Hekarî (parêzgeh): Cudahiya di navbera guhartoyan de
B →Gelhe |
BKurteya guhartinê tine |
||
Rêz 12: | Rêz 12: | ||
| Serbajar = [[Colemêrg]] |
| Serbajar = [[Colemêrg]] |
||
| Walî = |
| Walî = |
||
| Gelhe = |
| Gelhe = 286.470 <!--- GELHE û ERDNÎGAR -------> |
||
| Gelhe_sal = [[ |
| Gelhe_sal = [[2018]] |
||
| Gelhê_bajaran = |
| Gelhê_bajaran = |
||
| Gelhê_gundan = |
| Gelhê_gundan = |
Guhartoya 15:07, 21 nîsan 2019
Parêzgeha Hekarîyê Hakkari | |
Koda parêzgehê: 30 | |
Nexşeya navçeyan | |
Kargêrî | |
Welat | Bakurê Kurdistanê |
---|---|
Dûgel | Tirkiye |
Serbajar | Colemêrg |
Demografî û erdnîgarî | |
Gelhe (2018) | 286.470 kes |
Rûerd | 7.121 km2 |
Berbelavî | 36,3 kes/km2 |
Binebeş | |
Hejmara navçeyan | 4 navçe |
Hejmara bajarokan | 8 bajarok |
Hejmara gundan | 130 gund |
Agahiyên din | |
Dem | UTC+2 |
Koda telefonê | (+90) 438 |
Hekarî (bi tirkî: Hakkari) navê parêzgeheke bakurê Kurdistanê ye. Navendê vê parêzgehê bajarê Colemêrgê ye.
Dîrok
Herêma Hekarî bi mîrektiya meşhûr bûye û di dîrokê de gelek şaristan dîtîne. Berî ku Osmanî bikevin nav herêma Hekarî, Hekarî di bin destê mîran da bû û carna selcukiyan, aqqoyunliyan û sefewiyan hikûm li ser mîrên Hekarî dikirin. Herêma Hekarî bi dûçûna Martin Van Bruinessen, Wana niha û Bakurê Îraqê dihundirîne[1]. Mîrên Hekarî xwe wek neviyên Ebbasiyan didene nasîn û niha jî li Colemêrgê bermayiyên wan mayîn e.
Dema Tîmûrleng êrîş dibe ser herêma Hekaryan, Mîr Êzdîn Şêr berxwedaneke mezin nîşan dide. Lê ji ber bêexlaqiya şerê mongolan dijî kesên sivîl, Mîr Êzdîn Şer serê xwe li dijî Tîmurlenk ditewîne. Lê piştî Tîmurlenk destilatê teslîmî Êzdîn Şêr dike, vedigere. Paşî Aqqoyunî êrîşê dibin ser mîrektiya Hekaryanê. Aqqoyunliyan bi alikariya eşîreteke bi navê Dombilî ku ji eslê ji Cizîrê ne û Kurd in, Mîrê Hekaryanê kuşt û herêm teslîmî Dombiliyan kir. Herêma rojhilatê Hekaryanê dane begên Mehmudiyan. Serokê Mehmudiyan Şêx Mehmûd bû û ji eşîrên kurdan pêk dihat ev herêm.
Asaduddîn ku ji binemala mîrên Hekaryanê bû û li Misirê ji bo Memlûkan dixebitî. Asaduddîn bi rêya Asûriyên bazirgan ku di navbera her du herêman de ticaretê dikin, hate Hekaryanê û bi alikariya Asuriyan herêma Hekaryan ji Dombiliyan paqij kir. Dombilî paşî direvin û diçin bi desthilata Sefewiyan li devera Xoyê dijîn[2]..
Piştî Asaduddîn, kurê wî Zahid Beg bû desthilatê nû li herêmê. Wî jî dixebit ku herêma mayî ku di destê Mehmudiyan bistîne û bixe nav axa Hekaryanê de. Piştî Zahid Beg mirî axa herêma Hekaryanê bû du parçe. Yek parçe ji Westanê pêkdihat ya din jî ji Colemêrgê pêkdihat. Rêvebirina van her du deveran de destê her du kurên Zahid Beg; Sayd Mihemed û Melîk Beg de bû. Kurê Melîk Beg, Zeynel Beg li dijî bavê xwe serî hilda û serkeft. Lê bavê wî Melîk Beg ji Colemêrgê reviya û çû Westanê li cem brayê xwe Sayd Mihemed. Sayd Mihemed piştî vê bûyerê bi alikariya eşîra Pinyanişîyan êrîş dibe ser Zeynel Beg û ji Colemêrgê derdixîne.
Ev mîrektî wî wextî li ser kaxezê her çend girêdayî Osmaniyan bin jî, wek dewleteke serbixwe tevdigeryan. Jixwe li gel Sefewiyan hevdîtin dikirin. Jixwe Waliyê Wanê Îskender Paşa yê Osmaniyan ji vê rewşê gelek nerazî bû. Ji ber vê nerazîbûnê Îskender Paşa ji Mehmudiyan alikariyê dixwaze û Sayd Mihemed digirin û îdam dikin[3]. Piştî îdamkirina Sayd Mihemed, brazayê wî Zeynel Beg anîn Hekaryan û bû mîrê nû.
Gelhe
Sal | 1965 | 1970 | 1975 | 1980 | 1985 | 1990 | 2000 | 2007 | 2008 | 2009 | 2010 | 2011 | 2012 | 2013 | 2014 | 2015 | ||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Hejmara bajêr | 14.132 | 20.794 | 30.332 | 44.118 | 55.563 | 71.099 | 139.455 | 136.124 | 143.225 | 141.632 | 136.050 | 153.860 | 156.109 | 149.217 | 150.779 | 152.790 | ||||||||
Hejmaragundan | 69.805 | 81.518 | 95.704 | 111.345 | 127.082 | 101.380 | 97.126 | 110.345 | 115.365 | 115.129 | 115.252 | 118.305 | 123.873 | 123.824 | 125.508 | 125.985 | ||||||||
Kom | 83.937 | 102.312 | 126.036 | 155.46 | 182.645 | 172.479 | 236.581 | 246.469 | 258.590 | 256.761 | 251.302 | 272.165 | 279.982 | 273.041 | 276.287 | 278.775 | ||||||||
Çavkanî: TÜİK |
Ji ber problemên teknîkî grafîk ne berdest in. Ji bo zêdetir agahiyan binêrin Phabricator û MediaWiki.org. |
Eşîrên Herêmê
Erdnigarî
- Colemêrg (Hakkari): Colemêrg, Şîvelan (navend: Xezekiyan), Lêwên (navend: Piyaniş)
- Çelê (Çukurca): Çelê, Zab (navend: Aşûta)
- Gever (Yüksekova): Gever, Oramar, Bajêrge
- Şemzînan (Şemdinli): Şemzînan (navend: Nehrî)
Çavkanî
Bîblîografî
- Harita Umum Müdürlügü 1:800,000 (1934).
- "Köylerimizin adlari" (1928).
- Vital Cuinet (1891/2001). "La Turquie d'Asie".
- Xefur, Ebdulla (Abdulla Ghafor) (2000/2001). Kurdistan - Dabeşî Kargêrî Terrîtorî 1927-1997.
- Xefur, Ebdulla (Abdulla Ghafor) (2001). Kurdistan - Rûpêw û jimarey danîştuwan.
Ev gotara kurt şitlekê ye. Heke tu bixwazî berfireh bikî pê li biguhêre bike. (Çawa?) |