Qerekose: Cudahiya di navbera guhartoyan de

Content deleted Content added
Haco (gotûbêj | beşdarî)
Kurteya guhartinê tine
Haco (gotûbêj | beşdarî)
Rêz 188: Rêz 188:
Dema Osmaniyên;
Dema Osmaniyên;


== Dîn (ol) û civak ==
== Ol û Civak ==


Nifûsa bajar tevayî muslumanin, hejmara xiristiyanan pir kêm in. Piraniya nifûsê ji kurdan pêk tê, azerî jî wek ciwaka duyemîn li herêmê hene.
Sermijara bajêr tevahî Mislimanên, hejmara Xiristiyanên pir kêm in. Piranîya sermijarê ji Kurdên pêk tê, Azerî jî wek ciwaka dûyemîn li herêmê hene.
Çiya:
Çiya:



Guhartoya 13:02, 16 nîsan 2015

Navçeya Qerekoseyê
Qerekilîs
Ağrı
Navçe
Welat Bakurê Kurdistanê
Dûgel Tirkiye
Parêzgeh Agirî (parêzgeh)
Serbajar Qerekose

Hejmara nahiyan 3 nahiye
Hejmara bajarokan 1 (serbajar) bajarok
Hejmara gundan 107 gund

Gelhe (2008) 131.104[1] kes
Rûerd 1.497[2] km2
Berbelavî 87,6 kes/km2
Bajarê navendî
Gelhe (2008) 91.817 kes
Koordînat 39°43′8″Bk 43°3′2″Rh / 39.71889°Bk 43.05056°Rh / 39.71889; 43.05056
Bilindayî 1.565 m
Koda postayê 04xxx
Koda telefonê (+90) 472
Qerekose li ser nexşeya Tirkiye nîşan dide
Qerekose
Qerekose
Qerekose (Tirkiye)

Qerekose an Qerekilîs an jî Qerekîs (bi tirkî: Ağrı) navê bajarekî bakurê Kurdistanê ye. Navenda navçeya Agiriyê ye.

Sirişta Agîrî zehf sare û çikandin pir nîne.

Agirî (Ararat) (Qereks an jî Qerekose Tırkî bi navê berê Karaköse, Karakilis, Şorbulak, Ermenkî Vadnazor

bajerê Kurdistanê eyaleta Serhedê ye bajerê Kurdaye û Kurd maye her tim...

Bajêr di nav paralelên 39° - 05' û 40°- 07' bakûr û merîdyenên 42°-20' û 44°- 30' rojhilat de ye. Bajêr li bakûr bi Qersê, li rojava bi Erziromê, li bakûrê rojava bi Bedlîs û Wan û li rojhilat jî bi sînorê bajerê Mako ve tê girêdan. Taybetiyên erda bajêr:

Pîvana erdê bajar 11066 km2 ye. Şiklê erda bajêr % 46 wê ji mêrg û çergehên,% 3 ji golên, % 25 deşt û zozanên û %25 wê jî ji çiya û zinaran pêk tê. Li heremê genim, ceh, kixsên şekir û keten tên çandin.

== Serjimar (1997) û navçeyên Navend;106.695 Giyadîn;37.410, pivana erdê 1274 km² ye. Li Rojhilatê bajêr e. Bazîd;91.994, pivana erdê 2383 km² ye. Navçe 93 km li rojhilatê Ag Xamûr;20.738, pîvana erdê 898 km² ye. 15 km li başûrê bajar e. Panos;119.958, pivana erdê 1421 km² ye. 82 km li başûrê bajar e. Avkevir;19.606, pîvana erdê 798 km ² ye. Navçe 32 km dûr ji Agirî li ser rêya Erzirom - İranê ye Dûtax;30.594, pîvana erdê 1562 km² ye. 43 km ji Agirî dûr e. Tevahî ya serjimar herêmê (tevli gundên); 466.059 e.

Erdnîgarî

Avhewa

Li heremê îklîmek reşayî hikûm dike. Bajarek herî sar ji yên Kurdistanê ye. Salê şeş mehÊn berf li erdê ye. Dawîya meha nîsanê berf dest pê dike dihele. Havînên jî herêm hênik derbaz dibe.


