Qerekose: Cudahiya di navbera guhartoyan de
Kurteya guhartinê tine |
|||
Rêz 33: | Rêz 33: | ||
'''Qerekose''' an '''Qerekilîs''' an jî '''Qerekîs''' ({{bi-tr|Ağrı}}) navê bajarekî [[bakurê Kurdistanê]] ye. Navenda navçeya [[Agirî|Agiriyê]] ye. |
'''Qerekose''' an '''Qerekilîs''' an jî '''Qerekîs''' ({{bi-tr|Ağrı}}) navê bajarekî [[bakurê Kurdistanê]] ye. Navenda navçeya [[Agirî|Agiriyê]] ye. |
||
Sirişta Agîrî |
Sirişta Agîrî zehf sare û çikandin pir nîne. |
||
Agirî( |
Agirî ''(Ararat)'' |
||
( |
(Qereks an jî Qerekose Tırkî bi navê berê Karaköse, Karakilis, Şorbulak, Ermenkî Vadnazor |
||
bajerê Kurdistanê eyaleta Serhedê ye bajerê Kurdaye û Kurd maye her tim... |
|||
Bajêr di nav paralelên 39° - 05' û 40°- 07' bakûr û merîdyenên 42°-20' û 44°- 30' rojhilat de ye. Bajêr li bakûr bi Qersê, li rojava bi Erziromê, li bakûrê rojava bi Bedlîs û Wan û li rojhilat jî bi sînorê bajerê Mako ve tê girêdan. |
|||
Taybetiyên erda bajêr: |
Taybetiyên erda bajêr: |
||
Pîvana erdê bajar 11066 km2 ye. Şiklê erda bajêr % 46 wê ji |
Pîvana erdê bajar 11066 km2 ye. Şiklê erda bajêr % 46 wê ji mêrg û çergehên,% 3 ji golên, % 25 deşt û zozanên û %25 wê jî ji çiya û zinaran pêk tê. Li heremê genim, ceh, kixsên şekir û keten tên çandin. |
||
== |
== Serjimar (1997) û navçeyên |
||
Navend;106.695 |
|||
Navend: 106.695 Giyadîn;37.410, pivana erdê 1274 km² ye. Li Rojhilatê bajêr e. Bazîd;91.994, pivana erdê 2383 km² ye. Navçe 93 km li rojhilatê Agirî yê ye. Tirba Ahmedê Xanî li vir e.Zêdkan (Èleşkîrt) ; Nifûs 39061, pivana erdê 1559 km² ye. 34 km li rojava yê bajar e.Xamûr (Hamur); Nifûs 20738, pîvana erdê 898 km² ye. 15 km li başûrê bajar e.Patnos; Nifûs 119958, pivana erdê 1421 km² ye. 82 km li başûrê bajar e.Avkevir(Taşliçay) Nifûs 19606, pîvana erdê 798 km ² ye. Navçe 32 km dûr ji agirî li ser rêya Erzirom - îranê yeTûtax(Tutak) Nifûs 30594, pîvana erdê 1562 km² ye. 43 km ji Agirî dûr e.Tevayî ya nifûsa herêmê (tevli gundan) 466059 e. |
|||
Giyadîn;37.410, pivana erdê 1274 km² ye. Li Rojhilatê bajêr e. |
|||
Bazîd;91.994, pivana erdê 2383 km² ye. Navçe 93 km li rojhilatê Ag |
|||
Xamûr;20.738, pîvana erdê 898 km² ye. 15 km li başûrê bajar e. |
|||
Panos;119.958, pivana erdê 1421 km² ye. 82 km li başûrê bajar e. |
|||
Avkevir;19.606, pîvana erdê 798 km ² ye. Navçe 32 km dûr ji Agirî li ser rêya Erzirom - İranê ye |
|||
Dûtax;30.594, pîvana erdê 1562 km² ye. 43 km ji Agirî dûr e. |
|||
Tevahî ya serjimar herêmê ''(tevli gundên)''; 466.059 e. |
|||
== Erdnîgarî == |
== Erdnîgarî == |
||
=== Avhewa === |
=== Avhewa === |
||
Li heremê îklîmek reşayî |
