Meletî: Cudahiya di navbera guhartoyan de
BKurteya guhartinê tine |
BKurteya guhartinê tine |
||
Rêz 1: | Rêz 1: | ||
{{Bêçavkanî}} |
|||
{{Infobox navçe |
{{Infobox navçe |
||
| Nav = Navçeya Meletiyê |
| Nav = Navçeya Meletiyê |
||
Rêz 31: | Rêz 32: | ||
| lon_deg = 38 | lon_min = 18 | lon_sec = 53 | lon_dir = E |
| lon_deg = 38 | lon_min = 18 | lon_sec = 53 | lon_dir = E |
||
}} |
}} |
||
'''Meletî''' (1928: ملاطيه / ''Melatiye''; bi [[tirkî]], ''Malatya'') bajarekî bakûrê Kurdistanê ye. |
'''Meletî''' yan jî '''Meledî'''<ref>Dr. Ebdulla Ghafor (2000). Kurdistan: Dabeşî kargêrî terrîtorî 1927-1997. Stockholm.</ref> (1928: ملاطيه / ''Melatiye''; bi [[tirkî]], ''Malatya'') bajarekî bakûrê Kurdistanê ye. |
||
== Nav == |
== Nav == |
||
Rêz 38: | Rêz 39: | ||
== Kronolojiya bajêr == |
== Kronolojiya bajêr == |
||
===Berî zayînê=== |
|||
⚫ | |||
⚫ | |||
⚫ | |||
* 743-612, dema asûriyan (II) |
|||
⚫ | |||
* 550-331, dema persan (farisan) |
|||
* 66, dema romayiyan |
|||
===Piştî zayînê=== |
|||
Berî Îsa (zayîn) |
|||
* 385, dema bîzansiyan |
|||
⚫ | |||
* 656, dema ereban |
|||
⚫ | |||
⚫ | |||
⚫ | |||
* |
* 1095, dema selçûkiyan |
||
* 1399, dema osmaniyan |
|||
⚫ | |||
* 550 - 331 Dema Persan |
|||
* 66 Dema Romayiyan |
|||
Piştî Îsa (zayîn) |
|||
* 385 Dema Bîzansiyan |
|||
* 656 Dema Ereban |
|||
⚫ | |||
* 1095 Dema Selçûkiyan |
|||
* 1399 Dema Osmaniyan |
|||
== Erdnîgarî == |
== Erdnîgarî == |
||
Rêz 59: | Rêz 59: | ||
=== Avûhewa === |
=== Avûhewa === |
||
Li herêmê îklîmek reshayî heye. Zivistanan sar |
Li herêmê îklîmek reshayî heye. Zivistanan sar, havînan jî germ û zuha derbas dibe. Li hila deşta Melediyê seqayeke wek Behra Spî (zivistanan hênik) jî hukum dike. |
||
=== Çiyayên herêmê === |
=== Çiyayên herêmê === |
||
Çiyayên bilind yê herêmê li ser çiyarêzên Melediyê, çiyayê [[Şîlan]] e (2.545 m). Bilindbûna Çiyayê [[ |
Çiyayên bilind yê herêmê li ser çiyarêzên Melediyê, çiyayê [[Şîlan]] e (2.545 m). Bilindbûna Çiyayê [[Derbend]]ê jî 2.428 m ye ku çiya li ser çiyarêzên [[Nûrhaq]] ê ye. [[Kepez]] (2.140 m), [[Gayrik]] (2.306 m ) |
||
=== Deşt, zozan û gelî === |
=== Deşt, zozan û gelî === |
||
[[Deşta Melediyê]]: di navbera geliya [[Toxma]] û [[Firat]]ê de ye. Mezinbûna wî 830 km² ye. |
*[[Deşta Melediyê]]: di navbera geliya [[Toxma]] û [[Firat]]ê de ye. Mezinbûna wî 830 km² ye. |
||
⚫ | |||
⚫ | |||
⚫ | |||
⚫ | |||
=== Çem û Gol === |
=== Çem û Gol === |
||
Çemê Firatê û piraniya şaxên Firatê di nav hudûdên herêmê de diherêkin |
