Angela Merkel: Cudahiya di navbera guhartoyan de
Min malperê tomar kir. Etîket: Guhartina dîtbarî Guhartina mobîl Guhartina malpera mobîl |
Heval xera (gotûbêj | beşdarî) Bi rêya wergerandina rûpela "Angela Merkel" hate çêkirin |
||
| Rêz 1: | Rêz 1: | ||
{{Infobox jînenîgarî |
|||
| nav = Angela Merkel |
|||
| navê rastî = |
|||
| bernavk = |
|||
| wêne = [[Wêne:Angela Merkel 2016.jpg|200px]] |
|||
| wêne sernav = Angela Merkel |
|||
| şanenav = [[Wêne:Angela Merkel Signature.svg|200px]] |
|||
| roja jidayikbûnê = 17'ê tîrmehê 1954 |
|||
| cihê jidayikbûnê = [[Hamburg]] |
|||
| roja mirinê = |
|||
| cihê mirinê = |
|||
| hemwelatî = {{al2|Almanya}} |
|||
| dîn = [[Xiristiyanî|Xiristîyan]] |
|||
| eslê xwe = [[Alman]] |
|||
| malbat = |
|||
| hevjîn = |
|||
| zarok = |
|||
| destûrname = |
|||
| pîşe = [[Ramyar]] |
|||
| xelat = |
|||
| malper =https://www.angela-merkel.de |
|||
}} |
|||
'''Angela Dorothea Merkel''' (*[[17'ê tîrmehê]] [[1954]] li [[Hamburg]]ê) [[Ramyar|ramyareke]] [[alman]] e. Ew ji sala 2000'î ve serokatiya partiya xwe [[CDU]]'yê û ji [[sermawez]]a 2005'an ve jî serokwezîrtiya [[Almanya]]yê dike. |
|||
{{Infobox Karmendê dewletê|alma_mater={{plainlist| |
|||
== Çavkanî == |
|||
*[[Leipzig University]] ([[Bachelor of Science|B.S.]]) |
|||
{{çavkanî}} |
|||
*[[German Academy of Sciences at Berlin]] ([[Doctor of Philosophy|Ph.D.]])<ref>{{Cite journal | url=https://www.csmonitor.com/World/Europe/2013/0920/Angela-Merkel-her-bio-in-brief | title=Angela Merkel: Her bio in brief| journal=Christian Science Monitor| date=20 September 2013}}</ref>}}}} '''Angela Merkel Barbara''' ( {{IPAc-en|ˈ|m|ɜːr|k|əl|,_|ˈ|m|ɛər|k|əl}}, {{IPA-de|aŋˈɡeːla doʁoˈteːa ˈmɛʁkl̩|lang}} ; {{Efn|The English pronunciation of her first name could be {{IPAc-en|ˈ|æ|ŋ|ɡ|ə|l|ə|,_|ˈ|ɑː|ŋ|-}}, and that of her last name {{IPAc-en|ˈ|m|ɜːr|k|əl|,_|ˈ|m|ɛər|k|əl}}<!--the silent /r/ sound in British English pronunciation is phonetic, not phonemic-->.<ref>Wells, J. C. (2008). ''Longman Pronunciation Dictionary''. Pearson Education Limited.</ref><ref>{{cite web|url=https://www.collinsdictionary.com/amp/english/merkel|title=Merkel|work=[[Collins English Dictionary]]|publisher=[[HarperCollins]]|accessdate=7 April 2019}}</ref><ref>[https://en.oxforddictionaries.com/definition/us/merkel,_angela "Merkel, Angela"] (US) and {{Cite Oxford Dictionaries|Merkel, Angela|accessdate=7 April 2019}}</ref><ref>{{Cite Merriam-Webster|Merkel|accessdate=7 April 2019}}</ref> In German, her last name is pronounced {{IPA-de|ˈmɛɐ̯kl̩|}}.<ref>{{cite book |editor=[[Max Mangold|Mangold, Max]] |title=Duden, Aussprachewörterbuch |edition=6th |year=1995 |publisher=Dudenverlag |language=de |isbn=978-3411209163 |page=[https://archive.org/details/dudenaussprachew0006unse/page/548 548] |quote='''Merkel''' {{IPA|ˈmɛrkl̩}} |url=https://archive.org/details/dudenaussprachew0006unse/page/548 }}</ref><ref>{{cite book |editor1=Krech, Eva-Maria |editor2=Stock, Eberhard |editor3=Hirschfeld, Ursula |editor4=Anders, Lutz Christian |title=Deutsches Aussprachewörterbuch |edition=1st |publisher=Walter de Gruyter |year=2009 |isbn=978-3110182026 |page=739| quote='''Merkel''' {{IPA|mˈɛʶkl̩}}|display-editors=etal}}</ref> There are different ways to pronounce the name ''Angela'' in German. The ''Duden Pronunciation Dictionary''<ref name="Duden 6">{{cite book |editor=Mangold, Max |title=Duden, Aussprachewörterbuch |edition=6th |year=1995 |publisher=Dudenverlag |language=de |isbn=978-3411209163 |page=[https://archive.org/details/dudenaussprachew0006unse/page/156 156] |quote='''Angela''' {{IPA|ˈaŋɡela}} ''auch:'' {{IPA|aŋˈɡeːla}}.<!--no mention of ˈaŋɡəla --> |url=https://archive.org/details/dudenaussprachew0006unse/page/156 }}</ref> lists {{IPA-de|ˈaŋɡela|}} and {{IPA-de|aŋˈɡeːla|}}. According to her biographer, Merkel prefers the pronunciation with stress on the second syllable<ref name="Langguth50">{{cite book |last=Langguth |first=Gerd |title=Angela Merkel |publisher=dtv |location=Munich |language=de |isbn=3423244852 |year=2005 |page=50 |quote=Merkel wollte immer mit der Betonung auf dem 'e' Angela genannt werden. (Merkel always wanted her first name pronounced with the stress on the 'e'.)}}</ref> ({{IPA-de|aŋˈɡeːla|}} with a long {{IPA|/eː/}}).}} ''né e'' '''Kasner''' ; di 17 Tîrmeh 1954 de) siyasetmedarek [[Almanya|Alman]] ji sala 2005-an ve serokatiya [[Almanya|Almanya dike]] . Wê ji 2000-an 2018-an wek serokê serekî- [[Yekîtiya Demokratên Xiristiyan a Almanyayê|Yekîtiya Demokratên Xiristiyan]] (CDU) xebitî. <ref>[http://www.bundeskanzlerin.de/Content/DE/Artikel/2017/09/2017-09-25-nach-der-bundestagswahl.html Government continues as acting government], bundeskanzlerin.de, 24 October 2017</ref> Merkel bi berfirehî wekî seroka ''[[De facto|derewîn]]'' a [[Yekîtiya Ewropayê|Yekîtiya Ewropî]], <ref name=":4">{{Cite web|url=http://time.com/time-person-of-the-year-2015-angela-merkel/|title=Time Person of the Year 2015: Angela Merkel|last=Vick|first=Karl|year=2015|website=Time|access-date=30 April 2017}}</ref> jina herî bi hêz a cîhanê, <ref>{{Cite web|url=https://www.forbes.com/lists/power-women//|title=The World's Most Powerful Women 2018|website=Forbes|language=en|archive-url=https://web.archive.org/web/20190918064215/https://www.forbes.com/lists/power-women/|archive-date=18 September 2019|access-date=30 December 2018}}</ref> û ji hêla hin şîrovekaran ve wekî "serokê cîhana azad " tê binav kirin. <ref name=":5">{{Cite web|url=http://www.timesofisrael.com/merkel-from-austerity-queen-to-leader-of-free-world/|title=Merkel: From austerity queen to 'leader of free world'|last=AFP|website=www.timesofisrael.com|language=en-US|access-date=30 December 2018}}</ref> |
|||
Merkel li dayik bû [[Hamburg]] li Ased [[Almanyaya Rojava|ji Almanyaya Rojava]] û ji bo koçî [[Komara Demokratîk a Almanyayê|Almanya ya Rojhilat]] wek pêçekek dema ku bavê wê, a [[Luterîtî|Lutheran]] clergyman, a miqûf li qebûl Perleberg . Wê di 1986-an de doktorek li kîmya quantum wergirt û heta sala 1989-ê wekî [[Zanistvan|zanistê lêkolînê]] xebitî. Merkel pişti serhildanên sala 1989, ket nav siyasetê û bi kurtî wek cîgirê berdevkê yekem hikûmeta demokratî hilbijartî ya Almaniya Rojhilat ku bi serokatiya Lothar de Maizière di 1990 de hate hilbijartin bû. Li dû hevgirtina Alman di 1990 de, Merkel ji bo [[Meklenburg-Pêşpomeranya|Mecklenburg-Vorpommern]] ji bo [[Bundestag]] hate hilbijartin, û ji hingê ve ji nû ve hilbijartî ye. Wek ku protégée ji Serokwezîra Helmut Kohl, Merkel wek ku hate kifş kirin Wezîra Federal ya ji bo Jinan û Ciwanan li Kohl ya hikûmetê di sala 1991 de, û bû wezîrê Federal ji bo Hawîr, Nature parastinê û Ewlekarîya Nukleer di sala 1994 de. Piştî ku partiya wê di 1998 de hilbijartina federal winda kir, Merkel wek sekreterê giştî yê CDU hate hilbijartin berî ku bibe serokê yekemîn jin yê partiyê du sal şûnda di encama skandala bexşînê de ku [[Wolfgang Schäuble]] hilweşand. |
|||
== Girêdanên derve == |
|||
{{Commonscat-b|Angela Merkel}} |
|||
Piştî hilbijartinên federal 2005, Merkel wek seroka koalîsyona mezin a ku ji CDU, partiya xwişka wê ya [[Yekîtiya Xiristiyan-Sosyal|Bavarîyê, Yekîtiya Civakî]] ya [[Yekîtiya Xiristiyan-Sosyal|Xiristiyan]] (CSU) û [[Partiya Sosyaldemokrat a Almanya|Partiya Sosyaldemokratî ya Almanya]] (SPD) pêk tê, wek yekem jin bû serokwezîr. Di hilbijartinên federal ên 2009-an de, CDU mezintirîn dengan wergirt, û Merkel karîbû bi [[Partiya Azad a Demokrat|Partîya Demokrat a Azad]] (FDP) re hikûmetek hevpeymaniyê ava bike. <ref name="BBCnewterm2">{{Cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/8329490.stm|title=Germany's Merkel begins new term|date=28 October 2009|publisher=BBC|archive-url=https://web.archive.org/web/20091031061627/http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/8329490.stm|archive-date=31 October 2009|access-date=1 November 2009}}</ref> Di hilbijartina federal a 2013-an de, CDU-a Merkel bi 41,5% ê dengan serketinek xalî kir û bi SPD re hevpeymanek mezin a duyemîn ava kir, piştî ku FDP hemî nûnera xwe di [[Bundestag|Bundestag de]] winda kir. <ref name="cwn">{{Cite web|url=http://www.classworld.us/german-chancellor-angela-merkel-makes-a-hat-trick-win-in-2013-elections/|title=German Chancellor Angela Merkel makes a hat-trick win in 2013 Elections|archive-url=https://web.archive.org/web/20130926184317/http://www.classworld.us/german-chancellor-angela-merkel-makes-a-hat-trick-win-in-2013-elections/|archive-date=26 September 2013|access-date=23 September 2013}}</ref> Piştî hilbijartina federal a 2017, CDU dîsa partiya herî mezin bû; wê di 14-ê Adara 2018-an de ji bo termê xwe yê çaremîn hate hilbijartin. <ref>{{Cite web|url=https://www.theguardian.com/world/2018/mar/14/angela-merkel-sworn-in-for-fourth-term-as-german-chancellor|title=Angela Merkel faces multiple challenges in her fourth term|last=Oltermann|first=Philip|last2=Connolly|first2=Kate|date=14 March 2018|website=the Guardian}}</ref> |
|||
Di sala 2007 de, Merkel bû serokê Encumena Ewropî û di danûstandina Peymana Lîzbonê û Daxuyaniya Berlînê de rolek esasî lîst. Yek ji pêşengên domdar ên Merkel, xurtkirina têkiliyên aborî yên transatlantîk e. Merkel di birêvebirina krîza darayî di asta Ewropî û navneteweyî de rolek girîng lîst, û jê re wekî "biryarder" hat binav kirin. Di siyaseta navxwe de, reforma lênihêrîna tenduristî, pirsgirêkên di derbarê pêşveçûna enerjiya pêşerojê de û herî dawî nêzîkatiya hikûmeta wê ya ji bo domandina qeyrana koçberan di dema kovara wî de pirsgirêkên girîng in. <ref>{{Cite news|url=https://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/europe/germany/angela-merkel/11984378/Angela-Merkel-faces-outright-rebellion-within-her-own-party-over-refugee-crisis.html|title=Angela Merkel faces outright rebellion within her own party over refugee crisis|website=The Telegraph|access-date=24 January 2016}}</ref> Ew ji sala 2014-an de, û berê jî ji 2011-an heya 2012-an, wek serokê serekî G7 re xizmet kiriye. Di 2014 de wê herî dirêj-xizmeta helbjartinên bû serokê hikûmetê di [[Yekîtiya Ewropayê]] . Di Cotmeha 2018 de, Merkel ragihand ku ew ê li kongreya partiyê di inileya 2018 de û wekî serokatiyê di 2021- ê de wek serokê CDU-yê digerin. <ref name=":3">{{Cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-europe-46020745|title=Angela Merkel to step down in 2021|date=29 October 2018|website=BBC News|language=en-GB|access-date=29 October 2018}}</ref> |
|||
[[Kategorî:Jin]] |
|||
[[Wêne:Ludwik_Marian_Kaźmierczak_in_the_uniform_of_Haller's_Army_with_fiancée_Margarethe.jpg|çep|thumb|282x282px| Bapîrê bavikê Merkel, Ludwik Marian Kaźmierczak, bi unîforma Artêşa Blue ya Polonî, û hevserê wî yê wê demê Margarethe, neviyê Merkel. ]] |
|||
Merkel di sala 1954-an de Angela Dorothea Kasner, li bajarê [[Hamburg]], [[Almanyaya Rojava|Almanya Rojavayê]], keça Horst Kasner (1926–2011; ''né'' Kaźmierczak), <ref>{{Cite book|title=Angela Merkel|last=Langguth|first=Gerd|date=August 2005|work=DTV|isbn=3423244852|page=10|language=de|author-link=Gerd Langguth}}</ref> <ref>{{Cite web|url=http://www.newsecho.de/news/ticker/Sa6pk0PGTGs/merkels_vater_gestorben_termine_abgesagt|title=Merkels Vater gestorben – Termine abgesagt|date=3 September 2011|publisher=newsecho|language=de|archive-url=https://web.archive.org/web/20111214105930/http://www.newsecho.de/news/ticker/Sa6pk0PGTGs/merkels_vater_gestorben_termine_abgesagt|archive-date=14 December 2011|access-date=8 September 2011}}</ref> pastorek [[Luterîtî|Lutheran]] û cîhek Berlînê, û jina wî Herlind (1928 -2019; ''Pekgul,'' Jentzsch), ji dayik li Danzig (niha Gdańsk, Poland), mamosteyê English û [[Zimanê latînî|Latînî]] . Wê du xwişk û birayên piçûk hene, Marcus Kasner, fîzîknasek, û Irene Kasner, terapîstek dagîrker. Di zaroktî û ciwantiya xwe de, Merkel di nav pezên xwe de bi navneda "Kasi", ku ji paşnavê wê Kasner ve hatî, tête nasîn. <ref>{{Cite book|title=Angela Merkel: Europe's Most Influential Leader|last=Qvortrup|first=Matthew|publisher=The Overlook Press|year=2016|isbn=978-1468314083|location=|page=|chapter=In the Shadow of the Berlin Wall|chapter-url=}}</ref> |
|||
Merkel bi zmanê Alman û Polonî ye. Bapîrê wê yê bav, Ludwik Kasner, polîsekî Alman ê etnîkî ya Polonyayê bû, ku di destpêka sedsala 20-an de beşdarî têkoşîna Polonya ji bo serxwebûnê bû. <ref>{{Cite web|url=http://blogs.bbk.ac.uk/research/2014/06/18/picturing-the-family-media-narrative-memory/|title=Picturing the Family: Media, Narrative, Memory | Research}}</ref> Ew bi zewacê Merkel re, Margarethe, almanek ji Berlînê re zewicî, û koçî gundê xwe yê li devera ku ew di polîs de kar dikir kir. Di 1930 de, wan navê polonî Kaźmierczak da Kasner. <ref>{{Cite book|title=Angela Merkel: Die Kanzlerin und ihre Welt|last=Kornelius|first=Stefan|date=March 2013|publisher=Hoffmann und Campe|isbn=978-3455502916|page=7|language=de|author-link=Stefan Kornelius}}</ref> <ref name="Six things you didn't know about Angela Merkel">{{Cite news|url=https://www.theguardian.com/world/german-elections-blog-2013/2013/sep/10/angela-merkel-origins-germany-election|title=Six things you didn't know about Angela Merkel|last=Kornelius|first=Stefan|date=10 September 2013|website=[[The Guardian]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20130910133147/http://www.theguardian.com/world/german-elections-blog-2013/2013/sep/10/angela-merkel-origins-germany-election|archive-date=10 September 2013|access-date=29 October 2013}}</ref> <ref>{{Cite news|url=http://www.dw.de/the-german-chancellors-polish-roots/a-16698783|title=The German chancellor's Polish roots|publisher=[[Deutsche Welle]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20130503221041/http://www.dw.de/the-german-chancellors-polish-roots/a-16698783|archive-date=3 May 2013}}</ref> <ref>{{Cite news|url=http://www.sueddeutsche.de/politik/familiegeschichte-der-kanzlerin-merkel-hat-polnische-wurzeln-1.1623363|title=Merkel hat polnische Wurzeln|date=13 March 2013|website=[[Süddeutsche Zeitung]]|trans-title=Merkel has Polish roots|archive-url=https://web.archive.org/web/20130906161618/http://www.sueddeutsche.de/politik/familiegeschichte-der-kanzlerin-merkel-hat-polnische-wurzeln-1.1623363|archive-date=6 September 2013}}</ref> Bapîrên dayika Merkel siyasetmedarê Danzig Willi Jentzsch, û Gertrud Alma née Drange, keçek karmendê bajarê Elbing (nuha Elbląg, Polonya) Emil Drange bûn . Ji nîvê salên 1990-an, Merkel gelek caran mîrateya xwe ya Polonî vegot û gelek caran xwe wekî çaryeka Polonî binav kir, lê kokên wê yên polonî wekî encama bîyografiyayek 2013-an çêtir nas kirin. <ref>{{Cite news|url=https://www.welt.de/politik/deutschland/article114407379/Kanzlerin-Angela-Merkel-ist-zu-einem-Viertel-Polin.html|title=Ahnenforschung: Kanzlerin Angela Merkel ist zu einem Viertel Polin|last=Krauel|first=Torsten|date=13 March 2013|website=Die Welt|language=German}}</ref> |
