen harten Kern auf beiden Seiten. Der Zweifel durchdringt alle Gemüter, genährt von einem Gefühl der Ohnmacht und Vergeblichkeit, fast Nichtigkeit gegenüber Fragen, die einst die Geister entflammten.}} {{"|Die Lager zerfallen rasch, abgesehen von einem unvermeidlichen harten Kern auf beiden Seiten. Der Zweifel durchdringt alle Gemüter, genährt von einem Gefühl der Ohnmacht und Vergeblichkeit, fast Nichtigkeit gegenüber Fragen, die einst die Geister entflammten.}} {{"|Die Lager zerfallen rasch, abgesehen von einem unvermeidlichen harten Kern auf beiden Seiten. Der Zweifel durchdringt alle Gemüter, genährt von einem Gefühl der Ohnmacht und Vergeblichkeit, fast Nichtigkeit gegenüber Fragen, die einst die Geister entflammten.}} <ref>Minois 2000, S.&nbsp;590.</ref>

=== Di çarçoveya zanistî de girîngî ===
Orientation ber bi [[Zanistvan|modelên vebêjeriya zanistî ve kir ku "hîpoteza Xwedê" ji hêla metodolojîkî ve ji bo hin zanyaran di]] destpêkê de ne meqbûl xuya bike, ji ber ku encamên wê yên bi zanistî nayên dîtin, û ji ber vê yekê ti diyardeyên ku bi zanistî têne vegotin rave nakin. Derxistina wusa ya Xwedê ji lêkolîna zanistî jê re ateîzma metodolojîk an metodolojîk tê gotin. <ref>Zu unterscheiden von „atheistischer Methode“. Siehe [[Adolf Schlatter]]: ''Atheistische Methoden in der Theologie.'' Wuppertal 1985 (ursprünglich 1905), hrsg. von [[Heinzpeter Hempelmann]].</ref> Lêbelê, ew nayê wateya ateîzma teorîkî, ango ew îdîa nake ku Xwedê tune. Ji ber vê yekê ye ku carinan têgeha "ne-destwerdana metodîkî" carinan bi rengek rasttir tê bikar anîn. <ref>[[Franz Stuhlhofer]]: ''Charles Darwin – Weltreise zum Agnostizismus.'' Berneck 1988, S. 120–131.</ref>

Pirsgirêka gelo ramana zanistî û texmîna xwedayek bi tevahî dikare bi vî rengî têkildar be ku piştrastbûn an derewînek hevbeş were fikirîn di navbera teorîsyenên zanistê de nakok e. Fikrên dijberî di nivîsên zanistî yên populer de jî têne dîtin. Hin, mînak.B. Stephen Jay Gould û John Polkinghorne, pozîsyonê digirin ku zanist bi olê re nakok nine, ji ber ku berê bi empirîzmê re mijûl dibe, ya paşîn bi pirsên rastdariya dawîn û nirxên exlaqî. Yên din, mînak.B. Richard Dawkins, Steven Weinberg û Norman Levitt dibêjin ku teîzm di bingeh de bi nêrînek cîhanî ya zanistî re li hev nake, ji ber ku divê [[Mucîze|kerametên]] mîna vejîna Jesussa Mesîh qanûnên xwezayê binpê bikin; zanist bêgûman ber bi ateîzm, deîzm an panteîzmê ve diçe. <ref>[[Alan Sokal]]: ''Pseudosciences et postmodernisme: adversaires ou compagnons de route?,'' S. 157. Odile Jacob, Paris 2005.</ref>
[[Kategorî:Pages with unreviewed translations]]

Guhartoya 14:54, 12 îlon 2021

ἄθεος, átheos kevn ἄθεος átheos, almanî 'bê Xwedê' bi destnivîsa nameya Pawlosê şandî ji Efesiyan re (Papyrus 46, Eph 2,12 EU)

Ateîzm ( Xwedênenasî ) (ji altgriechisch ἄθεος "bêyî Xwedê") tunebûn an redkirina baweriya bi xwedayek an xwedayan nîşan dide. Berevajî, deîzm û teîzm (θεός/ϑεός, theós "Xwedê") baweriya îlahan de, bi tewhîdê koma baweriya li Xwedê yek e û pûtperestî baweriya koma Di çend xwedayên. Ji ateîzmê re di wateya fireh de hin kes agnostîsîzm (ateîzma agnostîk) jî vedigirin, ku li gorî wê hebûna xweda an xwedayan ne diyar e an nayê şirove kirin. Di wateyek teng de, ew baweriya ku ne xwedawend in vedibêje .

