Dewletên Yekbûyî yên Amerîkayê: Cudahiya di navbera guhartoyan de
B r2.7.1) (robot serzêde kirin: av:Америкалъул Цолъарал Штатал guhêrandin: as:আমেৰিকা যুক্তৰাষ্ট্ৰ |
B clean up, replaced: grîng → girîng AWB |
||
Rêz 39: | Rêz 39: | ||
| nexşe_sernav = |
| nexşe_sernav = |
||
}} |
}} |
||
'''Dewletên Yekbûyî yên Amerîkayê''' ango DYA, ''(United States of America)'' welatekî li [[Amerîkaya Bakur]] e. DYA ji 50 dewletan pêk tê. 48 dewlet di navbera [[Kanada]] û [[Meksîk |
'''Dewletên Yekbûyî yên Amerîkayê''' ango DYA, ''(United States of America)'' welatekî li [[Amerîkaya Bakur]] e. DYA ji 50 dewletan pêk tê. 48 dewlet di navbera [[Kanada]] û [[Meksîk]]ê de ne. [[Alaska]] li bakurê Kanada, [[Hawaî]] jî di [[Okyanûsa Pasîfîk]] de dimîne. |
||
== Nav == |
== Nav == |
||
Rêz 55: | Rêz 55: | ||
13 koloniyên Brîtanyayê di 4 tîrmeh sala 1776'an de li dijî [[Brîtanya|Brîtanyaya Mezin]] serxwebûniya xwe îlan kirin. Di sala 1787'an de jî DYA'yê îlan kirin. Ev herdu tekstên îlankirinê bûye avakerê nasnama Emerîkî. |
13 koloniyên Brîtanyayê di 4 tîrmeh sala 1776'an de li dijî [[Brîtanya|Brîtanyaya Mezin]] serxwebûniya xwe îlan kirin. Di sala 1787'an de jî DYA'yê îlan kirin. Ev herdu tekstên îlankirinê bûye avakerê nasnama Emerîkî. |
||
Di sedsala XX'an de DYA bû hêzeke pir mezin a [[cîhan |
Di sedsala XX'an de DYA bû hêzeke pir mezin a [[cîhan]]ê. Bi taybetî jî piştî Şerê duyemîn ê cîhanê, ji aliyê Leşkerî, [[aborî]], [[polîtîka|polîtîk]] û [[çand]]î ve bû yek ji dewletên herî xurt ên cîhanê. DYA hetanî belavbûna [[Yekitiya Komarên Sovyet ên Sosyalîst]] serkêşiya [[Şerê Sar]] ê li dijî Yekitiya Sovyetan dikir. Piştî belavbûna Sovyetan DYA bi serê xwe bû hêza herî mezin a leşerî a Cîhanê. |
||
== Erdnîgarî == |
== Erdnîgarî == |
||
Rêz 61: | Rêz 61: | ||
==== Sînor ==== |
==== Sînor ==== |
||
Dirêjiya sînoran 12 034 |
Dirêjiya sînoran 12 034 km ye : |
||
* 8 893 |
* 8 893 km bi [[Kanada]] re (ji vê 2 477 km bi [[Alaska]] re ye) |
||
* 3 326 |
* 3 326 km bi [[Meksîk]] re |
||
* 29 |
* 29 km bi [[Kuba]] re (sînorê [[Gûantanamo]]) |
||
==== Erdnîgariya Fîzîkî ==== |
==== Erdnîgariya Fîzîkî ==== |
||
[[Wêne: |
[[Wêne:DeathValley dunes1.png|thumb|right|Newala mirinê. Nuxteya herî nizm û herî germ a DYA'yê]] |
||
* Çend agahî: |
* Çend agahî: |
||
** Bajarê Nifûsa wî herî zêde : [[New York]] (19 mîlyon kes) |
** Bajarê Nifûsa wî herî zêde : [[New York]] (19 mîlyon kes) |
||
** Nuxteya herî bilind : [[Çiyayê McKinley]] li Alaska (6 194 metre) |
** Nuxteya herî bilind : [[Çiyayê McKinley]] li Alaska (6 194 metre) |
||
Rêz 90: | Rêz 90: | ||
==== Çemên herî mezin û dirêj ên DYA'yê ==== |
==== Çemên herî mezin û dirêj ên DYA'yê ==== |
||
[[Wêne: |
[[Wêne:Grand Canyon from Moran Point.jpeg|thumb|right|Dîmenek ji Kanyona Mezin]] |
||
* [[Mîsîsîpî-Mîsûrî]] : 6 270 |
* [[Mîsîsîpî-Mîsûrî]] : 6 270 km |
||
* [[Rio Mezin]] : 3 060 |
* [[Rio Mezin]] : 3 060 km |
||
* [[Arkansas (çem)|Arkansas]] : 2 348 |
* [[Arkansas (çem)|Arkansas]] : 2 348 km |
||
* [[Kolorado (çem)|Kolorado]] : 2 317 |
* [[Kolorado (çem)|Kolorado]] : 2 317 km |
||
* [[Ohio (çem)|Ohio]] : 2 102 |
* [[Ohio (çem)|Ohio]] : 2 102 km |
||
* [[Columbia (fleuve)|Columbia]] : 2 044 |
* [[Columbia (fleuve)|Columbia]] : 2 044 km |
||
* [[Snake River]] : 1 670 |
* [[Snake River]] : 1 670 km |