|||
Dîn di koçberiya malbata Kasner de ji Almanya Rojavayê berbi Almanya Rojhilat rolek sereke lîst. <ref>{{Cite journal|last=Boyes|first=Roger|date=25 July 2005|title=Angela Merkel: Forged in the Old Communist East, Germany's Chancellor-in-Waiting Is Not like the Others|url=https://www.questia.com/read/1G1-135063118/angela-merkel-forged-in-the-old-communist-east-germany-s|journal=New Statesman}}</ref> Bavê kalê Merkel bi eslê xwe katolîk bû lê tevahiya malbatê di zaroktiya bavê xwe de ji Lûtheranîzmê veguherand, <ref name="Six things you didn't know about Angela Merkel">{{Cite news|url=https://www.theguardian.com/world/german-elections-blog-2013/2013/sep/10/angela-merkel-origins-germany-election|title=Six things you didn't know about Angela Merkel|last=Kornelius|first=Stefan|date=10 September 2013|website=[[The Guardian]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20130910133147/http://www.theguardian.com/world/german-elections-blog-2013/2013/sep/10/angela-merkel-origins-germany-election|archive-date=10 September 2013|access-date=29 October 2013}}</ref> ku paşê li Heidelberg û Hamburg teolojiya Lutheran xwend. Di sala 1954-an de, dema ku Angela tenê sê meh bû, bavê wê pêşwaziyê li dêrê li {{Girêdan|Quitzow|de|Quitzow (Perleberg)}} (çaryeka Perleberg li Brandenburg), ku wê demê li [[Komara Demokratîk a Almanyayê|Elmanyaya Rojhilat bû]] . Malbat ji Templîn veguheztin û Merkel li xaniyê {{Convert|90|km|mi}} bakûrê rojhilata Berlînê . <ref name="Ruetter, Werner, Who's Afraid of Merkel">{{Cite journal|last=Werner|first=Reutter|date=1 December 2005|title=Who's Afraid of Angela Merkel?: The Life, Political Career, and Future of the New German Chancellor|url=https://www.questia.com/read/1P3-1042718031/who-s-afraid-of-angela-merkel-the-life-political|journal=International Journal|volume=61}}</ref> |
|||
[[Wêne:Bundesarchiv_Bild_183-1990-0803-017,_Lothar_de_Maiziere_und_Angela_Merkel.jpg|thumb| Merkel and Lothar de Maizière, 1990 ]] |
|||
Di sala 1968 de, Merkel beşdarî Tevgera Jina Azad a Almanyayê (FDJ), tevgera fermî ya ciwanên [[Komûnîzm|komunîst]], ku ji hêla Partiya Yekîtiya Sosyalîst a Marksîst-Lenînîst a Alman ve tê piştgirî kirin, bû . <ref>{{Cite news|url=https://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/europe/germany/10278014/Angela-Merkel-the-girl-who-never-wanted-to-stand-out-to-win-big-again.html|title=Angela Merkel, the girl who never wanted to stand out, to win big again|last=Vasagar|first=Jeevan|date=1 September 2013|website=The Daily Telegraph|language=en|access-date=19 April 2017}}</ref> <ref>{{Cite news|url=https://www.independent.co.uk/news/world/politics/angela-merkels-unlikely-journey-from-communist-east-germany-to-the-chancellorship-a6738271.html|title=Angela Merkel's journey from Communist East Germany to Chancellor|last=Patterson|first=Tony|date=17 November 2015|website=The Independent|language=en-GB|access-date=19 April 2017}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://www.britannica.com/biography/Angela-Merkel|title=Angela Merkel – Biography, Political Career & Facts|website=britannica.com}}</ref> Endamîn bi navgînî dilxwaz bû, lê yên ku beşdar nebûn zehmete ku ezmûna xwendina bilind bistîne. <ref>Hugh C. Dyer, Leon Mangasarian, "German Democratic Republic", in ''The Study of International Relations: The State of the Art'', p. 328, Springer, 1989, {{ISBN|978-1349202751}}</ref> Wê beşdarê merasîma damezrandina laîk a temenê Jugendweihe nebû, lêbelê, ku li Almanya Rojhilat hevpar bû. Di şûna wê de, wê piştrast bû . <ref>[https://www.newstatesman.com/world/europe/2017/07/learning-machine-angela-merkel The learning machine: Angela Merkel], ''New Statesman'', 8 July 2017</ref> Di vê demê de, wê beşdarî çend qursên mecbûrî yên li ser [[Marksîzm-Lenînîzm|Marksîzmê-Lenînîzmê bû û]] bi [[Marksîzm-Lenînîzm|notên]] xwe tenê "bes" tê hesibandin. <ref>{{Cite web|url=https://www.nytimes.com/aponline/2017/09/17/world/europe/ap-eu-germany-merkel-five-things.html|title=5 Things to Know About Germany's Angela Merkel|year=2017}}</ref> Merkel paşê got ku "Jiyana di GDR-ê carinan bi rengek diyarkirî hema hema xweş bû, ji ber ku hin tiştên ku yek bi hêsanî nikarîbûn bandor bike bû." <ref>{{Cite news|url=https://www.reuters.com/article/us-germany-berlinwall-merkel/life-in-communist-east-germany-was-almost-comfortable-at-times-merkel-says-idUSKBN1XI287|title=Life in Communist East Germany was 'almost comfortable' at times, Merkel says|date=8 November 2019}}</ref> |
|||
== Perwerde û kariyera zanistî == |
|||
Merkel li Zanîngeha Karl Marx, Leipzig hate perwerdekirin, li wir ji 1973 heta 1978 [[Fizîk|fîzîkî]] xwend. <ref name="Ruetter, Werner, Who's Afraid of Merkel">{{Cite journal|last=Werner|first=Reutter|date=1 December 2005|title=Who's Afraid of Angela Merkel?: The Life, Political Career, and Future of the New German Chancellor|url=https://www.questia.com/read/1P3-1042718031/who-s-afraid-of-angela-merkel-the-life-political|journal=International Journal|volume=61}}</ref> Dema ku xwendekar bû, ew beşdarî avakirina hilweşîna Moritzbastei bû, xwendekarek projeyê dest pê kir ku ji bo avakirina klûbek xwe û avahiya betlaneyê li kampusê. Annsiyasetek wiha di [[Komara Demokratîk a Almanyayê|GDR-ê]] ya wê heyamê de bêhempa bû, û di destpêkê de ji hêla Zanîngehê ve hat berxwedan; Lêbelê, bi piştgirtina serkirdayetiya herêmî ya partiya SED, destûr da ku projeyê bidomîne. <ref>{{Cite news|url=http://einestages.spiegel.de/static/authoralbumbackground/3852/drogenwahn_auf_der_baustelle.html|title=Drogenwahn auf der Dauerbaustelle|date=27 March 2009|website=Der Spiegel|language=de|archive-url=https://web.archive.org/web/20100113154152/http://einestages.spiegel.de/static/authoralbumbackground/3852/drogenwahn_auf_der_baustelle.html|archive-date=13 January 2010|access-date=19 August 2011}}</ref> Li dibistanê, wê fêr bû ku bi hûrgilî bi rûsî biaxive, û xelatên ji bo jêhatîbûna xwe di rûsî û matematîkê de hate xelat kirin. <ref>{{Cite book|title=Angela Merkel|last=Langguth|first=Gerd|date=August 2005|publisher=DTV|isbn=3423244852|page=50|language=de|author-link=Gerd Langguth}}</ref> |
|||
Di dawiya xwendina xwe de, Merkel li dibistanek endezyariyê di warê profesyonelê de digeriya. Wekî şertek ji bo peydakirina kar, Merkel hate gotin ku ew hewce dike ku ew razî bike ku li ser hevkarên xwe rapor bike ji efserên [[Stasi|Wezareta Ewlekariya Dewlet (Stasi)]] . Merkel red kir, bi lêborînê bikar anî ku ew nekare nehênî baş biparêze da ku bibe spyarek bibandor. <ref name="Crawford, Alan Czuczka, Tony">{{Cite news|url=https://www.bloomberg.com/news/articles/2013-09-19/angela-merkels-early-years-in-east-germany-shaped-her-crisis-politics|title=Angela Merkel's Years in East Germany Shaped Her Crisis Politics|last=Crawford|first=Alan|last2=Czuczka|first2=Tony|date=20 September 2013|publisher=Bloomberg L.P.|access-date=29 April 2017}}</ref> |
|||
Merkel ji 1978 heta 1990 li Enstîtuya Navendî ya ji bo Kîmya Fîzîkî ya Akademiya Zanistî li Berlîn-Adlershof xebitî û xwend. Destpêkê ew û mêrê xwe li Mîttê hilweşiyan. <ref>{{Cite news|url=https://www.dw.com/en/i-was-a-squatter-reveals-german-chancellor-merkel/a-3156628|title=I Was a Squatter, Reveals German Chancellor Merkel|date=28 February 2008|website=Deutsche Welle|language=en}}</ref> Li Akademiya Zanistî, ew bû endamê sekreteriya wê FDJ. Li gorî hevalbendên wêya berê, wê vekirî ji Marksîzmê wekî sekreter ji bo "Agîtkirin û Propagandayê" propaxand. Lêbelê, Merkel ev îdîa red kir û diyar kir ku ew sekreterê çandê bû, ku çalakiyên mîna wergirtina bilêtên şanoyê û rêxistina danûstandinan bi serdana nivîskarên Soviyetê. <ref name="Langguth106">{{Cite book|title=Angela Merkel|last=Langguth|first=Gerd|publisher=dtv|year=2005|isbn=3423244852|location=Munich|pages=106–107|language=de|quote=Angela Merkel war allerdings kein 'einfaches Mitglied', sondern gehörte zum FDJ-Sekretariat des Instituts. Osten [Hans-Jörg Osten] kann sich nicht an die genaue Funktion seiner damaligen Kollegin erinnern. ... Er kann sich nicht definitiv daran erinnern, aber auch nicht ausschließen, dass Angela Merkel die Funktion eines Sekretärs für Agitation und Propaganda wahrnahm. [Angela Merkel was not just an 'ordinary member', but belonged to the FDJ secretariat of the institute. Osten cannot remember the exact function of his erstwhile colleague. ... He cannot remember definitely whether she performed the function of a secretary for agitation and propaganda, but he cannot exclude that possibility.]}}</ref> Wê diyar kir: "Ez tenê dikarim li bîranîna xwe bisekînim, heke tiştek cûda be, ez dikarim bi wê re bijîm." |
|||
Piştî ku di 1986-an de xelata doktorayê ( ''Dr. rer. Nat.'' ) Ji bo teza xwe li ser kîmiya quantum di 1986 de, <ref>{{Cite book|title=Untersuchung des Mechanismus von Zerfallsreaktionen mit einfachem Bindungsbruch und Berechnung ihrer Geschwindigkeitskonstanten auf der Grundlage quantenchemischer und statistischer Methoden (Investigation of the mechanism of decay reactions with single bond breaking and calculation of their rate constants on the basis of quantum chemical and statistical methods)|last=Merkel|first=Angela|publisher=[[Academy of Sciences of the German Democratic Republic]] (dissertation)|year=1986|location=Berlin|language=de}} cited in {{Cite book|title=Angela Merkel|last=Langguth|first=Gerd|date=August 2005|publisher=DTV|isbn=3423244852|location=Munich|page=109|language=de}} and listed in the Catalogue of the Deutsche Nationalbibliothek under subject code 30 (Chemistry).</ref> ew wek lêkolîner xebitî û çend kaxez çap kirin. <ref>{{Cite web|url=https://www.scopus.com/authid/detail.uri?authorId=24432527000|title=Scopus preview – Scopus – Author details (Merkel, Angela)|publisher=scopus.com|archive-url=https://web.archive.org/web/20190525061545/https://www.scopus.com/authid/detail.uri?authorId=24432527000|archive-date=25 May 2019|access-date=19 July 2016}}</ref> Di sala 1986-an de, ew karîbû bi azadî derbasî Almaniya Rojavayê bibe ku beşdarî kongreyê bibe; wê di Donetsk de, li Komara Sosyalîst a Sovyet a Ukraynayê jî beşdarî kursek zimanek pir-hefte bû . <ref>[http://www.thueringer-allgemeine.de/web/zgt/politik/detail/-/specific/Wie-Angela-Merkel-beinahe-Thueringerin-wurde-387147233 ''Wie Angela Merkel beinahe Thüringerin wurde''] Thüringer Allgemeine (in German) 17 July 2014.</ref> |
|||
== Kariyera siyasî ya destpêkê == |
|||
[[Dîwarê Berlînê|Hilweşîna Dîwarê Berlînê]] di Mijdara 1989 de ji bo karîyera siyasî ya Merkel katalîzator bû. Her çend wê şevê dîwêr lê neçû beşdarî pîrozbahiyên girseyê bû, mehek şûnda Merkel tevlî tevgera demokrasiyê ya geş dibe, tevlî partiya nû Awareseriya Demokratîk dibe . Li dû hilbijartina yekem (û tenê) pir partî ya li Almanya Rojhilat, ew bû cîgirê berdevkê hikûmeta nû ya kargêriyê ya yekîtiya pêşîn di bin Lothar de Maizière . <ref name="Langguth112">{{Cite book|title=Angela Merkel|last=Langguth|first=Gerd|date=August 2005|publisher=DTV|isbn=3423244852|location=Munich|pages=112–137|language=de|orig-year=2005}}</ref> Merkel de Maiziere bi têkiliyên xwe yên bi rojnamegeran re, ku rola serokê partiyê, Wolfgang Schnur, wek "hevkariyek nehfî" yê digel [[Stasi|karûbarên ewlekariya]] welatparêziyê de, pirsîn. <ref name="Crawford, Alan Czuczka, Tony">{{Cite news|url=https://www.bloomberg.com/news/articles/2013-09-19/angela-merkels-early-years-in-east-germany-shaped-her-crisis-politics|title=Angela Merkel's Years in East Germany Shaped Her Crisis Politics|last=Crawford|first=Alan|last2=Czuczka|first2=Tony|date=20 September 2013|publisher=Bloomberg L.P.|access-date=29 April 2017}}</ref> <ref name="Hugger, Justin, 10 moments that define">{{Cite news|url=https://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/europe/germany/angela-merkel/11920552/10-moments-that-define-German-chancellor-Angela-Merkel.html|title=10 moments that define German chancellor Angela Merkel|last=Huggler|first=Justin|date=9 October 2015|website=The Daily Telegraph|language=en|access-date=29 April 2017}}</ref> Di Nîsana 1990 de, Awakariya Demokrat bi Yekîtiya Xiristiyaniya Demokrat a Almaniya Rojhilat re têkildar bû, ku piştî hevalbendiya xwe bi hevpişka xwe ya rojava re têkildar bû. |
|||
Di hilbijartina Federalî ya Almanya ya 1990-an de, ya yekem ku piştî hevgirtinê pêk tê, Merkel bi serfirazî sekinî hilbijartina [[Bundestag]] a hilbijartina parlamanî ya Stralsund. <nowiki><span typeof="mw:Entity" id="mw9w">&</nowiki>nbsp;<nowiki></span></nowiki> - Nordvorpommern <nowiki><span typeof="mw:Entity" id="mw-A">&</nowiki>nbsp;<nowiki></span></nowiki> - Rügen li bakurê [[Meklenburg-Pêşpomeranya|Mecklenburg-Vorpommern]] . <ref>{{Cite news|url=http://www.focus.de/regional/mecklenburg-vorpommern/kommunen-merkel-im-landkreis-vorpommern-ruegen-erwartet_id_6455183.html|title=Merkel wirbt für gute Finanzausstattung der Kommunen|date=6 January 2010|website=Focus Online|language=de|access-date=29 April 2017}}</ref> Wê di vê hilbijartinê de ji nû ve hilbijartin (ji nû ve nav kirin, bi navgînên piçûktirîn vekirî, Vorpommern-Rügen - Vorpommern-Greifswald I di 2003-an de) dîsa di hilbijartinê de serketî bû. Hema bêguman piştî ketina wê parlamentoyê, Merkel ji hêla Kancelor Helmut Kohl ve hate wezîfedarkirin ku di kabîneya federal de wek wezîr jinê û ciwanan kar bike . <ref name=":4">{{Cite web|url=http://time.com/time-person-of-the-year-2015-angela-merkel/|title=Time Person of the Year 2015: Angela Merkel|last=Vick|first=Karl|year=2015|website=Time|access-date=30 April 2017}}</ref> <ref name=":0">{{Cite web|url=https://www.newyorker.com/magazine/2014/12/01/quiet-german|title=The Astonishing Rise of Angela Merkel|last=Packer|first=George|date=1 December 2014|website=The New Yorker|access-date=30 April 2017}}</ref> Di sala 1994-an de, ew hat wezîfedarkirin Wezîrê Jîngeh û Ewlehiya Navokî, ku berteka wê ya sîyasî pirtir da û platformek ku wê kariyera xweya kesane ya sîyasî ava bike. Wekî ku yek ji parêzgerên Kohl û wezîrê kabîneya wî ya piçûk, ew gelek caran ji hêla Kohl ve wekî " ''mein Mädchen'' " ("keça min") tête hesibandin. <ref>{{Cite news|url=http://www.spiegel.de/politik/deutschland/0,1518,357997,00.html|title=Kohls unterschätztes Mädchen|last=Weiland|first=Severin|date=30 May 2005|website=Der Spiegel|language=de|archive-url=https://web.archive.org/web/20090718100625/http://www.spiegel.de/politik/deutschland/0%2C1518%2C357997%2C00.html|archive-date=18 July 2009|access-date=19 August 2011}}</ref> |