Berfireh û jêdera têgehî

Rêzeya têgînî ya ateîzmê, ji aliyekî ve, wateyên têgînî yên "berfireh", ku hebûnek bêyî baweriya bi Xwedê, awayên jiyanê yên têkildar û rastdariyên pêwendîdar (wekî "ne-teîzm" jî tê zanîn) di nav xwe de digire, û ji hêla din ve Wateyên destî, "teng" an "xurt" ên ku tê de neyînî li ser îdîayên xwedayan têne xuyang kirin, dibe ku bi çekdarî an bi delîlên dijberî (wekî "dij-xwedanparêzî" jî tête binav kirin). [1] [2]

Li Yewnanistana kevnar termê ateîzmê bi alpha privativum (A-teîzm) çê bûye, ew tê de cûrbecûr cûrbecûr guhertoyên Yewnana kevnar (navdêr: ἀθεότης "bêxwedêtî, înkarkirina Xwedê, bêbawerî") û ew di Asebie de barek bes bû darizandin. Forma latînîzebûyî "ateîzm" cara yekem li Cicero tê dîtin, ji dawiya 16 -an Sedsal ew di edebiyata almanî de xuya dike (Atheisterey -a nû ya ) û ew ji destpêka 18 -an ve derbasdar e Sedsal wekî Germanized.

Di dema Ronahiyê de, ew di destpêkê de ramanwer, deîst, panteîst û Spînozîstên azad bûn ku ji hêla fîlozofan ve wekî ateîst hatine nas kirin û dêr hatine damezirandin. [3] Hin ansîklopedîst bi taybetî bi ateîzmê ve girêdayî bûn. Wekî têgehek şerker, ateîst xizmet kir û hîn jî dike (bi piranî li eyaletên başûrê Dewletên Yekbûyî yên Amerîkayê) ji bo bêrûmetkirina exlaqî ya kesên ku teîzm qebûl kirine, lê di aliyên takekesî de ji doktrîna serdest a Xwedê dûr ketine. Lêbelê, kesê ku eşkere baweriya xwe bi Xwedê an xwedayan înkar dike, bi gelemperî wekî ateîst tête binav kirin.

Agnostîkên ku bi Xwedê bawer nakin, bi gelemperî di wateya berfireh de wekî ateîst têne hesibandin, her çend ne hemî li hev dikin. Nêrînên agnostîkî, ku li gorî wan tunebûna Xwedê nayê nas kirin, li vir navê wan nine. [4] Agnostîsîzm dîtinên cihêreng tîne ba hev; ji ber vê yekê tayînkirina agnostîsîzmê ji ateîzmê re nakokî ye (û berevajî).

Dabeşkirina pozîtîvîzmê ji ateîzmê re jî nakok e. Fîlozof Alfred Jules Ayer, parêzvanê pozîtîvîzma mantiqî ( empirîzma mantiqî ), tekez dike ku divê helwesta wî ya li ser hevokên mîna "Xwedê heye" bi ateîzmê an bi agnostîsîzmê re neyê tevlihev kirin. Ew hevokên weha wekî gotinên metafizîkî yên ne rast û ne derew dihesibîne. Ji hêla din ve, taybetmendiya ateîstek nêrîna "ku bi kêmasî îhtîmal heye ku Xwedê tune" ye.

Ma gelo pêdivî ye ku pozîsyon jî wekî "ateîzm" bêne binav kirin ku xwedawendek nagire lê ji olperestiyê nayê kêm kirin, wek mînak di Jainism an Confucianism de, di wêjeyê de nakokî ye. [5] Carinan tê pêşniyar kirin ku ji redkirina eşkere ya helwestên teîstîkî re "teorîkî" were gotin, û ji pratîka jiyanê re (ya ku wekî " hejmar tune" pêk tê [5] wekî "ateîzma pratîkî". [6]

Ji ber ku 19 Sedsal, têgîna "ateîzm" di wateya xwezayî de carinan ew çend teng e ku ew li dijî hemî têgînên supernaturalîst ên ku bi baweriya bi hebûnên giyanî, hêz an hêzên cewherî an ne-xwedayî re têkildar in ( anîmîzm, giyanparêzî, mono - û olên polîteîst ). Ev ê di destpêka 21 -an de were kirin Sedsal bi gelemperî wekî "Ateîzma Nû" tê binav kirin, ger arguman zanistî were îsbat kirin.

