Fînîkya: Cudahiya di navbera guhartoyan de

Ji Wîkîpediya, ensîklopediya azad.
Content deleted Content added
JAnDbot (gotûbêj | beşdarî)
B robot serzêde kirin: hu:Fönícia
B robot serzêde kirin: mn:Финик
Rêz 93: Rêz 93:
[[lt:Finikija]]
[[lt:Finikija]]
[[lv:Feniķija]]
[[lv:Feniķija]]
[[mn:Финик]]
[[ms:Phoenicia]]
[[ms:Phoenicia]]
[[mt:Feniċi]]
[[mt:Feniċi]]

Guhartoya 17:56, 25 kanûna paşîn 2009

Fenîke
Wêne:PhoenicianCoin2A.jpg
Pelikekî zêr ê fenîkeyî
Rotaya seferên baziragnîyê Fenîkeyan
Alfabeya zimanê fenîkeyî

Fenîkeyî gelekî semîtîkî li xakên îroj Lebnon û Sûrî li beravên Deryaya Navîn wek bajar dewletên serbixwe serwerî ajotî bûn. Li wan hinek wiha bûn:

Etîmolojî

Navê "Fenîke" ji navê yewnanî Phoinikes de hat afirandî bû. Ew di pirtûka Homeros de wek φοίνιξ (phoinix, yewnanî sorik, qizil) dihat dîtin û ji bo kardestên wanê kisûrên sor dihat bikaranîn. Dîsa ewna bi bazirganîyê kisûrê sor dixabitin.

"Fenîkeyan" bixwe xwe gorî bajarên xwe nav dikir. Wekok yekî ji Sidon xwe wek Sîdonî, yekî ji Arwad jî xwe wek Arwadî hw. nav dikir.

Kolonîyeke Fenîkeyan, li şuna Tûnisa îroj Kartacayan bûn. Kartacayan dîsa ji alîya Romaan wek Poeni (Punî) dihat navandin.

Orjîn

Gorî mîtolojîya Yewnanan Phoinix bavê Fenîkeyan bû. Ew biraye Kadmos û Europa bû.

Herodot wan ji Kenan gelekî ji nêzî kendava fars de dîdît.

Gorî Tewrat Sidon, bavê Sîdonîyan, wek lawê Kenan (nevîye pexember Nûh) tê ditîn (Afirîn 10,15). Lê Kenan lawê Xam(birayê Sam û Yafes) bû. Gorî zimanê fenîke/îbranî(hebrew) xam dîsa tê mane "sor".

Gorî lêkolînên arkeolojîk jî nîjadan wan ji Nîvgirava Sîna bû.

Ziman

Zimanê wan zimanekî semîtîkî ji zimanên semîtîkên bakur rojava (an zimanên kenanî) bû.

Dîrok

Di sedsala 8'an b.z. de Fenîkeyan serwerîya xwe wunda kirin û ketina bin bandora Asûran. Di sala 701 b.z. de Asûran bajarê Fenîkeyan derve Tyros(Şûr) dagir kirin.

Di sala 586 b.z. de ewna, derve Tyros, ketina bin serwerîya Babîlan. Lê ewna 520 b.z. şunda ketina bin serwerîya Persan.

Gorî Herodot wan li dor 600 b.z. de bi Keyî Misire Necho II re peymanek kirin û ewna ji Nîvgirava Sîna di Derya Navîn de der ketina gereke. Ewna bi keştîyên nêzî 40 m. Somalî, Ekwator, Efrîqaya Başûr re ji pê re beravêb Efrîqayê rojava re çerxe Derya Navîn bûn û ew sefera xwe temam kirin. Gorî wê seferê wan 30.000 km sê salan de temam kirin. Lê va sefera ji alîya Herodot tanê hat nivisandin û rastîya xwe bi gumanbar e.

Ji pe Îskenderê Mezin di 332 b.z. de Tyros dagir kir re û di 146 b.z. de jî Împaratoriya Roma Kartaca dagir kir re şarmendîya Fenîkeyan dawî bû.

Aborî

Erjing

Fenîkeyan şarmendîya cara pêşin renga erjing bikaranî bû.

Deryavanî

Fenîkeyan deryavanên mezin bûn. Wan ser derya re bezirganî dikir û li Spanya, Sîcîlya û Qubris gelek kolonî ava kirî bûn.

Nivîs

Alfabeya wan ji alfayên Ewropa re bingehî kirî bû. Alfabeya Fenîkeyan.

Bibîne

Weblinks