|||
=== Rêberê dijberiyê === |
|||
Piştî ku desthilatdariya Kohl di hilbijartina 1998 de têk çû, Merkel bû sekreterê giştî yê [[Yekîtiya Demokratên Xiristiyan a Almanyayê|CDU]], <ref name=":0">{{Cite web|url=https://www.newyorker.com/magazine/2014/12/01/quiet-german|title=The Astonishing Rise of Angela Merkel|last=Packer|first=George|date=1 December 2014|website=The New Yorker|access-date=30 April 2017}}</ref> helwestek girîng da ku partî êdî nebû partiya hukûmeta federal. Merkel li ser şeş serhildanên hilbijartinê yên CDU li heftê ji heft hilbijartinên dewletê li 1999, çavdêrîya serhildanê kirin, şikesta rawestana dirêj ya SPD-Green li ser Bundesrat . Li dû skandala fînanse ya partiyê ku gelek kesayetên pêşeng ên CDU tevlihev kir - di nav de jî Kohl xwe û seroka wî wekî Seroka CDU, [[Wolfgang Schäuble]] - Merkel şêwirmendê xwe yê berê rexne kir û nerazîbûnek nû ji bo partiyê dest pê kir bêyî wî. Wê piştre hate hilbijartin ku li şûna Schäuble, ku di 10-ê Avrêl 2000 de bû yekem seroka jinê ya partiyek Alman. <ref>{{Cite book|url=https://books.google.com/?id=G4QnDQAAQBAJ&pg=PT117|title=Angela Merkel: Europe's Most Influential Leader|last=Qvortrup|first=Matthew|date=2016|publisher=The Overlook Press|isbn=978-1468314083|location=|pages=|language=en}}</ref> Hilbijartina wê gelek çavdêran şaş kir, ji ber ku kesayetiya wê berevajî partiya ku ew hatî hilbijartin ji bo serokatiyê pêşkêşî kir; Merkel a [[Protestanî|Protestant]] a navendparêz e ku bi eslê xwe ji Elmanyaya Bakur Protestant e, di heman demê de CDU partiyek muhafazakar e, ku civakê bi qasî mêtîngeriyê dike û xwedî li heremên li rojavayê û başûrê Almanya ye, û partiya xwişka wê ya Bavarayî, CSU, xwedan rêçikên katolîk e. |
|||
[[Wêne:Angela_Merkel_and_Vladimir_Putin_in_Moscow_2002.jpg|çep|thumb| Merkel bi [[Vladîmîr Putîn|Vladimir Putin re]], 2002 ]] |
|||
Piştî hilbijartina Merkel wek Seroka CDU, CDU nekarbû di hilbijartinên paşîn ên dewletê de biserkeve. Di destpêka Sibata 2001-an de dijberê wê Friedrich Merz eşkere kiribû ku ew dixwaze di hilbijartinên 2002-an de bibe berendamê sereke yê Kancelar [[Gerhard Schröder]] . 'Sêwaza xwe ya Merkel ku bibe Kancelor baş tê zanîn bû, lê wê ji piştgiriya piraniya wezîr-serokan û neviyên din ên di nava partiya xwe de xwedî derneket. Ew piştre ji hêla Rêvebirê CSU Edmund Stoiber, ku wî di dawiyê de xwedan taybetmendiya Schröder-ê ceribandin, ji hêla polîtîk ve hate guhastin. <ref>Barry Turner (ed.) ''The Statesman's Yearbook 2015: The Politics, Cultures and Economies of the World'', Springer 2014 p. 516</ref> Ew li ser bi squander karesatekî mezin li raya giştî ji bo di hilbijartinan de ji aliyê margin razor-tenik di kampanya hilbijartinê de, ku ji aliyê serdest bû çû [[Şerê Iraqê]] . Gava ku Chancellor Schröder zelal kir ku ew ê tevlî şerê Iraqê nebe, <ref>[http://edition.cnn.com/2002/WORLD/europe/09/23/germany.0700/ Schroeder wins second term] ''[[CNN]]'', 23 September 2002.</ref> Merkel û CDU-CSU piştgirî dan êrişa Iraqê. Piştî têkçûna Stoiber di 2002-an de, ji bilî rola wê wekî Seroka CDU, Merkel bû serokê opozisyonê di [[Bundestag|Bundestag de]] ; Friedrich Merz, ku berî hilbijartina 2002-an ew serokatî girtibû, ji bo ku rê ji bo Merkel veqetîne, hêsantir bû. <ref>{{Cite news|url=http://www.spiegel.de/international/opposition-meltdown-the-great-disintegration-act-a-324300.html|title=Opposition meltdown: The great disintegration act|date=22 October 2004|website=Der Spiegel|access-date=28 November 2015}}</ref> |
|||
Angela Merkel ji bo pergala aborî û civakî ya Almanyayê piştgirî da rojeva reformê ya girîng, û ji partiya xwe (CDU) pirtirîn bazarê re hesiband. Wê parêznameya guhertinên yasaya kedê ya Alman, bi taybetî rakirina astengên li ber sekinandina karmendan û zêdekirina hejmara destûrên demjimêran kar di hefteyekê de piştgirî kir. Wê argûman kir ku qanûnên heyî welat kêmtir pêşbaziyê dike, ji ber ku pargîdan nekarin bi hêsanî lêçûnên kedê kontrol bikin dema ku karsaz hêdî e. <ref>{{Cite news|url=http://www.spiegel.de/politik/deutschland/0,1518,249207,00.html|title=Merkel fordert längere Arbeitszeit|date=18 May 2003|website=[[Der Spiegel]]|language=de|archive-url=https://web.archive.org/web/20080613150234/http://www.spiegel.de/politik/deutschland/0%2C1518%2C249207%2C00.html|archive-date=13 June 2008|access-date=27 August 2011}}</ref> |
|||
Merkel argûman kir ku divê Almanya ji zûtir ji zû de ji rêveberiya Schr plannedder re plansaz kirî hêza nukleerî bavêje. <ref>{{Cite news|url=http://www.world-nuclear-news.org/NP_Merkel_Nuclear_phase_out_is_wrong_1006081.html|title=Merkel: Nuclear phase-out is wrong|date=10 June 2008|website=[[World Nuclear News]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20110616040957/http://www.world-nuclear-news.org/NP_Merkel_Nuclear_phase_out_is_wrong_1006081.html|archive-date=16 June 2011|access-date=27 August 2011}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://www.dw.com/en/germanys-nuclear-phase-out-explained/a-39171204|title=Germany's nuclear phase-out explained|website=DW|access-date=27 July 2019}}</ref> |
|||
Angela Merkel ji hevkariyek xurt a transatlantîk û hevaltiya Alman-Amerîkî piştgirî dikir. Di bihara 2003 de, dijberiya dijber a gelemperî ya dijber, Merkel derket pêşberî êrîşa DYE ya li ser Iraqraqê, ew wekî "mixabin" binav kir, û sûcdar [[Gerhard Schröder]] sûcdar kir li dijî Amerîkîparêziyê . Wê rexneya piştgiriya hukûmetê ya ji bo endamtiya Tirkiyê bo Yekîtiya Ewropî rexne kir û li şûna wê " hevkariyek taybet " kir. Bi kirina wê de, wê nerîna giştî destnîşan kir ku li hember endametiya Tirkiyê ya Yekîtiya Ewropî dijminantir dibe. <ref>Marlies Casier and Joost Jongerden, eds. ''Nationalisms and Politics in Turkey'' (2010) p. 110</ref> |
|||
==== 2005 hilbijartina neteweyî ==== |
|||
Di 30 Gulan 2005 de, Merkel di hilbijartinên neteweyî yên 2005-an de di hilbijartina netewî ya 2005-an de, namzedê CDU / CSU wekî dijber ji kancelêr [[Gerhard Schröder]] ji [[Partiya Sosyaldemokrat a Almanya|SPD re]] bi dest xist. Partiya wê kampanyayê dest bi kampanyayê kir ku bi pêşengiya 21-xal li ser [[Partiya Sosyaldemokrat a Almanya|SPD]] di anketa raya giştî de, her çend populerîteya kesatiya wê ji ya serokatiyê paşde bimîne. Lêbelê, kampanyaya CDU / CSU êş kişand <ref name="globe-and-mail">{{Cite news|url=https://www.theglobeandmail.com/news/world/popular-flat-tax-movement-hits-brick-wall-in-germany/article986606/|title=Popular flat-tax movement hits brick wall in Germany|last=Saunders|first=Doug|date=14 September 2005|website=The Globe and Mail|access-date=28 November 2015}}</ref> dema ku Merkel, digel nîqaşek televîzyonê, du carî dahata xurme û netîce dahat kir. <ref>{{Cite news|url=http://www.spiegel.de/politik/deutschland/cdu-panne-brutto-netto-merkel-a-368085.html|title=CDU-Panne: Brutto, netto, Merkel|last=Volkery|first=Carsten|date=3 August 2005|website=Spiegel Online|access-date=19 May 2017}}</ref> Wê gavê bertek nîşan da piştî ku wî ragihand ku ew ê Paul Kirchhof, dadgerê berê li Dadgeha Destûrî ya Alman û pisporê siyaseta darayî, wekî wezîrê darayî destnîşan bike. |
|||
Merkel û CDU piştî erdheja ku Kirchhof pêşniyaz kir danasîna baca dahatû ya li Elmanyayê pêşniyar kir, dîsa binpê kirina partiyê ya li ser karên aborî û piştrastkirina gelek dengderan da ku platforma CDU ya birnabirina. ji bo ku tenê dewlemendiyan sûd werbigire hate sêwirandin. <ref>{{Cite book|url=https://books.google.com/?id=FJfLtLnhZkYC&pg=PT59|title=Angela Merkel: A Chancellorship Forged in Crisis|last=Crawford|first=Alan|last2=Czuczka|first2=Tony|date=12 June 2013|publisher=John Wiley & Sons|isbn=978-1118641095|location=|pages=|language=en}}</ref> Ev bi pêşniyara Merkel ve hate zêdekirin da ku baca baca <ref>{{Cite news|url=https://www.theguardian.com/world/2005/jul/12/germany.lukeharding|title=Merkel unveils tax-raising manifesto|last=Harding|first=Luke|date=11 July 2005|website=The Guardian|language=en-GB|issn=0261-3077|access-date=7 May 2017}}</ref> da ku kêmasiya Elmanyayê kêm bike û qada dahatiyê ji baca dahatû tijî bike. SPD bi hêsanî soz dabû ku nekare baca dahatû an nehiştina Viya zêde bike, piştgiriya xwe zêde bike. Tevî ku helwesta Merkel piştî ku xwe ji pêşniyarên Kirchhof dûr kir, paşve çû, ew ji Schröder kêmtir populer dimîne, û serokatiya CDU di roja hilbijartinê de ji% 9 kêm bû. <ref>{{Cite web|url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/europe/4257010.stm|title=Germany votes in close election|date=18 September 2005|publisher=BBC|access-date=3 May 2017}}</ref> |
|||
Di pêşiya hilbijartinê de, Angela Merkel hîn jî tê xwestin ku bingeha sindoqên nerînê de serketinek bi biryar bidest bixe. <ref name=":1">{{Cite web|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/4259052.stm|title=German election ends in stalemate|date=19 September 2005|publisher=BBC|access-date=5 May 2017}}</ref> Di 18 Septemberlon 2005 de, CDU / CSU û partiya SPD Schr Mder ya Angela Merkel di hilbijartinên neteweyî de serokatî çûn, digel CDU / CSU 35.2% (CDU 27.8% / CSU 7.5%) ji bo SPD-ê ji% 34.2% dengên duyemîn wergirt. Encam ew qas nêzîk bû, hem Schröder hem jî Angela Merkel bi serketinê îdîa kir. <ref name=":0">{{Cite web|url=https://www.newyorker.com/magazine/2014/12/01/quiet-german|title=The Astonishing Rise of Angela Merkel|last=Packer|first=George|date=1 December 2014|website=The New Yorker|access-date=30 April 2017}}</ref> Ne koalîsyona SPD-Kesk û ne jî CDU / CSU û hevalbendên wê yên tercîh, [[Partiya Azad a Demokrat|Partiya Demokrat a Azad]], ji bo pêkanîna piraniyê li Bundestagê gelek kursî pêk anîn. Hevbendiyek mezin di navbêna CDU / CSU û SPD de rûbirûyî vê dijwariya ku her du partî daxwaza serokatiyê kirin bû. Lêbelê, piştî danûstandinên sê hefte, her du partî gihiştin rêkeftinek ku bi Merkel re bibe Kancelar û SPD wê 8 ji 16 kursiyan di kabîneyê de bigire. <ref name=":2">{{Cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/4325600.stm|title=Merkel named as German chancellor|date=10 October 2005|website=BBC News|archive-url=https://web.archive.org/web/20130923013433/http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/4325600.stm|archive-date=23 September 2013|access-date=27 August 2011}}</ref> |
|||
== Kancelarê Almanya == |
|||
[[Wêne:Angela-merkel-ebw-01.jpg|thumb| Merkel di 2007-an de ]] |
|||
Di 22 Mijdar 2005 de, Merkel piştî hilbijartina koledar ku encama koalîsyona mezin bi [[Partiya Sosyaldemokrat a Almanya|SPD re bû]], peywirê Kancela Almanya girt. Peymana hevalbendiyê ji hêla herdu partiyan ve di konfêransên partiyê de di 14-ê Mijdara 2005-an de hate pejirandin. <ref>{{Cite news|url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/europe/4434812.stm|title=German parties back new coalition|date=14 November 2005|website=BBC News|archive-url=https://web.archive.org/web/20090111191948/http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/europe/4434812.stm|archive-date=11 January 2009}}</ref> Merkel di 22-ê Mijdara 2005-an de di Bundestag-ê de nû de civîn ji hêla piraniya nûneran (397 ber 217) hate hilbijartin, lê 51 endamên hevpeymaniya hukûmetê li dijî wê deng dan. <ref>{{Cite news|url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/europe/4458430.stm|title=Merkel becomes German chancellor|date=22 November 2005|website=BBC News|archive-url=https://web.archive.org/web/20051209014210/http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/europe/4458430.stm|archive-date=9 December 2005}}</ref> |
|||
Di wê demê de rapor diyar dikirin ku koalîsyona mezin dê siyasetek hevbeş bimeşîne, hin ji yên din ji platforma siyasî ya Merkel wekî serokê dijber û berendamê ji bo Kancelor cuda bûn. Armanca koalîsyonê ew bû ku lêçûnên gelemperî dema zêdekirina baca (16% ji 19%), beşdariya bîmeya civakî û rêjeya baca herî zêde ya dahatiyê kêm bike . <ref>{{Cite news|url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/europe/4429518.stm|title=German coalition poised for power|date=11 November 2005|website=BBC News|archive-url=https://web.archive.org/web/20051125031009/http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/europe/4429518.stm|archive-date=25 November 2005}}</ref> |
|||
Dema ku ragihandina hevalbendiyê ragihand, Angela Merkel diyar kir ku armanca sereke ya wê hikûmetê dê kêmkirina bêkariyê ye, û ku ew ev mijar e ku li ser wê hukumê wê were darizandin. <ref>{{Cite news|url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/europe/4431262.stm|title=Merkel defends German reform plan|date=12 November 2005|website=BBC News|archive-url=https://web.archive.org/web/20060315055446/http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/europe/4431262.stm|archive-date=15 March 2006}}</ref> |
|||
Partiya wê di sala 2009 de bi hejmareke zêde ya kursiyan ji nû ve hate bijartin, û dikare bi [[Partiya Azad a Demokrat|FDP re]] hevpeymanek [[Partiya Azad a Demokrat|hukûmetê ava bike]] . Vê termê ji ber qeyrana deynê Ewrûpî şil bû . Li Elmanyayê komplo hate rakirin û Bundeswehr bû leşkerek dilxwaz . Bêkarî di binê 3 milyon mirovên bêkar de daket. <ref>{{Cite news|url=http://www.focus.de/finanzen/news/arbeitsmarkt-arbeitslosigkeit-2011-meist-unter-drei-millionen_aid_566257.html|title=Arbeitsmarkt: Arbeitslosigkeit 2011 meist unter drei Millionen|date=27 October 2010|website=Focus online|language=German|trans-title=Labour market: Unemployment in 2011 mostly below three million}}</ref> |
|||
Di hilbijartina Septemberlon 2013 de, partiyên CDU / CSU wekî serketî derketin, lê bi SPD re hevpeymanek din a mezin ava kir ji ber ku FDP nekariye ku herî kêm 5% ji dengan werbigire ku têkeve parlamentoyê. <ref name="cwn">{{Cite web|url=http://www.classworld.us/german-chancellor-angela-merkel-makes-a-hat-trick-win-in-2013-elections/|title=German Chancellor Angela Merkel makes a hat-trick win in 2013 Elections|archive-url=https://web.archive.org/web/20130926184317/http://www.classworld.us/german-chancellor-angela-merkel-makes-a-hat-trick-win-in-2013-elections/|archive-date=26 September 2013|access-date=23 September 2013}}</ref> <ref>{{Cite news|url=https://www.independent.co.uk/news/world/europe/angela-merkel-reaches-deal-with-spd-to-form-german-grand-coalition-8966125.html|title=Angela Merkel reaches deal with SPD to form German-Grand-Coalition|date=27 November 2013|website=Independent|access-date=23 December 2017}}</ref> |