Aliyên civakî

Taybetmendiyên demografîk

Anketên ateîzmê pirsgirêkên metodolojîkî derdixe holê ji ber ku dijwar e ku meriv xêzek domdar di navbera laîkparêz, humanîst, ne-teîst, agnostîk û kesên giyanî de bikişîne. [7] Xeta di navbera bawermend û ne-bawermendan de her ku diçe zelal dibe. [8]

Di tevahiya nifûsê de ji sedî ateîst û agnostîk (li gorî Zuckerman [9] ). Di doza Chinaîn, Kuba û Koreya Bakur de, divê li hejmaran li gorî rewşa daneya berawirdî belengaz bi şik û gumanek taybetî were dîtin.
Parvekirina ateîstên li Ewrûpayê ( 2005 Eurobarometer li ser daxuyaniyê: “Tiştek wekî xweda an hêzek giyanî tune. ")

Pirtûka Cîhanî ya CIA -yê di 2010 -an de texmîn kir: Ateîst 2.32%, Ne dîndar 11.77%, Xirîstiyan 33,32% (di nav de 16.99% Roman Katolîk), Misilman 21.01%.

Di "Hevsengiya Baweriyê " de, Georges Minois difikire ku bi hezaran hejmar di nav belavbûnê de ne, "hemî jî xelet in". Herî zêde mirov dikare ji wan bibîne ku ji pêncan yekê mirovahiyê êdî bi Xwedê bawer nakin. [10] Minois bixwe texmînên sala 1993 -an pêşkêşî dike - 1.2 mîlyar agnostîk û ateîst li çaraliyê cîhanê [11] - û ji bo sala 2000 - dora 1.1 mîlyar agnostîk û 262 mîlyon ateîst, [12] û ji bo berhevdana dora 1.2 mîlyar bawermend ji bo îslamê û 1.1 mîlyar ji bo katolîk Dêr.

Li gorî Eurobarometra 2010 , 20% ji hemwelatiyên wê hingê yên 27 welatên Yekîtiya Ewropî ne li Xwedê ne jî li hêzek giyanî ne. Piraniya 51% bawerî bi Xwedê anî û 26% di "hin celeb hêza giyanî" de; 3% şîrove nekir. Di navbera welatan de ferqên mezin hebûn; bi vî awayî rêjeya bawermendên Xwedê yên li Maltayê 94 bû% û Romanya bi 92% herî bilind û li 16% li Komara Çek û 18% herî kêm li Estonya. Li Almanya, Avusturya û Swîsreyê 44 kes hebûn% diyar kirin.

Hejmara niştecîhên ku digotin ew ne bi Xwedê ne jî bi hêzek giyanî bawer dikin sala 2010 -an 40 bû% li Fransayê û 37% herî bilind li Komara Çek û 27 li Almanya bû%, li Avusturyayê 12% û 11% li Swîsreyê. Li gorî Eurobarometer 2005 , bêtir jin (58%) ji Xwedê re wekî mirovan (45%); Baweriya bi Xwedê bi temen, helwestên muhafezekar ên siyasî û nebûna dibistanê bi erênî ve girêdayî ye. Li Dewletên Yekbûyî, jimara kesên ku bi Xwedê an hêzek bilindtir bawer dikin 91 e %.

Tora Serbixwe ya Cîhanî û Komela Navneteweyî ya Gallup li ser 52,000 kesan ji 57 welatan di derbarê helwestên wan ên olî de di navbera 2011 û 2012 de lêkolîn kirin. 13% ji kesên ku hatine pirsîn xwe wekî "ateîstên hişk", 23 binav kirin% ji xwe re "ne dîndar" û 57 gotin% gotin ku ew kesekî dîndar bûn. Li gorî lêkolînê, 15% nifûsa li Elmanyayê ateîst bawer kirin. Çîn (47%) û Japonya (31%) ew welatên ku rêjeya herî zêde ateîstên hişk in. Di navbera 2005 û 2012 -an de, rêjeya mirovên olî li çaraliyê cîhanê 9 zêde bû% kêm bûye, dema ku rêjeya ateîstan 3 ye% zêde bûye. Ev meyl bi taybetî li hin welatan eşkere ye: li Viyetnam, Irelandrlanda û Swîsreyê, rêjeya kesên ku xwe wekî dîndar binav dikin di navbera 2005 û 2012 de 23, 22 an 21 kêm bû. % vegerandin. [13] [14] [15]

