Herêma Otonom a Tîbetê

Nexşeya Tîbetê (bi rengê sor) û Çînê

Tîbet an Herêma Serbixwe ya Tîbetê erda pîroza Budîstan e li Asyaya Navînê de.

Gotina Tîbet him ji bo hemû erdnigarê tîbetî, him jî ji bo Herêma Serbixwe ya Tîbetê tê bikaranîn, ya ku piştî dagirkirina herêmê ji aliyê Komara Gel a Çînê ve di sala 1965an de wek îdariyeke siyasî hatibû avakirin. Herêma Serbixwe ya Tîbetê ji niviya herêma çandî ya tîbetan pêk tê û di nava başûrê Tîbetê disekine. Herêmên bakûr û rojhilata erdnigarê tîbetî di nava eyaletên Qinghai, Gansu, Sichuaan û Yunnan de hatine parvekirin. Wextê ku di zimanê çînî de behsa Tîbetê (bi çînî 西藏, Xīzàng, bi tîbetî: བོད་ལྗོངས, །bod ljongs) tê kirin, gotina 'Tîbet' hertim weke şûna Herêma Serbixwe ya Tîbetê tê bikaranîn. Di zimanê tîbetî de jî ev gotin tenê ji bo herêma serbixwe (bêyî herêmên rojhilat ên tîbetî Amdo û Kham) tê bikaranîn. Heger qala hemû erdnigariya tîbetî tê kirin, divê gotina bod çen (Tîbeta Mezin) bê bikaranîn. Derheqê dagirketî û serxwebûna Tîbetê gelek gengeşiyên mezin têne kirin. Lê heta neha ti dewlet tune ye ku bi awayeke dîplomatîk an jî siyasî guhertineke erênî pêk bîne.

Erdnigarî

Beşeke mezin a şÇiyayên Hîmalayê dikevin nava başûrê Tîbetê. Navinciya bilindahiya wê ji asta deryayê nêzî 4900m e, lewra jê re 'Banê Cîhanê' jî tê gotin ji ber ku ev herêm weke bilindtirîn herêma cîhanê tê qebûlkirin. Platoya bilind a Tîbetê bi gelemperî ji deştan pêk tê: cihê herî hişk rojavayê herêmê ye û weke 'çangtang' (deşta bakûr) tê bi nav kirin. Ev der ji deştên alpîn pêk tê. Sedema hişkayiya herêmê ji ber hebûna çiyayên Hîmalayayê pêk tê: Ewrên Monsûnê wextê ku ji Hîndistanê ve nêzik dibin, li başûrê çiyayên Hîmalayayê radiwestin. Bi vî rengî hemû baran li beşa başûr a çiyan dibare û bi tenê hewayên hişk derbasî bakûrê (Tîbetê) dibin, li cihê ku îqlima kontinental peyda ye.

Zincîre Çiyayên Hîmalayayê jî di Tîbetê de hilkevtiye. Paytexta wê bajarê Lhasa ye.

Civak

Li gorî agahiyên fermî yên sala 2000'an li herêma serbixwe ya Tîbetê 2.616.329 mirov dijîn. Lê gava merib hemû komên tîbetî yên Cînê hildijêre, ev jimar digihêje 5 mîlyonan (li gorî sala 2005'an). Li der û dorên Lhasayê nêzî 250.000 mirov dijîn, li Xingazê 120.000, li Qando 25.000 û li Nyingchi 16.000. Dîsa li gorî agahiyên fermî sedî 81% ên gelheya Tîbetê li gundan û 19% jî li bajarên Tîbetê dijîn. Pirraniya gelheya herêmê ji gelê tîbetî pêk tê. Ji bilî wan, gelên din ên etnîk jî li Tîbetê dijîn, weke ku li herêmên başûr-rojava û yên bakûr-rojava tîbetî dijîn.

Statuya Tîbetê

Hêjayî gotinê ye ku niha ev herêm ji aliyê dewletê Çînê ve hatiye dagîrkirin.

Gotarên girêdayî

• Dalai Lama
• Çîn
• Lhasa
• Budîzm

Girêdanên deranî

• Tibet Travel (Îngilîzî)