Komûnîzm: Cudahiya di navbera guhartoyan de

Content deleted Content added

Inline

Guhartoya 16:49, 9 îlon 2011

Komûnîzm (ji peyva latînî communis "digel hev" tê girtin) îdeolojiyekê ko civakekî bêçîn, bo vê jî qedexe kirinê milk kirina şexsiyê navgînên hilberînê armanc dike ye. Yanê gorî komûnîst sîstemê ew navgînên ko hilberînê pêk tînin divê ko bi tunî eyda cîvakê gîşkê bin. Fabrîqe, çewlîg û hecetên ko hilberînê dikin eyda tu kesan nabin. Komûnîzm teşeyeke sosyalîzmê ye. Ew bi hin teşeyan, bo mînak li Çîn û YKSS hatibû nerîtandin.

Felsefeya komûnîzmê

Gorî teorîsyenên komûnîzmê, ji pê kapîtalîzmê ko xwe pala xwedaniya taybetî dike re, çînê karkeranê kontrolê dest xwe xine û xwedaniya taybetî ra kin û civakekê bêçîn pêk bînine û navgînên hilberînê bi her kesî re par ve kine. Gorî van teoriyan dewletê heta ko gel bixwe hîn dike ko kî hewceyî çi û çiqas dibe diyar bike û pê re jî civakê sîstemê were peresendîna komûnîzma rast û li wê şunda xelk hewceyî dewletê jî nabe û gelê navbera xwe de kom bi kom xwe îdare bike.

Gorî hin teorîsyenên komûnîzmê dewletên demokratîk de xelkê bixwe bixwaze ko sîstem were peresendîne komunîzmê û partiyên komûnîstê bi hilbijartinê werine desthildariyê û pê re sîstemê were wergerandina komûnîzmê. Lê hinên din jî bawer dikir ko di dewletên demokratîk de xelk naxwaze ko sîstem çerxa komûnîzmê be û bo wê şêr an şoreş pêwist in.

Li dewletên ko komûnîzm hatinî nerîtandin hilbijartin dibûn jî encax yên endama partiya komûnîst dikarîn beşdara hilbijartinan bin.

Dîrok

Di 1848an de, Karl Marx û Friedrich Engels Manîfestoya Komûnîstîyê ko bingehên sîstema komûnîzmê nîşan dide weşandibûn. Di wê pirtûkokê de, manîfestoya partiya komûnîstî bû, wan rewşa komûnîzmê û peresendîne sîstemanê komûnîzmê teswîr kiribûn. Gorî Marx heta ko sîstem çerxa komûnîzmê bûye, dewrekê deraziyê he be û pê re çînê karkeran ango proleterê werine kargeriyê.

Ew li Rûsyayê ji hêla Bolşevîkanê pêşengiyê Vladîmîr Lenîn û Lev Trotskî de di 1917an de hat pêkanîn û dewleta YKSS hat saz kirin. Ew cara pêşin bû ko komûnîzm dihat ceribandin. Lê ew teoriya Marx û Engelsê ko hatina dewra bêdewlet pêknehat.

Ji pê Rûsyayê re di sedsala 20'an de li hin dewletên din Komûnîzm hat ceribandin. Di 1940an de li Çînê sîstem bi pêşengiya Mao Zedong hat çerxandin e Komûnîzmê. Di 1950an de jî li Kûbayê bi pêşengiyê Fidel Castro û Che sîstema Komûnîzmê hat pêkanîn.

Di 1991an de pê xirab bûna Diwara Berlin re YKSS dest ji Komûnîzmê ber da. Lê îroj Çîn]] Koreya Bakur, Kûba, Vîetnam û Laosê sîstema komûnîzmê dewam dikeye. Li hin dewletên din bi taybetî li Emerîkaya Latînî tevgerên Komûnîstiyê hene.

