Med

Mêd (Mad) Madeh (farsiya kevn) Mad (farsiya navîn) Μῆδοι (yewnanî) מָדַי (îbranî)
← BZ 678 — BZ 549 →
Wêne:Med (Mad) Al
Împeratoriya Medî di salên 600'ê BZ de
Agahiyên gelemperî
Rêveberî		Keyanî - Monarşî
Paytext		Ekbatan
Ziman		Medî
Dîn		Zerdeştîtî
TBH		{{{tbh}}}
TBH/sal		{{{tbh kes}}}
Dirav		{{{dirav}}}
Dem		{{{dem}}}
Nîşana înternetê		{{{nîşana înternetê}}}
Kd. telefonê		{{{koda telefonê}}}
{{{agahîgelemp1 sernav}}}		{{{agahîgelemp1}}}
{{{agahîgelemp2 sernav}}}		{{{agahîgelemp2}}}
{{{agahîgelemp3 sernav}}}		{{{agahîgelemp3}}}
{{{agahîgelemp4 sernav}}}		{{{agahîgelemp4}}}
{{{agahîgelemp5 sernav}}}		{{{agahîgelemp5}}}
Gelhe
		{{{gelhe}}}
		{{{gelhe2}}}
		{{{gelhe3}}}
		{{{gelhe4}}}
		{{{gelhe5}}}
Rûerd
		{{{rûerd}}}
		{{{rûerd2}}}
		{{{rûerd3}}}
		{{{rûerd4}}}
		{{{rûerd5}}}
Dîrok û bûyer
BZ 612		Hilweşandina Nînova
BZ 28'ê gulanê 585		Şerê Halîsê
		{{{bûyer3}}}
		{{{bûyer4}}}
		{{{bûyer5}}}
		{{{bûyer6}}}
		{{{bûyer7}}}
		{{{bûyer8}}}
		{{{bûyer9}}}
		{{{bûyer10}}}
		{{{bûyer11}}}
		{{{bûyer12}}}
Serwerî
{{{sernav serokA}}}
		{{{serokA1}}}
700 - 647		Diyako
647 - 625		Ferwertîş
624 - 597		Xeşterîtê
597 - 585		Keyaksar
585 - 549		Astiyag
{{{sernav serokB}}}
		{{{serokB1}}}
		{{{serokB2}}}
		{{{serokB3}}}
		{{{serokB4}}}
		{{{serokB5}}}
{{{sernav serokC}}}
		{{{serokC1}}}
		{{{serokC2}}}
		{{{serokC3}}}
		{{{serokC4}}}
		{{{serokC5}}}
{{{sernav serokD}}}
		{{{serokD1}}}
		{{{serokD2}}}
		{{{serokD3}}}
		{{{serokD4}}}
		{{{serokD5}}}
{{{sernav serokE}}}
		{{{serokE1}}}
		{{{serokE2}}}
		{{{serokE3}}}
		{{{serokE4}}}
		{{{serokE5}}}
		{{{serokE6}}}
		{{{serokE7}}}
		{{{serokE8}}}
		{{{serokE9}}}
Karîna qanûndanînê
	{{{perleman}}}
		{{{perleman1}}}
		{{{perleman2}}}
		{{{perleman3}}}
		{{{perleman4}}}
		{{{perleman5}}}
Ya berê Ya paşê Împeratoriya Asûr Urartû Împeratoriya Hexamenişî

Împeratoriya Medî li Rojhilata navîn

Medî li gor wêneyekî almanî (li dora 1860-80)

Medî an jî Madî Ariyên berî tên nas kirin ku hezar sala berî zayînê, li rex Deryayê Xezer (Kaspî, Mazenderan) bi rojavaya Asya bar kirine. Di pirtûka pîroz a Avestayê de hatiye ku ew diyar mîna bihuştê ye.

Med, Medya an jî Madiya navê bereke dîrokî û desthilatdariya wan e. Mediyan li xaka ku Kurdistan, Îran û parçeyek ji Anatolî û Mezopotamyayê desthilatî kirine.

Di demên kevn de ji rojhilat, başûrê Kurdistan û başûrê Azerbaycanê re Meda piçûk û ji Çiyayê Zagrosê û cihên wê ye din re jî Meda mezin dihate gotin. Paytextê Med bajêrê Ekbatana bû.

Mediyan kari ku, yekemîn Împeratoriya heri mezin a Dema xwe ya Îraniya damezirînin, berî ku Kûruşê mezin împeratoriya Îraniya bi têkeliya mediyan û persiyan damezirîtên. Rola Medan ji ber wê yekê girîng e, ku sebeba desthilatiya Îraniyan ser Rojavayê Asya bûn.

Nav

Çavkaniya Nav ê ku gel, ziman û niştîmanê Mediyan nîşan dide, ji navî Erdnasiya zimanê ariya kevnê yê ye, kîjan di farsiya kevn de wek "Made(h)-" e. Wateya rastiya vê peyvê, ne bi cî de ye. Zimannas Wojciech Skalmowski pêşniyar dike ku têkiliya peyva Zimanê proto-hind-ewropiyê: "med(h)-" bi maneya "navend, di nav de ye", bi ya Hindûwa kevn "madhya-" û ya ariya kevn "maydiya-" ê wateyên wek hevin. Di zimanên neviyên wan de: latînî "medyum", yewnanî "meso" û cermenî "mittel" ê de jî eynî wate tê dîtîn.

Gelê Medî bi vê navî hatûn nîşan kirin, di nivîsên qedîm de. Gorî "Dîroka Herodot"; "Hemû gelên qedîm Mediyan re digotin Arî,  dema Mêdêa, ya Kolxî, ji Atînayê hatû cem wan, wan navê xwe guherandin."

Girêdanên derve

 Li Wikimedia Commons medyayên di warê Med de hene.