Zimanê ketelanî

{{{2}}} Katalonî an katalanî (bi katalonî: català), zimanekî romanî ji koma Hînd û Ewropî ye. Zimanê katalonî ji aliyê 9.5 milyon kes ve li Katalonyayê, li herêma Otonom Valensiya, li giravên Balear, li Andorrayê (li Andorrayê zimanê fermî tenê katalonî ye, lê li vir bi fransî û îspanyolî jî dipeyivin), li Roussillonê (bi katalonî: Rosselló), li rojhilata Aragonê û li bajarê Alghero (bi katalonî: l'Alguer) jî tê peyvîn. Zimanê katalonî ji zimanê latînî tê. Ji sedsala XV han û vêde ew di bin bandora spanî ango kastîlî de maye. Her çiqas ev ziman biser spanî de here jî (mînak: cercar / buscar, restar / quedar, vós / vostè, û her wiha). Gerek mirov wî wek zaravayekî spanî nebîne, ji ber ku ew zimanek serbixwe ye.

Li hember kastîlî (spanî) a ku bû zimanê resmî yê dewleta spanî, katalon bi daxwazeke xort bi zimanê xwe axivîn û li hember spanî sekinîn. Ji bo ku zimanê wan bibe zimanê fermî yê herêma katalonî daxwazeke wan a xurt hebû. Ev daxwaza wan bi mirina Franko re hat cih. Parlementoya îspanyol di sala 2004'an de ev daxwaz li komisiyona ewropayê kir, bi seba ku 9 milyon kes li Ewropayê bi katalanî dipeyivin (zêdeyî maltayî û estonî).

Îro hîn ev daxwaz ne hatiye pejirandin. Têkiliyên zaravayên katalonî ji % 95 in (ji % 95 hev fam dikin). Du zaravayên sereke yên vî zimanî hene. Zaravayê yekem kataloniya rojhilat e, yê ku li Barselona (Barcelona), li Girona (Jîrona), li giravên Balear (Illes Balears) û li Roussillon (Rusiyonê) tê axaftin. Yê duyem jî kataloniya rojava ye, yê ku li bakur rojava, li Lleida (Lyeyde) û Valensiya (València) tê axaftin.

Rewşa îroyîn a zimanê katalonî

Bi kurtî, mirov dikare bibêje ku rewşa zimanê katalonî wesa ye (2007):

Katalonya (Catalunya)

• 7.134.797 akincî, % 84,7 pê diaxive, % 97,4 katalonî fehm dike

Herêma Valensî (Comunitat Valenciana) an Welatê Valensî (País Valencià):

• 4.806.908 akincî, % 53 pê dipeyive, % 75,9 katalonî (valensî) têdigehê

Giravên Balear (Illes Balears):

• 1.001.62 akincî, % 74,6 pê xeber dide, % 93,1 katalonî fehm dike

Katalonyaya Bakur (Catalunya del Nord), ango li Roussillonê:

• 422.297 akincî, % 37,1 pê dixive, % 65,3 katalonî têdigehê

Andorra (li vî welatê pîrenêyî jî zimanê katalonî fermî ye):

• 78.549 akincî, % 78,9 pê dipeyive, % 96 fehm dike

Zimanê katalanî li Ewropayê

Navçeya rojhilatî ya Aragonê (Franja del Ponent):

• 45.357 akincî, % 88,8 pê deng dikin, % 98,5 katalonî têdigehê

Bajarê L'Alguer yê Sardûnyayê:

• 40.257 akincî, % 61,3 pê diaxive, % 90,1 fehm dike.

Zaravên katalanî: ziman û sînorên siyasî yên dewletên Spanî û Fransî

Zaravayên katalanî

• Katalaniya rojhilatî (bi katalonî: dialecte oriental)
  • zaravayê rûsilyonî an yê bakurî (li navçeya Roussillon a Fransayê)
  • zaravayên navendî
    • zaravayê transisyonê
    • zaravayê salat
    • zaravê tarragonayî
  • zaravayên balearî (yên giravên Balear)
    • zaravayê malyorkayî
    • zaravayê menorkayî
    • zaravayên eivissayî û formenterayî
  • zaravayê algerî (yê bajarê L'Alguer li Sardînyayê)

• Katalaniya rojavayî (bi katalonî: dialecte occidental)
  • zaravayên bakur-rojavayî
    • zaravayê palyarsî
    • zaravayê rîbagorzayî
    • zaravayê tortosayî
  • zaravayên valensiyayî
    • zaravayê valensiyayî-bakurî
    • zaravayê valensiyayî-navendî (yê apitxat)
    • zaravayê valensiyayî-başûrî
      • zaravayê malyorkayî li Valensiyayê

Çavkanî

COM ensenyar català als adults. Mapes per a l'estudi de la llengua catalana, 6 (1989). Departament de Cultura, Barcelona.