Taylenda: Cudahiya di navbera guhartoyan de

Girêdanan biguhêre
Ji Wîkîpediya, ensîklopediya azad.
Bi înteraktîvî li dîroka rûpelê bigere
← Cudahiya kevntirCudahiya nûtir →
Content deleted Content added
DîtbarîWîkînivîs
Balyozbot (gotûbêj | beşdarî)
Bot
594.956 guhartin
B →‎top: --Bikaranîna dîroka rms
Etîket: Betalkirina destî
Ferrus (gotûbêj | beşdarî)
3958 guhartin
Kurteya guhartinê tine
Etîket: Guhartina dîtbarî Disambiguation links
Rêz 39: Rêz 39:
| nexşe_sernav =
| nexşe_sernav =
}}
}}
Taylenda{{efn|{{lang-th|ประเทศไทย}}}}, di [[Dîrok|dîrokê]] de wekî [[Siam]]<ref>{{dictionary.com|Siam|access-date=11 January 2020}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.collinsdictionary.com/dictionary/english/siam|title=Siam definition and meaning|website=[[Collins English Dictionary]]|access-date=11 January 2020}}</ref> tê zanîn û bi fermî Padîşahiya Taylandê ye, welatek e li [[Asyaya Başûr-rojhilatê]], ku li navenda [[Nîvgirava Hindistanê]] ye, 513,120 kîlometre çargoşe (198,120 mîl çargoşe), bi [[Gelhe|nifûsa]] xwe hema hema 70 mîlyon e.<ref name="macro">{{Cite web|url=http://www.thailandometers.mahidol.ac.th/index.php?#population|title=Thailandometers}}</ref> Welat li bakur bi [[Myanmar]] û [[Laos]], li rojhilat bi Laos û [[Kamboca]], li başûr bi Kendava Tayland û [[Malezya]], û ji rojava bi [[Deryaya Andaman]] û dorhêla Myanmarê re sînordar e. Tayland di heman demê de sînorên deryayî bi [[Viyetnam|Viyetnamê]] re li başûr-rojhilat, û [[Îndonezya|Endonezya]] û [[Hindistan|Hindistanê]] li başûr-rojavayê parve dike. [[Bangkok]] paytexta netewe û bajarê herî mezin e.
'''Taylenda''' (navê berê ''Siyam'' bû) [[welat]]ekî li başûrê rojhilatê [[Asya]]yê ye. [[Paytext]]a Taylendayê [[Bangkok]] e.

