Lîzozom: Cudahiya di navbera guhartoyan de
Guhertoya 697110 ya CommonsDelinker (gotûbêj) şûnde kir Etîket: Betal bike |
BKurteya guhartinê tine |
||
| Rêz 2: | Rêz 2: | ||
== Pêkhateya Lîzozomê == |
== Pêkhateya Lîzozomê == |
||
Kîsika bi [[parzûn]] dorpêçî ye. Di hundirê wî da [[enzîm]]ên [[ |
Kîsika bi [[parzûn]] dorpêçî ye. Di hundirê wî da [[enzîm]]ên [[herisîn]]ê(hezm) heye. Navlêka lîzozom ji du peyvan pêk te lysîs + soma Di zimanê Latînî de Wateya lysîs ’nerm kirin, helandin’ e. Di zimanê Greek te wateya soma ‘laş’e. Bi gelemperî xaneyên ajalan xwediyê lîzozom in, lê bi taybet, xaneyên wekî xaneya spî ya xwînê(lekosît) ji xaneyên din pirtir lîzozom dihewîne. Di nav kîsika lîzezoman de ji 40î pirtir cureyên enzîm heye. Hemû enzîmên lîzozomê di nav [[retîkûlûma endoplazmî]] de çê dibin û di hundirê [[heybera Golgî]]'yê de tên guhertin û paket kirin. Bi gelemperî lîzozom ji bûtikên Golgî’yê çê dibin, lê carna ji endozom jî lîzezom çê dibin. Endozom jî kisikin, kîsika endozomê ji [[parzûna xaneyê]] çê dibe. Molekulên ku di hundirê endozomê de cih digire, ji derveyî xanêyê tên û van molekulan bi endosîtozê dikevin nav xaneyê. |
||
== Erka Lîzozomê == |
== Erka Lîzozomê == |
||
[[wêne:Biological_cell_ku.svg|thumb|250px|Di nav xaneyên ajalan de lebatoka bi navê '''''lîzozom''''' heye.]] |
[[wêne:Biological_cell_ku.svg|thumb|250px|Di nav xaneyên ajalan de lebatoka bi navê '''''lîzozom''''' heye.]] |
||
Ji boy mirov kar û girîngiya lebata |
Ji boy mirov kar û girîngiya lebata gedeê çi be, ji boy xaneyên ajalan jî lîzozom ew e. Lîzozom lebatoka ji boy herisîna nav xaneyê yê. Lîzozom lebatok û molekulên bêerk ên xaneyê diherisîne, bi vî awayê molekulên hûrik cardin di nav xaneyê de ji bo çêkirina lebatok an jî molekulên gir tê bi kar anîn(otofaj). Erka sereke ya lekosît, parastina laş ê. Dema bakterî an jî vîrus ket nava [[xwîn]]a mirov, ji aliyê lekosît ve tên qefaltin. Lekosît bi [[hellûşenerî]]yê van mîkroban digire nav [[sîtoplazma]]ya xwe û bi alîkariya lîzozoman wan diherisîne. Dema di laşê zîndewerên [[firexaneyî]] de xaneyek mir, lîzozom ew xaneya mîrî diherisîne û molekulên wê yên bikêr tevlê laşê organîzmayê dike. |
||
Beq ên ku hîn nû ji hêka xwe derketiye bidoçik in, roj bi roj hem gir dibin hem jî bi metamorfozê dirfên wan ê mîna masî diguhere û dişibe beqê. Beqên bi doçik dema têra xwe civirîn, doçika wan bi alîkariya lîzozoman diqete. |
Beq ên ku hîn nû ji hêka xwe derketiye bidoçik in, roj bi roj hem gir dibin hem jî bi metamorfozê dirfên wan ê mîna masî diguhere û dişibe beqê. Beqên bi doçik dema têra xwe civirîn, doçika wan bi alîkariya lîzozoman diqete. |
||
| Rêz 17: | Rêz 17: | ||
* [https://drive.google.com/open?id=0Bzsfm3UK07LzbWRybGgxb19ITG8] |
* [https://drive.google.com/open?id=0Bzsfm3UK07LzbWRybGgxb19ITG8] |
||
