Helbest: Cudahiya di navbera guhartoyan de

Ji Wîkîpediya, ensîklopediya azad.
Content deleted Content added
Heseni (gotûbêj | beşdarî)
Kurteya guhartinê tine
MikaelF (gotûbêj | beşdarî)
BKurteya guhartinê tine
Rêz 1: Rêz 1:
{{Gotara bê çavkanî}}
'''Helbest/şiîr''' di edebîyatê de beşek girîng e; ku di edebîyata kurdî de beşa herî girîng e. Gor fikrên ekserîyetê li serê erdê destpêka edebîyatê bi helbestê bûye; ango berhema edebîyatê ya yekemîn helbest e.
'''Helbest''' an jî '''şiîr''' di edebiyatê de beşek girîng e; ku di edebiyata kurdî de beşa herî girîng e. Gor fikrên ekseriyetê li serê erdê destpêka edebiyatê bi helbestê bûye; ango berhema edebiyatê ya yekem helbest e.


==Helbest çi ye?==
Çira helbest tê gotin, ango helbest çîye? Helbest, hunera derbirîna tecrûbeya dilînî û hiş, bi lêhûrbûn û ji dervê awayên ji rêzê, wateyên ziman, [[deng]] û lêdanan bi pergaleke belî dixebitîne ye. Bi corekî din helbest şêweyek vegotina wêjeyî/edebî ye ku bi sembolên dewlemend, bi peyvên birîtm û bi dengên ahangdar tê hûnandin. Lê dîsa jî tarîfeka ku herkes li ser ittîfak bike tune ye.
Helbest, hunera derbirîna tecrûbeya dilînî û hiş, bi lêhûrbûn û ji dervê awayên ji rêzê, wateyên ziman, [[deng]] û lêdanan bi pergaleke belî dixebitîne ye. Bi corekî din helbest şêweyek vegotina [[wêje]]yî<ref>edebî</ref> ye ku bi sembolên dewlemend, bi peyvên birîtm û bi dengên ahangdar tê hûnandin. Lê dîsa jî tarîfeka ku herkes li ser ittîfak bike tune ye.


Di helbestê de bibîrxistin, nîgaş/xeyal, sehek, feraset cîhên girîng digirin. Vegotin/îfade zêdetir porkirî ye, bilêvkirin/telafûz zêdetir bi mûsîkî û bi tesîr e, hest zêdetir li pêş û hêzdar e. Hesteyên derûnî, rindîyek bandorker, nagihanîyek bi sir heye. Pêwendîyên di navbera peyîv û deng de bi awazî/melodîk e. Helbest heqîqetê bi tehayûlan bilêvdike û li ba her xwendevanekî curecur bandor, întîba û bibîrxistanan derdixe holê. Di helbestan de ruhek heye ku xwendewanên xwe curecur dorpeç dike. Di navbera helbest, stran, muzîk û govend de pêwendîyek zexm heye.
Di helbestê de bibîrxistin, [[nîgaş]]<ref>xeyal</ref>, sehek, feraset cihên girîng digirin. Vegotin<ref>îfade</ref> zêdetir porkirî ye, [[bilêvkirin]] zêdetir bi muzîkî û bi tesîr e, hest zêdetir li pêş û hêzdar e. Hesteyên derûnî, rindîyek bandorker, nagihaniyek bi sir heye. Pêwendîyên di navbera peyiv û deng de bi awazî<ref>melodîk</ref> e. Helbest heqîqetê bi tehayûlan bilêv dike û li ba her xwendevanekî curecur bandor, întîba û bibîrxistanan derdixe holê. Di helbestan de ruhek heye ku xwendewanên xwe curecur dorpeç dike. Di navbera helbest, stran, muzîk û govend de pêwendîyek zexm heye.


Kesên ku helbestan dinivisînin re jî [[helbestvan]] an jî şaîr tê gotin.
Kesên ku helbestan dinivisînin re jî [[helbestvan]] an jî şaîr tê gotin.
== Cureyên helbestê ==


== Curên Helbestê ==
=== Helbesta epîk ===
Helbestên ku mijara wan qehremanî û serborî, dikevin beşa [[helbesta epîk]]. Minaka helbesta epîk ya herî pêşî [[Destana Gilgamêş]] e. Der birina hesta xwe bi ziman an ku bi nivîs re dibêjin ''helbest''. Her neteweyek ji xwe xwediyê helbestan e. Helbestên xişte anku qadeyên xasmaniu û taybei ye kurdan in{{Çavk}}.


=== Helbesta Epîk ===
=== Helbesta lîrîk ===
Helbestên ku hestên gel ên hevpar weke kêf û êşê yan jî hestên takekesî weke evîn, cudahî û bêrîkirinê digirin nava xwe, [[helbestên lîrîk]] in. Ji ber ku helbestên bi vî rengî dema Yewnana kevin bi sazamûreke bi navê lîr dihatin xwendin, navê vî cureyê helbestê bûye helbesta lîrîk{{Çavk}}.
Helbestên ku mijara wan qehremanî û serborî, dikevin beşa helbesta Epîk. Mînaka helbesta Epîk ya herî pêşî Destana Gilgamêş e. der birina hesta xwe bi ziman an ku bi nivis je re dibejin helbest. her neteweiyek ji xwe xwediye helbestane. helbesten 3 xishte an ku 3 qade yen xasmaniu u taybei ye kurdanin.