Li gorî lêkolînên li DY, Rêjeya ateîstan di nav zanyar de bi taybetî pir e: tenê ji sedî heftê endamên Akademiya Zanistî ya Amerîkî bi hebûna Xwedayek kesane bawer dikin. [16] Lêkolînek 2009 -an ya endamên Komeleya Amerîkî ji bo Pêşkeftina Zanistî dît ku 51 % zanyarên Amerîkî bi Xwedê an hêzek bilindtir, ji nifûsa gelemperî pir hindik bawer dikin. Rêjeya zanyarên ateîst di dirêjahiya sedsala 20 -an de zêde bûye. Sedsal bi girîngî neguheriye. Lêkolînek ji hêla psîkolog James H. Leuba di 1914 -an de hat dîtin ku 42 % zanyarên Amerîkî bi Xwedayek kesane bawer kirin û bi qasî wan jî bawer nekir. Di sala 1996 -an de, dîroknas Edward J. Larson anketa Leuba bi heman pirsan û heman jimara mirovan dubare kir û bi 40 % bawermend û 45 % zanyarên ateîst. Meta-analîzek 63 lêkolînên takekesî ku di Mijdara 2013-an de hatin weşandin gihîşt vê encamê ku ateîzm an ne-baweriya bi Xwedê bi girîngî ve girêdayî ye (hejmar têkilî:-0.24) bi hişmendiyê re têkildar e (di pir lêkolînan de hişmendî ji hêla faktora g ve hatî pîvandin). [17]

Gelek lêkolînan di navbera olperestî û rêjeya jidayikbûnê de têkiliyek erênî nîşan dan. Mînakî, di 2002-an de, mirovên li Elmanyayê ku xwe wekî ne-olî binav dikirin navînî 1.4 bûn Zarok ji kesên ku xwe wekî dîndar pênase dikin pir kêmtir zarokan dikin (navînî 1.9 Zarok). [18] Enstîtuya Aboriya Alman di nirxandina daneyên ku li çaraliyê cîhanê ji hêla Lêkolîna Nirxên Cîhanî ve hatine berhev kirin de gihîşt encamên hev.

Di dîrokê de, ateîst bi gelek awayan bi rayedarên siyasî re ketine pevçûnê. Heya sala 2013 -an, eşkerekirina nêrînên ateîst li gelek welatan bi zindanê, û li 13 welatan bi mirinê hate cezakirin. [19]

Di serdema nûjen de, qadên civakê, di nav de siyaset, hiqûq û pêkanîna olê, xweser bûne. The veqetîna dêr û dewlet li gor yasa bi alîkariya jibîr kirin hişyarker tevgerên û paşê bi hiş , bi qanûnê dêra dewletê. Ji vê veqetandinê re ateîst (bi taybetî di laîkîzmê ) de tê gotin. Berevajî serdestên olî-siyasî an dewletparêz-ateîst, serweriya yasayê bêalîbûna îdeolojîk bi awayek bingehîn a prosedurî garantî dike. Qanûnên destûrî yên dadrêsê li gorî vê yekê di biryarên xwe de ne tenê olî ne, di heman demê de ji hêla bandorên derveyî yên din ve jî têne berdan û li şûna wan di serî de mecbûriyek destûrî ye ku di dewletên nûjen de li ser bendên azadiyê disekine. Perwerdehiya dadrêsî ya bêalî ya têkildar, tewra li hember berxwedana siyasî, ber bi toleransa zagonî ya ku di cîhana nûjen de li ser helwest û awayên jiyanê yên ateîst zêde dibe.