||
==== Golên DYA'yê ==== |
==== Golên DYA'yê ==== |
||
Rêz 104: | Rêz 104: | ||
[[Wêne:Great Lakes from space.jpg|thumb|right|Wêneya satelît a Golên Mezin]] |
[[Wêne:Great Lakes from space.jpg|thumb|right|Wêneya satelît a Golên Mezin]] |
||
Rûbera [[Golên Mezin (Amerîkaya Bakur)|Golên Mezin]] bi timamî 250 000 |
Rûbera [[Golên Mezin (Amerîkaya Bakur)|Golên Mezin]] bi timamî 250 000 km² ye. |
||
* Lîsteya golên herî mezin: |
* Lîsteya golên herî mezin: |
||
** [[Gola Mezin]] |
** [[Gola Mezin]] |
||
** [[Gola Huron]] |
** [[Gola Huron]] |
||
** [[Gola Michigan]] |
** [[Gola Michigan]] |
||
** [[Gola Érié]] |
** [[Gola Érié]] |
||
** [[Gola Ontario]] |
** [[Gola Ontario]] |
||
[[Wêne:Lake Powell Above Wahweap Marina.jpg|thumb|Gola Powell, Utah]] |
[[Wêne:Lake Powell Above Wahweap Marina.jpg|thumb|Gola Powell, Utah]] |
||
* Golên din ên |
* Golên din ên girîng: |
||
** [[Gola mezin a Şor]] |
** [[Gola mezin a Şor]] |
||
** [[Gola Champlain]] |
** [[Gola Champlain]] |
||
Rêz 125: | Rêz 125: | ||
ji 4'an 3 ê nifûsa DYA'yê li Bakur-rojhilatê welêt dijîn. |
ji 4'an 3 ê nifûsa DYA'yê li Bakur-rojhilatê welêt dijîn. |
||
* Lîsta bajarên herî mezin û nifûsên wan : |
* Lîsta bajarên herî mezin û nifûsên wan : |
||
# [[New York]] (New York) : 24 112 176 |
# [[New York]] (New York) : 24 112 176 |
||
# [[Los Angeles]] (Kalîforniya) : 18 313 809 |
# [[Los Angeles]] (Kalîforniya) : 18 313 809 |
||
Rêz 142: | Rêz 142: | ||
== 50 Dewletên DYA'yê == |
== 50 Dewletên DYA'yê == |
||
[[Wêne: |
[[Wêne:US state abbrev map.png|right|250px|Nexşeya Dewletên DYA'yê]] |
||
[[Wêne:Map of USA with state names eu.svg|thumb|right|400px]] |
[[Wêne:Map of USA with state names eu.svg|thumb|right|400px]] |
||
Rêz 330: | Rêz 330: | ||
== Girêdanên Derve == |
== Girêdanên Derve == |
||
* [http://www.nefel.nu/articles/article_detail.asp?RubricNr=2&ArticleNr=271 150-saliya hevkeşifkirina kurd û emerîkiyan, Rohat Alakom, STOCKHOLM, 23/6 2005, NEFEL] |
* [http://www.nefel.nu/articles/article_detail.asp?RubricNr=2&ArticleNr=271 150-saliya hevkeşifkirina kurd û emerîkiyan, Rohat Alakom, STOCKHOLM, 23/6 2005, NEFEL] |
||
[[Kategorî:DYA| ]] |
[[Kategorî:DYA| ]] |
||
Rêz 339: | Rêz 340: | ||
{{Link FA|vi}} |
{{Link FA|vi}} |
||
{{Link FA|zh}} |
{{Link FA|zh}} |
||
[[ab:Америка Еиду Аштатқәа]] |
[[ab:Америка Еиду Аштатқәа]] |
||
[[ace:Amirika Carékat]] |
[[ace:Amirika Carékat]] |
Guhartoya 15:36, 30 kanûna paşîn 2012
| |||||
Gotina netewî: E pluribus unum | |||||
Sirûda netewî: The Star-Spangled Banner | |||||
Zimanên fermî | Inglîzî (de facto)
| ||||
Paytext | Washington, D.C. 38°53′Bk 77°01′Ra / 38.883°Bk 77.017°Ra | ||||
Bajarê mezin | New York | ||||
Sîstema siyasî | {{{sîstema_siyasî}}} | ||||
- Serkomar - Cîgirê serokê |
Barack Obama Joe Biden | ||||
Rûerd - Giştî - Av (%) |
9.826.675 km2 6,76 | ||||
Gelhe - Giştî (2010) - Berbelavî |
309.966.000 kes 31.6 kes/km2 | ||||
Serxwebûn | 4'ê tîrmehê 1776 | ||||
Dirav | Dolar (USD) | ||||
Dem | UTC-5, -10 | ||||
Nîşana înternetê | .us | ||||
Koda telefonê | +1 | ||||
Dewletên Yekbûyî yên Amerîkayê ango DYA, (United States of America) welatekî li Amerîkaya Bakur e. DYA ji 50 dewletan pêk tê. 48 dewlet di navbera Kanada û Meksîkê de ne. Alaska li bakurê Kanada, Hawaî jî di Okyanûsa Pasîfîk de dimîne.