|||
Di hilbijartina 2017 de, Merkel partiya xwe ji bo cara çaremîn ber bi serketinê ve kir. Her du CDU / CSU û SPD ji rêjeyek kêmtir ji dengan wergirtin ji hilbijartina 2013 re, û hewil dan ku bi FDP û Greens re hevpeymanek ava bikin. <ref>{{Cite web|url=http://www.spiegel.de/politik/deutschland/jamaika-koalition-angela-merkel-laedt-fuer-mittwoch-zu-sondierungsgespraechen-a-1172064.html|title=Koalition: Merkel lädt ab Mittwoch kommender Woche zu Jamaika-Gesprächen|date=9 October 2017|publisher=|via=Spiegel Online|archive-url=https://web.archive.org/web/20171015015957/http://www.spiegel.de/politik/deutschland/jamaika-koalition-angela-merkel-laedt-fuer-mittwoch-zu-sondierungsgespraechen-a-1172064.html|archive-date=15 October 2017|access-date=28 October 2017}}</ref> <ref>{{Cite web|url=http://www.politico.eu/article/angela-merkel-ready-to-move-forward-with-jamaica-coalition/|title=Angela Merkel Ready to Move Forward with Jamaica Coalition|last=Paun|first=Carmen|date=7 October 2017|publisher=[[Politico]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20171007204453/http://www.politico.eu/article/angela-merkel-ready-to-move-forward-with-jamaica-coalition/|archive-date=7 October 2017|access-date=9 October 2017}}</ref> Hilweşîna van danûstandinan rê li ber qewimînê vekir. <ref name="Connolly">{{Cite news|url=https://www.theguardian.com/world/2017/nov/24/germany-spd-ready-for-talks-to-end-political-crisis-angela-merkel|title=Germany's SPD is ready for talks to end coalition deadlock|last=Connolly|first=Kate|date=24 November 2017|website=The Guardian|location=Berlin|access-date=24 November 2017}}</ref> Serokwezîra Alman Frank-Walter Steinmeier dûvre bi serfirazî bangî SPD kir ku helwesta xwe ya dijwar biguhezîne û lihevhatinek bo 3yemîn hevpeymanê mezin bi CDU / CSU re. <ref name="GrosseKoalition">{{Cite news|url=https://www.nzz.ch/international/bundestag-waehlt-angela-merkel-zum-vierten-mal-zur-bundeskanzlerin-ld.1365837|title=Bundestag wählt Angela Merkel zum vierten Mal zur Bundeskanzlerin|date=14 March 2018|website=[[Neue Zürcher Zeitung]]|access-date=5 April 2019}}</ref> |
|||
Di sala 2019 de texmînên medyayê berdewam dikin ku Serkeftina Merkel wek serokê partiyê, Annegret Kramp-Karrenbauer, dibe ku erka Merkel-ê wek kancîdar zûtir bigire ji pêşnûmayê were girtin heke hevpeymaniya hukumeta [[:de:Liste der Mitglieder des Deutschen Bundestages (19. Wahlperiode)|niha]] îspat nebe. <ref name="ZukunftAMlautTK">{{Cite news|url=https://www.welt.de/debatte/kommentare/article190169347/Merkel-Nachfolge-Kanzlerin-Kramp-Karrenbauer-Eine-Phantomdebatte.html|title=Kanzlerin Kramp-Karrenbauer? Eine Gespensterdebatte|last=Torsten Krauel, Chefkommentator|date=12 March 2019|website=Die Welt|publisher=Axel Springer SE (WELT und N24Doku), Berlin|access-date=5 April 2019}}</ref> <ref name="NachfolgerinlautSpiegel">{{Cite news|url=http://www.spiegel.de/politik/deutschland/cdu-annegret-kramp-karrenbauer-will-dass-angela-merkel-bundeskanzlerin-bleibt-a-1257313.html|title=Ich will, dass Angela Merkel Kanzlerin bleibt|date=11 March 2019|website=Kramp-Karrenbauer zur Kanzlerindebatte .... Die CDU-Vorsitzende Annegret Kramp-Karrenbauer weist die Spekulationen um ein Ende der Ära Angela Merkel als Kanzlerin zurück. Sie halte die Stimmen für nicht relevant, die sich zu dem Thema äußerten.|publisher=[[Der Spiegel]] (online)|access-date=5 April 2019}}</ref> Ne mimkun e ku ji hêla [[Yekîtiya Demokratên Xiristiyan a Almanyayê|partiyê ve were]] pejirandin û ne jî înkar kirin. <ref>{{Cite news|url=https://www.economist.com/leaders/2018/10/20/angela-merkels-coalition-is-in-trouble-that-means-europe-is-too|title=Angela Merkel's coalition is in trouble. That means Europe is, too|website=The Economist|language=en|access-date=25 October 2018}}</ref> |
|||
=== Polîtîkaya navxweyî === |
|||
Di Cotmeha 2010 de, Merkel li civînek ji endamên ciwanên partiya xwe Yekîtiya Demokratên Xiristiyan (CDU) ya li [[Potsdam|Potsdam re]] got ku hewil dide ku civakek pir-çandî li Elmanyayê ava bike "bi tevahî têk çû", <ref>{{Cite news|url=https://www.bbc.co.uk/news/world-europe-11559451|title=Merkel says German multicultural society has failed|date=17 October 2010|website=BBC News|archive-url=https://web.archive.org/web/20101017050644/http://www.bbc.co.uk/news/world-europe-11559451|archive-date=17 October 2010}}</ref> diyar kir ku: "Têgiha ku em in. naha em li kêleka hev dijîn û ji wê kêfxweş dibin "nabe" <ref>{{Cite news|url=https://news.yahoo.com/s/afp/20101017/wl_afp/germanymuslimreligionimmigration|title=Merkel Says German Multi-Cultural Society Has Failed|date=17 October 2007|publisher=[[Yahoo! News]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20101018203110/http://news.yahoo.com/s/afp/20101017/wl_afp/germanymuslimreligionimmigration|archive-date=18 October 2010|access-date=18 December 2013}}</ref> û "em hest dikin ku bi têgeha xiristiyan a mirovahiyê ve girêdayî ye, ew e ya ku me diyar dike. Kesê ku wê yekê qebûl neke, li vir li cîhê çewt e ". <ref>{{Cite news|url=http://www.swr.de/nachrichten/-/id=396/nid=396/did=7030978/166vg7v/index.htm|title=Zentralrat der Juden kritisiert Seehofer: Debatte ist scheinheilig und hysterisch|website=Südwestrundfunk|language=de|access-date=21 October 2010|quote=Wir fühlen uns dem christlichen Menschenbild verbunden, das ist das, was uns ausmacht. Wer das nicht akzeptiert, der ist bei uns fehl am Platz}}{{Mirin girêdan|date=June 2016}}</ref> Wê berdewam got ku divê koçber yeka çand û nirxên Almanya bicivînin û pêk bînin. Vê yekê li ser asta koçberiyê, bandora wê li Elmanyayê û asta ku koçberên misilman di civaka alman de yek kirine de nîqaşek geş di hundurê Elmanyayê <ref>{{Cite news|url=https://www.bbc.co.uk/news/world-europe-11532699|title=Germany's charged immigration debate|date=17 October 2010|website=BBC News|archive-url=https://web.archive.org/web/20101014045042/http://www.bbc.co.uk/news/world-europe-11532699|archive-date=14 October 2010}}</ref> zêde kiriye. |
|||
==== Siyaseta penaber û koçberiyê ==== |
|||
[[Wêne:Pedro_Sánchez_y_Angela_Merkel_05.jpg|thumb| Serokwezîrê Spanyayê Sánchez û Kancela Merkel di civînek derbarê koçberiya [[Endulus (herêm)|Andalusia]], [[Spanya]] di sala 2018 de civînek kirin ]] |
|||
Di dawiya Tebax 2015 de, Kancellor Merkel ragihand ku dê Almanya jî serlêdanên penaberiyê ji penaberên Sûrî bike ger heke ew ji hêla welatên din ên Yekîtiya Ewropî ve hatibin Almanya. <ref name="auto">{{Cite news|url=https://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/europe/germany/11821822/Germany-drops-EU-rules-to-allow-in-Syrian-refugees.html|title=Germany drops EU rules to allow in Syrian refugees|last=Holehouse|first=Matthew|last2=Huggler|first2=Justin|date=24 August 2015|website=The Telegraph|access-date=16 June 2017|last3=Vogt|first3=Andrea}}</ref> Wê salê, nêzî 1,1 mîlyon penaberî derbasî Almanya bûn. |
|||
Di 1ê Tîrmeha 2018an de, Wezîrê Navxwe yê Alman Horst Seehofer pêşkêşî îstifa kir, piştî redkirina peymana koçberiyê ya Yekîtiya Kancela Angela Merkel. <ref>{{Cite web|url=https://www.aljazeera.com/news/2018/07/merkel-coalition-crisis-seehofer-offers-quit-migration-180702052457364.html|title=Merkel coalition crisis: Seehofer offers to quit over migration|website=www.aljazeera.com|access-date=12 July 2018}}</ref> <ref>{{Cite news|url=https://www.bbc.co.uk/news/world-europe-44674945|title=Merkel ally offers to quit over migrants|date=2 July 2018|website=BBC News|publisher=|via=www.bbc.com|access-date=12 July 2018}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://www.theguardian.com/world/2018/jul/01/merkel-fights-to-save-coalition-from-division-over-migration|title=Merkel and Seehofer make last-ditch bid for migration compromise|last=Oltermann|first=Philip|last2=Chrisafis|first2=Angelique|date=2 July 2018|website=the Guardian|access-date=12 July 2018|last3=Connolly|first3=Kate}}</ref> Ew paşê pişti vê gotinê vegeriya. |
|||
=== Siyaseta derve === |
|||
[[Wêne:Angela_Merkel_and_Mauricio_Macri_03.jpg|çep|thumb| Merkel di Casa Rosada, [[Buenos Aires]], 2017 de bi Serokwezîrê Arjantînê Mauricio Macri re civiya. ]] |
|||
Siyaseta derve ya Angela Merkel li ser bihêzkirina hevkariya Ewropî û peymanên bazirganiya navdewletî ye. Merkel di serîhildana xwe de wek Kancelor, bi berfirehî wekî rêberê ''deşto'' yê [[Yekîtiya Ewropayê|Yekîtiya Ewropî]] tê binav kirin. |
|||
Yek ji pêşengên Merkel xurtkirina têkiliyên aborî yên transatlantîk bû. Wê di 30ê Avrêl 2007 de li Qesra Spî peymana ji bo Civata Aborî ya Transatlantîkî îmze kir. <ref>{{Cite web|url=http://ec.europa.eu/enterprise/policies/international/files/tec_framework_en.pdf|title=Enterprise policies|publisher=[[European Council]]|access-date=11 September 2012}}</ref> Merkel têkiliyên baş bi serokên Dewletên Yekbûyî [[George W. Bush]], û [[Barack Obama|Barack Obama re xweş kir]] . <ref>{{Cite news|url=https://www.independent.co.uk/news/world/americas/germany-us-president-donald-trump-honour-trade-agreements-rough-ride-eu-sigmar-gabriel-a7541676.html|title=Germany has 'given up' on Donald Trump acting like a President|date=23 January 2017}}</ref> Obama di sala 2016-an de serokatiya xwe wekî serokkomarê herî nêzê "qada navneteweyî" pênase kir. <ref name="thelocal2016">{{Cite web|url=http://www.thelocal.de/20161115/obama-merkel-was-my-closest-ally|title=Obama: Merkel was my closest ally|date=15 November 2016|website=The Local}}</ref> |
|||
Di 25 Septemberlon 2007, Merkel di 14-ê Dalai Lama de ji bo "danûstandinên taybet û ne fermî" li Kancelery li Berlînê di nav protestoyên ji Chinaînê re hat ba hev. Chinaîn pişti danûstandinên cuda bi rayedarên Alman re betal kir, di nav de danûstandinên bi Wezîrê Dadê Brigitte Zypries . <ref>{{Cite news|url=http://euronews.net/index.php?page=info&article=444371&lng=1|title=Merkel meets with the Dalai Lama|website=[[Euronews]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20090112023921/http://euronews.net/index.php?page=info&article=444371&lng=1|archive-date=12 January 2009|access-date=2 March 2010}}</ref> |
|||
[[Wêne:Meeting_with_Federal_Chancellor_of_Germany_Angela_Merkel1.jpg|rast|thumb| Merkel bi Serokê Rûsî [[Vladîmîr Putîn|Vladimir Putin re]] li Sochi, Rûsya, Gulan 2017 ]] |
|||
Di 2006-an de, Merkel dilgiraniya xwe li ser bandora enerjiya rûsî anî ziman, lê wê piçûktirîn piştgirî ji yên din re li Berlînê wergirt. <ref>{{Cite news|url=http://www.csmonitor.com/World/2008/0306/p06s01-wogn.html|title=Dependence on Russian gas worries some – but not all – European countries|date=6 March 2008|website=[[The Christian Science Monitor]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20111108015002/http://www.csmonitor.com/World/2008/0306/p06s01-wogn.html|archive-date=8 November 2011|access-date=23 August 2011}}</ref> |
|||
Merkel favorî Peymana Komeleyê di navbera [[Ûkrayna|Ukrayna]] û [[Yekîtiya Ewropayê|Yekîtiya Ewropî de dike]] ; lê di Decemberile 2012 de diyar kir ku pêkanîna wê bi reformên li Ukrainekraynayê ve girêdayî ye. <ref>{{Cite news|url=http://www.kyivpost.com/content/politics/klitschko-ukraines-eu-prospects-depend-on-new-parliament-317148.html|title=Klitschko, Merkel discuss prospects for signing EU-Ukraine association agreement|date=5 December 2012|website=[[Kyiv Post]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20121205070507/http://www.kyivpost.com/content/politics/klitschko-ukraines-eu-prospects-depend-on-new-parliament-317148.html|archive-date=5 December 2012}}</ref> |
|||
[[Wêne:01-Besuch_von_US-Präsident_Obama_2016_in_Deutschland_-_Hannover_-_Pressekonferenz_32.JPG|çep|thumb| Merkel bi [[Barack Obama|Barack Obama re]] li Hannover, Almanya, Avrêl 2016 ]] |
|||
Ji ber giringiya [[Çîn|ofînê]] ji aboriya Alman re, heya sala 2014 Merkel ji sala 2005-an û vir ve serokatiya heft şandên bazirganî ji Chinaînê re kiribû. Di heman salê de, di Adarê de, Serokwezîrê Chinaînê Xi Jinping çû Almanya. <ref name="MerkelChina">{{Cite news|url=http://www.heraldglobe.com/index.php/sid/223540035/scat/9d7afd9766a94f28/ht/Angela-Merkel-sets-off-for-China-to-forge-new-economic-ties|title=Angela Merkel sets off for China to forge new economic ties|website=Herald Globe|archive-url=https://web.archive.org/web/20140714165257/http://www.heraldglobe.com/index.php/sid/223540035/scat/9d7afd9766a94f28/ht/Angela-Merkel-sets-off-for-China-to-forge-new-economic-ties|archive-date=14 July 2014|access-date=5 July 2014}}</ref> |
|||
In 2015, with the absence of Stephen Harper, Merkel became the only leader to have attended every G20 meeting since the very first in 2008, having been present at a record thirteen summits as of 2018. She hosted the twelfth meeting at the 2017 G20 Hamburg summit.<ref name="G20Announcement">{{Cite news|url=http://www.abendblatt.de/politik/article208177485/G20-Gipfel-in-Hamburg-Merkel-nennt-erstmals-Themen.html|title=G20-Gipfel in Hamburg: Merkel nennt erstmals Themen|website=Hamburger Abendblatt|access-date=12 September 2016}}</ref> |
|||
Di hezîrana 2017 de, Merkel pêşnûmaya cezayên nû yên Amerîka li dijî [[Rûsya|Rusya]] rexne kir ku projeyên enerjiyê EU-Rusya, di nav de boriya gazê Nord Stream 2 jî, dike armanc. <ref>"[http://www.dw.com/en/germanys-angela-merkel-slams-planned-us-sanctions-on-russia/a-39276878 Germany's Angela Merkel slams planned U.S. sanctions on Russia]". [[Deutsche Welle]]. 16 June 2017.</ref> |
|||
Di Hezîrana 2018 de, Merkel got ku "ji bo dravdana piştî şer-ê- xerîbî ya elmanên ji welatên navendî û rojhilata Ewropayê" tune bû. <ref>{{Cite news|url=http://www.radio.cz/en/section/curraffrs/merkel-calls-sudeten-german-expulsion-immoral-drawing-czech-ire|title=Merkel calls Sudeten German expulsion "immoral", drawing Czech ire|date=21 June 2018|website=Czech Radio}}</ref> |
|||
=== Krîza Eurozone === |
|||
[[Wêne:Flickr_-_europeanpeoplesparty_-_EPP_Summit_19_June_2008_(19).jpg|thumb| Merkel, Serokwezîrê Polonî Donald Tusk û Serokwezîrê [[Silvio Berlusconi|Italiantalî Silvio Berlusconi]], 2008 ]] |
|||