Todayro, di makezagonên gelek dewletên demokratîk de mafê mirovan ê azadiya olî heye, di nav de mafê bûna ateîst jî. Di van hemî dewletan de veqetandinek hişk a dewlet û olê tune, nemaze ku ol ji ber sedemên çandî û xwenaskirinê (ji bo nimûne bi riya mafê perwerdehiya olî) bi astên cihê têne parastin. Wekî din, di makezagonan de referansa Xwedê heye. Pêşgotina Qanûna Bingehîn a Komara Federal a Almanyayê bi van gotinan dest pê dike: "Bi berpirsiyariya xwe ya li hember Xwedê û mirovan ... ". Pêşgotina Destûra Federal a Konfederasyona Swîsreyê bi van gotinan dest pê dike: “Bi navê Xwedayê Mezin! "Di sala 1998 -an de, dema ku destûr bi tevahî hate guheztin, hewlek ji bo rakirina vê pêşgotinê têk çû. Hin qanûnên cezayê yên îroyîn qaîdeyên ku danasîna bawerî, komên olî û komeleyên îdeolojîk wekî tawanek sûc dibînin, vedigirin. Wekî encamek, rexnegirên olî an dêrê ateîst di paşerojê de gelek caran hatine darizandin piştî daxuyaniyên giştî.

Ji hêla din ve, ateîzm beşek ji doktrîna dewleta Marksîst-Lenînîst bû, mînakî li Yekîtiya Soviyetê û li Komara Demokrat a Almanya, ji ber vê yekê şêwazên pratîka olî di saziyên perwerdehiyê yên ku ji hêla dewletê ve têne kontrol kirin de cîh negirtin û bi wan re şerê siyasî hate kirin. Richard Schröder sekulerîzasyona Almanyaya Rojhilat wekî mîrateya herî bibandor a rejîma SED dibîne. Li gorî wî, di sala 1950 de 91.5 hebûn Ji sedî hemwelatiyên GDR endamên dêrê, di sala 1964 -an de hîn 67.4 Ji sedî û di dawiya GDR de dora 25Ji sedî. [20] Ev pêşkeftin piştî yekbûnê jî berdewam dike, ji ber vê yekê rêjeya nifûsê ya girêdayî dêrê kêm dibe û naha tenê li dor 15 li bajarên mezin ên wekî Magdeburg an Halle %. Endamtiya du dêrên mezin ên li Almanyaya Rojhilat jî pir kevn e û ji ber vê yekê dê ber bi kêmbûnê ve biçe.

Nêrîna cîhanî ya ateîst, ku ji hêla dewletê ve wekî doktrîna pêşkeftinê tê fêr kirin û li ser bingeha Marksîzmê ye, ji hêla rexnegirên wekî Herbert Schnädelbach ve wekî "ateîzma mezhebî" û "olê dewletê" an "ateîzma dewletê" tê binav kirin. [21] Qedexekirina olî bi tevahî li Albaniya di sala 1967 -an de (heya 1990 -an) hate îlan kirin û wî welatî xwe wekî "yekem dewleta ateîst li cîhanê" binav kir. Ateîzm li seranserê ku jê re Bloka Rojhilat tê gotin hate pêşve xistin, di heman demê de olperestiya zindî bi kêmanî bi guman hate dîtin, bi gelemperî bi kêmasiyan re têkildar bû an tewra jî bi zanebûn hate çewisandin, mînakî di çewsandina Xirîstiyanan de di bin Stalîn de . Li gorî rêxistinên nehikûmî, kom û kesên olî hîn jî têne çewisandin û bi gelemperî li hin dewletên ku xwe wekî "ateîst" dibînin, wekî Koreya Bakur [22]

Ateîzm bi aktîvî tê pêşve xistin, mînakî di humanîzm, hebûnparêzî û tevgera ramana azad de. Bi giranî, sosyalîzm, komunîzm û anarşîzm nêrînên cîhanî yên ateîst in. Di du dehsalên dawîn ên 20 -an de Li gorî Georges Minois di Dîroka Atheîzmê de, xîreta têkoşîna dij-olî di sedsala 19-an de kêm bûbû : "Kamp ji zû de têk „Die Lager zerfallen rasch, abgesehen von einem unvermeidlichen harten Kern auf beiden Seiten. Der Zweifel durchdringt alle Gemüter, genährt von einem Gefühl der Ohnmacht und Vergeblichkeit, fast Nichtigkeit gegenüber Fragen, die einst die Geister entflammten.“ „Die Lager zerfallen rasch, abgesehen von einem unvermeidlichen harten Kern auf beiden Seiten. Der Zweifel durchdringt alle Gemüter, genährt von einem Gefühl der Ohnmacht und Vergeblichkeit, fast Nichtigkeit gegenüber Fragen, die einst die Geister entflammten.“ „Die Lager zerfallen rasch, abgesehen von einem unvermeidlichen harten Kern auf beiden Seiten. Der Zweifel durchdringt alle Gemüter, genährt von einem Gefühl der Ohnmacht und Vergeblichkeit, fast Nichtigkeit gegenüber Fragen, die einst die Geister entflammten.“ [23]