Li heremê îklîmek reşayî hikûm dike. Bajarek herî sar ji yên Kurdistanê ye. Salê şeş mehÊn berf li erdê ye. Dawîya meha nîsanê berf dest pê dike dihele. Havînên jî herêm hênik derbaz dibe. |
||
{{Avûhewa |
{{Avûhewa |
||
| TABLO = |
| TABLO = |
||
Rêz 141: | Rêz 150: | ||
=== Deşt û Zozan === |
=== Deşt û Zozan === |
||
Deşta |
Deşta ''Zêdkan û Karakose'' yên herî mezin in li herêmê (341m2), Deştek din jî ''Deşta Panos û Giyadînê'' ye. Bilindbûna zozanên herêmê digîhîjên heta 2000 m yî. Li wan zozanan ''kanî'' yên ku ava wan cemîdî û mêrgên şîn jî hene. |
||
=== Çem û gol === |
=== Çem û gol === |
||
Çemê herî mezin ê herêmê, çemê Mûradê ye. Wekî din çemê biçûk jî li heremê peyde dibin. Hinek ji wan ev in; |
Çemê herî mezin ê herêmê, çemê Mûradê ye. Wekî din çemê biçûk jî li heremê peyde dibin. Hinek ji wan ev in; Şêriyên, Zêdkên, Gelûtên. Li herêmê du golên biçuk jî hene. Balik û Saz |
||
Ciyên turîstîk û germavên herêmê: |
Ciyên turîstîk û germavên herêmê: |
||
Ji welatên |
Ji welatên cûda cûda her sal pir turîst tên herêmê ji bo ku hilkişin ser Çiyayê Agirî. Qesra Îsak Paşa jî ciyek e ku ji alî turîstan ve tê ziyaret kirin. Tirbê Ahmedê Xanî jî li navçê Bazîdê ye û ji alî Kurdên ve tê ziyaret kirin. Germavên Giyadîn û Dambat jî ciyên vehêsanê ne. |
||
Serwetên bin erdê: |
Serwetên bin erdê: |
||
Li Giyadîn kukurt, li Bazîdê kewêrê ponz, li |
Li Giyadîn kukurt, li Bazîdê kewêrê ponz, li Dûtaxê xwê, li Avkevirê ava maden û li Zêdkanê jî lînyît ji bin erdê derdikeve. |
||
Babetên heywanan: |
Babetên heywanan: |
||
Li Agirî nifûsek pir bilind bi xwedîkirina |
Li Agirî nifûsek pir bilind bi xwedîkirina heywanên mijûl dibin. Ji bilî heywanên kedî li heremê li mêrg û golên werdekên kovî, qaz, kew û li alî çiya jî gur û rûvî peyde dibin. |
||
Xwarênên |
==Xwarênên Herêmê== |
||
⚫ | |||
⚫ | |||
⚫ | |||
⚫ | |||
Zilam kefî (pûşî) didin serê xwe. îşlig û êleg |
Zilam kefî (pûşî) didin serê xwe. îşlig û êleg li xwe dikin, di binî de jî şelwar (qadi) li xwe dikin. Li ser şelwar kêfyek li pişta xwe girê didin. Pêlavek ku li heremê ji re dibêjin, "yemenî" û gorên bi desta çêkirî ku heta çongê dirêjin li nigê xwe dikin. Jinên Agirî fîstanek ku ji re dibêjin "entarî" li xwe dikin. Carna jî çarşefa reş li xwe dikin. Di nigan de gorên ji hirî çêkirî hene. |
||
Nav û kronolojiya bajêr: |
Nav û kronolojiya bajêr: |
||
Bajar navê xwe ji Çiyayê Agirî digre. Navê bajar yê herî kevn bi |
Bajar navê xwe ji Çiyayê Agirî digre. Navê bajar yê herî kevn bi Farisî "Kuhî Nur" yanî çiyayê Nûr bû. Ararat jî navek wî yê herî kevn e. Bi zimanê Ermenî " Masîs", bi zimanê Erebî jî jê re "Cebel el Haris (Agirî ya mezin) û Cebel el Havayrîs(Agirî ya biçûk) dihat gotin. Nav ji alî tirkan ve wek "Ağri" hatiye guhertin. Navê bajêr bi Kurdî Agîriye. |