[[Wêne:Angela_Merkel_(9307201890).jpg|thumb| Angela Merkel li kongra 2012 ya Partiya Gelan a Ewropî (EPP) ]] |
|||
Di dema krîza aborî ya 2007-2008, hikûmeta elman li ku hevkarbîn ji bo gavavêtina mortgage şîrketa hîpo Real Estate bi qîm, ku li 6 ê cotmehê de li hev hat, bi diravxaneyên German ji bo beşdarkirina € 30 milyar û Bundesbankê € 20 milyar ji bo krediyê xet. <ref>{{Cite news|url=https://www.bloomberg.com/apps/news?pid=newsarchive&sid=amxJTktF7JMs|title=Hypo Real Gets EU50 Billion Government-Led Bailout|last=Parkin|first=Brian|last2=Suess, Oliver|date=6 October 2008|website=[[Bloomberg L.P.|Bloomberg]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20121022213102/http://www.bloomberg.com/apps/news?pid=newsarchive&sid=amxJTktF7JMs|archive-date=22 October 2012|access-date=6 October 2008}}</ref> |
|||
4-ê Octoberirî 2008, li dû biryara Hikûmeta Irishrlandî ya ji bo misogerkirina hemî depo di hesabên şexsî yên hilavêjî de, bizavek ku ew bi tundî rexne kir, <ref>{{Cite news|url=https://www.nytimes.com/2008/10/05/business/worldbusiness/05iht-hypo.4.16708030.html|title=Germany guarantees all private bank accounts|last=Dougherty, Carter|website=Forbes|archive-url=https://web.archive.org/web/20140423001915/http://www.nytimes.com/2008/10/05/business/worldbusiness/05iht-hypo.4.16708030.html|archive-date=23 April 2014|access-date=6 October 2008}}</ref> Merkel got tu plan tune ku Hikûmeta Alman heman kar bike. Dotira rojê, Angela Merkel diyar kir ku dê hikûmet dê depoyên hesabê yên savar bide, piştî hemûyan. <ref>{{Cite news|url=https://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2008/10/05/AR2008100500816.html|title=Germany to guarantee Private Bank Accounts|last=Whitlock|first=Craig|date=6 October 2008|website=[[The Washington Post]]|access-date=6 October 2008}}</ref> Lêbelê, du roj şûnda, di 6-ê Octoberirî 2008-an de, derket holê ku soz tenê tevgereke siyasî ye ku pişta xwe bi zagonê nade. Hikûmetên din ên Ewropî di dawiyê de an ew sînor zêde kirin an jî soz dan ku dê bi tevahî were tomar kirin. <ref name="bbc">{{Cite news|url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/business/7654182.stm|title=Bank uncertainty hits UK shares|date=6 October 2008|website=BBC News|archive-url=https://web.archive.org/web/20081007064831/http://news.bbc.co.uk/1/hi/business/7654182.stm|archive-date=7 October 2008|access-date=6 October 2008}}</ref> |
|||
=== Mesrefên civakî === |
|||
Li [[Forûma Aborî ya Cihanê|Foruma Aborî]] ya [[Forûma Aborî ya Cihanê|Cîhanî ya]] li Davosê, 2013, wê got ku Ewropa bi tenê% 7-ê nifûsa cîhanî heye û tenê 25% ji GDP ya cîhanî hilberand, lê ew nêzî% 50 ji lêçûnên civakî yên cîhanî pêk tîne. Wê wiha berdewam kir ku Ewrûpa tenê bi nûbûnbûn û xwe pîvandina li dijî çêtirîn dikare bextewariya xwe bidomîne. <ref>{{Cite web|url=http://www.bundesregierung.de/ContentArchiv/DE/Archiv17/Reden/2013/01/2013-01-24-merkel-davos.html|title=Bundesregierung | Rede von Bundeskanzlerin Merkel beim Jahrestreffen 2013 des World Economic Forum|date=24 January 2013|publisher=Bundesregierung.de|language=de|access-date=24 February 2016}}</ref> Ji hingê ve, ev berhevok di axaftinên sereke de bûye hêmanek sereke. <ref>Among others, in her speech on the occasion of her honorary doctoral degree at the [[University of Szeged]] in Hungary, see http://www.bundesregierung.de/Content/DE/Rede/2015/02/2015-02-02-merkel-budapest.html.</ref> Pressapemeniya darayî ya navneteweyî bi berfirehî li ser tezê xwe şîrove kiriye, digel ''The Economist'' dibêje: |
|||
Ger dîtina Merkel pragmatîk e, wusa jî pilana wê ji bo pêkanîna wê heye. Ew dikare li ser kaxezek A4 li ser sê statîstîk, çend nexşe û hin rastiyan were birrîn. Hêjmarên sê% 7%, 25% û 50% in. Xanim Merkel tu carî dev ji gotina xwe bernade ku Ewrûpa xwediyê% 7-ê nifûsa cîhanî, 25% ji GDP û 50% lêçûnên civakî ye. Ger herêm bi pêşbaziya bi welatên nûve re bextewar be, wê nikaribe bi vî rengî beredayî bidomîne. |
|||
=== Rewşa navneteweyî === |
|||
[[Wêne:Poroschenko_Merkel_and_Biden_Security_Conference_February_2015.jpg|thumb| Merkel digel Petro Poroshenko û Joe Biden, 7ê Sibata 2015an ]] |
|||
Merkel di serîhildana xwe de wek Kancelor, bi berfirehî wekî rêberê ''deşto'' yê [[Yekîtiya Ewropayê|Yekîtiya Ewropî]] tê binav kirin. Merkel du caran navê duyemîn kesê herî bi hêz ê cîhanê ye ku li pey [[Vladîmîr Putîn|Vladimir Putin]] ji hêla kovara ''[[Forbes]]'' ve, jina herî bilind a ku heya niha hatî bidest xistin. <ref>{{Cite news|url=http://www.foreignpolicyjournal.com/2013/09/16/all-eyes-on-berlin/|title=All Eyes on Berlin|last=Balasubramanyam|first=Ranjitha|date=16 September 2013|website=Foreign Policy Journal|access-date=23 September 2013}}</ref> <ref>{{Cite news|url=http://www.thefiscaltimes.com/Articles/2013/09/22/Mama-Merkel-May-Win-Germany-Not-Eurozone|title="Mama" Merkel May Win Germany, But Not the Euro Zone|last=Francis|first=David|date=22 September 2013|website=[[The Fiscal Times]]|access-date=22 September 2013}}</ref> <ref>{{Cite news|url=http://www.psychologytoday.com/blog/the-career-within-you/201207/what-personality-type-is-angela-merkel|title=What Personality Type is Angela Merkel?|last=Wagele|first=Elizabeth|authorlink=Elizabeth Wagele|date=16 July 2012|website=[[Psychology Today]]|access-date=23 September 2013}}</ref> <ref>{{Cite news|url=https://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/europe/germany/8720698/Angela-Merkel-worlds-most-powerful-woman.html|title=Angela Merkel 'world's most powerful woman'|date=24 August 2011|website=The Daily Telegraph|location=London}}</ref> <ref>{{Cite news|url=https://www.forbes.com/profile/angela-merkel/|title=Profile Angela Merkel|date=18 April 2012|website=Forbes|access-date=11 September 2012}}</ref> Li ser 26 Adar 2014 de, Merkel dirêjtirîn-xizmeta helbjartinên bû serokê hikûmetê di [[Yekîtiya Ewropayê]] . Di December 2015, Merkel wek kovara ''Time'' ya bi navê bû Person of the Year, bi cover ya kovara îlan wê bibe " Serokwezîra of the World Azad ". <ref>{{Cite news|url=http://time.com/time-person-of-the-year-2015-angela-merkel-choice/|title=Why Angela Merkel is TIME's Person of the Year|last=Gibbs|first=Nancy|date=9 December 2015|access-date=9 December 2015}}</ref> Di 2018 de, Merkel ji ''bo Forbes-ê'' ji bo reklama çaremîn caran li ''jorê'' jina herî bihêz bû . <ref>{{Cite news|url=https://www.forbes.com/profile/angela-merkel/|title=Angela Merkel|website=Forbes|access-date=5 December 2018}}</ref> Piştî hilbijartina [[Donald Trump]] a serokatiya Dewletên Yekbûyî di 2016ile 2016 de, Merkel ji hêla ''[[The New York Times|The New York Times ve]]'' wekî "Parastina Dawîn ya Lîberal" hate binav kirin. <ref>{{Cite web|url=https://www.nytimes.com/2016/11/13/world/europe/germany-merkel-trump-election.html|title=As Obama Exits World Stage, Angela Merkel May Be the Liberal West's Last Defender|last=Smale|first=Alison|last2=Erlanger|first2=Steven|date=12 November 2016|website=The New York Times}}</ref> Ji sala 2016-an vir ve ew ji hêla hin şîrovekaran ve wekî " serokê cîhana azad " tê binav kirin. <ref name=":6">{{Cite web|url=https://nordic.businessinsider.com/merkel-is-stepping-back-experts-warn-the-coming-storm-is-powerful-2018-10/|title=German Chancellor Angela Merkel, the newly christened 'leader of the free world' is preparing to step back from politics — and experts say 'the coming storm is ... quite powerful'|date=29 October 2018|website=nordic.businessinsider.com|access-date=30 December 2018}}</ref> <ref name=":7">{{Cite news|url=https://edition.cnn.com/2018/10/29/europe/merkel-career-intl/index.html|title=For years, Angela Merkel saw off all challengers. Now, she's preparing to step aside|last=Clarke|first=Hilary|date=30 October 2018|website=CNN|access-date=30 December 2018}}</ref> <ref name=":8">{{Cite web|url=https://apnews.com/5a61606ff1f84923b0ebed4015f62550|title=Merkel won't seek a 5th term as German chancellor|last=Moulson|first=Geir|last2=Rising|first2=David|date=29 October 2018|website=AP NEWS|access-date=30 December 2018}}</ref> <ref>{{Cite news|url=https://www.nytimes.com/2016/11/13/world/europe/germany-merkel-trump-election.html|title=As Obama Exits World Stage, Angela Merkel May Be the Liberal West's Last Defender|last=Smale|first=Alison|last2=Erlanger|first2=Steven|date=2016-11-12|website=The New York Times|language=en-US|issn=0362-4331|access-date=2019-07-18}}</ref> Wezîrê Karên Derve yê Dewletên Yekbûyî yên Emerîkayê [[Hillary Clinton]] di sala 2017 de Merkel wekî "rêberê herî girîng di cîhana azad" de destnîşan kir, <ref>{{Cite web|url=https://www.huffingtonpost.com/entry/hillary-clinton-angela-merkel_us_59c7c12ce4b0cdc77331ddff|title=Clinton Says Angela Merkel Is The Most Important Leader In The Free World|last=Ali|first=Yashar|date=24 September 2017|publisher=|via=Huff Post}}</ref> Ew niha serekê giregirê G7 yê ye. ''Atlantîk'' wê di sala 2019 de wekî "siyasetmedarê zindî ya serfiraz a cîhanê, li ser bingeha hem destkeft û hem jî dirêjtirîn" pênase kir. <ref>{{Cite web|url=https://www.theatlantic.com/ideas/archive/2019/05/how-angela-merkel-keeps-power-mans-world/589675/|title=The Merkel Model|last=Marton|first=Kati|date=19 May 2019|website=The Atlantic}}</ref> Ew di lêkolînek 2018 de hate dîtin ku rêberê herî girîng a cîhanê di warê navneteweyî de be. <ref name="auto1">{{Cite web|url=https://www.dw.com/en/world-prefers-angela-merkel-to-donald-trump-pew-study/a-45722124|title=World prefers Angela Merkel to Donald Trump: Pew study|last=|first=|date=2 October 2018|website=[[Deutsche Welle]]}}</ref> Wê di sala 2019 de wekî axaftvanek [[zanîngeha Harvardê]] hate binavkirin; Serokê Zanîngeha Harvard Larry Bacow ew wekî "yek ji dewletên herî berbiçav û berbiçav ên bandor ên dema me" destnîşan kir. <ref>{{Cite web|url=https://news.harvard.edu/gazette/story/2018/12/angela-merkel-named-harvard-commencement-speaker/|title=Angela Merkel named Harvard Commencement speaker|date=7 December 2018|publisher=}}</ref> Nêrîn, hem li hundur hem jî li derve timûtim û rexne lê belê, nemaze ji polîtîkayên wê koçber û helwesta wê ya li hember beşdariyên NATO. <ref name="PoliticoMerkelEU">{{Cite web|url=https://www.politico.eu/article/germany-broke-the-eu-migration-crisis-refugees/|title=How Merkel broke the EU: Far from being Europe's savior, the German chancellor is gradually, if unwittingly, destroying it.|last=Karnitschnig|first=Matthew|website=Politico|publisher=Politico|archive-url=https://web.archive.org/web/20190920082933/https://www.politico.eu/article/germany-broke-the-eu-migration-crisis-refugees/|archive-date=20 September 2019|access-date=20 September 2019}}</ref> <ref name="IrishTimesMerkel">{{Cite web|url=https://www.irishtimes.com/news/world/europe/merkel-faces-tide-of-criticism-as-asylum-scandal-overruns-germany-1.3518383|title=Merkel faces tide of criticism as asylum scandal overruns Germany|last=Scally|first=Derek|website=The Irish Times|publisher=The Irish Times|archive-url=https://web.archive.org/web/20191022015511/https://www.irishtimes.com/news/world/europe/merkel-faces-tide-of-criticism-as-asylum-scandal-overruns-germany-1.3518383|archive-date=22 October 2019|access-date=20 September 2019}}</ref> <ref name="WashTimesMerkel">{{Cite web|url=https://www.washingtontimes.com/news/2019/may/12/angela-merkels-anti-nato-legacy/|title=Merkel's anti-NATO legacy|last=Babbin|first=Jed|website=The Washington Times|publisher=The Washington Times|access-date=20 September 2019}}</ref> <ref name="ConversationMerkel">{{Cite web|url=http://theconversation.com/we-asked-germans-what-they-really-felt-after-angela-merkel-opened-the-borders-to-refugees-in-2015-103634|title=We asked Germans what they really felt after Angela Merkel opened the borders to refugees in 2015|last=Keogh|first=Bryan|website=The Conversation|publisher=The Conversation|archive-url=https://web.archive.org/web/20190920082934/http://theconversation.com/we-asked-germans-what-they-really-felt-after-angela-merkel-opened-the-borders-to-refugees-in-2015-103634|archive-date=20 September 2019|access-date=20 September 2019}}</ref> <ref name="DTMerkelEU">{{Cite news|url=https://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/europe/germany/angela-merkel/12193876/Angela-Merkels-historic-error-on-immigration.html|title=Angela Merkel's historic error on immigration|last=View|first=Telegraph|date=15 March 2016|website=The Daily Telegraph|access-date=20 September 2019}}</ref> |
|||
[[Kategorî:Siyasetmedarê CDU]] |
[[Kategorî:Siyasetmedarê CDU]] |
||
[[Kategorî:Serokwezîrên Almanyayê]] |
[[Kategorî:Serokwezîrên Almanyayê]] |
||
[[Kategorî:Mirovên zindî]] |
|||
[[Kategorî:Jidayîkbûn 1954]] |
[[Kategorî:Jidayîkbûn 1954]] |
||
[[Kategorî:Kesên ji Hamburgê]] |
|||
[[Kategorî:Siyasetmedarên Almanyayê]] |
|||
[[Kategorî:Serok]] |
|||
Guhartoya 12:00, 15 adar 2020
Şablon:Infobox Karmendê dewletê Angela Merkel Barbara ( /ˈmɜːrkəl, ˈmɛərkəl/, Almanî: [aŋˈɡeːla doʁoˈteːa ˈmɛʁkl̩] ; [a] né e Kasner ; di 17 Tîrmeh 1954 de) siyasetmedarek Alman ji sala 2005-an ve serokatiya Almanya dike . Wê ji 2000-an 2018-an wek serokê serekî- Yekîtiya Demokratên Xiristiyan (CDU) xebitî. [9] Merkel bi berfirehî wekî seroka derewîn a Yekîtiya Ewropî, [10] jina herî bi hêz a cîhanê, [11] û ji hêla hin şîrovekaran ve wekî "serokê cîhana azad " tê binav kirin. [12]
Merkel li dayik bû Hamburg li Ased ji Almanyaya Rojava û ji bo koçî Almanya ya Rojhilat wek pêçekek dema ku bavê wê, a Lutheran clergyman, a miqûf li qebûl Perleberg . Wê di 1986-an de doktorek li kîmya quantum wergirt û heta sala 1989-ê wekî zanistê lêkolînê xebitî. Merkel pişti serhildanên sala 1989, ket nav siyasetê û bi kurtî wek cîgirê berdevkê yekem hikûmeta demokratî hilbijartî ya Almaniya Rojhilat ku bi serokatiya Lothar de Maizière di 1990 de hate hilbijartin bû. Li dû hevgirtina Alman di 1990 de, Merkel ji bo Mecklenburg-Vorpommern ji bo Bundestag hate hilbijartin, û ji hingê ve ji nû ve hilbijartî ye. Wek ku protégée ji Serokwezîra Helmut Kohl, Merkel wek ku hate kifş kirin Wezîra Federal ya ji bo Jinan û Ciwanan li Kohl ya hikûmetê di sala 1991 de, û bû wezîrê Federal ji bo Hawîr, Nature parastinê û Ewlekarîya Nukleer di sala 1994 de. Piştî ku partiya wê di 1998 de hilbijartina federal winda kir, Merkel wek sekreterê giştî yê CDU hate hilbijartin berî ku bibe serokê yekemîn jin yê partiyê du sal şûnda di encama skandala bexşînê de ku Wolfgang Schäuble hilweşand.
