Heywan: Cudahiya di navbera guhartoyan de

Heywan
Dabeşandina zanistî

Bi înteraktîvî li dîroka rûpelê bigere

← Cudahiya kevntir Cudahiya nûtir →

Content deleted Content added

DîtbarîWîkînivîs

Inline

Guhartoya 18:17, 13 tîrmeh 2016

Ajal, an jî Heywan^[1], (bi latînî: Animalia) heyînên jîndar ên pirşaneyî ne yên ku organîzmayên zindî an mirî dixwin. Bi giştî, lawir masûlke û sîstemeke tûre hene û di laşê de valahiyek e ji bo helandina xwarinê heye.

Ajalên li Kurdistanê

Amfîbyûmên li Kurdistanê (Amphibia)
Balindeyên li Kurdistanê (Aves)
Mêş û mûr (Insecta)
Guhandarên li Kurdistanê (Mammalia)
Masiyên hestîdar ên li Kurdistanê (Osteichthyes)
Xizindeyên li Kurdistanê (Reptilia)

Ajalên kedî li Kurdistanê

Gotara bingehîn: Lawirên kedî li Kurdistanê

Cureyên segan li Kurdistanê

Bi hezaran sal in ku canewer tên kedîkirin. Xelkê ji bo fêda xwe, ajal xwedî kirine. Dibêjin kûçik ajalê herî pêşîn e ku kedî bûye. Kûçik dikarin malê bipên, nêçîrê bikin, kerî û garanan li hev ragirin. Wek nimûne, meriv dikare gerdûman bavêje pey hespan, lê siwar be û pê kar bike. Meriv mange, mîh û bizinan jî ji bo goşt, şîr, çerm û hiriyê xwedî dike. Mirîşk hêkan dikin. Merivan mêşhingiv jî ”kedî” kirine. Hin ajal jî ji bo kêf û xweşiyê hatine kedîkirin. Piştî kedîkirinê hin ajel hatine guhartin û hin cinsên nû peyde bûne. Wek nimûne, ger meriv kûçik û tajiyan bigêhîne hev, cewrikê ku ji wan çê dibe cinsekî nû ye, em jê re dibêjin toltajî. An jî ger ker biçe ser hespê, hêstir ji wan çê dibe ku ew jî dibe cinsekî (celebeke) nû.

Ajalên malovî

Gotara bingehîn: Lawirên kedî

Hesp, mih, mange, mirîşk, beraz, werdek, gamêş, bizin, qaz, hêştir û ker çend ji ajalên navmalê ne ku li gelek welatan hene. Piraniya wan li welatên germ dijîn.

Gamêş li Hindistanê û li gelek ciyên din hene. Ew ajalên barkêş in, lê meriv wan ji bo şîr jî xwedî dike. Li gelek welatên Asya û bakûrê Afrîkayê hêstir hene. Hêstir ji bo kar û barkêşiyê tên xwedîkirin, lê meriv dikare li wan siwar be jî. Ker, bêtir li derûdora Deryaya Spî û Rojhilata Navîn hene.

Ajalên navmalê

Gotara bingehîn: Lawirên navmalê

Hin ajelên navmalê bi piranî di hundirê malê de ne. Hin ji wan ne kedî ne, ger meriv wan berde der, diçin û venagerin. Ajalên navmalê, bêtir ji bo hogiriyê tên xwedî kirin. Piraniya wan di qefes û akvaryûman de tên xwedî kirin. Wek nimûne, bi piranî çûkên evînê, mişkê hindî û masiyên akvaryûman in.

Ajalên derveyî malê

Gotara bingehîn: Ajalên kovî

Gotara bingehîn: Ajalên derveyî malê

Hin lawirên kedî, normal li derveyî malê dijîn. Wek nimûne, bi qasî ku sebra kêrguh, kûçik û pisîkan li hundirê malê tê, hewqas jî kêfa wan ji derveyî malê re tê. Pisîk li gor kêfa xwe diçe der û tê hundir.

Hin Ajalên din

Çavkanî

^ Prof. Dr. Misûd Mistefa Kitanî (2005). Kûviyêt Kurdistanê. Spîrêz, Dihok.

Girêdanên derve

Tree of Life Project
Animal Diversity Web – University of Michigan's database of animals, showing taxonomic classification, images, and other information.
ARKive – multimedia database of worldwide endangered/protected species and common species of UK.
Scientific American Magazine (December 2005 Issue) – Getting a Leg Up on Land About the evolution of four-limbed animals from fish.