Hem di kurdî û hem jî di gelek zimanên din de gelek navên vî welatî hene:
- Amerîka
- Dewletên Yekbûyî yên Amerîkayê
- Wîlayetên Hevgirtî yên Emerîkayê û hwd.
Dîrok
Axa DYA ya îro berê di bin destê Çermesoran de bû. Çermesorên vir ji gellek eşîran pêk dihat in, bi gellek zimanan diaxivîn û çandên wan cûrbecûr û ji hev cuda bûn.. Îro pir zêde tişt ji çanda wan nemaye. Di sedsalên XVI û XVII de Ewropî hêdî hêdî li vir bi cih bûn. Bi piranî Îngilîz û Fransiz li bakur bi cih bûn û çandek pir cuda anîn vir.
13 koloniyên Brîtanyayê di 4 tîrmeh sala 1776'an de li dijî Brîtanyaya Mezin serxwebûniya xwe îlan kirin. Di sala 1787'an de jî DYA'yê îlan kirin. Ev herdu tekstên îlankirinê bûye avakerê nasnama Emerîkî.
Di sedsala XX'an de DYA bû hêzeke pir mezin a cîhanê. Bi taybetî jî piştî Şerê duyemîn ê cîhanê, ji aliyê Leşkerî, aborî, polîtîk û çandî ve bû yek ji dewletên herî xurt ên cîhanê. DYA hetanî belavbûna Yekitiya Komarên Sovyet ên Sosyalîst serkêşiya Şerê Sar ê li dijî Yekitiya Sovyetan dikir. Piştî belavbûna Sovyetan DYA bi serê xwe bû hêza herî mezin a leşerî a Cîhanê.
Erdnîgarî
Sînor
Dirêjiya sînoran 12 034 km ye :
- 8 893 km bi Kanada re (ji vê 2 477 km bi Alaska re ye)
- 3 326 km bi Meksîk re
- 29 km bi Kuba re (sînorê Gûantanamo)
Erdnîgariya Fîzîkî
- Çend agahî:
- Bajarê Nifûsa wî herî zêde : New York (19 mîlyon kes)
- Nuxteya herî bilind : Çiyayê McKinley li Alaska (6 194 metre)
- Nuxteya herî nizm : Badwater li Newala mirinê li Kalîforniyayê (- 86 metre)
- Çemê herî mezin : Mîsîsîpî-Mîsûrî
Çiyayên Volkanîk
Çiyayên volkan ên aktîf bi piranî li rojava, li Alaska û li ser gravên Hawaî dikevin:
- Çiyayê Rainier (4392 m.), Washington
- Çiyayê Shasta (4322 m.), Kalîforniya
- Çiyayê Loa (4171 m.), Hawaî
- Çiyayê Adams (3743 m.), Washington
- Çiyayê Hood (3429 m.), Oregon
- Çiya-cemed Peak (3213 m.), Washington
- Çiyayê Redoubt (3108 m.), Alaska
- Çiyayê Saint Helens (2549 m.), Washington
Çemên herî mezin û dirêj ên DYA'yê
- Mîsîsîpî-Mîsûrî : 6 270 km
- Rio Mezin : 3 060 km
- Arkansas : 2 348 km
- Kolorado : 2 317 km
- Ohio : 2 102 km
- Columbia : 2 044 km
- Snake River : 1 670 km
Golên DYA'yê
Rûbera Golên Mezin bi timamî 250 000 km² ye.
- Lîsteya golên herî mezin:
- Golên din ên girîng:
Bajarên herî mezin
ji 4'an 3 ê nifûsa DYA'yê li Bakur-rojhilatê welêt dijîn.
- Lîsta bajarên herî mezin û nifûsên wan :
- New York (New York) : 24 112 176
- Los Angeles (Kalîforniya) : 18 313 809
- Şikago (Îllnûa) : 11 318 384
- Washington DC - Baltimore : 8 026 607
- San Fransîsko (Kalîforniya) : 7 159 693
- Fîladelfiya (Pensîlvanya) : 5 951 797
- Dallas (Teksas) : 5 931 956
- Detroît (Mîşigin) : 5 905 754
- Boston (Massachusetts) : 5 809 111
- Miami (Florîda) : 5 726 495
- Hûston (Teksas) : 5 280 752
- Atlanta (Georgie) : 5 034 362
50 Dewletên DYA'yê
Girêdanên Derve
Şablon:Link FA Şablon:Link FA Şablon:Link FA Şablon:Link FA Şablon:Link FA Şablon:Link FA Şablon:Link FA