Gelên Tai ji sedsala 11-an ji başûrê rojavayê Çînê koçî parzemîna başûrê rojhilatê Asyayê kirin. Padîşahiyan Hindî yên wekî Mon, Empiremparatoriya Kmer û dewletên Malayî li herêmê hukum dikirin, bi dewletên Taylandî yên wekî [[Padîşahiya Ngoenyang]], [[Sukhothai]], [[Lan Na]] û Ayutthaya re hevrikî dikirin, ku di heman demê de hevrikiya hev dikirin. Têkiliya [[Ewropa|Ewropî]] di 1511 de bi mîsyonek dîplomatîk a [[Portûgal|Portekîzî]] li [[Ayutthaya]] dest pê kir, ku di dawiya sedsala 15-an de bû hêzek herêmî. Ayutthaya di dema serweriya [[Narai]] ya kozmopolît de gihîşt lûtkeya xwe, paşê hêdî hêdî kêm bû heya ku di dawiyê de di [[Şerê Burma û Siam]] de hate hilweşandin. [[Taksîn]] bi lez û bez axa perçebûyî ji nû ve kir yek û [[Padîşahiya Thonburi]] ya demkurt ava kir. Ew di sala 1782-an de ji hêla [[Buddha Yodfa Chulaloke]], padîşahê yekem ê [[xanedana Chakri]] ya niha ve hate şûna wî. Di seranserê serdema [[Împeryalîzm|emperyalîzma]] rojavayî de li Asyayê, Siam li herêmê tenê netewe ma ku ji [[Mêtinparêzî|kolonîzasyona]] hêzên biyanî dûr ket, her çend ew gelek caran neçar bû ku di peymanên newekhev de hem erd, hem jî bazirganî û hem jî tawîzên qanûnî bide.<ref>{{Cite journal|last1=Nuchkoom Smith|first1=Nucharee|last2=Smith|first2=Robert Brian|date=2019-10-01|title=Has Thailand learnt any Lessons from the Bowring Treaty and the Treaty of Amity?|url=https://www.athensjournals.gr/law/2019-5-4-3-Smith.pdf|journal=Athens Journal of Law|volume=5|issue=4|pages=405–418|doi=10.30958/ajl.5-4-3|s2cid=211453326}}</ref> Sîstema desthilatdariya Siamî navendî bû û di serdestiya [[Chulalongkorn]] de veguherî [[Monarşî|monarşiyek]] mutleq a yekbûyî ya nûjen. Di [[Şerê Cîhanî yê Yekem|Şerê Cîhanê yê Yekem]] de, Siam alîgirê [[Hevalbendên Şerê cîhanî yê yekem|Hevalbendan]] bû, biryarek siyasî ji bo sererastkirina peymanên newekhev hate girtin. Piştî [[Şoreş|şoreşek]] bêxwîn di 1932 de, ew bû monarşiyek destûrî û navê xwe yê fermî kir Tayland, di [[Şerê Cîhanî yê Duyem|Şerê Cîhanê yê Duyemîn]] de bû hevalbendê [[Japon]]. Di dawiya salên 1950-an de, [[Derbeya leşkerî|derbeyek leşkerî]] di bin serokatiya [[Field Marshal Sarit Thanarat]] de rola padîşahiyê ya dîrokî di siyasetê de vejandin. Tayland bû hevalbendê sereke yê [[Neteweyên Yekbûyî]], û li herêmê wekî endamek [[SEATO]] ya têkçûyî rolek dij-[[Komûnîzm|komûnîst]] lîst, lê ji sala 1975-an ve hewil da ku têkiliyên bi [[Çîn|Çîna Komunîst]] û cîranên Taylandê re baştir bike.

Ji xeynî serdemek kurt a [[Demokrasiya parlemenî|demokrasiya parlamenî]] ya di nîvê salên 1970-an de, Tayland dem bi dem di navbera [[demokrasî]] û [[serweriya leşkerî]] de cîh girtiye. Ji salên 2000-an vir ve, welat di navbera alîgir û dijberên [[Thaksin Shinawatra]] de di nav pevçûnek siyasî ya dijwar a berdewam de ye, ku di encama du derbeyan de (di 2006 û 2014 de). Di heman demê de damezrandina destûra wê ya heyî, hukûmetek demokratîk piştî hilbijartinên giştî yên Taylandê ya 2019-an, û xwenîşandanên mezin ên pro-demokratîk di 2020-2021-an de ku daxwazên nedîtî yên reformkirina padîşahiyê vedihewîne jî heye. Ji sala 2019-an vir ve, ew bi navgînî [[monarşiyek destûrî ya parlamentoyê]] ye; Lê belê di pratîkê de avantajên avahîsaziyê yên di makezagonê de desthilatdariya artêşê misoger kiriye.<ref name="military rule">* {{cite news|url=https://thediplomat.com/2021/09/thailands-constitutional-dictatorship-weathers-the-storm/|title=Thailand's Constitutional Dictatorship Weathers the Storm|last1=Abuza|first1=Zachary|date=27 September 2021|work=[[The Diplomat]]|access-date=14 March 2022}}
* {{cite journal|last1=Glassman|first1=Jim|date=2020|title=Lineages of the Authoritarian State in Thailand: Military Dictatorship, Lazy Capitalism and the Cold War Past as Post-Cold War Prologue|url=https://www.tandfonline.com/doi/pdf/10.1080/00472336.2019.1688378|journal=[[Journal of Contemporary Asia]]|volume=50|issue=4|pages=571–592|doi=10.1080/00472336.2019.1688378|access-date=14 March 2022|s2cid=211436855}}
* {{cite news|url=https://foreignpolicy.com/2020/12/03/thailand-military-crackdown-protests-biden/|title=Thailand's Military Is Getting Ready for Another Crackdown|last1=Bandow|first1=Doug|date=3 December 2020|work=[[Foreign Policy]]|access-date=14 March 2022}}</ref>