Di çarçoveya zanistî de girîngî

Orientation ber bi modelên vebêjeriya zanistî ve kir ku "hîpoteza Xwedê" ji hêla metodolojîkî ve ji bo hin zanyaran di destpêkê de ne meqbûl xuya bike, ji ber ku encamên wê yên bi zanistî nayên dîtin, û ji ber vê yekê ti diyardeyên ku bi zanistî têne vegotin rave nakin. Derxistina wusa ya Xwedê ji lêkolîna zanistî jê re ateîzma metodolojîk an metodolojîk tê gotin. [24] Lêbelê, ew nayê wateya ateîzma teorîkî, ango ew îdîa nake ku Xwedê tune. Ji ber vê yekê ye ku carinan têgeha "ne-destwerdana metodîkî" carinan bi rengek rasttir tê bikar anîn. [25]

Pirsgirêka gelo ramana zanistî û texmîna xwedayek bi tevahî dikare bi vî rengî têkildar be ku piştrastbûn an derewînek hevbeş were fikirîn di navbera teorîsyenên zanistê de nakok e. Fikrên dijberî di nivîsên zanistî yên populer de jî têne dîtin. Hin, mînak.B. Stephen Jay Gould û John Polkinghorne, pozîsyonê digirin ku zanist bi olê re nakok nine, ji ber ku berê bi empirîzmê re mijûl dibe, ya paşîn bi pirsên rastdariya dawîn û nirxên exlaqî. Yên din, mînak.B. Richard Dawkins, Steven Weinberg û Norman Levitt dibêjin ku teîzm di bingeh de bi nêrînek cîhanî ya zanistî re li hev nake, ji ber ku divê kerametên mîna vejîna Jesussa Mesîh qanûnên xwezayê binpê bikin; zanist bêgûman ber bi ateîzm, deîzm an panteîzmê ve diçe. [26]

