Kevir: Cudahiya di navbera guhartoyan de
BKurteya guhartinê tine |
çend sererastkirinên biçûk |
||
Rêz 1: | Rêz 1: | ||
[[Wêne: |
[[Wêne:Aletsch fg07.jpg|thumb|Zinar]] |
||
[[Wêne: |
[[Wêne:Roihuvuoren-kallio7.JPG|thumb|Kevir û kuç]] |
||
[[Wêne:Beach Stones 2.jpg|thumb|Ber]] |
|||
[[Wêne:Third beach sand.jpg|thumb|Xîç]] |
[[Wêne:Third beach sand.jpg|thumb|Xîç]] |
||
[[Wêne:Wooden hourglass4.jpg|thumb|Demjimêreke |
[[Wêne:Wooden hourglass4.jpg|thumb|Demjimêreke xîzê]] |
||
[[Wêne:Low9th9DecRSiltwater.jpg|thumb|Gîl]] |
[[Wêne:Low9th9DecRSiltwater.jpg|thumb|Gîl]] |
||
'''Kevir û kuçik''' ([[ber]], [[berd]], [[ |
'''Kevir û kuçik''' ([[ber]], kuç, (bi [[soranî]]: [[berd]], bi [[zazayî]]: [[kemer]] û [[kemen]]) tiştekî ji [[mîneral]] û [[xîç]]an (kevirokan) pêk tê ye. Kevir asteke materyalên bingehîn ên [[gerdûn]]ê ye. |
||
Dîroka çêbûna keviran girêdayî sarbûna [[magma]]yên xwedî germahiyên awarte ne. Xweza bêî rawestan diguhere û gelek |
Dîroka çêbûna keviran girêdayî sarbûna [[magma]]yên xwedî germahiyên awarte ne. Xweza bêî rawestan diguhere û gelek tiştên jîndar piştî mirinê wekî mîneral û bermahiyan vedigerin [[xweza]]yê. Herwiha [[volkan]] kevirên nû diafirînin û hêzên sereke yên [[erd]] û [[exter]]an (gerstêrkan) bêî sekinandin asta maddeyê diguherînin. Hinan dikin kevir, hin keviran jî dikin xwalî. |
||
== Kevir, ber, berd, kuç, kemer, kemen û zimanê kurdî == |
== Kevir, ber, berd, kuç, kemer, kemen û zimanê kurdî == |
||
Rêz 51: | Rêz 52: | ||
|- |
|- |
||
|>20 cm |
|>20 cm |
||
|[[Zinar]] |
|[[Zinar]], [[Kevir]] û [[kuç]] |
||
|[[Qeya]], [[lat]], [[ferş]], [[tat]], [[sêle]], [[latik]], [[hîm]] |
|[[Qeya]], [[lat]], [[ferş]], [[tat]], [[sêle]], [[latik]], [[hîm]] |
||
|- |
|- |
||
|20-2 cm |
|20-2 cm |
||
|[[ |
|[[Ber]], |
||
|[[ |
|[[Kuçik]], [[pel]] |
||
|- |
|- |
||
|20-6 mm |
|20-6 mm |
||
Rêz 67: | Rêz 68: | ||
|- |
|- |
||
|2-0,6 mm |
|2-0,6 mm |
||
| |
|Xîza gir |
||
|Qûma gir |
|Qûma gir |
||
|- |
|- |
||
|0,6-0,2 mm |
|0,6-0,2 mm |
||
| |
|Xîza hûr |
||
|Qûma hûr, [[sêlix]]? |
|Qûma hûr, [[sêlix]]? |
||
|- |
|- |
||
Rêz 79: | Rêz 80: | ||
|- |
|- |
||
|0,06-0,02 mm |
|0,06-0,02 mm |
||
|Losa hûr, [[ |
|Losa hûr, [[lostik]]? |
||
|? |
|? |
||
|- |
|- |
||
|0,02-0,006 mm |
|0,02-0,006 mm |
||
| |
|Lostika gir? |
||
|? |
|? |
||
|- |
|- |
||
|0,006-0,002 mm |
|0,006-0,002 mm |
||
| |
|Lostika hûr? |
||
|? |
|? |
||
|- |
|- |
Guhartoya 18:20, 25 tebax 2008
Kevir û kuçik (ber, kuç, (bi soranî: berd, bi zazayî: kemer û kemen) tiştekî ji mîneral û xîçan (kevirokan) pêk tê ye. Kevir asteke materyalên bingehîn ên gerdûnê ye.
