Dewletên Yekbûyî yên Amerîkayê: Cudahiya di navbera guhartoyan de

Ji Wîkîpediya, ensîklopediya azad.
Content deleted Content added
Şêr (gotûbêj | beşdarî)
B clean up, replaced: grîng → girîng AWB
Rêz 39: Rêz 39:
| nexşe_sernav =
| nexşe_sernav =
}}
}}
'''Dewletên Yekbûyî yên Amerîkayê''' ango DYA, ''(United States of America)'' welatekî li [[Amerîkaya Bakur]] e. DYA ji 50 dewletan pêk tê. 48 dewlet di navbera [[Kanada]] û [[Meksîk|Meksîkê]] de ne. [[Alaska]] li bakurê Kanada, [[Hawaî]] jî di [[Okyanûsa Pasîfîk]] de dimîne.
'''Dewletên Yekbûyî yên Amerîkayê''' ango DYA, ''(United States of America)'' welatekî li [[Amerîkaya Bakur]] e. DYA ji 50 dewletan pêk tê. 48 dewlet di navbera [[Kanada]] û [[Meksîk]]ê de ne. [[Alaska]] li bakurê Kanada, [[Hawaî]] jî di [[Okyanûsa Pasîfîk]] de dimîne.


== Nav ==
== Nav ==
Rêz 55: Rêz 55:
13 koloniyên Brîtanyayê di 4 tîrmeh sala 1776'an de li dijî [[Brîtanya|Brîtanyaya Mezin]] serxwebûniya xwe îlan kirin. Di sala 1787'an de jî DYA'yê îlan kirin. Ev herdu tekstên îlankirinê bûye avakerê nasnama Emerîkî.
13 koloniyên Brîtanyayê di 4 tîrmeh sala 1776'an de li dijî [[Brîtanya|Brîtanyaya Mezin]] serxwebûniya xwe îlan kirin. Di sala 1787'an de jî DYA'yê îlan kirin. Ev herdu tekstên îlankirinê bûye avakerê nasnama Emerîkî.


Di sedsala XX'an de DYA bû hêzeke pir mezin a [[cîhan|cîhanê]]. Bi taybetî jî piştî Şerê duyemîn ê cîhanê, ji aliyê Leşkerî, [[aborî]], [[polîtîka|polîtîk]] û [[çand|çandî]] ve bû yek ji dewletên herî xurt ên cîhanê. DYA hetanî belavbûna [[Yekitiya Komarên Sovyet ên Sosyalîst]] serkêşiya [[Şerê Sar]] ê li dijî Yekitiya Sovyetan dikir. Piştî belavbûna Sovyetan DYA bi serê xwe bû hêza herî mezin a leşerî a Cîhanê.
Di sedsala XX'an de DYA bû hêzeke pir mezin a [[cîhan]]ê. Bi taybetî jî piştî Şerê duyemîn ê cîhanê, ji aliyê Leşkerî, [[aborî]], [[polîtîka|polîtîk]] û [[çand]]î ve bû yek ji dewletên herî xurt ên cîhanê. DYA hetanî belavbûna [[Yekitiya Komarên Sovyet ên Sosyalîst]] serkêşiya [[Şerê Sar]] ê li dijî Yekitiya Sovyetan dikir. Piştî belavbûna Sovyetan DYA bi serê xwe bû hêza herî mezin a leşerî a Cîhanê.


== Erdnîgarî ==
== Erdnîgarî ==
Rêz 61: Rêz 61:


==== Sînor ====
==== Sînor ====
Dirêjiya sînoran 12 034 km ye :
Dirêjiya sînoran 12 034 km ye :
* 8 893 km bi [[Kanada]] re (ji vê 2 477 km bi [[Alaska]] re ye)
* 8 893 km bi [[Kanada]] re (ji vê 2 477 km bi [[Alaska]] re ye)
* 3 326 km bi [[Meksîk]] re
* 3 326 km bi [[Meksîk]] re
* 29 km bi [[Kuba]] re (sînorê [[Gûantanamo]])
* 29 km bi [[Kuba]] re (sînorê [[Gûantanamo]])


