Heywan: Cudahiya di navbera guhartoyan de
Content deleted Content added
Kurteya guhartinê tine |
Peyva Heywan bi kurdî li hember gotinê pir navek vekirî ye. Îro di kurdî ya modern de Ajal pir caran tê dubarekirin. Hewyan Peyvek ji "tirkî" û "erebî" ye. Ne kurdî ye! |
||
Rêz 1: | Rêz 1: | ||
#BERALÎKIRIN [[Ajal]] |
|||
{{Taksobox |
|||
| nav = Heywan |
|||
| wêne = Animal diversity.png |
|||
| wêne mezinî = 250px |
|||
| wêne sernûçe = |
|||
| qada desthilatê = [[Eukariyot|Eukaryota]] |
|||
| cîhan = [[Heywan|Animalia]] |
|||
| pisporên cîhanê = [[Carl von Linné|Linnaeus]], [[Systema Naturae|1758]] |
|||
| navrefên binebeş = [[Fîlûm]]ên heywanan |
|||
| binebeş = |
|||
'''''Binecîhan [[Parazoa]]''''' |
|||
* [[Îsponc|Porifera]] |
|||
(an jî)<br /> |
|||
[[Calcarea]]<br /> |
|||
[[Silicarea]]<br /><br /> |
|||
'''''Binecîhan [[Eumetazoa]]''''' |
|||
* [[Trichoplax|Placozoa]] |
|||
* '''''[[Radiata]] (ne aşkera ye)''''' |
|||
** [[Ctenophora]] |
|||
** [[Cnidaria]] |
|||
** [[Trilobozoa]] (mirî ye) |
|||
* '''''[[Bilateria]] (ne aşkera ye)''''' |
|||
** [[Orthonectida]] |
|||
** [[Rhombozoa]] |
|||
** [[Acoelomorpha]] |
|||
** [[Chaetognatha]] |
|||
** '''Jorefîlûm [[Deuterostome|Deuterostomia]]''' |
|||
*** [[Stûnpiştdar|Chordata]] |
|||
*** [[Hemichordata]] |
|||
*** [[Echinodermata]] |
|||
*** [[Xenoturbellida]] |
|||
*** [[Vetulicolia]] (mirî ye) |
|||
** '''Jorefîlûm [[Ecdysozoa]]''' |
|||
*** [[Kinorhyncha]] |
|||
*** [[Loricifera]] |
|||
*** [[Priapulida]] |
|||
*** [[Nematoda]] |
|||
*** [[Nematomorpha]] |
|||
*** [[Lobopodia]] (mirî ye) |
|||
*** [[Onychophora]] |
|||
*** [[Tardigrada]] |
|||
*** [[Arthropoda]] |
|||
** '''Jorefîlûm [[Platyzoa]]''' |
|||
*** [[Platyhelminthes]] |
|||
*** [[Gastrotricha]] |
|||
*** [[Rotifera]] |
|||
*** [[Acanthocephala]] |
|||
*** [[Gnathostomulida]] |
|||
*** [[Micrognathozoa]] |
|||
*** [[Cycliophora]] |
|||
** '''Jorefîlûm [[Lophotrochozoa]]''' |
|||
*** [[Sipuncula]] |
|||
*** [[Hyolitha]] (mirî ye) |
|||
*** [[Nemertea]] |
|||
*** [[Phoronida]] |
|||
*** [[Bryozoa]] |
|||
*** [[Entoprocta]] |
|||
*** [[Brachiopoda]] |
|||
*** [[Mollusca]] |
|||
*** [[Annelida]] |
|||
*** [[Echiura]] |
|||
| navwekhev = {{commons-species|Animalia}} |
|||
}} |
|||
'''Ajal''', an jî '''Heywan'''<ref>Prof. Dr. Misûd Mistefa Kitanî (2005). Kûviyêt Kurdistanê. Spîrêz, Dihok.</ref>, (bi latînî: ''Animalia'') heyînên jîndar ên [[pirşaneyî]] ne yên ku [[organîzm]]ayên zindî an mirî dixwin. Bi giştî, lawir [[masûlke]] û sîstemeke [[tûre]] hene û di [[laş]]ê de valahiyek e ji bo helandina xwarinê heye. |
|||
== Lawirên li Kurdistanê == |
|||
* [[Amfîbyûmên li Kurdistanê]] (''Amphibia'') |
|||
* [[Balindeyên li Kurdistanê]] (''Aves'') |
|||
* [[Mêş û mûr]] (''Insecta'') |
|||
* [[Guhandarên li Kurdistanê]] (''Mammalia'') |
|||
* [[Masiyên hestîdar ên li Kurdistanê]] (''Osteichthyes'') |
|||
* [[Xizindeyên li Kurdistanê]] (''Reptilia'') |
|||
== Lawirên kedî li Kurdistanê == |
|||
{{GotarêBingeh|Lawirên kedî li Kurdistanê}} |
|||
* [[Kûçik|Cureyên segan li Kurdistanê]] |
|||