Dîroka çêbûna keviran girêdayî sarbûna magmayên xwedî germahiyên awarte ne. Xweza bêî rawestan diguhere û gelek tiştên jîndar piştî mirinê wekî mîneral û bermahiyan vedigerin xwezayê. Herwiha volkan kevirên nû diafirînin û hêzên sereke yên erd û exteran (gerstêrkan) bêî sekinandin asta maddeyê diguherînin. Hinan dikin kevir, hin keviran jî dikin xwalî.
Kevir, ber, berd, kuç, kemer, kemen û zimanê kurdî
Kevir di zimanê/n Kurdî de xwedî cihekî mezin e. Gelek wargehên cografîk bêjeya kevir girtine. Kevir di wêjeya devkî ya Kurdî te sîmbola mêranî û wêrekiyê ye. Herwiha kevir serhişkiyê û kêm-fêhmiyê jî bibîrdixe.
Gorî zanyariyê mirov objekta ku ji 63 mm mezintir e bi navê kevir binavdike. Yên ji wê piçûktir, xîç, xîz, şel, xwalî yan arî hwd ne. Yên mezin jî sale (sehle), zinar, moran, tal hwd ne. Mixabin li ser zimanê Kurdî kêm xebatên akademîk hatine kirin. Lewra jî tasnîfa bêjeyan nehatiye kirin.
Dîsa kevir gorî serencama çêbûna xwe jî tê tasnîfbûn û binavkirin; Kevirê seqî, kevirê xîz (kîs), kevirê moqî, kevirê kefê, kevirê kewke, kevirê pûç, kevirê menîr, kevirê xişlore (xişlorik), kevirê heste (kevirê hesteyan), kevirê reş, kevirê sîq, kevirê arkanê, kevirê asîman, kevirê aş, kevirê beresteyî, kevirê çaqmaqan, kevirê hestem, kevirê kilsînî, kevirê qusekê, kevirê şebê, hwd.
Hin bikaranînên di wêjeya devkî de
Kurdî de Kevir û Kuçik
- Zinar: kevirên mezin wek çîyan.
- Teht: kevirên rûyî axê.
- Hîm: kevirên mezin.
- Pel: kevirên wek yek-du kîlo.
- Gome: kevirên di bin axê da.
- Xilik: kevirên biçûk wek nokan.
- Kûtkût: kevirên qul.
- Mermer: kevirekî sût e. Li Kurdistanê kevirnan bi reng hene. ku meriv dişkêne daximên sor, hêşin an reş derdikevin meydane. Hin hawinan xwe yên bi çînikin gurle jê çedibin.
- Tîtik: kevirekî wek zerengîye. Şikandinê xwe gele zor e.
- Hewarg: kevirekî gewr wek mînê kirêcê ye. Çima ku yî nerm e asan tê birînê û pê mal çêibin.
- Kevirî rêş: Kevirekî reng reş e.
- Kevirî rêşrêşkê: Kevirekî ser xwe wek mîna ku teneyê şêkir pê va bizeliqînin. Pê kêran tûjdikin.
- Arebeşk (kevirê berxînî): Kevirekî gewr wek diranan e.
- Çeqmaq: Rengî xwe reş, zer an jî sorengî dibe. Binî gaman bi kevirî çeqmêq çêdikin. Berê bi çeqmêq agir vêdixistin. Tirkî navî hêste (çakmak) ji ew kevirî tê.
- Çeqçeqî
Mezinbûna hebikan | Navê hebikan | Cureyên din |
>20 cm | Zinar, Kevir û kuç | Qeya, lat, ferş, tat, sêle, latik, hîm |
20-2 cm | Ber, | Kuçik, pel |
20-6 mm | Xîçê gir, xîç | Xîj, xilik |
6-2 mm | Xiçê hûr, xîçik | Xîjik |
2-0,6 mm | Xîza gir | Qûma gir |
0,6-0,2 mm | Xîza hûr | Qûma hûr, sêlix? |
0,2-0,06 mm | Losa gir, los? | ? |
0,06-0,02 mm | Losa hûr, lostik? | ? |
0,02-0,006 mm | Lostika gir? | ? |
0,006-0,002 mm | Lostika hûr? | ? |
<0,002 mm | Gîl, herrî | Bekre, lewe, mole, ritam, xweliya gîl |