[1] Prof. Dr. Misûd Mistefa Kitanî (2005). Kûviyêt Kurdistanê. Spîrêz, Dihok.

[1]

@@ Rêz 1: / Rêz 1: @@
+{{Taksobox
-#BERALÎKIRIN [[Ajal]]
+| nav = Ajal
+| wêne = Animal diversity.png
+| wêne mezinî = 250px
+| wêne sernûçe =
+| qada desthilatê = [[Eukariyot|Eukaryota]]
+| cîhan = [[Ajal|Animalia]]
+| pisporên cîhanê = [[Carl von Linné|Linnaeus]], [[Systema Naturae|1758]]
+| navrefên binebeş = [[Fîlûm]]ên ajalan
+| binebeş =
+'''''Binecîhan [[Parazoa]]'''''
+* [[Îsponc|Porifera]]
+(an jî)<br />
+[[Calcarea]]<br />
+[[Silicarea]]<br /><br />
+'''''Binecîhan [[Eumetazoa]]'''''
+* [[Trichoplax|Placozoa]]
+* '''''[[Radiata]] (ne aşkera ye)'''''
+** [[Ctenophora]]
+** [[Cnidaria]]
+** [[Trilobozoa]] (mirî ye)
+* '''''[[Bilateria]] (ne aşkera ye)'''''
+** [[Orthonectida]]
+** [[Rhombozoa]]
+** [[Acoelomorpha]]
+** [[Chaetognatha]]
+** '''Jorefîlûm [[Deuterostome|Deuterostomia]]'''
+*** [[Stûnpiştdar|Chordata]]
+*** [[Hemichordata]]
+*** [[Echinodermata]]
+*** [[Xenoturbellida]]
+*** [[Vetulicolia]] (mirî ye)
+** '''Jorefîlûm [[Ecdysozoa]]'''
+*** [[Kinorhyncha]]
+*** [[Loricifera]]
+*** [[Priapulida]]
+*** [[Nematoda]]
+*** [[Nematomorpha]]
+*** [[Lobopodia]] (mirî ye)
+*** [[Onychophora]]
+*** [[Tardigrada]]
+*** [[Arthropoda]]
+** '''Jorefîlûm [[Platyzoa]]'''
+*** [[Platyhelminthes]]
+*** [[Gastrotricha]]
+*** [[Rotifera]]
+*** [[Acanthocephala]]
+*** [[Gnathostomulida]]
+*** [[Micrognathozoa]]
+*** [[Cycliophora]]
+** '''Jorefîlûm [[Lophotrochozoa]]'''
+*** [[Sipuncula]]
+*** [[Hyolitha]] (mirî ye)
+*** [[Nemertea]]
+*** [[Phoronida]]
+*** [[Bryozoa]]
+*** [[Entoprocta]]
+*** [[Brachiopoda]]
+*** [[Mollusca]]
+*** [[Annelida]]
+*** [[Echiura]]
+| girêdanên derve = {{commons-species|Animalia}}
+}}
+'''Ajal''', an jî '''Heywan'''<ref>Prof. Dr. Misûd Mistefa Kitanî (2005). Kûviyêt Kurdistanê. Spîrêz, Dihok.</ref>, (bi latînî: ''Animalia'') heyînên jîndar ên [[pirşaneyî]] ne yên ku [[organîzm]]ayên zindî an mirî dixwin. Bi giştî, lawir [[masûlke]] û sîstemeke [[tûre]] hene û di [[laş]]ê de valahiyek e ji bo helandina xwarinê heye.
+== Ajalên li Kurdistanê ==
+* [[Amfîbyûmên li Kurdistanê]] (''Amphibia'')
+* [[Balindeyên li Kurdistanê]] (''Aves'')
+* [[Mêş û mûr]] (''Insecta'')
+* [[Guhandarên li Kurdistanê]] (''Mammalia'')
+* [[Masiyên hestîdar ên li Kurdistanê]] (''Osteichthyes'')
+* [[Xizindeyên li Kurdistanê]] (''Reptilia'')
+== Ajalên kedî li Kurdistanê ==
+{{GotarêBingeh|Lawirên kedî li Kurdistanê}}
+* [[Kûçik|Cureyên segan li Kurdistanê]]
