Heywan: Cudahiya di navbera guhartoyan de
Kurteya guhartinê tine |
|||
Rêz 61: | Rêz 61: | ||
*** [[Echiura]] |
*** [[Echiura]] |
||
}} |
}} |
||
'''Heywan''', '''candar''', '''canewer'''<ref>Prof. Dr. Misûd Mistefa Kitanî (2005). Kûviyêt Kurdistanê. Spîrêz, Dihok.</ref>, *''ajal'' yan jî *''ajel'' (bi latînî: ''Animalia'') heyînên jîndar ên [[pirşaneyî]] ne yên ku [[organîzm]]ayên zindî an mirî dixwin. Bi giştî, |
'''Heywan''', '''candar''', '''canewer'''<ref>Prof. Dr. Misûd Mistefa Kitanî (2005). Kûviyêt Kurdistanê. Spîrêz, Dihok.</ref>, '''lawir''', '''rawir''', *''ajal'' yan jî *''ajel'' (bi latînî: ''Animalia'') heyînên jîndar ên [[pirşaneyî]] ne yên ku [[organîzm]]ayên zindî an mirî dixwin. Bi giştî, lawir [[masûlke]] û sîstemeke [[tûre]] hene û di [[laş]]ê de valahiyek e ji bo helandina xwarinê heye. |
||
== |
== Lawirên li Kurdistanê == |
||
* [[Amfîbyûmên li Kurdistanê]] (''Amphibia'') |
* [[Amfîbyûmên li Kurdistanê]] (''Amphibia'') |
||
* [[Balindeyên li Kurdistanê]] (''Aves'') |
* [[Balindeyên li Kurdistanê]] (''Aves'') |
||
Rêz 71: | Rêz 71: | ||
* [[Xizindeyên li Kurdistanê]] (''Reptilia'') |
* [[Xizindeyên li Kurdistanê]] (''Reptilia'') |
||
== |
== Lawirên kedî li Kurdistanê == |
||
{{GotarêBingeh| |
{{GotarêBingeh|Lawirên kedî li Kurdistanê}} |
||
* [[Kûçik|Cureyên segan li Kurdistanê]] |
* [[Kûçik|Cureyên segan li Kurdistanê]] |
||
Rêz 78: | Rêz 78: | ||
== Heywan û canewerên malovî == |
== Heywan û canewerên malovî == |
||
{{GotarêBingeh| |
{{GotarêBingeh|Lawirên kedî}} |
||
[[Hesp]], [[mih]], [[mange]], [[mirîşk]], [[beraz]], [[werdek]], [[gamêş]], [[bizin]], [[qaz]], [[hêştir]] û [[ker]] çend ji ajalên navmalê ne ku li gelek welatan hene. Piraniya wan li welatên germ dijîn. |
[[Hesp]], [[mih]], [[mange]], [[mirîşk]], [[beraz]], [[werdek]], [[gamêş]], [[bizin]], [[qaz]], [[hêştir]] û [[ker]] çend ji ajalên navmalê ne ku li gelek welatan hene. Piraniya wan li welatên germ dijîn. |
||
Rêz 84: | Rêz 84: | ||
Gamêş li [[Hindistan]]ê û li gelek ciyên din hene. Ew ajalên barkêş in, lê meriv wan ji bo şîr jî xwedî dike. Li gelek welatên [[Asya]] û [[bakûrê Afrîkayê]] hêstir hene. Hêstir ji bo kar û barkêşiyê tên xwedîkirin, lê meriv dikare li wan siwar be jî. Ker, bêtir li derûdora [[Deryaya Spî]] û [[Rojhilata]] Navîn hene. |
Gamêş li [[Hindistan]]ê û li gelek ciyên din hene. Ew ajalên barkêş in, lê meriv wan ji bo şîr jî xwedî dike. Li gelek welatên [[Asya]] û [[bakûrê Afrîkayê]] hêstir hene. Hêstir ji bo kar û barkêşiyê tên xwedîkirin, lê meriv dikare li wan siwar be jî. Ker, bêtir li derûdora [[Deryaya Spî]] û [[Rojhilata]] Navîn hene. |
||
== |
== Lawirên navmalê == |
||
{{GotarêBingeh| |
{{GotarêBingeh|Lawirên navmalê}} |
||
Hin ajelên navmalê bi piranî di hundirê malê de ne. Hin ji wan ne kedî ne, ger meriv wan berde der, diçin û venagerin. Ajalên navmalê, bêtir ji bo hogiriyê tên xwedî kirin. Piraniya wan di qefes û akvaryûman de tên xwedî kirin. Wek nimûne, bi piranî çûkên evînê, mişkê hindî û masiyên akvaryûman in. |
Hin ajelên navmalê bi piranî di hundirê malê de ne. Hin ji wan ne kedî ne, ger meriv wan berde der, diçin û venagerin. Ajalên navmalê, bêtir ji bo hogiriyê tên xwedî kirin. Piraniya wan di qefes û akvaryûman de tên xwedî kirin. Wek nimûne, bi piranî çûkên evînê, mişkê hindî û masiyên akvaryûman in. |
||
== |
== Lawirên derveyî malê == |
||
{{GotarêBingeh|Ajalên kovî}} |
{{GotarêBingeh|Ajalên kovî}} |
||
{{GotarêBingeh|Ajalên derveyî malê}} |
{{GotarêBingeh|Ajalên derveyî malê}} |
||
Hin |
Hin lawirên kedî, normal li derveyî malê dijîn. Wek nimûne, bi qasî ku sebra kêrguh, kûçik û pisîkan li hundirê malê tê, hewqas jî kêfa wan ji derveyî malê re tê. Pisîk li gor kêfa xwe diçe der û tê hundir. |
||
==Hin |
==Hin Lawirên din== |
||
* [[Axtapot]] |
* [[Axtapot]] |
Guhartoya 01:44, 8 çiriya pêşîn 2013
Heywan | |
---|---|
Dabeşandina zanistî | |
Sercîhan: | Eukaryota |
Cîhan: | Animalia Linnaeus, 1758 |
Fîlûmên heywanan | |
Binecîhan Parazoa (an jî)
|
Heywan, candar, canewer[1], lawir, rawir, *ajal yan jî *ajel (bi latînî: Animalia) heyînên jîndar ên pirşaneyî ne yên ku organîzmayên zindî an mirî dixwin. Bi giştî, lawir masûlke û sîstemeke tûre hene û di laşê de valahiyek e ji bo helandina xwarinê heye.
Lawirên li Kurdistanê
- Amfîbyûmên li Kurdistanê (Amphibia)
- Balindeyên li Kurdistanê (Aves)
- Mêş û mûr (Insecta)
- Guhandarên li Kurdistanê (Mammalia)
- Masiyên hestîdar ên li Kurdistanê (Osteichthyes)
- Xizindeyên li Kurdistanê (Reptilia)
Lawirên kedî li Kurdistanê
- Gotara bingehîn: Lawirên kedî li Kurdistanê
Bi hezaran sal in ku canewer tên kedîkirin. Xelkê ji bo fêda xwe, ajal xwedî kirine. Dibêjin kûçik ajalê herî pêşîn e ku kedî bûye. Kûçik dikarin malê bipên, nêçîrê bikin, kerî û garanan li hev ragirin. Wek nimûne, meriv dikare gerdûman bavêje pey hespan, lê siwar be û pê kar bike. Meriv mange, mîh û bizinan jî ji bo goşt, şîr, çerm û hiriyê xwedî dike. Mirîşk hêkan dikin. Merivan mêşhingiv jî ”kedî” kirine. Hin ajal jî ji bo kêf û xweşiyê hatine kedîkirin. Piştî kedîkirinê hin ajel hatine guhartin û hin cinsên nû peyde bûne. Wek nimûne, ger meriv kûçik û tajiyan bigêhîne hev, cewrikê ku ji wan çê dibe cinsekî nû ye, em jê re dibêjin toltajî. An jî ger ker biçe ser hespê, hêstir ji wan çê dibe ku ew jî dibe cinsekî(celebeke) nû.
Heywan û canewerên malovî
- Gotara bingehîn: Lawirên kedî
Hesp, mih, mange, mirîşk, beraz, werdek, gamêş, bizin, qaz, hêştir û ker çend ji ajalên navmalê ne ku li gelek welatan hene. Piraniya wan li welatên germ dijîn.
Gamêş li Hindistanê û li gelek ciyên din hene. Ew ajalên barkêş in, lê meriv wan ji bo şîr jî xwedî dike. Li gelek welatên Asya û bakûrê Afrîkayê hêstir hene. Hêstir ji bo kar û barkêşiyê tên xwedîkirin, lê meriv dikare li wan siwar be jî. Ker, bêtir li derûdora Deryaya Spî û Rojhilata Navîn hene.
- Gotara bingehîn: Lawirên navmalê
Hin ajelên navmalê bi piranî di hundirê malê de ne. Hin ji wan ne kedî ne, ger meriv wan berde der, diçin û venagerin. Ajalên navmalê, bêtir ji bo hogiriyê tên xwedî kirin. Piraniya wan di qefes û akvaryûman de tên xwedî kirin. Wek nimûne, bi piranî çûkên evînê, mişkê hindî û masiyên akvaryûman in.
Lawirên derveyî malê
- Gotara bingehîn: Ajalên kovî
- Gotara bingehîn: Ajalên derveyî malê
Hin lawirên kedî, normal li derveyî malê dijîn. Wek nimûne, bi qasî ku sebra kêrguh, kûçik û pisîkan li hundirê malê tê, hewqas jî kêfa wan ji derveyî malê re tê. Pisîk li gor kêfa xwe diçe der û tê hundir.
Hin Lawirên din
- Axtapot
- Babiyan
- Beq
- Beqbejî
- Beqerî
- Beraz
- Berazê kovî
- Bilbil
- Bizin
- Canî
- Cirdon
- Çûk
- Darkutok
- Delfin-Yûnis
- Dînozor
- Dûvmeqesk
- Dik
- Ejdiya
- Elok
- Eylo
- Fîl
- Şêrê avê
- Fok
Çavkanî
- ^ Prof. Dr. Misûd Mistefa Kitanî (2005). Kûviyêt Kurdistanê. Spîrêz, Dihok.
Girêdanên derve
- Tree of Life Project
- Animal Diversity Web – University of Michigan's database of animals, showing taxonomic classification, images, and other information.
- ARKive – multimedia database of worldwide endangered/protected species and common species of UK.
- Scientific American Magazine (December 2005 Issue) – Getting a Leg Up on Land About the evolution of four-limbed animals from fish.