Piştî hilbijartinên federal 2005, Merkel wek seroka koalîsyona mezin a ku ji CDU, partiya xwişka wê ya Bavarîyê, Yekîtiya Civakî ya Xiristiyan (CSU) û Partiya Sosyaldemokratî ya Almanya (SPD) pêk tê, wek yekem jin bû serokwezîr. Di hilbijartinên federal ên 2009-an de, CDU mezintirîn dengan wergirt, û Merkel karîbû bi Partîya Demokrat a Azad (FDP) re hikûmetek hevpeymaniyê ava bike. [13] Di hilbijartina federal a 2013-an de, CDU-a Merkel bi 41,5% ê dengan serketinek xalî kir û bi SPD re hevpeymanek mezin a duyemîn ava kir, piştî ku FDP hemî nûnera xwe di Bundestag de winda kir. [14] Piştî hilbijartina federal a 2017, CDU dîsa partiya herî mezin bû; wê di 14-ê Adara 2018-an de ji bo termê xwe yê çaremîn hate hilbijartin. [15]
Di sala 2007 de, Merkel bû serokê Encumena Ewropî û di danûstandina Peymana Lîzbonê û Daxuyaniya Berlînê de rolek esasî lîst. Yek ji pêşengên domdar ên Merkel, xurtkirina têkiliyên aborî yên transatlantîk e. Merkel di birêvebirina krîza darayî di asta Ewropî û navneteweyî de rolek girîng lîst, û jê re wekî "biryarder" hat binav kirin. Di siyaseta navxwe de, reforma lênihêrîna tenduristî, pirsgirêkên di derbarê pêşveçûna enerjiya pêşerojê de û herî dawî nêzîkatiya hikûmeta wê ya ji bo domandina qeyrana koçberan di dema kovara wî de pirsgirêkên girîng in. [16] Ew ji sala 2014-an de, û berê jî ji 2011-an heya 2012-an, wek serokê serekî G7 re xizmet kiriye. Di 2014 de wê herî dirêj-xizmeta helbjartinên bû serokê hikûmetê di Yekîtiya Ewropayê . Di Cotmeha 2018 de, Merkel ragihand ku ew ê li kongreya partiyê di inileya 2018 de û wekî serokatiyê di 2021- ê de wek serokê CDU-yê digerin. [17]
Merkel di sala 1954-an de Angela Dorothea Kasner, li bajarê Hamburg, Almanya Rojavayê, keça Horst Kasner (1926–2011; né Kaźmierczak), [18] [19] pastorek Lutheran û cîhek Berlînê, û jina wî Herlind (1928 -2019; Pekgul, Jentzsch), ji dayik li Danzig (niha Gdańsk, Poland), mamosteyê English û Latînî . Wê du xwişk û birayên piçûk hene, Marcus Kasner, fîzîknasek, û Irene Kasner, terapîstek dagîrker. Di zaroktî û ciwantiya xwe de, Merkel di nav pezên xwe de bi navneda "Kasi", ku ji paşnavê wê Kasner ve hatî, tête nasîn. [20]
Merkel bi zmanê Alman û Polonî ye. Bapîrê wê yê bav, Ludwik Kasner, polîsekî Alman ê etnîkî ya Polonyayê bû, ku di destpêka sedsala 20-an de beşdarî têkoşîna Polonya ji bo serxwebûnê bû. [21] Ew bi zewacê Merkel re, Margarethe, almanek ji Berlînê re zewicî, û koçî gundê xwe yê li devera ku ew di polîs de kar dikir kir. Di 1930 de, wan navê polonî Kaźmierczak da Kasner. [22] [23] [24] [25] Bapîrên dayika Merkel siyasetmedarê Danzig Willi Jentzsch, û Gertrud Alma née Drange, keçek karmendê bajarê Elbing (nuha Elbląg, Polonya) Emil Drange bûn . Ji nîvê salên 1990-an, Merkel gelek caran mîrateya xwe ya Polonî vegot û gelek caran xwe wekî çaryeka Polonî binav kir, lê kokên wê yên polonî wekî encama bîyografiyayek 2013-an çêtir nas kirin. [26]
Dîn di koçberiya malbata Kasner de ji Almanya Rojavayê berbi Almanya Rojhilat rolek sereke lîst. [27] Bavê kalê Merkel bi eslê xwe katolîk bû lê tevahiya malbatê di zaroktiya bavê xwe de ji Lûtheranîzmê veguherand, [23] ku paşê li Heidelberg û Hamburg teolojiya Lutheran xwend. Di sala 1954-an de, dema ku Angela tenê sê meh bû, bavê wê pêşwaziyê li dêrê li Quitzow (çaryeka Perleberg li Brandenburg), ku wê demê li Elmanyaya Rojhilat bû . Malbat ji Templîn veguheztin û Merkel li xaniyê 90 kilometres (56 mi) bakûrê rojhilata Berlînê . [28]
Di sala 1968 de, Merkel beşdarî Tevgera Jina Azad a Almanyayê (FDJ), tevgera fermî ya ciwanên komunîst, ku ji hêla Partiya Yekîtiya Sosyalîst a Marksîst-Lenînîst a Alman ve tê piştgirî kirin, bû . [29] [30] [31] Endamîn bi navgînî dilxwaz bû, lê yên ku beşdar nebûn zehmete ku ezmûna xwendina bilind bistîne. [32] Wê beşdarê merasîma damezrandina laîk a temenê Jugendweihe nebû, lêbelê, ku li Almanya Rojhilat hevpar bû. Di şûna wê de, wê piştrast bû . [33] Di vê demê de, wê beşdarî çend qursên mecbûrî yên li ser Marksîzmê-Lenînîzmê bû û bi notên xwe tenê "bes" tê hesibandin. [34] Merkel paşê got ku "Jiyana di GDR-ê carinan bi rengek diyarkirî hema hema xweş bû, ji ber ku hin tiştên ku yek bi hêsanî nikarîbûn bandor bike bû." [35]
Perwerde û kariyera zanistî
Merkel li Zanîngeha Karl Marx, Leipzig hate perwerdekirin, li wir ji 1973 heta 1978 fîzîkî xwend. [28] Dema ku xwendekar bû, ew beşdarî avakirina hilweşîna Moritzbastei bû, xwendekarek projeyê dest pê kir ku ji bo avakirina klûbek xwe û avahiya betlaneyê li kampusê. Annsiyasetek wiha di GDR-ê ya wê heyamê de bêhempa bû, û di destpêkê de ji hêla Zanîngehê ve hat berxwedan; Lêbelê, bi piştgirtina serkirdayetiya herêmî ya partiya SED, destûr da ku projeyê bidomîne. [36] Li dibistanê, wê fêr bû ku bi hûrgilî bi rûsî biaxive, û xelatên ji bo jêhatîbûna xwe di rûsî û matematîkê de hate xelat kirin. [37]
Di dawiya xwendina xwe de, Merkel li dibistanek endezyariyê di warê profesyonelê de digeriya. Wekî şertek ji bo peydakirina kar, Merkel hate gotin ku ew hewce dike ku ew razî bike ku li ser hevkarên xwe rapor bike ji efserên Wezareta Ewlekariya Dewlet (Stasi) . Merkel red kir, bi lêborînê bikar anî ku ew nekare nehênî baş biparêze da ku bibe spyarek bibandor. [38]
Merkel ji 1978 heta 1990 li Enstîtuya Navendî ya ji bo Kîmya Fîzîkî ya Akademiya Zanistî li Berlîn-Adlershof xebitî û xwend. Destpêkê ew û mêrê xwe li Mîttê hilweşiyan. [39] Li Akademiya Zanistî, ew bû endamê sekreteriya wê FDJ. Li gorî hevalbendên wêya berê, wê vekirî ji Marksîzmê wekî sekreter ji bo "Agîtkirin û Propagandayê" propaxand. Lêbelê, Merkel ev îdîa red kir û diyar kir ku ew sekreterê çandê bû, ku çalakiyên mîna wergirtina bilêtên şanoyê û rêxistina danûstandinan bi serdana nivîskarên Soviyetê. [40] Wê diyar kir: "Ez tenê dikarim li bîranîna xwe bisekînim, heke tiştek cûda be, ez dikarim bi wê re bijîm."
Piştî ku di 1986-an de xelata doktorayê ( Dr. rer. Nat. ) Ji bo teza xwe li ser kîmiya quantum di 1986 de, [41] ew wek lêkolîner xebitî û çend kaxez çap kirin. [42] Di sala 1986-an de, ew karîbû bi azadî derbasî Almaniya Rojavayê bibe ku beşdarî kongreyê bibe; wê di Donetsk de, li Komara Sosyalîst a Sovyet a Ukraynayê jî beşdarî kursek zimanek pir-hefte bû . [43]
Kariyera siyasî ya destpêkê
Hilweşîna Dîwarê Berlînê di Mijdara 1989 de ji bo karîyera siyasî ya Merkel katalîzator bû. Her çend wê şevê dîwêr lê neçû beşdarî pîrozbahiyên girseyê bû, mehek şûnda Merkel tevlî tevgera demokrasiyê ya geş dibe, tevlî partiya nû Awareseriya Demokratîk dibe . Li dû hilbijartina yekem (û tenê) pir partî ya li Almanya Rojhilat, ew bû cîgirê berdevkê hikûmeta nû ya kargêriyê ya yekîtiya pêşîn di bin Lothar de Maizière . [44] Merkel de Maiziere bi têkiliyên xwe yên bi rojnamegeran re, ku rola serokê partiyê, Wolfgang Schnur, wek "hevkariyek nehfî" yê digel karûbarên ewlekariya welatparêziyê de, pirsîn. [38] [45] Di Nîsana 1990 de, Awakariya Demokrat bi Yekîtiya Xiristiyaniya Demokrat a Almaniya Rojhilat re têkildar bû, ku piştî hevalbendiya xwe bi hevpişka xwe ya rojava re têkildar bû.
Di hilbijartina Federalî ya Almanya ya 1990-an de, ya yekem ku piştî hevgirtinê pêk tê, Merkel bi serfirazî sekinî hilbijartina Bundestag a hilbijartina parlamanî ya Stralsund. <span typeof="mw:Entity" id="mw9w"> </span> - Nordvorpommern <span typeof="mw:Entity" id="mw-A"> </span> - Rügen li bakurê Mecklenburg-Vorpommern . [46] Wê di vê hilbijartinê de ji nû ve hilbijartin (ji nû ve nav kirin, bi navgînên piçûktirîn vekirî, Vorpommern-Rügen - Vorpommern-Greifswald I di 2003-an de) dîsa di hilbijartinê de serketî bû. Hema bêguman piştî ketina wê parlamentoyê, Merkel ji hêla Kancelor Helmut Kohl ve hate wezîfedarkirin ku di kabîneya federal de wek wezîr jinê û ciwanan kar bike . [10] [47] Di sala 1994-an de, ew hat wezîfedarkirin Wezîrê Jîngeh û Ewlehiya Navokî, ku berteka wê ya sîyasî pirtir da û platformek ku wê kariyera xweya kesane ya sîyasî ava bike. Wekî ku yek ji parêzgerên Kohl û wezîrê kabîneya wî ya piçûk, ew gelek caran ji hêla Kohl ve wekî " mein Mädchen " ("keça min") tête hesibandin. [48]
Rêberê dijberiyê
Piştî ku desthilatdariya Kohl di hilbijartina 1998 de têk çû, Merkel bû sekreterê giştî yê CDU, [47] helwestek girîng da ku partî êdî nebû partiya hukûmeta federal. Merkel li ser şeş serhildanên hilbijartinê yên CDU li heftê ji heft hilbijartinên dewletê li 1999, çavdêrîya serhildanê kirin, şikesta rawestana dirêj ya SPD-Green li ser Bundesrat . Li dû skandala fînanse ya partiyê ku gelek kesayetên pêşeng ên CDU tevlihev kir - di nav de jî Kohl xwe û seroka wî wekî Seroka CDU, Wolfgang Schäuble - Merkel şêwirmendê xwe yê berê rexne kir û nerazîbûnek nû ji bo partiyê dest pê kir bêyî wî. Wê piştre hate hilbijartin ku li şûna Schäuble, ku di 10-ê Avrêl 2000 de bû yekem seroka jinê ya partiyek Alman. [49] Hilbijartina wê gelek çavdêran şaş kir, ji ber ku kesayetiya wê berevajî partiya ku ew hatî hilbijartin ji bo serokatiyê pêşkêşî kir; Merkel a Protestant a navendparêz e ku bi eslê xwe ji Elmanyaya Bakur Protestant e, di heman demê de CDU partiyek muhafazakar e, ku civakê bi qasî mêtîngeriyê dike û xwedî li heremên li rojavayê û başûrê Almanya ye, û partiya xwişka wê ya Bavarayî, CSU, xwedan rêçikên katolîk e.
