Sûdana Başûr: Cudahiya di navbera guhartoyan de
B r2.6.5) (robot serzêde kirin: or:ଦକ୍ଷିନ ସୁଦାନ |
B r2.7.2) (robot guhêrandin: gd:Sudàn a Deas |
||
Rêz 159: | Rêz 159: | ||
[[fy:Súd-Sûdan]] |
[[fy:Súd-Sûdan]] |
||
[[ga:An tSúdáin Theas]] |
[[ga:An tSúdáin Theas]] |
||
[[gd: |
[[gd:Sudàn a Deas]] |
||
[[gl:Sudán do Sur - South Sudan]] |
[[gl:Sudán do Sur - South Sudan]] |
||
[[gv:Yn Toodaan Yiass]] |
[[gv:Yn Toodaan Yiass]] |
Guhartoya 09:57, 27 sibat 2012
| |||||
Gotina netewî: "Justice, Liberty, Prosperity" "Dadwerî, Serxwebûn, Xweşî" | |||||
Sirûda netewî: South Sudan Oyee! | |||||
Zimanên fermî | Îngilîzî
| ||||
Zimanên nefermî | Hemû zimanên herêmî (erebiya cuba, bendî, zande) | ||||
Paytext | Cuba 04°51′Bk 31°36′Rh / 4.850°Bk 31.600°Rh | ||||
Bajarê mezin | Cuba | ||||
Sîstema siyasî | {{{sîstema_siyasî}}} | ||||
- Serok - Alîkarê Serok |
Salva Kiir Mayardit Riek Machar | ||||
Rûerd - Giştî |
619.745 km2 | ||||
Gelhe - Giştî (2008) - Berbelavî |
8.260.490 kes 16,94 kes/km2 | ||||
Serxwebûn | - 6'ê rêbendanê 2005 ji Sûdanê - 9'ê tîrmehê 2005 Xweserî - 9'ê tîrmehê 2011 Serxwebûn | ||||
Dirav | Poundê sûdanî (SDG) | ||||
Dem | UTC+3 | ||||
Nîşana înternetê | .ss (li benda pejirandinê ye) | ||||
Koda telefonê | +211 | ||||
Komara Sûdana Başûr, welatekî Afrîka ye û li baniya tejaneya çemê Nîlê dimîne. Li rojhilatê wê Etiyopya, li rojava Komara Afrîkaya Navend, li bakur Sûdan û li başûr jî Kongoya Demokratîk, Ûganda û Kenya heye. Paytext û bajarê wê yê herî mezin Cuba ye.
Ji ber sedemên pevçûnên etnîk û olî yên navxweyî biryar hate dayîn ku welatê Sûdanê bibe du beş. Lewma di sala 2005'an de piştî şerê duyemîn ê naxweyî Başûrê Sûdanê bû herêmeke xweser. Piştî referanduma 11'ê rêbendana 2011'an biryara serxwebûnê hate dayîn. Herî dawî 9'ê tîrmeha 2011'an Sûdana Başûr bû welatê 193'an ku endamê Neteweyên Yekbûyî ye. Ev serxwebûn ji aliyê rêveberiya Sûdanê ve jî tê pejirandin.
Dîrok
Heta dema destpêka rêveberiya Misirê ya salên 1820'an ti belgeyên berfireh ên di derbarê dîroka Sûdanê de nîn in. Tê texmînkirin ku mirovên Nîlî, (Dînka, Şîluk, Nuer) di sedsala 10'an de hatine vê herêmê.
Di navbera sedsalên 15 û 19'an de koçên hozan ên mirovan ji herêma Behra Xezalê bû sedem ku gelên di roja îroyîn de bi awayê niha niştecih bibin. Mirovên ne-Nîlî, Azande di sedsala 16'an de hatine Sûdanê û bajarê herî mezin ê herêmê avakirin. Mirovên Azande niha gelê sêyemîn qelebalix ê welat e. Mirovên Azande li Marîdî, Yambiyo, Tambura û rojavayê Behra Xezalê dijîn. Têkiliyên Azandeyan bi cîranên wan , (Moro, Mundu), re ne baş in.
Azande di sedsala 19'an de bi Fransî û Belçikiyan re şer dikin. Cara pêşî Misirî li vir koloniyan ava dikin. Di bin rêveberiya Mihemed Elî Paşa de parêzgeha Ekvatorya tê avakirin.
Li Sûdanê ji rêveberiya Misirê Samuel Baker (1869), Charles George Gordon (1874) û Emin Paşa (1878) serwertî kirine. Serhildana Mihemed Ehmed ya di salên 1880'an de helişt ku geşbûna parêzgeha Ekvatorya bisekine û agirbestek bi rayedarên Misirî re çêkir (1889). Navçeyên girîng ên Ekvatorya Lado, Gondokoro, Dufîle û Wadelaî ne.
Di sala 1947'an de Brîtanya hêvîdikir û bi Konferansa Judayê Bakur û Başûr Sûdanê bike yek. Di referanduma 2011'an de 98,83% ê gel ji bo serxwebûnê dengê erê bikaranî.[1] Hê jî gengeşiya herêma Abyeî didome. Mirovên vê herêmê jî wê biryara tevlîbûna bakur an başûr bidin.[2]
Polîtîk
Federedewlet | Gelhe | Paytext |
---|---|---|
Ekuatoryaya Navend | 1.103.592 | Cuba |
Ekuatoryaya Rojhilat | 906.126 | Torit |
Jonglei | 1.358.602 | Bor |
Lakes | 695.730 | Rumbek |
Behra Xezala Bakur | 720.898 | Aweil |
Nîla Jor a Rojava | 585.801 | Bentiu |
Nîla Jor | 964.353 | Malakal |
Warrap | 972.928 | Kwajok |
Behra Xezala Rojava | 333.431 | Wau |
Ekuatoryaya Rojava | 619.029 | Yambiyo |
Girêdanên derve
Çavkanî
- (Gotara bi Îngilîzî (guhertina dawî 10'ê tîrmehê 2011)) û
- (Gotara bi Tirkî (guhertina dawî 10'ê tîrmehê 2011))
- ^ "Over 99 pct in Southern Sudan vote for secession". 30'ê rêbendanê 2011. Roja gihiştinê 30'ê rêbendanê.
{{cite news}}
: Ji|first=
ev|last=
kêm e (alîkarî); Nirxên tarîxê kontrol bike:|accessdate=
û|date=
(alîkarî) - ^ News, BBC (30'ê rêbendanê 2011). "99.57% of Southern Sudanese vote yes to independence". Roja gihiştinê 30'ê rêbendanê 2011.
{{cite news}}
:|last=
sernavekî giştî bi kar tîne (alîkarî); Nirxên tarîxê kontrol bike:|accessdate=
û|date=
(alîkarî)