Çemê Firatê û piraniya şaxên Firatê di nav hudûdên herêmê de diherêkin. |
||
Çemê Firat: ji [[gola Kebanê]] dertê. Çemê herî dirêj ê Kurdistanê ye. Di nav sê welatan de diherêke û dikeve [[behra Basrayê]]. |
|||
Çemê |
*Çemê Firat: ji [[gola Kebanê]] dertê. Çemê herî dirêj ê Kurdistanê ye. Di nav sê welatan de diherêke û dikeve [[behra Basrayê]]. |
||
*Çemê Toxma: ji çiyayê taxtali dertê û li deşta Melediyê yê bi Firatê ve xwe girê dide. |
|||
Li herêmê [[gol]] tunene, tenê li serê [[çiya]], ciyên ku [[çavkanî|çavkaniy]]ên çeman jê dertên hinek golên biçûk ava bûne. |
Li herêmê [[gol]] tunene, tenê li serê [[çiya]], ciyên ku [[çavkanî|çavkaniy]]ên çeman jê dertên hinek golên biçûk ava bûne. |
||
Rêz 96: | Rêz 93: | ||
* [[Darende]] (dûgela Tirk ev nav neguhertiye), 42.635 |
* [[Darende]] (dûgela Tirk ev nav neguhertiye), 42.635 |
||
* [[Muhacîr]] an [[Wêranşar, Meletî|Wêranşar]] (''Doğanşehir''), 54.529 |
* [[Muhacîr]] an [[Wêranşar, Meletî|Wêranşar]] (''Doğanşehir''), 54.529 |
||
* [[Keferdîz |
* [[Keferdîz]] (''Doğanyol''), 9.606 |
||
* [[Hekîm Xan]], [[Hekimxan]] an Patrîkxan (''Hekimhan''), 39.017 |
* [[Hekîm Xan]], [[Hekimxan]] an Patrîkxan{{Çavk}} (''Hekimhan''), 39.017 |
||
* [[Qale]] |
* [[Qale]] yan [[Îzolî (navçe)|Îzolî]] (''Kale''), 8.042 |
||
* [[Aywalî]] |
* [[Aywalî]] yan [[Tirsekan]] (''Kuluncak''), 16.326 |
||
* [[Şîro]] (''Pötürge''), 25.100 |
* [[Şîro]] (''Pötürge''), 25.100 |
||
* [[Fethiye]] |
* [[Fethiye]] yan [[Yazixan]] (''Yazıhan''), 17.929 |
||
* [[Çermiktî]], [[Îsmet Paşa]] an [[Çirmik]] (''Yeşilyurt''), 40.471 |
* [[Çermiktî]], [[Îsmet Paşa]] an [[Çirmik]] (''Yeşilyurt''), 40.471 |
||
Rêz 120: | Rêz 117: | ||
=== Ol û Civak === |
=== Ol û Civak === |
||
Nifûs musluman in û ji [[elewî]] û |
Nifûs musluman in û ji [[elewî]] û suniyan pêk tê. Di nav gel de li cem suniyan [[şêxîtî]] û li cem elewiyan jî pîrîtî rolek mezin dilîze. Nifûsa herêmê ji [[kurd]] û [[tirk]]an pêk tê. |
||
=== Xwarênên herêmê === |
=== Xwarênên herêmê === |
||
Rêz 128: | Rêz 125: | ||
=== Kincên herêmê === |
=== Kincên herêmê === |
||
Jinên herêmê li hinek deveran |
Jinên herêmê li hinek deveran çarşefa resh li xwe dikin. Carna jî [[pêştemal]]ek ku jê re dibêjin "[[bervanik]]" li serê xwe girê didin. Ji şarpa keçên ciwan re dibêjin "[[çinko]]". Di hundirê çarşefê de kincek ku jê re dibêjin "[[zibûn]]" û di binî de jî şalwar li xwe dikin. Pêlavên lastîk û gorên ji hirî di nigan de hene. |
||