Piştî hilbijartina Merkel wek Seroka CDU, CDU nekarbû di hilbijartinên paşîn ên dewletê de biserkeve. Di destpêka Sibata 2001-an de dijberê wê Friedrich Merz eşkere kiribû ku ew dixwaze di hilbijartinên 2002-an de bibe berendamê sereke yê Kancelar Gerhard Schröder . 'Sêwaza xwe ya Merkel ku bibe Kancelor baş tê zanîn bû, lê wê ji piştgiriya piraniya wezîr-serokan û neviyên din ên di nava partiya xwe de xwedî derneket. Ew piştre ji hêla Rêvebirê CSU Edmund Stoiber, ku wî di dawiyê de xwedan taybetmendiya Schröder-ê ceribandin, ji hêla polîtîk ve hate guhastin. [50] Ew li ser bi squander karesatekî mezin li raya giştî ji bo di hilbijartinan de ji aliyê margin razor-tenik di kampanya hilbijartinê de, ku ji aliyê serdest bû çû Şerê Iraqê . Gava ku Chancellor Schröder zelal kir ku ew ê tevlî şerê Iraqê nebe, [51] Merkel û CDU-CSU piştgirî dan êrişa Iraqê. Piştî têkçûna Stoiber di 2002-an de, ji bilî rola wê wekî Seroka CDU, Merkel bû serokê opozisyonê di Bundestag de ; Friedrich Merz, ku berî hilbijartina 2002-an ew serokatî girtibû, ji bo ku rê ji bo Merkel veqetîne, hêsantir bû. [52]
Angela Merkel ji bo pergala aborî û civakî ya Almanyayê piştgirî da rojeva reformê ya girîng, û ji partiya xwe (CDU) pirtirîn bazarê re hesiband. Wê parêznameya guhertinên yasaya kedê ya Alman, bi taybetî rakirina astengên li ber sekinandina karmendan û zêdekirina hejmara destûrên demjimêran kar di hefteyekê de piştgirî kir. Wê argûman kir ku qanûnên heyî welat kêmtir pêşbaziyê dike, ji ber ku pargîdan nekarin bi hêsanî lêçûnên kedê kontrol bikin dema ku karsaz hêdî e. [53]
Merkel argûman kir ku divê Almanya ji zûtir ji zû de ji rêveberiya Schr plannedder re plansaz kirî hêza nukleerî bavêje. [54] [55]
Angela Merkel ji hevkariyek xurt a transatlantîk û hevaltiya Alman-Amerîkî piştgirî dikir. Di bihara 2003 de, dijberiya dijber a gelemperî ya dijber, Merkel derket pêşberî êrîşa DYE ya li ser Iraqraqê, ew wekî "mixabin" binav kir, û sûcdar Gerhard Schröder sûcdar kir li dijî Amerîkîparêziyê . Wê rexneya piştgiriya hukûmetê ya ji bo endamtiya Tirkiyê bo Yekîtiya Ewropî rexne kir û li şûna wê " hevkariyek taybet " kir. Bi kirina wê de, wê nerîna giştî destnîşan kir ku li hember endametiya Tirkiyê ya Yekîtiya Ewropî dijminantir dibe. [56]
2005 hilbijartina neteweyî
Di 30 Gulan 2005 de, Merkel di hilbijartinên neteweyî yên 2005-an de di hilbijartina netewî ya 2005-an de, namzedê CDU / CSU wekî dijber ji kancelêr Gerhard Schröder ji SPD re bi dest xist. Partiya wê kampanyayê dest bi kampanyayê kir ku bi pêşengiya 21-xal li ser SPD di anketa raya giştî de, her çend populerîteya kesatiya wê ji ya serokatiyê paşde bimîne. Lêbelê, kampanyaya CDU / CSU êş kişand [57] dema ku Merkel, digel nîqaşek televîzyonê, du carî dahata xurme û netîce dahat kir. [58] Wê gavê bertek nîşan da piştî ku wî ragihand ku ew ê Paul Kirchhof, dadgerê berê li Dadgeha Destûrî ya Alman û pisporê siyaseta darayî, wekî wezîrê darayî destnîşan bike.
Merkel û CDU piştî erdheja ku Kirchhof pêşniyaz kir danasîna baca dahatû ya li Elmanyayê pêşniyar kir, dîsa binpê kirina partiyê ya li ser karên aborî û piştrastkirina gelek dengderan da ku platforma CDU ya birnabirina. ji bo ku tenê dewlemendiyan sûd werbigire hate sêwirandin. [59] Ev bi pêşniyara Merkel ve hate zêdekirin da ku baca baca [60] da ku kêmasiya Elmanyayê kêm bike û qada dahatiyê ji baca dahatû tijî bike. SPD bi hêsanî soz dabû ku nekare baca dahatû an nehiştina Viya zêde bike, piştgiriya xwe zêde bike. Tevî ku helwesta Merkel piştî ku xwe ji pêşniyarên Kirchhof dûr kir, paşve çû, ew ji Schröder kêmtir populer dimîne, û serokatiya CDU di roja hilbijartinê de ji% 9 kêm bû. [61]
Di pêşiya hilbijartinê de, Angela Merkel hîn jî tê xwestin ku bingeha sindoqên nerînê de serketinek bi biryar bidest bixe. [62] Di 18 Septemberlon 2005 de, CDU / CSU û partiya SPD Schr Mder ya Angela Merkel di hilbijartinên neteweyî de serokatî çûn, digel CDU / CSU 35.2% (CDU 27.8% / CSU 7.5%) ji bo SPD-ê ji% 34.2% dengên duyemîn wergirt. Encam ew qas nêzîk bû, hem Schröder hem jî Angela Merkel bi serketinê îdîa kir. [47] Ne koalîsyona SPD-Kesk û ne jî CDU / CSU û hevalbendên wê yên tercîh, Partiya Demokrat a Azad, ji bo pêkanîna piraniyê li Bundestagê gelek kursî pêk anîn. Hevbendiyek mezin di navbêna CDU / CSU û SPD de rûbirûyî vê dijwariya ku her du partî daxwaza serokatiyê kirin bû. Lêbelê, piştî danûstandinên sê hefte, her du partî gihiştin rêkeftinek ku bi Merkel re bibe Kancelar û SPD wê 8 ji 16 kursiyan di kabîneyê de bigire. [63]
Kancelarê Almanya
Di 22 Mijdar 2005 de, Merkel piştî hilbijartina koledar ku encama koalîsyona mezin bi SPD re bû, peywirê Kancela Almanya girt. Peymana hevalbendiyê ji hêla herdu partiyan ve di konfêransên partiyê de di 14-ê Mijdara 2005-an de hate pejirandin. [64] Merkel di 22-ê Mijdara 2005-an de di Bundestag-ê de nû de civîn ji hêla piraniya nûneran (397 ber 217) hate hilbijartin, lê 51 endamên hevpeymaniya hukûmetê li dijî wê deng dan. [65]
Di wê demê de rapor diyar dikirin ku koalîsyona mezin dê siyasetek hevbeş bimeşîne, hin ji yên din ji platforma siyasî ya Merkel wekî serokê dijber û berendamê ji bo Kancelor cuda bûn. Armanca koalîsyonê ew bû ku lêçûnên gelemperî dema zêdekirina baca (16% ji 19%), beşdariya bîmeya civakî û rêjeya baca herî zêde ya dahatiyê kêm bike . [66]
Dema ku ragihandina hevalbendiyê ragihand, Angela Merkel diyar kir ku armanca sereke ya wê hikûmetê dê kêmkirina bêkariyê ye, û ku ew ev mijar e ku li ser wê hukumê wê were darizandin. [67]
Partiya wê di sala 2009 de bi hejmareke zêde ya kursiyan ji nû ve hate bijartin, û dikare bi FDP re hevpeymanek hukûmetê ava bike . Vê termê ji ber qeyrana deynê Ewrûpî şil bû . Li Elmanyayê komplo hate rakirin û Bundeswehr bû leşkerek dilxwaz . Bêkarî di binê 3 milyon mirovên bêkar de daket. [68]
Di hilbijartina Septemberlon 2013 de, partiyên CDU / CSU wekî serketî derketin, lê bi SPD re hevpeymanek din a mezin ava kir ji ber ku FDP nekariye ku herî kêm 5% ji dengan werbigire ku têkeve parlamentoyê. [14] [69]
Di hilbijartina 2017 de, Merkel partiya xwe ji bo cara çaremîn ber bi serketinê ve kir. Her du CDU / CSU û SPD ji rêjeyek kêmtir ji dengan wergirtin ji hilbijartina 2013 re, û hewil dan ku bi FDP û Greens re hevpeymanek ava bikin. [70] [71] Hilweşîna van danûstandinan rê li ber qewimînê vekir. [72] Serokwezîra Alman Frank-Walter Steinmeier dûvre bi serfirazî bangî SPD kir ku helwesta xwe ya dijwar biguhezîne û lihevhatinek bo 3yemîn hevpeymanê mezin bi CDU / CSU re. [73]
Di sala 2019 de texmînên medyayê berdewam dikin ku Serkeftina Merkel wek serokê partiyê, Annegret Kramp-Karrenbauer, dibe ku erka Merkel-ê wek kancîdar zûtir bigire ji pêşnûmayê were girtin heke hevpeymaniya hukumeta niha îspat nebe. [74] [75] Ne mimkun e ku ji hêla partiyê ve were pejirandin û ne jî înkar kirin. [76]
Di Cotmeha 2010 de, Merkel li civînek ji endamên ciwanên partiya xwe Yekîtiya Demokratên Xiristiyan (CDU) ya li Potsdam re got ku hewil dide ku civakek pir-çandî li Elmanyayê ava bike "bi tevahî têk çû", [77] diyar kir ku: "Têgiha ku em in. naha em li kêleka hev dijîn û ji wê kêfxweş dibin "nabe" [78] û "em hest dikin ku bi têgeha xiristiyan a mirovahiyê ve girêdayî ye, ew e ya ku me diyar dike. Kesê ku wê yekê qebûl neke, li vir li cîhê çewt e ". [79] Wê berdewam got ku divê koçber yeka çand û nirxên Almanya bicivînin û pêk bînin. Vê yekê li ser asta koçberiyê, bandora wê li Elmanyayê û asta ku koçberên misilman di civaka alman de yek kirine de nîqaşek geş di hundurê Elmanyayê [80] zêde kiriye.
Siyaseta penaber û koçberiyê
Di dawiya Tebax 2015 de, Kancellor Merkel ragihand ku dê Almanya jî serlêdanên penaberiyê ji penaberên Sûrî bike ger heke ew ji hêla welatên din ên Yekîtiya Ewropî ve hatibin Almanya. [81] Wê salê, nêzî 1,1 mîlyon penaberî derbasî Almanya bûn.
Di 1ê Tîrmeha 2018an de, Wezîrê Navxwe yê Alman Horst Seehofer pêşkêşî îstifa kir, piştî redkirina peymana koçberiyê ya Yekîtiya Kancela Angela Merkel. [82] [83] [84] Ew paşê pişti vê gotinê vegeriya.
Siyaseta derve
Siyaseta derve ya Angela Merkel li ser bihêzkirina hevkariya Ewropî û peymanên bazirganiya navdewletî ye. Merkel di serîhildana xwe de wek Kancelor, bi berfirehî wekî rêberê deşto yê Yekîtiya Ewropî tê binav kirin.
Yek ji pêşengên Merkel xurtkirina têkiliyên aborî yên transatlantîk bû. Wê di 30ê Avrêl 2007 de li Qesra Spî peymana ji bo Civata Aborî ya Transatlantîkî îmze kir. [85] Merkel têkiliyên baş bi serokên Dewletên Yekbûyî George W. Bush, û Barack Obama re xweş kir . [86] Obama di sala 2016-an de serokatiya xwe wekî serokkomarê herî nêzê "qada navneteweyî" pênase kir. [87]
Di 25 Septemberlon 2007, Merkel di 14-ê Dalai Lama de ji bo "danûstandinên taybet û ne fermî" li Kancelery li Berlînê di nav protestoyên ji Chinaînê re hat ba hev. Chinaîn pişti danûstandinên cuda bi rayedarên Alman re betal kir, di nav de danûstandinên bi Wezîrê Dadê Brigitte Zypries . [88]
Di 2006-an de, Merkel dilgiraniya xwe li ser bandora enerjiya rûsî anî ziman, lê wê piçûktirîn piştgirî ji yên din re li Berlînê wergirt. [89]
Merkel favorî Peymana Komeleyê di navbera Ukrayna û Yekîtiya Ewropî de dike ; lê di Decemberile 2012 de diyar kir ku pêkanîna wê bi reformên li Ukrainekraynayê ve girêdayî ye. [90]
Ji ber giringiya ofînê ji aboriya Alman re, heya sala 2014 Merkel ji sala 2005-an û vir ve serokatiya heft şandên bazirganî ji Chinaînê re kiribû. Di heman salê de, di Adarê de, Serokwezîrê Chinaînê Xi Jinping çû Almanya. [91]
In 2015, with the absence of Stephen Harper, Merkel became the only leader to have attended every G20 meeting since the very first in 2008, having been present at a record thirteen summits as of 2018. She hosted the twelfth meeting at the 2017 G20 Hamburg summit.[92]
Di hezîrana 2017 de, Merkel pêşnûmaya cezayên nû yên Amerîka li dijî Rusya rexne kir ku projeyên enerjiyê EU-Rusya, di nav de boriya gazê Nord Stream 2 jî, dike armanc. [93]
Di Hezîrana 2018 de, Merkel got ku "ji bo dravdana piştî şer-ê- xerîbî ya elmanên ji welatên navendî û rojhilata Ewropayê" tune bû. [94]
Krîza Eurozone
.jpg)
.jpg)
Di dema krîza aborî ya 2007-2008, hikûmeta elman li ku hevkarbîn ji bo gavavêtina mortgage şîrketa hîpo Real Estate bi qîm, ku li 6 ê cotmehê de li hev hat, bi diravxaneyên German ji bo beşdarkirina € 30 milyar û Bundesbankê € 20 milyar ji bo krediyê xet. [95]
4-ê Octoberirî 2008, li dû biryara Hikûmeta Irishrlandî ya ji bo misogerkirina hemî depo di hesabên şexsî yên hilavêjî de, bizavek ku ew bi tundî rexne kir, [96] Merkel got tu plan tune ku Hikûmeta Alman heman kar bike. Dotira rojê, Angela Merkel diyar kir ku dê hikûmet dê depoyên hesabê yên savar bide, piştî hemûyan. [97] Lêbelê, du roj şûnda, di 6-ê Octoberirî 2008-an de, derket holê ku soz tenê tevgereke siyasî ye ku pişta xwe bi zagonê nade. Hikûmetên din ên Ewropî di dawiyê de an ew sînor zêde kirin an jî soz dan ku dê bi tevahî were tomar kirin. [98]
Mesrefên civakî
Li Foruma Aborî ya Cîhanî ya li Davosê, 2013, wê got ku Ewropa bi tenê% 7-ê nifûsa cîhanî heye û tenê 25% ji GDP ya cîhanî hilberand, lê ew nêzî% 50 ji lêçûnên civakî yên cîhanî pêk tîne. Wê wiha berdewam kir ku Ewrûpa tenê bi nûbûnbûn û xwe pîvandina li dijî çêtirîn dikare bextewariya xwe bidomîne. [99] Ji hingê ve, ev berhevok di axaftinên sereke de bûye hêmanek sereke. [100] Pressapemeniya darayî ya navneteweyî bi berfirehî li ser tezê xwe şîrove kiriye, digel The Economist dibêje:
Ger dîtina Merkel pragmatîk e, wusa jî pilana wê ji bo pêkanîna wê heye. Ew dikare li ser kaxezek A4 li ser sê statîstîk, çend nexşe û hin rastiyan were birrîn. Hêjmarên sê% 7%, 25% û 50% in. Xanim Merkel tu carî dev ji gotina xwe bernade ku Ewrûpa xwediyê% 7-ê nifûsa cîhanî, 25% ji GDP û 50% lêçûnên civakî ye. Ger herêm bi pêşbaziya bi welatên nûve re bextewar be, wê nikaribe bi vî rengî beredayî bidomîne.
Merkel di serîhildana xwe de wek Kancelor, bi berfirehî wekî rêberê deşto yê Yekîtiya Ewropî tê binav kirin. Merkel du caran navê duyemîn kesê herî bi hêz ê cîhanê ye ku li pey Vladimir Putin ji hêla kovara Forbes ve, jina herî bilind a ku heya niha hatî bidest xistin. [101] [102] [103] [104] [105] Li ser 26 Adar 2014 de, Merkel dirêjtirîn-xizmeta helbjartinên bû serokê hikûmetê di Yekîtiya Ewropayê . Di December 2015, Merkel wek kovara Time ya bi navê bû Person of the Year, bi cover ya kovara îlan wê bibe " Serokwezîra of the World Azad ". [106] Di 2018 de, Merkel ji bo Forbes-ê ji bo reklama çaremîn caran li jorê jina herî bihêz bû . [107] Piştî hilbijartina Donald Trump a serokatiya Dewletên Yekbûyî di 2016ile 2016 de, Merkel ji hêla The New York Times ve wekî "Parastina Dawîn ya Lîberal" hate binav kirin. [108] Ji sala 2016-an vir ve ew ji hêla hin şîrovekaran ve wekî " serokê cîhana azad " tê binav kirin. [109] [110] [111] [112] Wezîrê Karên Derve yê Dewletên Yekbûyî yên Emerîkayê Hillary Clinton di sala 2017 de Merkel wekî "rêberê herî girîng di cîhana azad" de destnîşan kir, [113] Ew niha serekê giregirê G7 yê ye. Atlantîk wê di sala 2019 de wekî "siyasetmedarê zindî ya serfiraz a cîhanê, li ser bingeha hem destkeft û hem jî dirêjtirîn" pênase kir. [114] Ew di lêkolînek 2018 de hate dîtin ku rêberê herî girîng a cîhanê di warê navneteweyî de be. [115] Wê di sala 2019 de wekî axaftvanek zanîngeha Harvardê hate binavkirin; Serokê Zanîngeha Harvard Larry Bacow ew wekî "yek ji dewletên herî berbiçav û berbiçav ên bandor ên dema me" destnîşan kir. [116] Nêrîn, hem li hundur hem jî li derve timûtim û rexne lê belê, nemaze ji polîtîkayên wê koçber û helwesta wê ya li hember beşdariyên NATO. [117] [118] [119] [120] [121]
- ^ Wells, J. C. (2008). Longman Pronunciation Dictionary. Pearson Education Limited.