=== Helbesta Lîrîk ===
=== Helbesta dîdaktîk ===
Ev cureyê helbestê bi armanca dersdayînekê tên nivîsandin. Herwiha ji hestyariyê dûr in. Di [[helbesta dîdaktîk]] de, armanc ew e ku ramanekî, an jî pend, şîret û zanînekê bidin mirov. Helbesta dîdaktîk hînker e{{Çavk}}.
Helbestên ku hestên gel ên hevpar weke kêf û êşê yan jî hestên takekesî weke evîn, cudahî û bêrîkirinê digirin nava xwe, helbestên Lîrîk in. Ji ber ku helbestên bi vî rengî dema Yewnana kevin bi sazamûreke bi navê Lîr dihatin xwendin, navê vî cureyê helbestê bûye helbesta lîrîk.

=== Helbesta Dîdaktîk ===
Ev cureyê helbestê bi armanca dersdayînekê tên nivîsandin. Herwiha ji hestyariyê dûr in. Di helbesta dîdaktîk de, armanc ew e ku ramanekî , an jî pend, şîret û zanînekê bidin mirov. Helbesta Dîdaktîk hînker e.
=== Helbesta Felsefî ===
=== Helbesta felsefî ===
Helbestên bi têgînên felsefî hatine hûnandin ku wateyeke xwe ya kûr hene, bi navê helbestên felsefî tên bi navkirin.
Helbestên bi têgînên felsefî hatine hûnandin ku wateyeke xwe ya kûr hene, bi navê [[helbestên felsefî]] tên bi navkirin{{Çavk}}.


=== Helbesta Dramatîk ===
=== Helbesta dramatîk ===
Mijarên ku heyecan û xemgîniyê didin mirov bi şêweya şano ango bi şêweya dram, trajedî û komedî tên nivîsîn, ev jî bi navê Helbestên dramatîk tên bi navkirin.
Mijarên ku heyecan û xemgîniyê didin mirov bi şêweya şano ango bi şêweya dram, trajedî û komedî tên nivîsîn, ev jî bi navê [[helbestên dramatîk]] tên bi navkirin{{Çavk}}.


== Lîsteya pirtûkên helbestan ==
== Lîsteya pirtûkên helbestan ==

Guhartoya 16:14, 13 kanûna paşîn 2013

Helbest an jî şiîr di edebiyatê de beşek girîng e; ku di edebiyata kurdî de beşa herî girîng e. Gor fikrên ekseriyetê li serê erdê destpêka edebiyatê bi helbestê bûye; ango berhema edebiyatê ya yekem helbest e.

Helbest çi ye?

Helbest, hunera derbirîna tecrûbeya dilînî û hiş, bi lêhûrbûn û ji dervê awayên ji rêzê, wateyên ziman, deng û lêdanan bi pergaleke belî dixebitîne ye. Bi corekî din helbest şêweyek vegotina wêjeyî[1] ye ku bi sembolên dewlemend, bi peyvên birîtm û bi dengên ahangdar tê hûnandin. Lê dîsa jî tarîfeka ku herkes li ser ittîfak bike tune ye.

Di helbestê de bibîrxistin, nîgaş[2], sehek, feraset cihên girîng digirin. Vegotin[3] zêdetir porkirî ye, bilêvkirin zêdetir bi muzîkî û bi tesîr e, hest zêdetir li pêş û hêzdar e. Hesteyên derûnî, rindîyek bandorker, nagihaniyek bi sir heye. Pêwendîyên di navbera peyiv û deng de bi awazî[4] e. Helbest heqîqetê bi tehayûlan bilêv dike û li ba her xwendevanekî curecur bandor, întîba û bibîrxistanan derdixe holê. Di helbestan de ruhek heye ku xwendewanên xwe curecur dorpeç dike. Di navbera helbest, stran, muzîk û govend de pêwendîyek zexm heye.

Kesên ku helbestan dinivisînin re jî helbestvan an jî şaîr tê gotin.

Cureyên helbestê

Helbesta epîk

Helbestên ku mijara wan qehremanî û serborî, dikevin beşa helbesta epîk. Minaka helbesta epîk ya herî pêşî Destana Gilgamêş e. Der birina hesta xwe bi ziman an ku bi nivîs jê re dibêjin helbest. Her neteweyek ji xwe xwediyê helbestan e. Helbestên sê xişte anku sê qadeyên xasmaniu û taybei ye kurdan in[çavkanî hewce ye].

Helbesta lîrîk

Helbestên ku hestên gel ên hevpar weke kêf û êşê yan jî hestên takekesî weke evîn, cudahî û bêrîkirinê digirin nava xwe, helbestên lîrîk in. Ji ber ku helbestên bi vî rengî dema Yewnana kevin bi sazamûreke bi navê lîr dihatin xwendin, navê vî cureyê helbestê bûye helbesta lîrîk[çavkanî hewce ye].

Helbesta dîdaktîk

Ev cureyê helbestê bi armanca dersdayînekê tên nivîsandin. Herwiha ji hestyariyê dûr in. Di helbesta dîdaktîk de, armanc ew e ku ramanekî, an jî pend, şîret û zanînekê bidin mirov. Helbesta dîdaktîk hînker e[çavkanî hewce ye].

Helbesta felsefî

Helbestên bi têgînên felsefî hatine hûnandin ku wateyeke xwe ya kûr hene, bi navê helbestên felsefî tên bi navkirin[çavkanî hewce ye].

Helbesta dramatîk

Mijarên ku heyecan û xemgîniyê didin mirov bi şêweya şano ango bi şêweya dram, trajedî û komedî tên nivîsîn, ev jî bi navê helbestên dramatîk tên bi navkirin[çavkanî hewce ye].

Lîsteya pirtûkên helbestan

Çavkanî

  1. ^ edebî
  2. ^ xeyal
  3. ^ îfade
  4. ^ melodîk

Jîr DILOVAN