||
Berî Îsa; 1340- 1200 |
|||
Berî Îsa (Zayîn)1340- 1200 Dema hûriyan1200- 600 Medeniyeta Ûrartûyan331 Dema Mekodoniyan Piştî Îsa(Zayîn)339 Dema Bîzansiyan |
|||
Dema Hûriyên; 1200- 600 |
|||
750 Dema Ebasiyan1102 Dema Selçûkiyan1514 Dema Osmaniyan |
|||
Medeniyeta Ûrartûyên; 331 |
|||
Dema Mekodoniyan |
|||
Piştî Îsa; 339 |
|||
Dema Bîzansiyên; 750 |
|||
Dema Ebasiyên; 1102 |
|||
Dema Selçûkiyên; 1514 |
|||
Dema Osmaniyên; |
|||
== Dîn (ol) û civak == |
== Dîn (ol) û civak == |
Guhartoya 13:00, 16 nîsan 2015
Navçeya Qerekoseyê Qerekilîs Ağrı | |
Navçe | |
Welat | Bakurê Kurdistanê |
---|---|
Dûgel | Tirkiye |
Parêzgeh | Agirî (parêzgeh) |
Serbajar | Qerekose |
Hejmara nahiyan | 3 nahiye |
Hejmara bajarokan | 1 (serbajar) bajarok |
Hejmara gundan | 107 gund |
Gelhe (2008) | 131.104[1] kes |
Rûerd | 1.497[2] km2 |
Berbelavî | 87,6 kes/km2 |
Bajarê navendî | |
Gelhe (2008) | 91.817 kes |
Koordînat | 39°43′8″Bk 43°3′2″Rh / 39.71889°Bk 43.05056°Rh |
Bilindayî | 1.565 m |
Koda postayê | 04xxx |
Koda telefonê | (+90) 472 |
Qerekose an Qerekilîs an jî Qerekîs (bi tirkî: Ağrı) navê bajarekî bakurê Kurdistanê ye. Navenda navçeya Agiriyê ye.
Sirişta Agîrî zehf sare û çikandin pir nîne.
Agirî (Ararat) (Qereks an jî Qerekose Tırkî bi navê berê Karaköse, Karakilis, Şorbulak, Ermenkî Vadnazor
bajerê Kurdistanê eyaleta Serhedê ye bajerê Kurdaye û Kurd maye her tim...
Bajêr di nav paralelên 39° - 05' û 40°- 07' bakûr û merîdyenên 42°-20' û 44°- 30' rojhilat de ye. Bajêr li bakûr bi Qersê, li rojava bi Erziromê, li bakûrê rojava bi Bedlîs û Wan û li rojhilat jî bi sînorê bajerê Mako ve tê girêdan. Taybetiyên erda bajêr:
Pîvana erdê bajar 11066 km2 ye. Şiklê erda bajêr % 46 wê ji mêrg û çergehên,% 3 ji golên, % 25 deşt û zozanên û %25 wê jî ji çiya û zinaran pêk tê. Li heremê genim, ceh, kixsên şekir û keten tên çandin.
== Serjimar (1997) û navçeyên Navend;106.695 Giyadîn;37.410, pivana erdê 1274 km² ye. Li Rojhilatê bajêr e. Bazîd;91.994, pivana erdê 2383 km² ye. Navçe 93 km li rojhilatê Ag Xamûr;20.738, pîvana erdê 898 km² ye. 15 km li başûrê bajar e. Panos;119.958, pivana erdê 1421 km² ye. 82 km li başûrê bajar e. Avkevir;19.606, pîvana erdê 798 km ² ye. Navçe 32 km dûr ji Agirî li ser rêya Erzirom - İranê ye Dûtax;30.594, pîvana erdê 1562 km² ye. 43 km ji Agirî dûr e. Tevahî ya serjimar herêmê (tevli gundên); 466.059 e.
Erdnîgarî
Avhewa
Li heremê îklîmek reşayî hikûm dike. Bajarek herî sar ji yên Kurdistanê ye. Salê şeş mehÊn berf li erdê ye. Dawîya meha nîsanê berf dest pê dike dihele. Havînên jî herêm hênik derbaz dibe.
