Tengava Çanakkaleyê: Cudahiya di navbera guhartoyan de

Ji Wîkîpediya, ensîklopediya azad.
Content deleted Content added
WîkîBot (gotûbêj | beşdarî)
B îy → iy
RedBot (gotûbêj | beşdarî)
B r2.5.2) (robot guhêrandin: vi:Dardanéllia
Rêz 94: Rêz 94:
[[uk:Дарданели]]
[[uk:Дарданели]]
[[ur:در دانیال]]
[[ur:در دانیال]]
[[vi:Dardanelles]]
[[vi:Dardanéllia]]
[[yi:דארדאנעלן]]
[[yi:דארדאנעלן]]
[[zh:達達尼爾海峽]]
[[zh:達達尼爾海峽]]

Guhartoya 13:49, 14 îlon 2011

Tengava Çanakkale
Nexşa Tengava Çanakkale

Tengava Çanakkale, Tirkî Çanakkale Boğazi, Yewnanî Dardanellia, tengava Derya Ege û Derya Marmara û ser Tengava Stenbol re jî Derya Reş digîhînê hev e. Yewnanîyê kevin de bi Hellespont dihat navkirin. Navekê Mîtolojiya Yewnanî de tê ye.

Ew navbera nîvgirava Gelibolu(Gallipoli) û Anadoluyê de ye. Tengava Çanakkale 65 km. dirjahiya, navbera 1,3 km û 6 km. de jî firehiya xwe heye. Kûr bûn jî kêmzêda 50 m. ye. Li dor tengavê bajarê Çanakkale çê bû ye.

Dîrok

Di Şerê Pers de şahî Persan Xerxes 480 b.z. de bi piraka ser Hellespont re derbaza Gelibolu ye bûbû. Wek wî Îskenderî Mezin 334 b.z jî derbaza Anadolu ye bûbû.

Ew tengava, wek ya Stenbol, di dîrok de gelek gerîng bû. Bi taybetî Împaratoriya Rûs di Sedsala 19'an ji bo wê gelek doz kir. Di Şerê Napoleon de, bi piştgiriyê Brîtanya, di 1807an de tengav sax kir. Dûv di 1828-29an de Împaratoriya Osmanî têk kir şinda, di 1833an de bi Împaratoriya Osmanî re Peymana Hünkar İskelesi kir. Gorî wê peymanê Împaratoriya Osmanî dikir tengavê gorî xwestinê Rûsya keştiyên cengê nê welatê dor Deryayê Reş re asê bike. Pê wê peymanê re Împaratoriya Rûs di Derya Reş de sax dest xwe xwist.

Dûv Rûsya saxa tengavê dest xwe xwist 1841an de, Brîtanya, Awûstûrya, Fransa, Prusya zordest li Rûsya kirin ku bila keştiyên cengêyê Împaratoriya Osmanî tenê dema aşitîye de derbaz bin. Di 1853an de dema Cenga Kirim de keştiyên Fransa û Brîtanya ji bo piştgirtîye ji Împaratoriya Osmanî re bikin di tengavê re derbaz bûn. Dûv bin xistina Rûsya di 1856de di Komcivîna Paris de Derya Reş keştiyên cengê gişkan re hat asê kirin.

Dema Şerê Cîhan yê Yekemîn de Dijwarên Dubendî jî ji bo saxê wir dest xwe xin êrîşa wir kirin. Di 1915an di Cenga Çanakkale de Dijwarên Dubendî azmûn kirin ku derbaz kin jî paş him wan him Împaratoriya Osmanî êpê berze dan şinda dest jê wir kişandin.

Paş Şerê Cîhanî yê Yekemîn de Împaratoriya Osmanî hat bin xistin şinda 1920an de bi Peymana Sevr dor tengavê hat bê leşker kirin. Bi Peymana Lozan de 1923an de sax hat dane dest Tirkiye jî ew ji keştiyên gîşkan re hat pas hîştin.

Îroj

Bi dawî di 1936an Peyvname Montreux re jî sax hat dane dest Tirkiye. Tirkiye dikane keştiyên welatên nê li dor Derya Reş, gorî peyvname navnetewiyê li ser deryan, sax bike.

Dema Şerê Cîhanî yê Duyemîn de ji bo Tirkîye bê alî bû Tengava Çanakkale ji keştiyan gişkan re asê kiri bû.

Giredanê Web