Tayland di karûbarên cîhanî de hêzek navîn e û endamek damezrîner a [[ASEAN]] e, û di [[Indeksa Pêşkeftina Mirovî]] de pir bilind e. Ew li Asyaya Başûr-rojhilatê duyemîn mezintirîn aboriyê ye û ji hêla [[PPP]] ve di cîhanê de 22-emîn-mezintirîn e. Tayland wekî aboriyek nû-pîşesazkirî tê dabeş kirin, digel hilberîn, çandinî, û [[tûrîzm]] wekî sektora pêşeng e.<ref name="middleIncomeCountry">[http://www.worldbank.or.th/WBSITE/EXTERNAL/COUNTRIES/EASTASIAPACIFICEXT/THAILANDEXTN/0,,menuPK:333304~pagePK:141132~piPK:141121~theSitePK:333296,00.html Thailand and the World Bank] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20051216004454/http://www.worldbank.or.th/WBSITE/EXTERNAL/COUNTRIES/EASTASIAPACIFICEXT/THAILANDEXTN/0,,menuPK:333304~pagePK:141132~piPK:141121~theSitePK:333296,00.html|date=16 December 2005}}, World Bank on Thailand country overview.</ref><ref name="GuardianThailandOverview">''The Guardian'', [https://www.theguardian.com/country-profile/thailand Country profile: Thailand], 25 April 2009.</ref>

== Çavkanî ==
{{Çavkanî}}


== Girêdanên derve ==
== Girêdanên derve ==

Guhartoya 14:36, 24 îlon 2022

ราชอาณาจักรไทย
Keyaniya Taylendayê
Alaya Taylendayê Nîşanê Taylendayê
(Ala) (Nîşan)
Sirûda netewî:



Paytext Bangkok
Bajarê mezin Bangkok
Sîstema siyasî Keyaniya makezagonî
 - Keybanû
 - Serekwezîr 		Rama X
Prayut Chan-o-cha
Rûerd
 - Giştî
513.115 km2
Gelhe
 - Giştî (2010)
 - Berbelavî
69.122.234 kes
135 kes/km2



Nîşana înternetê .th
Koda telefonê +66

Taylenda[a], di dîrokê de wekî Siam[1][2] tê zanîn û bi fermî Padîşahiya Taylandê ye, welatek e li Asyaya Başûr-rojhilatê, ku li navenda Nîvgirava Hindistanê ye, 513,120 kîlometre çargoşe (198,120 mîl çargoşe), bi nifûsa xwe hema hema 70 mîlyon e.[3] Welat li bakur bi Myanmar û Laos, li rojhilat bi Laos û Kamboca, li başûr bi Kendava Tayland û Malezya, û ji rojava bi Deryaya Andaman û dorhêla Myanmarê re sînordar e. Tayland di heman demê de sînorên deryayî bi Viyetnamê re li başûr-rojhilat, û Endonezya û Hindistanê li başûr-rojavayê parve dike. Bangkok paytexta netewe û bajarê herî mezin e.

Gelên Tai ji sedsala 11-an ji başûrê rojavayê Çînê koçî parzemîna başûrê rojhilatê Asyayê kirin. Padîşahiyan Hindî yên wekî Mon, Empiremparatoriya Kmer û dewletên Malayî li herêmê hukum dikirin, bi dewletên Taylandî yên wekî Padîşahiya Ngoenyang, Sukhothai, Lan Na û Ayutthaya re hevrikî dikirin, ku di heman demê de hevrikiya hev dikirin. Têkiliya Ewropî di 1511 de bi mîsyonek dîplomatîk a Portekîzî li Ayutthaya dest pê kir, ku di dawiya sedsala 15-an de bû hêzek herêmî. Ayutthaya di dema serweriya Narai ya kozmopolît de gihîşt lûtkeya xwe, paşê hêdî hêdî kêm bû heya ku di dawiyê de di Şerê Burma û Siam de hate hilweşandin. Taksîn bi lez û bez axa perçebûyî ji nû ve kir yek û Padîşahiya Thonburi ya demkurt ava kir. Ew di sala 1782-an de ji hêla Buddha Yodfa Chulaloke, padîşahê yekem ê xanedana Chakri ya niha ve hate şûna wî. Di seranserê serdema emperyalîzma rojavayî de li Asyayê, Siam li herêmê tenê netewe ma ku ji kolonîzasyona hêzên biyanî dûr ket, her çend ew gelek caran neçar bû ku di peymanên newekhev de hem erd, hem jî bazirganî û hem jî tawîzên qanûnî bide.[4] Sîstema desthilatdariya Siamî navendî bû û di serdestiya Chulalongkorn de veguherî monarşiyek mutleq a yekbûyî ya nûjen. Di Şerê Cîhanê yê Yekem de, Siam alîgirê Hevalbendan bû, biryarek siyasî ji bo sererastkirina peymanên newekhev hate girtin. Piştî şoreşek bêxwîn di 1932 de, ew bû monarşiyek destûrî û navê xwe yê fermî kir Tayland, di Şerê Cîhanê yê Duyemîn de bû hevalbendê Japon. Di dawiya salên 1950-an de, derbeyek leşkerî di bin serokatiya Field Marshal Sarit Thanarat de rola padîşahiyê ya dîrokî di siyasetê de vejandin. Tayland bû hevalbendê sereke yê Neteweyên Yekbûyî, û li herêmê wekî endamek SEATO ya têkçûyî rolek dij-komûnîst lîst, lê ji sala 1975-an ve hewil da ku têkiliyên bi Çîna Komunîst û cîranên Taylandê re baştir bike.