Şablon:Link FA Şablon:Link FA

@@ Rêz 1: / Rêz 1: @@
 [[Wêne:Hammer_sickle_clean.png|thumb|150px|right|Sembola Komûnîzmê das û çakûç]]
-'''Komûnîzm''' (ji peyva [[latînî]] ''communis'' "digel hev" tê girtin) [[îdeolojî|îdeolojiyekê]] ko civakekî bêçîn, bo vê jî qedexe kirinê milk kirina şexsîyê [[navgînên hilberînê]] armanc dike ye. Yanê gorî komûnîst sîstemê ew navgînên ko hilberînê pêk tînin divê ko bi tunî eyda cîvakê gîşkê bin. [[Fabrîqe]], [[çewlîg]] û [[hecet]]ên ko hilberînê dikin eyda tu kesan nabin. Komûnîzm teşeyeke [[sosyalîzm]]ê ye. Ew bi hin teşeyan, bo mînak li [[Çîn]] û [[Yekîtiya Komarên Sovyet ên Sosyalîst|YKSS]] hatibû nerîtandin.
+'''Komûnîzm''' (ji peyva [[latînî]] ''communis'' "digel hev" tê girtin) [[îdeolojî|îdeolojiyekê]] ko civakekî bêçîn, bo vê jî qedexe kirinê milk kirina şexsiyê [[navgînên hilberînê]] armanc dike ye. Yanê gorî komûnîst sîstemê ew navgînên ko hilberînê pêk tînin divê ko bi tunî eyda cîvakê gîşkê bin. [[Fabrîqe]], [[çewlîg]] û [[hecet]]ên ko hilberînê dikin eyda tu kesan nabin. Komûnîzm teşeyeke [[sosyalîzm]]ê ye. Ew bi hin teşeyan, bo mînak li [[Çîn]] û [[Yekîtiya Komarên Sovyet ên Sosyalîst|YKSS]] hatibû nerîtandin.
 == Felsefeya komûnîzmê ==
-Gorî teorîsyenên komûnîzmê, ji pê [[kapîtalîzm]]ê ko xwe pala xwedaniya taybetî dike re, çînê karkeranê kontrolê dest xwe xine û xwedaniya taybetî ra kin û civakekê bêçîn pêk bînine û [[navgînên hilberînê]] bi her kesî re par ve kine. Gorî van teorîyan dewletê heta ko gel bixwe hîn dike ko kî hewceyî çi û çiqas dibe diyar bike û pê re jî civakê sîstemê were peresendîna komûnîzma rast û li wê şunda xelk hewceyî dewletê jî nabe û gelê navbera xwe de kom bi kom xwe îdare bike.
+Gorî teorîsyenên komûnîzmê, ji pê [[kapîtalîzm]]ê ko xwe pala xwedaniya taybetî dike re, çînê karkeranê kontrolê dest xwe xine û xwedaniya taybetî ra kin û civakekê bêçîn pêk bînine û [[navgînên hilberînê]] bi her kesî re par ve kine. Gorî van teoriyan dewletê heta ko gel bixwe hîn dike ko kî hewceyî çi û çiqas dibe diyar bike û pê re jî civakê sîstemê were peresendîna komûnîzma rast û li wê şunda xelk hewceyî dewletê jî nabe û gelê navbera xwe de kom bi kom xwe îdare bike.
-Gorî hin teorîsyenên komûnîzmê dewletên [[demokrasî|demokratîk]] de xelkê bixwe bixwaze ko sîstem were peresendîne komunîzmê û partîyên komûnîstê bi hilbijartinê werine desthildarîyê û pê re sîstemê were wergerandina komûnîzmê. Lê hinên din jî bawer dikir ko di dewletên demokratîk de xelk naxwaze ko sîstem çerxa komûnîzmê be û bo wê şêr an şoreş pêwist in.
+Gorî hin teorîsyenên komûnîzmê dewletên [[demokrasî|demokratîk]] de xelkê bixwe bixwaze ko sîstem were peresendîne komunîzmê û partiyên komûnîstê bi hilbijartinê werine desthildariyê û pê re sîstemê were wergerandina komûnîzmê. Lê hinên din jî bawer dikir ko di dewletên demokratîk de xelk naxwaze ko sîstem çerxa komûnîzmê be û bo wê şêr an şoreş pêwist in.