==== Erdnîgariya Fîzîkî ====
==== Erdnîgariya Fîzîkî ====


[[Wêne:DeathValley_dunes1.png|thumb|right|Newala mirinê. Nuxteya herî nizm û herî germ a DYA'yê]]
[[Wêne:DeathValley dunes1.png|thumb|right|Newala mirinê. Nuxteya herî nizm û herî germ a DYA'yê]]
* Çend agahî:
* Çend agahî:
** Bajarê Nifûsa wî herî zêde : [[New York]] (19 mîlyon kes)
** Bajarê Nifûsa wî herî zêde : [[New York]] (19 mîlyon kes)
** Nuxteya herî bilind : [[Çiyayê McKinley]] li Alaska (6 194 metre)
** Nuxteya herî bilind : [[Çiyayê McKinley]] li Alaska (6 194 metre)
Rêz 90: Rêz 90:
==== Çemên herî mezin û dirêj ên DYA'yê ====
==== Çemên herî mezin û dirêj ên DYA'yê ====


[[Wêne:Grand_Canyon_from_Moran_Point.jpeg|thumb|right|Dîmenek ji Kanyona Mezin ]]
[[Wêne:Grand Canyon from Moran Point.jpeg|thumb|right|Dîmenek ji Kanyona Mezin]]


* [[Mîsîsîpî-Mîsûrî]] : 6 270 km
* [[Mîsîsîpî-Mîsûrî]] : 6 270 km
* [[Rio Mezin]] : 3 060 km
* [[Rio Mezin]] : 3 060 km
* [[Arkansas (çem)|Arkansas]] : 2 348 km
* [[Arkansas (çem)|Arkansas]] : 2 348 km
* [[Kolorado (çem)|Kolorado]] : 2 317 km
* [[Kolorado (çem)|Kolorado]] : 2 317 km
* [[Ohio (çem)|Ohio]] : 2 102 km
* [[Ohio (çem)|Ohio]] : 2 102 km
* [[Columbia (fleuve)|Columbia]] : 2 044 km
* [[Columbia (fleuve)|Columbia]] : 2 044 km
* [[Snake River]] : 1 670 km
* [[Snake River]] : 1 670 km


==== Golên DYA'yê ====
==== Golên DYA'yê ====
Rêz 104: Rêz 104:
[[Wêne:Great Lakes from space.jpg|thumb|right|Wêneya satelît a Golên Mezin]]
[[Wêne:Great Lakes from space.jpg|thumb|right|Wêneya satelît a Golên Mezin]]


Rûbera [[Golên Mezin (Amerîkaya Bakur)|Golên Mezin]] bi timamî 250 000 km² ye.
Rûbera [[Golên Mezin (Amerîkaya Bakur)|Golên Mezin]] bi timamî 250 000 km² ye.
* Lîsteya golên herî mezin:
* Lîsteya golên herî mezin:
** [[Gola Mezin]]
** [[Gola Mezin]]
** [[Gola Huron]]
** [[Gola Huron]]
** [[Gola Michigan]]
** [[Gola Michigan]]
** [[Gola Érié]]
** [[Gola Érié]]
** [[Gola Ontario]]
** [[Gola Ontario]]


[[Wêne:Lake Powell Above Wahweap Marina.jpg|thumb|Gola Powell, Utah]]
[[Wêne:Lake Powell Above Wahweap Marina.jpg|thumb|Gola Powell, Utah]]


* Golên din ên grîng:
* Golên din ên girîng:
** [[Gola mezin a Şor]]
** [[Gola mezin a Şor]]
** [[Gola Champlain]]
** [[Gola Champlain]]
Rêz 125: Rêz 125:
ji 4'an 3 ê nifûsa DYA'yê li Bakur-rojhilatê welêt dijîn.
ji 4'an 3 ê nifûsa DYA'yê li Bakur-rojhilatê welêt dijîn.