Ji xeynî serdemek kurt a demokrasiya parlamenî ya di nîvê salên 1970-an de, Tayland dem bi dem di navbera demokrasî û serweriya leşkerî de cîh girtiye. Ji salên 2000-an vir ve, welat di navbera alîgir û dijberên Thaksin Shinawatra de di nav pevçûnek siyasî ya dijwar a berdewam de ye, ku di encama du derbeyan de (di 2006 û 2014 de). Di heman demê de damezrandina destûra wê ya heyî, hukûmetek demokratîk piştî hilbijartinên giştî yên Taylandê ya 2019-an, û xwenîşandanên mezin ên pro-demokratîk di 2020-2021-an de ku daxwazên nedîtî yên reformkirina padîşahiyê vedihewîne jî heye. Ji sala 2019-an vir ve, ew bi navgînî monarşiyek destûrî ya parlamentoyê ye; Lê belê di pratîkê de avantajên avahîsaziyê yên di makezagonê de desthilatdariya artêşê misoger kiriye.[5]

Tayland di karûbarên cîhanî de hêzek navîn e û endamek damezrîner a ASEAN e, û di Indeksa Pêşkeftina Mirovî de pir bilind e. Ew li Asyaya Başûr-rojhilatê duyemîn mezintirîn aboriyê ye û ji hêla PPP ve di cîhanê de 22-emîn-mezintirîn e. Tayland wekî aboriyek nû-pîşesazkirî tê dabeş kirin, digel hilberîn, çandinî, û tûrîzm wekî sektora pêşeng e.[6][7]

Çavkanî

  1. ^ Şablon:Dictionary.com
  2. ^ "Siam definition and meaning". Collins English Dictionary. Roja gihiştinê 11 kanûna paşîn 2020.
  3. ^ "Thailandometers".
  4. ^ Nuchkoom Smith, Nucharee; Smith, Robert Brian (1 çiriya pêşîn 2019). "Has Thailand learnt any Lessons from the Bowring Treaty and the Treaty of Amity?" (PDF). Athens Journal of Law. 5 (4): 405–418. doi:10.30958/ajl.5-4-3. S2CID 211453326.
  5. ^ * Abuza, Zachary (27 îlon 2021). "Thailand's Constitutional Dictatorship Weathers the Storm". The Diplomat. Roja gihiştinê 14 adar 2022.
  6. ^ Thailand and the World Bank Girêdana arşîvê 16 kanûna pêşîn 2005 li ser Wayback Machine, World Bank on Thailand country overview.
  7. ^ The Guardian, Country profile: Thailand, 25 April 2009.

Girêdanên derve

Commons Li Wikimedia Commons medyayên di warê Taylenda de hene.



Xeletiya çavkanî: <ref> tags exist for a group named "lower-alpha", but no corresponding <references group="lower-alpha"/> tag was found

Ji "https://ku.wikipedia.org/w/index.php?title=Taylenda&oldid=1102202" hatiye standin.