Bi hezaran sal in ku canewer tên kedîkirin. Xelkê ji bo fêda xwe, ajal xwedî kirine. Dibêjin kûçik ajalê herî pêşîn e ku kedî bûye. Kûçik dikarin malê bipên, nêçîrê bikin, kerî û garanan li hev ragirin. Wek nimûne, meriv dikare gerdûman bavêje pey hespan, lê siwar be û pê kar bike. Meriv mange, mîh û bizinan jî ji bo goşt, şîr, çerm û hiriyê xwedî dike. Mirîşk hêkan dikin. Merivan mêşhingiv jî ”kedî” kirine. Hin ajal jî ji bo kêf û xweşiyê hatine kedîkirin. Piştî kedîkirinê hin ajel hatine guhartin û hin cinsên nû peyde bûne. Wek nimûne, ger meriv kûçik û [[taji]]yan bigêhîne hev, cewrikê ku ji wan çê dibe cinsekî nû ye, em jê re dibêjin toltajî. An jî ger ker biçe ser [[hesp]]ê, hêstir ji wan çê dibe ku ew jî dibe [[cins]]ekî (celebeke) nû. |
|||
== Lawirên malovî == |
|||
{{GotarêBingeh|Ajalên kedî|Lawirên kedî}} |
|||
[[Hesp]], [[mih]], [[mange]], [[mirîşk]], [[beraz]], [[werdek]], [[gamêş]], [[bizin]], [[qaz]], [[hêştir]] û [[ker]] çend ji ajalên navmalê ne ku li gelek welatan hene. Piraniya wan li welatên germ dijîn. |
|||
Gamêş li [[Hindistan]]ê û li gelek ciyên din hene. Ew ajalên barkêş in, lê meriv wan ji bo şîr jî xwedî dike. Li gelek welatên [[Asya]] û [[bakûrê Afrîkayê]] hêstir hene. Hêstir ji bo kar û barkêşiyê tên xwedîkirin, lê meriv dikare li wan siwar be jî. Ker, bêtir li derûdora [[Deryaya Spî]] û [[Rojhilata]] Navîn hene. |
|||
== Lawirên navmalê == |
|||
{{GotarêBingeh|Lawirên navmalê}} |
|||
Hin ajelên navmalê bi piranî di hundirê malê de ne. Hin ji wan ne kedî ne, ger meriv wan berde der, diçin û venagerin. Ajalên navmalê, bêtir ji bo hogiriyê tên xwedî kirin. Piraniya wan di qefes û akvaryûman de tên xwedî kirin. Wek nimûne, bi piranî çûkên evînê, mişkê hindî û masiyên akvaryûman in. |
|||
== Lawirên derveyî malê == |
|||
{{GotarêBingeh|Ajalên kovî}} |
|||
{{GotarêBingeh|Ajalên derveyî malê}} |
|||
Hin lawirên kedî, normal li derveyî malê dijîn. Wek nimûne, bi qasî ku sebra kêrguh, kûçik û pisîkan li hundirê malê tê, hewqas jî kêfa wan ji derveyî malê re tê. Pisîk li gor kêfa xwe diçe der û tê hundir. |
|||
== Hin Lawirên din == |
|||
* [[Axtapot]] |
|||
* [[Babiyan]] |
|||
* [[Beq]] |
|||
* [[Beqbejî]] |
|||
* [[Beqerî]] |
|||
* [[Beraz]] |
|||
* [[Berazê kovî]] |
|||
* [[Bilbil]] |
|||
* [[Bizin]] |
|||
* [[Canî]] |
|||
* [[Cirdon]] |
|||
* [[Çûk]] |
|||
* [[Darkutok]] |
|||
* [[Delfin]]-[[Yûnis]] |
|||
* [[Dînozor]] |
|||
* [[Dûvmeqesk]] |
|||
* [[Dik]] |
|||
* [[Ejdiya]] |
|||
* [[Elok]] |
|||
* [[Eylo]] |
|||
* [[Fîl]] |
|||
* [[Şêrê avê]] |
|||
* [[Fok]] |
|||
== Çavkanî == |
|||
{{Çavkanî}} |
|||
== Girêdanên derve == |
|||
* [http://tolweb.org/ Tree of Life Project] |
|||
* [http://animaldiversity.ummz.umich.edu/site/index.html Animal Diversity Web] – [[University of Michigan]]'s database of animals, showing [[taxonomic classification]], images, and other information. |
|||
* [http://www.arkive.org ARKive] – multimedia database of worldwide endangered/protected species and common species of UK. |
|||
* [http://www.sciam.com/article.cfm?chanID=sa006&articleID=000DC8B8-EA15-137C-AA1583414B7F0000 Scientific American Magazine (December 2005 Issue) – Getting a Leg Up on Land] About the evolution of four-limbed animals from fish. |
|||
{{Lawir}} |
|||
[[Kategorî:Heywan| ]] |
|||
[[Kategorî:Cîhan (biylojî)]] |
Guhartoya 16:40, 13 tîrmeh 2016
Beraliyê vir bike: