Qerekose

Qerekose Qerekilîs Ağrı
Bajarê Qerekosê
Navçe
Welat	Bakurê Kurdistanê
Dûgel	Tirkiye
Parêzgeh	Agirî (parêzgeh)
Serbajar	Qerekose
Hejmara nahiyan	3 nahiye
Hejmara bajarokan	1 (serbajar) bajarok
Hejmara gundan	107 gund
Gelhe (2008)	131.104 kes
Rûerd	1.497 km2
Berbelavî	87,6 kes/km2
Bajarê navendî
Gelhe (2008)	91.817 kes
Koordînat	39°43′8″Bk 43°3′2″Rh
Bilindayî	1.565 m
Koda postayê	04xxx
Koda telefonê	(+90) 472
Qerekose Qerekose (Tirkiye)

Qerekose an Qerekilîs an jî Qerekîs (bi tirkî: Ağrı) navê bajarekî bakurê Kurdistanê ye. Navenda navçeya Agiriyê ye.

Sirişta Agîrî zehf sare û çikandin pir nîne.

Agirî (Ararat) (Qereks an jî Qerekose Tırkî bi navê berê Karaköse, Karakilis, Şorbulak, Ermenkî Vadnazor

bajerê Kurdistanê eyaleta Serhedê ye bajerê Kurdaye û Kurd maye her tim...

Bajêr di nav paralelên 39° - 05' û 40°- 07' bakûr û merîdyenên 42°-20' û 44°- 30' rojhilat de ye. Bajêr li bakûr bi Qersê, li rojava bi Erziromê, li bakûrê rojava bi Bedlîs û Wan û li rojhilat jî bi sînorê bajerê Mako ve tê girêdan. Taybetiyên erda bajêr:

Pîvana erdê bajar 11066 km2 ye. Şiklê erda bajêr % 46 wê ji mêrg û çergehên,% 3 ji golên, % 25 deşt û zozanên û %25 wê jî ji çiya û zinaran pêk tê. Li heremê genim, ceh, kixsên şekir û keten tên çandin.

Taxên Agiriyê

Li jêrê navên Kurdî ango navên ku berê û niha nava gel de têne karanîn û navên devletê tirko dana taxan hene navên di nava kevanê (parantez) da ne, navên nû ne. ew navan devleta tirk dana wan taxan

• Dîyarbekir an jî Taxa Hepsê (yüzüncüyil mah)
• Tolhildan (Abide mah)(Di serhildanên Agirî de Kurda gelek balefirên tirka hanîbûne xwarê, boy çar pîlotên tirk li vê taxê de bîrdarî (anit) hatiye çêkirin, ji ber wê kurda wê derê re gotiye tolhildan
• Seîdê Kurdî (alpaslan mah)
• Gûtî (Fatih Mah)
• Kaniya Şor (Cumhuriyet Mah)
• Şako (Firat)
• Xana Almastê (Hürriyet Mah)
• Teyyare (Kazim Karabekir mah) (di dema serhildanên Agirî (1926-1932) de balefirên tirka vê derê rabûne ji ber wê gel gotiye Teyyare)
• Cumikan (Kurtuluş Mah)
• Kaniya Leglegê (Leylekpinar mah)
• Pira Keştî (Mehmet Akif Ersoy mah)
• Mûrad (Murat mah)
• Kibo , Gibo (Sıtkiye mah)
• Bostano , Erdbostan (Yavuz mah)
• Bilîs , Bedlîs (Gazi mah)

Serjimar (1997) û navçeyên

• Navend;106.695
• Giyadîn;37.410, pivana erdê 1274 km² ye. Li Rojhilatê bajêr e.
• Bazîd;91.994, pivana erdê 2383 km² ye. Navçe 93 km li rojhilatê Ag
• Xamûr;20.738, pîvana erdê 898 km² ye. 15 km li başûrê bajar e.
• Panos;119.958, pivana erdê 1421 km² ye. 82 km li başûrê bajar e.
• Avkevir;19.606, pîvana erdê 798 km ² ye. Navçe 32 km dûr ji Agirî li ser rêya Erzirom - İranê ye
• Dûtax;30.594, pîvana erdê 1562 km² ye. 43 km ji Agirî dûr e.
• Tevahî ya serjimar herêmê (tevli gundên); 466.059 e.

Erdnîgarî

Avhewa

Li heremê avhewayek reşayî darizandin dikê. Bajarêk herî sar ji yên Kurdistanê ye. Salê şeş mehên berf li erdê ye. Dawîya meha avrêlê berf dest pê dike dihele. Havînên jî herêm hênik derbaz dibe.

Germahî û barîna nîvekî ya mehane ji bo Qerekoseyê (1975-2010) Rêb. Reş. Ada. Avr. Gul. Pûş. Tîr. Gel. Rez. Kew. Ser. Ber. Bilindtirîn germahî (°C) −5,7 −3,4 2,4 12,0 18,3 24,1 29,3 29,9 25,4 17,3 7,6 −1,6 Ø 13 Nimztirîn germahî (°C) −16,5 −14,9 −7,9 1,0 5,2 8,3 12,3 12,1 7,1 2,2 −3,7 −10,9 Ø −0,5 Germahî (°C) −11,2 −9,3 −2,9 6,3 11,9 16,7 21,2 21,3 16,3 9,2 1,4 −6,4 Ø 6,2 Barîn (mm) 36,3 48,9 48,4 75,3 75,7 45,6 19,0 12,5 16,0 56,4 49,8 40,9 Σ 524,8 Saetên bi tavik (st/r) 1,9 2,7 4,2 5,7 7,8 10,2 10,5 10,1 9,2 6,6 4,0 1,8 Ø 6,2 Rojên bi baran (r) 11,2 11,6 12,1 15,2 16,4 10,9 6,2 4,7 5,0 9,0 9,3 11,1 Σ 122,7 G e r m a h î −5,7 −16,5 −3,4 −14,9 2,4 −7,9 12,0 1,0 18,3 5,2 24,1 8,3 29,3 12,3 29,9 12,1 25,4 7,1 17,3 2,2 7,6 −3,7 −1,6 −10,9 Rêb. Reş. Ada. Avr. Gul. Pûş. Tîr. Gel. Rez. Kew. Ser. Ber. B a r î n 36,3 48,9 48,4 75,3 75,7 45,6 19,0 12,5 16,0 56,4 49,8 40,9   Rêb. Reş. Ada. Avr. Gul. Pûş. Tîr. Gel. Rez. Kew. Ser. Ber. Çavkanî: www.dmi.gov.tr

Deşt û Zozan

Deşta Zêdkan û Qerekose yên herî mezin in li herêmê (341m2), Deştek din jî Deşta Panos û Giyadînê ye. Bilindtir bû zozanên herêmê digîhîjên heta 2000 m yî. Li wan zozanên kanî yên ku ava wan cemîdî û mêrgên şîn jî hene.

Çem û gol

Çemê herî mezin ê herêmê, çemê Mûradê ye. Wekî din çemê biçûk jî li heremê peyde dibin. Hinek ji wan ev in; Şêriyên, Zêdkên, Gelûtên. Li herêmê du golên biçuk jî hene. Balik û Saz Ciyên turîstîk û germavên herêmê:

Ji welatên cûda cûda her sal pir turîst tên herêmê ji bo ku hilkişin ser Çiyayê Agirî. Qesra Îsak Paşa jî ciyek e ku ji alî turîstan ve tê ziyaret kirin. Tirbê Ahmedê Xanî jî li navçê Bazîdê ye û ji alî Kurdên ve tê ziyaret kirin. Germavên Giyadîn û Dambat jî ciyên vehêsanê ne. Serwetên bin erdê:

Li Giyadîn kukurt, li Bazîdê kewêrê ponz, li Dûtaxê xwê, li Avkevirê ava maden û li Zêdkanê jî lînyît ji bin erdê derdikeve. Babetên heywanan:

Li Agirî nifûsek pir bilind bi xwedîkirina heywanên mijûl dibin. Ji bilî heywanên kedî li heremê li mêrg û golên werdekên kovî, qaz, kew û li alî çiya jî gur û rûvî peyde dibin.

Xwarênên Herêmê

Xwarêna herî bi nav û deng qelî ser sêlê ye. Ecîn Abdigor ji yek ji xwarinên mehelî ne ku li herêmê tên xwarin.

Kincên herêmê

Kêfa zilam pûşî didin serê xwe. îşlig û êleg li xwe dikin, di binî de jî şelwar (qadi) li xwe dikin. Li ser şelwar kêfyek li pişta xwe girê didin. Pêlavek ku li heremê ji re dibêjin, yemenî û gorên bi desta çêkirî ku heta çongê dirêjin li nigê xwe dikin. Jinên Agirî fîstanek ku ji re dibêjin "entarî" li xwe dikin. Carna jî çarşefa reş li xwe dikin. Di nigan de gorên ji hirî çêkirî hene. Nav û kronolojiya bajêr:

Bajar navê xwe ji Çiyayê Agirî digre. Navê bajar yê herî kevn bi Farisî "Kuhî Nur" yanî çiyayê Nûr bû. Ararat jî navek wî yê herî kevn e. Bi zimanê Ermenî Masîs, bi zimanê Erebî jî jê re Cebel el Haris (Agirî ya mezin) û Cebel el Havayrîs(Agirî ya biçûk) dihat gotin. Nav ji alî TirkÊn ve wek Ağrı hatî gûhertin. Navê bajêr bi Kurdî Agirîye.

• Berî Îsa;

• Dema Hûriyên; 1340 - 1200
• Medeniyeta Ûrartûyên; 1200 - 600
• Dema Mekodoniyên; 331

• Piştî Îsa

• Dema Bîzansiyên; 339
• Dema Ebasiyên; 750
• Dema Selçûkiyên; 1102
• Dema Osmaniyên;1514

Ol û Civak

Sermijara bajêr tevahî Mislimanên, hejmara Xiristiyanên pir kêm in. Piranîya sermijarê ji Kurdên pêk tê, Azerî jî wek ciwaka dûyemîn li herêmê hene. Çiya:

Çiyayê herî bilind ê Kurdistanê li Agirî yê ye. Çiyayê Hama (3243m), Çiyayê Kose (3430m), Tendûrek (3542m), Agiriya biçûk (3925m), Agiriya Mezin (5137m). Çiyayê Agiriya mezin, çiyayê herî bilind yê Kurdistanê ye.