Zilam kum didin serê xwe. Di ser şalwar de jî îşlik û êlek li xwe dikin. |
Zilam [[kum]] didin serê xwe. Di ser şalwar de jî îşlik û êlek li xwe dikin. |
||
== Navdarên bajar == |
== Navdarên bajar == |
Guhartoya 17:29, 12 nîsan 2014
Navçeya Meletiyê Malatya | |
Bajarê Melediyê
| |
Navçe | |
Welat | Bakurê Kurdistanê |
---|---|
Dûgel | Tirkiye |
Parêzgeh | Meletî |
Serbajar | Meletî |
Hejmara nahiyan | 2 nahiye |
Hejmara bajarokan | 10 bajarok |
Hejmara gundan | 44 gund |
Gelhe (2009) | 456.813[1] kes |
Rûerd | 922 km2 |
Berbelavî | 495,46 kes/km2 |
Bajarê navendî | |
Gelhe (2009) | 388.590 kes |
Koordînat | 38°21′6″Bk 38°18′53″Rh / 38.35167°Bk 38.31472°Rh |
Bilindayî | 960 m |
Koda postayê | 44 xxx |
Koda telefonê | (+90) 422 |
Meletî yan jî Meledî[2] (1928: ملاطيه / Melatiye; bi tirkî, Malatya) bajarekî bakûrê Kurdistanê ye.
Navê bajar di çavkaniyên asurî û urartiyan de wek Maldiye, Melite, Melid, Melide û di dema romayiyan de jî wek Melita û Melidena hatiye gotin. Nav piştre wek Meletî, Meladya û Malatya hatiye guhertin.
Kronolojiya bajêr
Berî zayînê
- 1650-1200, dema hîtîtiyan
- 1100-824, dema asûriyan
- 804-743, dema urartiyan
- 743-612, dema asûriyan (II)
- 612-550, dema medan
- 550-331, dema persan (farisan)
- 66, dema romayiyan
Piştî zayînê
- 385, dema bîzansiyan
- 656, dema ereban
- 740-1095, bajar di navbera ereb û bizansiyan pir caran dest diguhere.
- 1095, dema selçûkiyan
- 1399, dema osmaniyan
Erdnîgarî
Avûhewa
Li herêmê îklîmek reshayî heye. Zivistanan sar, havînan jî germ û zuha derbas dibe. Li hila deşta Melediyê seqayeke wek Behra Spî (zivistanan hênik) jî hukum dike.
Çiyayên herêmê
Çiyayên bilind yê herêmê li ser çiyarêzên Melediyê, çiyayê Şîlan e (2.545 m). Bilindbûna Çiyayê Derbendê jî 2.428 m ye ku çiya li ser çiyarêzên Nûrhaq ê ye. Kepez (2.140 m), Gayrik (2.306 m )
Deşt, zozan û gelî
- Deşta Melediyê: di navbera geliya Toxma û Firatê de ye. Mezinbûna wî 830 km² ye.
- Deştên Îzoliyan: ji deshtên ku li dora çemên Feradê kom bûne pêk tên.
- Geliya Firatê (li dora çemê Firatê) ye, geliya Toxma jî li dora çemê Toxma yê ye.
Çem û Gol
Çemê Firatê û piraniya şaxên Firatê di nav hudûdên herêmê de diherêkin.
- Çemê Firat: ji gola Kebanê dertê. Çemê herî dirêj ê Kurdistanê ye. Di nav sê welatan de diherêke û dikeve behra Basrayê.
- Çemê Toxma: ji çiyayê taxtali dertê û li deşta Melediyê yê bi Firatê ve xwe girê dide.
Li herêmê gol tunene, tenê li serê çiya, ciyên ku çavkaniyên çeman jê dertên hinek golên biçûk ava bûne.