+Bi hezaran sal in ku canewer tên kedîkirin. Xelkê ji bo fêda xwe, ajal xwedî kirine. Dibêjin kûçik ajalê herî pêşîn e ku kedî bûye. Kûçik dikarin malê bipên, nêçîrê bikin, kerî û garanan li hev ragirin. Wek nimûne, meriv dikare gerdûman bavêje pey hespan, lê siwar be û pê kar bike. Meriv mange, mîh û bizinan jî ji bo goşt, şîr, çerm û hiriyê xwedî dike. Mirîşk hêkan dikin. Merivan mêşhingiv jî ”kedî” kirine. Hin ajal jî ji bo kêf û xweşiyê hatine kedîkirin. Piştî kedîkirinê hin ajel hatine guhartin û hin cinsên nû peyde bûne. Wek nimûne, ger meriv kûçik û [[taji]]yan bigêhîne hev, cewrikê ku ji wan çê dibe cinsekî nû ye, em jê re dibêjin toltajî. An jî ger ker biçe ser [[hesp]]ê, hêstir ji wan çê dibe ku ew jî dibe [[cins]]ekî (celebeke) nû.
+== Ajalên malovî ==
+{{GotarêBingeh|Ajalên kedî|Lawirên kedî}}
+[[Hesp]], [[mih]], [[mange]], [[mirîşk]], [[beraz]], [[werdek]], [[gamêş]], [[bizin]], [[qaz]], [[hêştir]] û [[ker]] çend ji ajalên navmalê ne ku li gelek welatan hene. Piraniya wan li welatên germ dijîn.
+Gamêş li [[Hindistan]]ê û li gelek ciyên din hene. Ew ajalên barkêş in, lê meriv wan ji bo şîr jî xwedî dike. Li gelek welatên [[Asya]] û [[bakûrê Afrîkayê]] hêstir hene. Hêstir ji bo kar û barkêşiyê tên xwedîkirin, lê meriv dikare li wan siwar be jî. Ker, bêtir li derûdora [[Deryaya Spî]] û [[Rojhilata]] Navîn hene.
+== Ajalên navmalê ==
+{{GotarêBingeh|Lawirên navmalê}}
+Hin ajelên navmalê bi piranî di hundirê malê de ne. Hin ji wan ne kedî ne, ger meriv wan berde der, diçin û venagerin. Ajalên navmalê, bêtir ji bo hogiriyê tên xwedî kirin. Piraniya wan di qefes û akvaryûman de tên xwedî kirin. Wek nimûne, bi piranî çûkên evînê, mişkê hindî û masiyên akvaryûman in.
+== Ajalên derveyî malê ==
+{{GotarêBingeh|Ajalên kovî}}
+{{GotarêBingeh|Ajalên derveyî malê}}
+Hin lawirên kedî, normal li derveyî malê dijîn. Wek nimûne, bi qasî ku sebra kêrguh, kûçik û pisîkan li hundirê malê tê, hewqas jî kêfa wan ji derveyî malê re tê. Pisîk li gor kêfa xwe diçe der û tê hundir.
+== Hin Ajalên din ==
+* [[Axtapot]]
+* [[Babiyan]]
+* [[Beq]]
+* [[Beqbejî]]
+* [[Beqerî]]
+* [[Beraz]]
+* [[Berazê kovî]]
+* [[Bilbil]]
+* [[Bizin]]
+* [[Canî]]
+* [[Cirdon]]
+* [[Çûk]]
+* [[Darkutok]]
+* [[Delfin]]-[[Yûnis]]
+* [[Dînozor]]
+* [[Dûvmeqesk]]
+* [[Dik]]
+* [[Ejdiya]]
+* [[Elok]]
+* [[Eylo]]
+* [[Fîl]]
+* [[Şêrê avê]]
+* [[Fok]]
+== Çavkanî ==
+{{Çavkanî}}
+== Girêdanên derve ==
+* [http://tolweb.org/ Tree of Life Project]
+* [http://animaldiversity.ummz.umich.edu/site/index.html Animal Diversity Web] – [[University of Michigan]]'s database of animals, showing [[taxonomic classification]], images, and other information.
+* [http://www.arkive.org ARKive] – multimedia database of worldwide endangered/protected species and common species of UK.
+* [http://www.sciam.com/article.cfm?chanID=sa006&articleID=000DC8B8-EA15-137C-AA1583414B7F0000 Scientific American Magazine (December 2005 Issue) – Getting a Leg Up on Land] About the evolution of four-limbed animals from fish.
+{{Ajal}}
+[[Kategorî:Ajal| ]]
+[[Kategorî:Cîhan (biylojî)]]