* https://www.britannica.com/science/lysosome |
* https://www.britannica.com/science/lysosome |
||
[[Kategorî:Biyolojî]] |
|||
[[Kategorî:Endamok]] |
|||
Guhartoya 11:04, 27 kanûna paşîn 2019
 |
Pêkhateya Lîzozomê
Kîsika bi parzûn dorpêçî ye. Di hundirê wî da enzîmên herisînê(hezm) heye. Navlêka lîzozom ji du peyvan pêk te lysîs + soma Di zimanê Latînî de Wateya lysîs ’nerm kirin, helandin’ e. Di zimanê Greek te wateya soma ‘laş’e. Bi gelemperî xaneyên ajalan xwediyê lîzozom in, lê bi taybet, xaneyên wekî xaneya spî ya xwînê(lekosît) ji xaneyên din pirtir lîzozom dihewîne. Di nav kîsika lîzezoman de ji 40î pirtir cureyên enzîm heye. Hemû enzîmên lîzozomê di nav retîkûlûma endoplazmî de çê dibin û di hundirê heybera Golgî'yê de tên guhertin û paket kirin. Bi gelemperî lîzozom ji bûtikên Golgî’yê çê dibin, lê carna ji endozom jî lîzezom çê dibin. Endozom jî kisikin, kîsika endozomê ji parzûna xaneyê çê dibe. Molekulên ku di hundirê endozomê de cih digire, ji derveyî xanêyê tên û van molekulan bi endosîtozê dikevin nav xaneyê.
Erka Lîzozomê
Ji boy mirov kar û girîngiya lebata gedeê çi be, ji boy xaneyên ajalan jî lîzozom ew e. Lîzozom lebatoka ji boy herisîna nav xaneyê yê. Lîzozom lebatok û molekulên bêerk ên xaneyê diherisîne, bi vî awayê molekulên hûrik cardin di nav xaneyê de ji bo çêkirina lebatok an jî molekulên gir tê bi kar anîn(otofaj). Erka sereke ya lekosît, parastina laş ê. Dema bakterî an jî vîrus ket nava xwîna mirov, ji aliyê lekosît ve tên qefaltin. Lekosît bi hellûşenerîyê van mîkroban digire nav sîtoplazmaya xwe û bi alîkariya lîzozoman wan diherisîne. Dema di laşê zîndewerên firexaneyî de xaneyek mir, lîzozom ew xaneya mîrî diherisîne û molekulên wê yên bikêr tevlê laşê organîzmayê dike.
Beq ên ku hîn nû ji hêka xwe derketiye bidoçik in, roj bi roj hem gir dibin hem jî bi metamorfozê dirfên wan ê mîna masî diguhere û dişibe beqê. Beqên bi doçik dema têra xwe civirîn, doçika wan bi alîkariya lîzozoman diqete. Her wisa dema jiyana margîsk(gumgumok) di bin xeterê de be, wê gavê ji bo xwe ji êrîşên dijmin bifilitine, doçika xwe bi alîkariya enzîmên lîzozoman diqetîne, dema doçik diqete, hê jî dilive loma êrîşkar berê xwe didin doçikê û margîsk jî baz dide û xwe di cihekî ewle de vedişêre.
Enzîmên di nav lîzozomê tenê li dorhêlên asîdî bi çalak in, loma pH a nav lîzozomê der dora 4 e. Ji bo berdewamiya asîdîtiye, proteînên li ser parzûna lîzozome, ji sîtoplazmayê proton (H+) pompeyê lîzozomê dikin. Van salên dawî di hin weşanên zanistî de tê diyarkirin ku hin riwek jî lîzozom dihundirînin. Bi rastî, di xaneyên riwekan de lîzozom tuneye. Lê dibe ku hin enzîmên lîzozom di nav vakuolên riwekan de hebe. Riwek wan enzîman ji bo dehandina molekulên nav xaneyê bi kar tînin. Ji ber ku xaneyên riwek bi dîwarê ji selulozê dorpêçî yê, xaneyên riwekan fagosîtoz nakin.