Babetên heywanan
Li herêmê pir babetên teyrên kovî dijên. Wek werdek, qaz, kew, leglek, qertel û baz. Li herêmê gur, rûvî, keroşk û berazên kovî jî hene. Li herêmê gel bi kedîkirina heywanan ji mijûl dibe.
- Meledî (navend) (bi tirkî, Malatya), 465.807 rûniştvan
- Arga (Akçadağ), 42.313
- Arabkîr an Erebgir (Arapkir), 17.346
- Erxewan (Arguvan), 9.923
- Melediya kevn (Battalgazi), 26.059
- Darende (dûgela Tirk ev nav neguhertiye), 42.635
- Muhacîr an Wêranşar (Doğanşehir), 54.529
- Keferdîz (Doğanyol), 9.606
- Hekîm Xan, Hekimxan an Patrîkxan[çavkanî hewce ye] (Hekimhan), 39.017
- Qale yan Îzolî (Kale), 8.042
- Aywalî yan Tirsekan (Kuluncak), 16.326
- Şîro (Pötürge), 25.100
- Fethiye yan Yazixan (Yazıhan), 17.929
- Çermiktî, Îsmet Paşa an Çirmik (Yeşilyurt), 40.471
Tevayiya nifûsa herêmê (tevlî gundan) 815.105 e.
Aborî
Serwetên bin erdê
Li herêmê alûmîniyûm, sifir, hesin, krom, asbest û lînyît ji bin erdê dertên.
Ciyên turîstîk, dîrokî û gerê
Li herêmê şînahî pir zêde tuneye. Lê hinek deveran wek baxçeyên Tacde, Gunduzbeyî û Xorata ji bo seyranan musaîd in. Germavên herêmê (wek Rotûkan û Îspendere) jî ji alî gel ve tên ziyaret kirin. Ciyên dîrokî wek girên Cafer, Degirmentepe, Pîrot û kela Melediyê û mizgeftên kevn yê herêmê jî ji alî gel ve tên ziyaret kirin.
Çand û huner
Ol û Civak
Nifûs musluman in û ji elewî û suniyan pêk tê. Di nav gel de li cem suniyan şêxîtî û li cem elewiyan jî pîrîtî rolek mezin dilîze. Nifûsa herêmê ji kurd û tirkan pêk tê.
Xwarênên herêmê
Kaxiz kebab bi balîcan: di siniyek de balîcan tên rêz kirin. Bi serde goştê ku di nav kaxiz de pêçayî tê danîn. Di firnê de 2 saet tê kelandin û bi nanê loş tê xwarin.
Kincên herêmê
Jinên herêmê li hinek deveran çarşefa resh li xwe dikin. Carna jî pêştemalek ku jê re dibêjin "bervanik" li serê xwe girê didin. Ji şarpa keçên ciwan re dibêjin "çinko". Di hundirê çarşefê de kincek ku jê re dibêjin "zibûn" û di binî de jî şalwar li xwe dikin. Pêlavên lastîk û gorên ji hirî di nigan de hene.
Zilam kum didin serê xwe. Di ser şalwar de jî îşlik û êlek li xwe dikin.
- Abdullah Cewdet, siyasetmedar
- Turgut Özal, siyasetmedar, serokkomarê berê yê Tirkiyê
- İsmet İnönü, duyemîn kesê navdar ê Komara Tirkiyê
- Hrant Dink, rojnamevanê ku bi eslê xwe ermenî bû
- Ahmet Kaya, hozan
- Ayse Polat, derhênera alman
- Belkıs Akkale, stranbêj
- Gregoryûs Bar Hebraeûs, oldarê mezin ê Dêra Ortodoks a Sûrî
- İlyas Salman, aktorê kînoya (sînemaya) Tirkiyê
- Kemal Sunal, aktorê kînoyê
- Kenan Işık, aktor
- Mehmet Ali Ağca, sûcdarê sûîkasta Papa
Girêdanên derve
Çavkanî
- ^ tuik, 2009
- ^ Dr. Ebdulla Ghafor (2000). Kurdistan: Dabeşî kargêrî terrîtorî 1927-1997. Stockholm.