 Li dewletên ko komûnîzm hatinî nerîtandin hilbijartin dibûn jî encax yên endama partiya komûnîst dikarîn beşdara hilbijartinan bin.
@@ Rêz 12: / Rêz 12: @@
 == Dîrok ==
 [[Wêne:Communist-manifesto.png|thumb|150px|right|[[Manîfestoya Komûnîstî]]]]
-Di [[1848]]an de, [[Karl Marx]] û [[Friedrich Engels]] [[Manîfestoya Komûnîstî]]yê ko bingehên sîstema komûnîzmê nîşan dide weşandibûn. Di wê pirtûkokê de, manîfestoya partiya komûnîstî bû, wan rewşa komûnîzmê û peresendîne sîstemanê komûnîzmê teswîr kiribûn. Gorî Marx heta ko sîstem çerxa komûnîzmê bûye, dewrekê derazîyê he be û pê re çînê karkeran ango [[proleter]]ê werine kargeriyê.
+Di [[1848]]an de, [[Karl Marx]] û [[Friedrich Engels]] [[Manîfestoya Komûnîstî]]yê ko bingehên sîstema komûnîzmê nîşan dide weşandibûn. Di wê pirtûkokê de, manîfestoya partiya komûnîstî bû, wan rewşa komûnîzmê û peresendîne sîstemanê komûnîzmê teswîr kiribûn. Gorî Marx heta ko sîstem çerxa komûnîzmê bûye, dewrekê deraziyê he be û pê re çînê karkeran ango [[proleter]]ê werine kargeriyê.
-Ew li Rûsyayê ji hêla [[Bolşevîk]]anê pêşengîyê [[Lenîn|Vladîmîr Lenîn]] û [[Lev Trotskî]] de di 1917an de hat pêkanîn û dewleta [[Yekîtiya Komarên Sovyet ên Sosyalîst|YKSS]] hat saz kirin. Ew cara pêşin bû ko komûnîzm dihat ceribandin. Lê ew teorîya Marx û Engelsê ko hatina dewra bêdewlet pêknehat.
+Ew li Rûsyayê ji hêla [[Bolşevîk]]anê pêşengiyê [[Lenîn|Vladîmîr Lenîn]] û [[Lev Trotskî]] de di 1917an de hat pêkanîn û dewleta [[Yekîtiya Komarên Sovyet ên Sosyalîst|YKSS]] hat saz kirin. Ew cara pêşin bû ko komûnîzm dihat ceribandin. Lê ew teoriya Marx û Engelsê ko hatina dewra bêdewlet pêknehat.
 [[Wêne:Engels1862.jpg|thumb|150px|left|[[Friedrich Engels]]]]
 [[Wêne:Karl_Marx_001.jpg|thumb|150px|right|[[Karl Marx]]]]
-Ji pê Rûsyayê re di [[sedsala 20'an]] de li hin dewletên din Komûnîzm hat ceribandin. Di 1940an de li [[Çîn]]ê sîstem bi pêşengîya [[Mao Zedong]] hat çerxandin e Komûnîzmê. Di 1950an de jî li [[Kûba]]yê bi pêşengîyê [[Fidel Castro]] û [[Che]] sîstema Komûnîzmê hat pêkanîn.
+Ji pê Rûsyayê re di [[sedsala 20'an]] de li hin dewletên din Komûnîzm hat ceribandin. Di 1940an de li [[Çîn]]ê sîstem bi pêşengiya [[Mao Zedong]] hat çerxandin e Komûnîzmê. Di 1950an de jî li [[Kûba]]yê bi pêşengiyê [[Fidel Castro]] û [[Che]] sîstema Komûnîzmê hat pêkanîn.
-Di 1991an de pê xirab bûna [[Diwara Berlin]] re [[YKSS]] dest ji Komûnîzmê ber da. Lê îroj Çîn]] [[Koreya Bakur]], [[Kûba]], [[Vîetnam]] û [[Laos]]ê sîstema komûnîzmê dewam dikeye. Li hin dewletên din bi taybetî li [[Emerîkaya Latînî]] tevgerên Komûnîstîyê hene.
+Di 1991an de pê xirab bûna [[Diwara Berlin]] re [[YKSS]] dest ji Komûnîzmê ber da. Lê îroj Çîn]] [[Koreya Bakur]], [[Kûba]], [[Vîetnam]] û [[Laos]]ê sîstema komûnîzmê dewam dikeye. Li hin dewletên din bi taybetî li [[Emerîkaya Latînî]] tevgerên Komûnîstiyê hene.
 [[Kategorî:Komûnîzm| ]]