* Lîsta bajarên herî mezin û nifûsên wan :
* Lîsta bajarên herî mezin û nifûsên wan :
# [[New York]] (New York) : 24 112 176
# [[New York]] (New York) : 24 112 176
# [[Los Angeles]] (Kalîforniya) : 18 313 809
# [[Los Angeles]] (Kalîforniya) : 18 313 809
Rêz 142: Rêz 142:
== 50 Dewletên DYA'yê ==
== 50 Dewletên DYA'yê ==


[[Wêne:US_state_abbrev_map.png|right|250px|Nexşeya Dewletên DYA'yê]]
[[Wêne:US state abbrev map.png|right|250px|Nexşeya Dewletên DYA'yê]]
[[Wêne:Map of USA with state names eu.svg|thumb|right|400px]]
[[Wêne:Map of USA with state names eu.svg|thumb|right|400px]]


Rêz 330: Rêz 330:
== Girêdanên Derve ==
== Girêdanên Derve ==
* [http://www.nefel.nu/articles/article_detail.asp?RubricNr=2&ArticleNr=271 150-saliya hevkeşifkirina kurd û emerîkiyan, Rohat Alakom, STOCKHOLM, 23/6 2005, NEFEL]
* [http://www.nefel.nu/articles/article_detail.asp?RubricNr=2&ArticleNr=271 150-saliya hevkeşifkirina kurd û emerîkiyan, Rohat Alakom, STOCKHOLM, 23/6 2005, NEFEL]

[[Kategorî:DYA| ]]
[[Kategorî:DYA| ]]


Rêz 339: Rêz 340:
{{Link FA|vi}}
{{Link FA|vi}}
{{Link FA|zh}}
{{Link FA|zh}}

[[ab:Америка Еиду Аштатқәа]]
[[ab:Америка Еиду Аштатқәа]]
[[ace:Amirika Carékat]]
[[ace:Amirika Carékat]]

Guhartoya 15:36, 30 kanûna paşîn 2012

al nîne Nîşan
(Ala) (Nîşan)
Gotina netewî: E pluribus unum
Sirûda netewî: The Star-Spangled Banner
Zimanên fermî Inglîzî (de facto)


Paytext Washington, D.C.
38°53′Bk 77°01′Ra / 38.883°Bk 77.017°Ra / 38.883; -77.017
Bajarê mezin New York
Sîstema siyasî {{{sîstema_siyasî}}}
 - Serkomar
 - Cîgirê serokê
Barack Obama
Joe Biden
Rûerd
 - Giştî
 - Av (%)

9.826.675 km2
6,76
Gelhe
 - Giştî (2010)
 - Berbelavî

309.966.000 kes
31.6 kes/km2
Serxwebûn 4'ê tîrmehê 1776
Dirav Dolar (USD)
Dem UTC-5, -10
Nîşana înternetê .us
Koda telefonê +1

Dewletên Yekbûyî yên Amerîkayê ango DYA, (United States of America) welatekî li Amerîkaya Bakur e. DYA ji 50 dewletan pêk tê. 48 dewlet di navbera Kanada û Meksîkê de ne. Alaska li bakurê Kanada, Hawaî jî di Okyanûsa Pasîfîk de dimîne.

Nav

Hem di kurdî û hem jî di gelek zimanên din de gelek navên vî welatî hene:

  • Amerîka
  • Dewletên Yekbûyî yên Amerîkayê
  • Wîlayetên Hevgirtî yên Emerîkayê û hwd.

Dîrok

Axa DYA ya îro berê di bin destê Çermesoran de bû. Çermesorên vir ji gellek eşîran pêk dihat in, bi gellek zimanan diaxivîn û çandên wan cûrbecûr û ji hev cuda bûn.. Îro pir zêde tişt ji çanda wan nemaye. Di sedsalên XVI û XVII de Ewropî hêdî hêdî li vir bi cih bûn. Bi piranî Îngilîz û Fransiz li bakur bi cih bûn û çandek pir cuda anîn vir.

13 koloniyên Brîtanyayê di 4 tîrmeh sala 1776'an de li dijî Brîtanyaya Mezin serxwebûniya xwe îlan kirin. Di sala 1787'an de jî DYA'yê îlan kirin. Ev herdu tekstên îlankirinê bûye avakerê nasnama Emerîkî.

Di sedsala XX'an de DYA bû hêzeke pir mezin a cîhanê. Bi taybetî jî piştî Şerê duyemîn ê cîhanê, ji aliyê Leşkerî, aborî, polîtîk û çandî ve bû yek ji dewletên herî xurt ên cîhanê. DYA hetanî belavbûna Yekitiya Komarên Sovyet ên Sosyalîst serkêşiya Şerê Sar ê li dijî Yekitiya Sovyetan dikir. Piştî belavbûna Sovyetan DYA bi serê xwe bû hêza herî mezin a leşerî a Cîhanê.