Germahî û barîna nîvekî ya mehane ji bo Qerekoseyê (1975-2010)
Rêb. Reş. Ada. Avr. Gul. Pûş. Tîr. Gel. Rez. Kew. Ser. Ber.
Bilindtirîn germahî (°C) −5,7 −3,4 2,4 12,0 18,3 24,1 29,3 29,9 25,4 17,3 7,6 −1,6 Ø 13
Nimztirîn germahî (°C) −16,5 −14,9 −7,9 1,0 5,2 8,3 12,3 12,1 7,1 2,2 −3,7 −10,9 Ø −0,5
Germahî (°C) −11,2 −9,3 −2,9 6,3 11,9 16,7 21,2 21,3 16,3 9,2 1,4 −6,4 Ø 6,2
Barîn (mm) 36,3 48,9 48,4 75,3 75,7 45,6 19,0 12,5 16,0 56,4 49,8 40,9 Σ 524,8
Saetên bi tavik (st/r) 1,9 2,7 4,2 5,7 7,8 10,2 10,5 10,1 9,2 6,6 4,0 1,8 Ø 6,2
Rojên bi baran (r) 11,2 11,6 12,1 15,2 16,4 10,9 6,2 4,7 5,0 9,0 9,3 11,1 Σ 122,7
G
e
r
m
a
h
î
−5,7
−16,5
−3,4
−14,9
2,4
−7,9
12,0
1,0
18,3
5,2
24,1
8,3
29,3
12,3
29,9
12,1
25,4
7,1
17,3
2,2
7,6
−3,7
−1,6
−10,9
Rêb. Reş. Ada. Avr. Gul. Pûş. Tîr. Gel. Rez. Kew. Ser. Ber.
B
a
r
î
n
36,3
48,9
48,4
75,3
75,7
45,6
19,0
12,5
16,0
56,4
49,8
40,9
  Rêb. Reş. Ada. Avr. Gul. Pûş. Tîr. Gel. Rez. Kew. Ser. Ber.


Çavkanî: www.dmi.gov.tr

Deşt û Zozan

Deşta Zêdkan û Karakose yên herî mezin in li herêmê (341m2), Deştek din jî Deşta Panos û Giyadînê ye. Bilindbûna zozanên herêmê digîhîjên heta 2000 m yî. Li wan zozanan kanî yên ku ava wan cemîdî û mêrgên şîn jî hene.

Çem û gol

Çemê herî mezin ê herêmê, çemê Mûradê ye. Wekî din çemê biçûk jî li heremê peyde dibin. Hinek ji wan ev in; Şêriyên, Zêdkên, Gelûtên. Li herêmê du golên biçuk jî hene. Balik û Saz Ciyên turîstîk û germavên herêmê:

Ji welatên cûda cûda her sal pir turîst tên herêmê ji bo ku hilkişin ser Çiyayê Agirî. Qesra Îsak Paşa jî ciyek e ku ji alî turîstan ve tê ziyaret kirin. Tirbê Ahmedê Xanî jî li navçê Bazîdê ye û ji alî Kurdên ve tê ziyaret kirin. Germavên Giyadîn û Dambat jî ciyên vehêsanê ne. Serwetên bin erdê:

Li Giyadîn kukurt, li Bazîdê kewêrê ponz, li Dûtaxê xwê, li Avkevirê ava maden û li Zêdkanê jî lînyît ji bin erdê derdikeve. Babetên heywanan:

Li Agirî nifûsek pir bilind bi xwedîkirina heywanên mijûl dibin. Ji bilî heywanên kedî li heremê li mêrg û golên werdekên kovî, qaz, kew û li alî çiya jî gur û rûvî peyde dibin.

Xwarênên Herêmê

Xwarêna herî bi nav û deng qelî ser sêlê ye. Ecîn Abdigor ji yek ji xwarinên mehelî ne ku li herêmê tên xwarin.

Kincên herêmê

Zilam kefî (pûşî) didin serê xwe. îşlig û êleg li xwe dikin, di binî de jî şelwar (qadi) li xwe dikin. Li ser şelwar kêfyek li pişta xwe girê didin. Pêlavek ku li heremê ji re dibêjin, "yemenî" û gorên bi desta çêkirî ku heta çongê dirêjin li nigê xwe dikin. Jinên Agirî fîstanek ku ji re dibêjin "entarî" li xwe dikin. Carna jî çarşefa reş li xwe dikin. Di nigan de gorên ji hirî çêkirî hene. Nav û kronolojiya bajêr:

Bajar navê xwe ji Çiyayê Agirî digre. Navê bajar yê herî kevn bi Farisî "Kuhî Nur" yanî çiyayê Nûr bû. Ararat jî navek wî yê herî kevn e. Bi zimanê Ermenî " Masîs", bi zimanê Erebî jî jê re "Cebel el Haris (Agirî ya mezin) û Cebel el Havayrîs(Agirî ya biçûk) dihat gotin. Nav ji alî tirkan ve wek "Ağri" hatiye guhertin. Navê bajêr bi Kurdî Agîriye.


Berî Îsa; 1340- 1200 Dema Hûriyên; 1200- 600 Medeniyeta Ûrartûyên; 331 Dema Mekodoniyan Piştî Îsa; 339 Dema Bîzansiyên; 750 Dema Ebasiyên; 1102 Dema Selçûkiyên; 1514 Dema Osmaniyên;

Ol û Civak

Sermijara bajêr tevahî Mislimanên, hejmara Xiristiyanên pir kêm in. Piranîya sermijarê ji Kurdên pêk tê, Azerî jî wek ciwaka dûyemîn li herêmê hene. Çiya:

Çiyayê herî bilind ê Kurdistanê li Agirî yê ye. Çiyayê Hama (3243m), Çiyayê Kose (3430m), Tendûrek (3542m), Agiriya biçûk (3925m), Agiriya Mezin (5137m). Çiyayê Agiriya mezin, çiyayê herî bilind yê Kurdistanê ye.

Çavkanî

  1. ^ tuik, 2008
  2. ^ www.turkstat.gov.tr/PreIstatistikTablo.do?istab_id=220