Germahî û barîna nîvekî ya mehane ji bo Qerekoseyê (1975-2010)
Çavkanî: www.dmi.gov.tr
|
Deşt û Zozan
Deşta Zêdkan û Karakose yên herî mezin in li herêmê (341m2), Deştek din jî Deşta Panos û Giyadînê ye. Bilindbûna zozanên herêmê digîhîjên heta 2000 m yî. Li wan zozanan kanî yên ku ava wan cemîdî û mêrgên şîn jî hene.
Çem û gol
Çemê herî mezin ê herêmê, çemê Mûradê ye. Wekî din çemê biçûk jî li heremê peyde dibin. Hinek ji wan ev in; Şêriyên, Zêdkên, Gelûtên. Li herêmê du golên biçuk jî hene. Balik û Saz Ciyên turîstîk û germavên herêmê:
Ji welatên cûda cûda her sal pir turîst tên herêmê ji bo ku hilkişin ser Çiyayê Agirî. Qesra Îsak Paşa jî ciyek e ku ji alî turîstan ve tê ziyaret kirin. Tirbê Ahmedê Xanî jî li navçê Bazîdê ye û ji alî Kurdên ve tê ziyaret kirin. Germavên Giyadîn û Dambat jî ciyên vehêsanê ne. Serwetên bin erdê:
Li Giyadîn kukurt, li Bazîdê kewêrê ponz, li Dûtaxê xwê, li Avkevirê ava maden û li Zêdkanê jî lînyît ji bin erdê derdikeve. Babetên heywanan:
Li Agirî nifûsek pir bilind bi xwedîkirina heywanên mijûl dibin. Ji bilî heywanên kedî li heremê li mêrg û golên werdekên kovî, qaz, kew û li alî çiya jî gur û rûvî peyde dibin.
Xwarênên Herêmê
Xwarêna herî bi nav û deng qelî ser sêlê ye. Ecîn Abdigor ji yek ji xwarinên mehelî ne ku li herêmê tên xwarin.
Kincên herêmê
Zilam kefî (pûşî) didin serê xwe. îşlig û êleg li xwe dikin, di binî de jî şelwar (qadi) li xwe dikin. Li ser şelwar kêfyek li pişta xwe girê didin. Pêlavek ku li heremê ji re dibêjin, "yemenî" û gorên bi desta çêkirî ku heta çongê dirêjin li nigê xwe dikin. Jinên Agirî fîstanek ku ji re dibêjin "entarî" li xwe dikin. Carna jî çarşefa reş li xwe dikin. Di nigan de gorên ji hirî çêkirî hene. Nav û kronolojiya bajêr:
Bajar navê xwe ji Çiyayê Agirî digre. Navê bajar yê herî kevn bi Farisî "Kuhî Nur" yanî çiyayê Nûr bû. Ararat jî navek wî yê herî kevn e. Bi zimanê Ermenî " Masîs", bi zimanê Erebî jî jê re "Cebel el Haris (Agirî ya mezin) û Cebel el Havayrîs(Agirî ya biçûk) dihat gotin. Nav ji alî tirkan ve wek "Ağri" hatiye guhertin. Navê bajêr bi Kurdî Agîriye.
Berî Îsa; 1340- 1200
Dema Hûriyên; 1200- 600
Medeniyeta Ûrartûyên; 331
Dema Mekodoniyan
Piştî Îsa; 339
Dema Bîzansiyên; 750
Dema Ebasiyên; 1102
Dema Selçûkiyên; 1514
Dema Osmaniyên;
Dîn (ol) û civak
Nifûsa bajar tevayî muslumanin, hejmara xiristiyanan pir kêm in. Piraniya nifûsê ji kurdan pêk tê, azerî jî wek ciwaka duyemîn li herêmê hene. Çiya:
Çiyayê herî bilind ê Kurdistanê li Agirî yê ye. Çiyayê Hama (3243m), Çiyayê Kose (3430m), Tendûrek (3542m), Agiriya biçûk (3925m), Agiriya Mezin (5137m). Çiyayê Agiriya mezin, çiyayê herî bilind yê Kurdistanê ye.
Çavkanî
- ^ tuik, 2008
- ^ www.turkstat.gov.tr/PreIstatistikTablo.do?istab_id=220