Erdnîgarî

Nexşeya DYA'yê

Sînor

Dirêjiya sînoran 12 034 km ye :

Erdnîgariya Fîzîkî

Newala mirinê. Nuxteya herî nizm û herî germ a DYA'yê

Çiyayên Volkanîk

Çiyayê Hood, Oregon

Çiyayên volkan ên aktîf bi piranî li rojava, li Alaska û li ser gravên Hawaî dikevin:

Çemên herî mezin û dirêj ên DYA'yê

Dîmenek ji Kanyona Mezin

Golên DYA'yê

Wêneya satelît a Golên Mezin

Rûbera Golên Mezin bi timamî 250 000 km² ye.

Gola Powell, Utah

Bajarên herî mezin

ji 4'an 3 ê nifûsa DYA'yê li Bakur-rojhilatê welêt dijîn.

  • Lîsta bajarên herî mezin û nifûsên wan :
  1. New York (New York) : 24 112 176
  2. Los Angeles (Kalîforniya) : 18 313 809
  3. Şikago (Îllnûa) : 11 318 384
  4. Washington DC - Baltimore : 8 026 607
  5. San Fransîsko (Kalîforniya) : 7 159 693
Şikago (Chicago), Îllnûa
  1. Fîladelfiya (Pensîlvanya) : 5 951 797
  2. Dallas (Teksas) : 5 931 956
  3. Detroît (Mîşigin) : 5 905 754
  4. Boston (Massachusetts) : 5 809 111
  5. Miami (Florîda) : 5 726 495
  6. Hûston (Teksas) : 5 280 752
  7. Atlanta (Georgie) : 5 034 362

50 Dewletên DYA'yê

Nexşeya Dewletên DYA'yê
Nexşeya Dewletên DYA'yê
Nav Koda Postê bi kurtasî Navê Îngilîzî Paytext
A
Alabama AL Alabama Montgomery
Alaska AK Alaska Juneau
Arîzona AZ Arizona Phoenix
Arkansas AR Arkansas Little Rock
C
Kalîforniya CA California Sacramento
Karolîna Bakur NC North Carolina Raleigh
Karolîna Başûr SC South Carolina Columbia
Kolorado CO Colorado Denver
Konnektîkit CT Connecticut Hartford
D
Dakota Bakur ND North Dakota Bismarck
Dakota Başûr SD South Dakota Pierre
Delaware DE Delaware Dover
F
Florîda FL Florida Tallahassee
G
Jeorjî GA Georgia Atlanta
H
Hawaî HI Hawaii Honolulu
I
Îdaho ID Idaho Boise
Îllînûa IL Illinois Springfield
Îndîana IN Indiana Indianapolis
Îowa IA Iowa Des Moines
K
Kansas KS Kansas Topeka
Kentukî KY Kentucky Frankfort
L
Lûîziyana LA Louisiana Baton Rouge
M
Meyn ME Maine Augusta
Marîland MD Maryland Annapolis
Massaşûsets MA Massachusetts Boston
Mîşîgin MI Michigan Lansing
Minnesota MN Minnesota Saint Paul
Mississippi MS Mississippi Jackson
Mîssûrî MO Missouri Jefferson City
Montana MT Montana Helena
N
Nebraska NE Nebraska Lincoln
Nevada NV Nevada Carson City
Hampşayra Nû NH New Hampshire Concord
New Jersey NJ New Jersey Trenton
Meksîka Nû NM New Mexico Santa Fe
New York NY New York Albany
O
Ohio OH Ohio Columbus
Oklahoma OK Oklahoma Oklahoma City
Oregon OR Oregon Salem
P
Pensîlvanya PA Pennsylvania Harrisburg
R
Rhode Island RI Rhode Island Providence
T
Tennessee TN Tennessee Nashville
Teksas TX Texas Austin
U
Utah UT Utah Salt Lake City
V
Vermont VT Vermont Montpelier
Vîrjînya VA Virginia Richmond
Vîrjînya-Rojava WV West Virginia Charleston
W
Washington WA Washington Olympia
Wîskonsin WI Wisconsin Madison
Wyoming WY Wyoming Cheyenne

Girêdanên Derve

Şablon:Link FA Şablon:Link FA Şablon:Link FA Şablon:Link FA Şablon:Link FA Şablon:Link FA Şablon:Link FA