  1. ^ Vergleiche etwa Simon Blackburn: The Oxford Dictionary of Philosophy. OUP, Oxford 1996: „Atheism. Either the lack of belief in a god, or the belief that there is none.“ Während „there is none“ eine Frage nach „Gott“ verneinen kann, steht diesbezüglich das hier verwendete ‚lack‘ ähnlich wie „Dasein ohne“ stellvertretend entweder für unreflektierte Indifferenz (Abwesenheit, Desinteresse, Fehlen, Gleichgültigkeit, Ignoranz, Unglauben, Unkenntnis und Unwissen) oder aber für philosophisch-reflektierte Indifferenz (Abstandsnahme, Infragestellen, Kritik, Nichtwissen, Positionierung, Skepsis, Urteilsenthaltung, Verzicht oder anders begründete Abgrenzung).
  2. ^ Vergleiche Hans-Walter Schütte, Art. Atheismus (in: Historisches Wörterbuch der Philosophie, Bd. 1, S. 595–599, mit Zitat von J. G. Walch, Historische und theologische Einleitung in die vornehmsten Religions-Streitigkeiten, 1728, S. 673 f.): Zunächst sei ‚Atheismus‘ durch seine „innewohnende Unbestimmtheit“ ein Ablehnungsbegriff gewesen. „Die Einteilung des Begriffs leitende Vorstellung beruht auf der Annahme, daß A[theismus] Gottlosigkeit bedeute, also die «verkehrte Beschaffenheit des Gemüths, wodurch der Mensch sich zu überreden bemühet ist, es sey kein Gott», bezeichne.“ Zur Bestimmung von ‚Atheismus‘ nennt Schütte neben Unbestimmtheit, Ablehnung und Gemütsbeschaffenheit weitere atheistische „Kräfte“ die den „Theismus erschüttern“, so etwa die Gleichsetzung des Atheismus mit Spinozismus (Ph. J. Spener), das „Recht des Zweifels“ (in Anlehnung an P. Bayle), die Möglichkeit eines Staats von Atheisten (in Anlehnung an F. M. Voltaire), die Gleichsetzung des Atheismus mit Pantheismus (J. G. Fichte) und mit Deismus (I. Kant). Schütte zitiert G. W. F. Hegel, nach dem Atheismus zum einen die Theologie ist, die einen inhaltsvollen Gott annehme. Zum anderen sei „[d]as Resultat der pietistischen Theologie, die versucht, Gott auf «das Gebiet der zufälligen Subjectivität, das des Gefühls anzuweisen»“, ebenfalls Atheismus. Schütte resümiert: „Die gegenwärtige Situation hinsichtlich des Problems des A[theismus] ist dadurch gekennzeichnet, daß die im Laufe der letzten vier Jahrhunderte geltend gemachten Motive in einem schwer auflösbaren Miteinander weiterleben“
  3. ^ Fritz Mauthner kam in seiner international umfangreichsten Studie zum Atheismus unter Bezugnahme auf diverse Quellen zu einer ausdrücklichen Berücksichtigung von agnostischen, deistischen, spinozistischen und weiteren Gruppen, die als Atheisten bezeichnet wurden (Der Atheismus und seine Geschichte im Abendland. 4 Bände. 1920–1923). Sie waren im 18. und 19. Jahrhundert besonders einflussreich (das HWPh nennt mit Quellenangaben: Spinozisten gemäß Ph. J. Spener, „Deisten“ gemäß Locke und Kant, Pantheisten gemäß Jacobi und Fichte). Dieser Wortgebrauch, den etwa die Freidenker auch selbst nutzten, ist im 21. Jahrhundert nicht mehr üblich.
  4. ^ Die hier genannten „agnostischen Ansichten“ markieren verschiedene epistemologische, die Wahrscheinlichkeitsformulierung verschiedene empirische und die ‚gibt-keinen‘-Formulierung metaphysische Positionen (letztere im Sinne eines logisch oder ontologisch notwendigen Ausschlusses göttlicher Existenzen in allen möglichen Welten). Siehe als detaillierte Standardzusammenfassungen insbesondere das HWPh, die REP und das international umfangreichste Werk von F. Mauthner, Der Atheismus und seine Geschichte im Abendland. 4 Bde. 1920–1923, bei dem der Agnostizismus wie auch in weiteren Standardwerken atheistisch ausgelegt ist (l.c.). Das HWPh, Art. „Agnostizismus“ (Bd. 1, 1971), zitiert Mauthner nach dem Wörterbuch der Philosophie (1923, 1, 20), wonach der Agnostiker so bestimmt sei: „die Vermeidung des «unschicklichen», aber zutreffenden Wortes «Atheist»“. J. Stenzel hält die für den Agnostizismus schulbildende Protagoras-Formulierung, wonach von Göttern nichts erkennbar und nicht erforschbar sei (Kritias, fr. 25) für „atheistisch“ (Metaphysik des Altertums. In: Handbuch der Philosophie, München 1934), während andere Werke eine klare Trennung zum Agnostizismus markieren (z. B. The Oxford Companion to Philosophy, Oxford/New York 1995, S. 63; vergleiche auch The Encyclopedia of Philosophy, 1967, S. 182, mittels eines engem Atheismusbegriffs). Die Ausprägungen atheistischer Überzeugungen sind vielfältig, eine klare Abgrenzung zum Agnostizismus ist nicht immer möglich.
  5. ^ a b Vergleiche Karl Hoheisel: Art. Atheismus, I. Religionswissenschaftlich. In: LThK. Bd. 1, S. 1132.
  6. ^ Vergleiche H.-W. Schütte, Atheismus-Art. (in: HWPh, Bd. 1, S. 595–599): Bei J. F. Buddeus ist der „praktische Atheismus“ mit „der Überzeugung verbunden, daß der Gottesgedanke ein sicheres Besitztum der menschlichen Vernunft sei und daß die menschliche Gesellschaft durch A[theismus] im Sinne dieses [göttlichen] Beginns in ihren Grundlagen angefochten werde.“ Schütte zitiert L. Feuerbach, für den der „praktische Atheismus“ unter Berufung auf M. Luther eine Aneignung der Religionsgehalte sei und der „Selbstentfaltung des der menschlichen Natur innewohnenden Inhalts“ diene; ferner F. Nietzsche, für den der „Sieg des A[theismus] die Menschheit“ vom Schuldgefühl gegen ihren Anfang löse und der Atheismus „Bedingung für die Entstehung eines neuen Menschen“ ist. Vergleiche auch H. Schnädelbach (Religion in der modernen Welt, 2009, S. 123): Er argumentiert (sich selbst als Atheist bezeichnend), dass das, was Feuerbach mit „praktische Atheismus“ gemeint habe, so praktisch geworden sei, „dass >Atheismus< selbst schon nicht einmal mehr Thema ist“; so dass in dieser Folge „unsere Kultur nicht nur postchristlich, sondern auch postatheistisch“ sei.
  7. ^ Atheism and Agnosticism in der Stanford Encyclopedia of Philosophy
  8. ^ Minois 2000, S. 618.
  9. ^ Phil Zuckerman: Atheism: Contemporary Rates and Patterns. In Michael Martin (Hrsg.): The Cambridge Companion to Atheism. Cambridge University Press, Cambridge 2007.
  10. ^ Minois 2000, S. 628.
  11. ^ Britannica Book of thew Year. 1994, Angabe von Minois
  12. ^ Nach der World Christian Encyclopedia. Angabe von Minois
  13. ^ Girêdana arşîvê [Date missing] li ser redcresearch.ie [Error: unknown archive URL]. WIN-Gallup International, 2012.
  14. ^ Globaler Index zu Religiosität und Atheismus Forschungsgruppe Weltanschauungen in Deutschland, abgerufen am 7. Juli 2017.
  15. ^ Girêdana arşîvê [Date missing] li ser wingia.com [Error: unknown archive URL], abgerufen am 7. Juli 2017 (PDF).
  16. ^ Larson, Edward J. (1998). "Correspondence: Leading scientists still reject God". Nature. 394 (6691): 313. doi:10.1038/28478. oder Girêdana arşîvê [Date missing] li ser stephenjaygould.org [Error: unknown archive URL]
  17. ^ M. Zuckerman, J. Silberman, J. A. Hall: The Relation Between Intelligence and Religiosity: A Meta-Analysis and Some Proposed Explanations. In: Personality and Social Psychology Review. Band 17, Nr. 4, November 2013, S. 325–354 (englisch; doi:10.1177/1088868313497266; PMID 23921675; PDF: 419 kB auf emilkirkegaard.dk).
  18. ^ Michael Blume u. a.: Religiosität als demographischer Faktor – Ein unterschätzter Zusammenhang? In: Marburg Journal of Religion. Band 11, Nr. 1, Juni 2006 (online in archiv.ub.uni-marburg.de).
  19. ^ You can be put to death for atheism in 13 countries around the world. Report Internationale Humanistische und Ethische Union vom 10. Dezember 2013.
  20. ^ Richard Schröder: Die wichtigsten Irrtümer über die deutsche Einheit. Freiburg im Breisgau 2007, S. 211. Dabei sei es geblieben, erklärt Schröder und gibt als aktuelle Vergleichsgröße in den alten Bundesländern 70 Prozent Kirchenmitglieder an. (Ebda.)
  21. ^ Vgl. Herbert Schnädelbach: Religion in der modernen Welt. Vorträge, Abhandlungen, Streitschriften, Frankfurt am Main 2009, S. 53 f.
  22. ^ Girêdana arşîvê [Date missing] li ser opendoors.de [Error: unknown archive URL]
  23. ^ Minois 2000, S. 590.
  24. ^ Zu unterscheiden von „atheistischer Methode“. Siehe Adolf Schlatter: Atheistische Methoden in der Theologie. Wuppertal 1985 (ursprünglich 1905), hrsg. von Heinzpeter Hempelmann.
  25. ^ Franz Stuhlhofer: Charles Darwin – Weltreise zum Agnostizismus. Berneck 1988, S. 120–131.
  26. ^ Alan Sokal: Pseudosciences et postmodernisme: adversaires ou compagnons de route?, S. 157. Odile Jacob, Paris 2005.
Ji "https://ku.wikipedia.org/w/index.php?title=Ateîzm&oldid=1048120" hatiye standin.