- ^ "Merkel". Collins English Dictionary. HarperCollins. Roja gihiştinê 7 nîsan 2019.
- ^ "Merkel, Angela" (US) and Şablon:Cite Oxford Dictionaries
- ^ Şablon:Cite Merriam-Webster
- ^ Mangold, Max, edîtor (1995). Duden, Aussprachewörterbuch (bi almanî) (Çapa 6th). Dudenverlag. r. 548. ISBN 978-3411209163.
Merkel ˈmɛrkl̩
- ^ Krech, Eva-Maria; Stock, Eberhard; Hirschfeld, Ursula; Anders, Lutz Christian; û yên din., edîtor (2009). Deutsches Aussprachewörterbuch (Çapa 1st). Walter de Gruyter. r. 739. ISBN 978-3110182026.
Merkel mˈɛʶkl̩
- ^ Mangold, Max, edîtor (1995). Duden, Aussprachewörterbuch (bi almanî) (Çapa 6th). Dudenverlag. r. 156. ISBN 978-3411209163.
Angela ˈaŋɡela auch: aŋˈɡeːla.
- ^ Langguth, Gerd (2005). Angela Merkel (bi almanî). Munich: dtv. r. 50. ISBN 3423244852.
Merkel wollte immer mit der Betonung auf dem 'e' Angela genannt werden. (Merkel always wanted her first name pronounced with the stress on the 'e'.)
- ^ Government continues as acting government, bundeskanzlerin.de, 24 October 2017
- ^ a b Vick, Karl (2015). "Time Person of the Year 2015: Angela Merkel". Time. Roja gihiştinê 30 nîsan 2017.
- ^ "The World's Most Powerful Women 2018". Forbes (bi îngilîzî). Ji orîjînalê di 18 îlon 2019 de hat arşîvkirin. Roja gihiştinê 30 kanûna pêşîn 2018.
- ^ AFP. "Merkel: From austerity queen to 'leader of free world'". www.timesofisrael.com (bi îngilîziya amerîkî). Roja gihiştinê 30 kanûna pêşîn 2018.
- ^ "Germany's Merkel begins new term". BBC. 28 çiriya pêşîn 2009. Ji orîjînalê di 31 çiriya pêşîn 2009 de hat arşîvkirin. Roja gihiştinê 1 çiriya paşîn 2009.
- ^ a b "German Chancellor Angela Merkel makes a hat-trick win in 2013 Elections". Ji orîjînalê di 26 îlon 2013 de hat arşîvkirin. Roja gihiştinê 23 îlon 2013.
- ^ Oltermann, Philip; Connolly, Kate (14 adar 2018). "Angela Merkel faces multiple challenges in her fourth term". the Guardian.
- ^ "Angela Merkel faces outright rebellion within her own party over refugee crisis". The Telegraph. Roja gihiştinê 24 kanûna paşîn 2016.
- ^ "Angela Merkel to step down in 2021". BBC News (bi îngilîziya brîtanî). 29 çiriya pêşîn 2018. Roja gihiştinê 29 çiriya pêşîn 2018.
- ^ Langguth, Gerd (tebax 2005). Angela Merkel (bi almanî). r. 10. ISBN 3423244852.
{{cite book}}:|work=tê tine hesibandin (alîkarî) - ^ "Merkels Vater gestorben – Termine abgesagt" (bi almanî). newsecho. 3 îlon 2011. Ji orîjînalê di 14 kanûna pêşîn 2011 de hat arşîvkirin. Roja gihiştinê 8 îlon 2011.
- ^ Qvortrup, Matthew (2016). "In the Shadow of the Berlin Wall". Angela Merkel: Europe's Most Influential Leader. The Overlook Press. ISBN 978-1468314083.
- ^ "Picturing the Family: Media, Narrative, Memory | Research".
- ^ Kornelius, Stefan (adar 2013). Angela Merkel: Die Kanzlerin und ihre Welt (bi almanî). Hoffmann und Campe. r. 7. ISBN 978-3455502916.
- ^ a b Kornelius, Stefan (10 îlon 2013). "Six things you didn't know about Angela Merkel". The Guardian. Ji orîjînalê di 10 îlon 2013 de hat arşîvkirin. Roja gihiştinê 29 çiriya pêşîn 2013.
- ^ "The German chancellor's Polish roots". Deutsche Welle. Ji orîjînalê di 3 gulan 2013 de hat arşîvkirin.
- ^ "Merkel hat polnische Wurzeln" [Merkel has Polish roots]. Süddeutsche Zeitung. 13 adar 2013. Ji orîjînalê di 6 îlon 2013 de hat arşîvkirin.
- ^ Krauel, Torsten (13 adar 2013). "Ahnenforschung: Kanzlerin Angela Merkel ist zu einem Viertel Polin". Die Welt (bi German).
{{cite news}}: CS1 maint: unrecognized language (lînk) - ^ Boyes, Roger (25 tîrmeh 2005). "Angela Merkel: Forged in the Old Communist East, Germany's Chancellor-in-Waiting Is Not like the Others". New Statesman.
- ^ a b Werner, Reutter (1 kanûna pêşîn 2005). "Who's Afraid of Angela Merkel?: The Life, Political Career, and Future of the New German Chancellor". International Journal. 61.
- ^ Vasagar, Jeevan (1 îlon 2013). "Angela Merkel, the girl who never wanted to stand out, to win big again". The Daily Telegraph (bi îngilîzî). Roja gihiştinê 19 nîsan 2017.
- ^ Patterson, Tony (17 çiriya paşîn 2015). "Angela Merkel's journey from Communist East Germany to Chancellor". The Independent (bi îngilîziya brîtanî). Roja gihiştinê 19 nîsan 2017.
- ^ "Angela Merkel – Biography, Political Career & Facts". britannica.com.
- ^ Hugh C. Dyer, Leon Mangasarian, "German Democratic Republic", in The Study of International Relations: The State of the Art, p. 328, Springer, 1989, ISBN 978-1349202751
- ^ The learning machine: Angela Merkel, New Statesman, 8 July 2017
- ^ "5 Things to Know About Germany's Angela Merkel". 2017.
- ^ "Life in Communist East Germany was 'almost comfortable' at times, Merkel says". 8 çiriya paşîn 2019.
- ^ "Drogenwahn auf der Dauerbaustelle". Der Spiegel (bi almanî). 27 adar 2009. Ji orîjînalê di 13 kanûna paşîn 2010 de hat arşîvkirin. Roja gihiştinê 19 tebax 2011.
- ^ Langguth, Gerd (tebax 2005). Angela Merkel (bi almanî). DTV. r. 50. ISBN 3423244852.
- ^ a b Crawford, Alan; Czuczka, Tony (20 îlon 2013). "Angela Merkel's Years in East Germany Shaped Her Crisis Politics". Bloomberg L.P. Roja gihiştinê 29 nîsan 2017.
- ^ "I Was a Squatter, Reveals German Chancellor Merkel". Deutsche Welle (bi îngilîzî). 28 sibat 2008.
- ^ Langguth, Gerd (2005). Angela Merkel (bi almanî). Munich: dtv. rr. 106–107. ISBN 3423244852.
Angela Merkel war allerdings kein 'einfaches Mitglied', sondern gehörte zum FDJ-Sekretariat des Instituts. Osten [Hans-Jörg Osten] kann sich nicht an die genaue Funktion seiner damaligen Kollegin erinnern. ... Er kann sich nicht definitiv daran erinnern, aber auch nicht ausschließen, dass Angela Merkel die Funktion eines Sekretärs für Agitation und Propaganda wahrnahm. [Angela Merkel was not just an 'ordinary member', but belonged to the FDJ secretariat of the institute. Osten cannot remember the exact function of his erstwhile colleague. ... He cannot remember definitely whether she performed the function of a secretary for agitation and propaganda, but he cannot exclude that possibility.]
- ^ Merkel, Angela (1986). Untersuchung des Mechanismus von Zerfallsreaktionen mit einfachem Bindungsbruch und Berechnung ihrer Geschwindigkeitskonstanten auf der Grundlage quantenchemischer und statistischer Methoden (Investigation of the mechanism of decay reactions with single bond breaking and calculation of their rate constants on the basis of quantum chemical and statistical methods) (bi almanî). Berlin: Academy of Sciences of the German Democratic Republic (dissertation). cited in Langguth, Gerd (tebax 2005). Angela Merkel (bi almanî). Munich: DTV. r. 109. ISBN 3423244852. and listed in the Catalogue of the Deutsche Nationalbibliothek under subject code 30 (Chemistry).
- ^ "Scopus preview – Scopus – Author details (Merkel, Angela)". scopus.com. Ji orîjînalê di 25 gulan 2019 de hat arşîvkirin. Roja gihiştinê 19 tîrmeh 2016.
- ^ Wie Angela Merkel beinahe Thüringerin wurde Thüringer Allgemeine (in German) 17 July 2014.
- ^ Langguth, Gerd (tebax 2005) [2005]. Angela Merkel (bi almanî). Munich: DTV. rr. 112–137. ISBN 3423244852.
- ^ Huggler, Justin (9 çiriya pêşîn 2015). "10 moments that define German chancellor Angela Merkel". The Daily Telegraph (bi îngilîzî). Roja gihiştinê 29 nîsan 2017.
- ^ "Merkel wirbt für gute Finanzausstattung der Kommunen". Focus Online (bi almanî). 6 kanûna paşîn 2010. Roja gihiştinê 29 nîsan 2017.
- ^ a b c Packer, George (1 kanûna pêşîn 2014). "The Astonishing Rise of Angela Merkel". The New Yorker. Roja gihiştinê 30 nîsan 2017.
- ^ Weiland, Severin (30 gulan 2005). "Kohls unterschätztes Mädchen". Der Spiegel (bi almanî). Ji orîjînalê di 18 tîrmeh 2009 de hat arşîvkirin. Roja gihiştinê 19 tebax 2011.
- ^ Qvortrup, Matthew (2016). Angela Merkel: Europe's Most Influential Leader (bi îngilîzî). The Overlook Press. ISBN 978-1468314083.
- ^ Barry Turner (ed.) The Statesman's Yearbook 2015: The Politics, Cultures and Economies of the World, Springer 2014 p. 516
- ^ Schroeder wins second term CNN, 23 September 2002.
- ^ "Opposition meltdown: The great disintegration act". Der Spiegel. 22 çiriya pêşîn 2004. Roja gihiştinê 28 çiriya paşîn 2015.
- ^ "Merkel fordert längere Arbeitszeit". Der Spiegel (bi almanî). 18 gulan 2003. Ji orîjînalê di 13 hezîran 2008 de hat arşîvkirin. Roja gihiştinê 27 tebax 2011.
- ^ "Merkel: Nuclear phase-out is wrong". World Nuclear News. 10 hezîran 2008. Ji orîjînalê di 16 hezîran 2011 de hat arşîvkirin. Roja gihiştinê 27 tebax 2011.
- ^ "Germany's nuclear phase-out explained". DW. Roja gihiştinê 27 tîrmeh 2019.
- ^ Marlies Casier and Joost Jongerden, eds. Nationalisms and Politics in Turkey (2010) p. 110
- ^ Saunders, Doug (14 îlon 2005). "Popular flat-tax movement hits brick wall in Germany". The Globe and Mail. Roja gihiştinê 28 çiriya paşîn 2015.
- ^ Volkery, Carsten (3 tebax 2005). "CDU-Panne: Brutto, netto, Merkel". Spiegel Online. Roja gihiştinê 19 gulan 2017.
- ^ Crawford, Alan; Czuczka, Tony (12 hezîran 2013). Angela Merkel: A Chancellorship Forged in Crisis (bi îngilîzî). John Wiley & Sons. ISBN 978-1118641095.
- ^ Harding, Luke (11 tîrmeh 2005). "Merkel unveils tax-raising manifesto". The Guardian (bi îngilîziya brîtanî). ISSN 0261-3077. Roja gihiştinê 7 gulan 2017.
- ^ "Germany votes in close election". BBC. 18 îlon 2005. Roja gihiştinê 3 gulan 2017.
- ^ "German election ends in stalemate". BBC. 19 îlon 2005. Roja gihiştinê 5 gulan 2017.
- ^ "Merkel named as German chancellor". BBC News. 10 çiriya pêşîn 2005. Ji orîjînalê di 23 îlon 2013 de hat arşîvkirin. Roja gihiştinê 27 tebax 2011.
- ^ "German parties back new coalition". BBC News. 14 çiriya paşîn 2005. Ji orîjînalê di 11 kanûna paşîn 2009 de hat arşîvkirin.
- ^ "Merkel becomes German chancellor". BBC News. 22 çiriya paşîn 2005. Ji orîjînalê di 9 kanûna pêşîn 2005 de hat arşîvkirin.
- ^ "German coalition poised for power". BBC News. 11 çiriya paşîn 2005. Ji orîjînalê di 25 çiriya paşîn 2005 de hat arşîvkirin.
- ^ "Merkel defends German reform plan". BBC News. 12 çiriya paşîn 2005. Ji orîjînalê di 15 adar 2006 de hat arşîvkirin.
- ^ "Arbeitsmarkt: Arbeitslosigkeit 2011 meist unter drei Millionen" [Labour market: Unemployment in 2011 mostly below three million]. Focus online (bi German). 27 çiriya pêşîn 2010.
{{cite news}}: CS1 maint: unrecognized language (lînk) - ^ "Angela Merkel reaches deal with SPD to form German-Grand-Coalition". Independent. 27 çiriya paşîn 2013. Roja gihiştinê 23 kanûna pêşîn 2017.
- ^ "Koalition: Merkel lädt ab Mittwoch kommender Woche zu Jamaika-Gesprächen". 9 çiriya pêşîn 2017. Ji orîjînalê di 15 çiriya pêşîn 2017 de hat arşîvkirin. Roja gihiştinê 28 çiriya pêşîn 2017 – bi riya Spiegel Online.
- ^ Paun, Carmen (7 çiriya pêşîn 2017). "Angela Merkel Ready to Move Forward with Jamaica Coalition". Politico. Ji orîjînalê di 7 çiriya pêşîn 2017 de hat arşîvkirin. Roja gihiştinê 9 çiriya pêşîn 2017.
- ^ Connolly, Kate (24 çiriya paşîn 2017). "Germany's SPD is ready for talks to end coalition deadlock". The Guardian. Berlin. Roja gihiştinê 24 çiriya paşîn 2017.
- ^ "Bundestag wählt Angela Merkel zum vierten Mal zur Bundeskanzlerin". Neue Zürcher Zeitung. 14 adar 2018. Roja gihiştinê 5 nîsan 2019.
- ^ Torsten Krauel, Chefkommentator (12 adar 2019). "Kanzlerin Kramp-Karrenbauer? Eine Gespensterdebatte". Die Welt. Axel Springer SE (WELT und N24Doku), Berlin. Roja gihiştinê 5 nîsan 2019.
- ^ "Ich will, dass Angela Merkel Kanzlerin bleibt". Kramp-Karrenbauer zur Kanzlerindebatte .... Die CDU-Vorsitzende Annegret Kramp-Karrenbauer weist die Spekulationen um ein Ende der Ära Angela Merkel als Kanzlerin zurück. Sie halte die Stimmen für nicht relevant, die sich zu dem Thema äußerten. Der Spiegel (online). 11 adar 2019. Roja gihiştinê 5 nîsan 2019.
- ^ "Angela Merkel's coalition is in trouble. That means Europe is, too". The Economist (bi îngilîzî). Roja gihiştinê 25 çiriya pêşîn 2018.
- ^ "Merkel says German multicultural society has failed". BBC News. 17 çiriya pêşîn 2010. Ji orîjînalê di 17 çiriya pêşîn 2010 de hat arşîvkirin.
- ^ "Merkel Says German Multi-Cultural Society Has Failed". Yahoo! News. 17 çiriya pêşîn 2007. Ji orîjînalê di 18 çiriya pêşîn 2010 de hat arşîvkirin. Roja gihiştinê 18 kanûna pêşîn 2013.
- ^ "Zentralrat der Juden kritisiert Seehofer: Debatte ist scheinheilig und hysterisch". Südwestrundfunk (bi almanî). Roja gihiştinê 21 çiriya pêşîn 2010.
Wir fühlen uns dem christlichen Menschenbild verbunden, das ist das, was uns ausmacht. Wer das nicht akzeptiert, der ist bei uns fehl am Platz
[girêdana mirî] - ^ "Germany's charged immigration debate". BBC News. 17 çiriya pêşîn 2010. Ji orîjînalê di 14 çiriya pêşîn 2010 de hat arşîvkirin.
- ^ Holehouse, Matthew; Huggler, Justin; Vogt, Andrea (24 tebax 2015). "Germany drops EU rules to allow in Syrian refugees". The Telegraph. Roja gihiştinê 16 hezîran 2017.
- ^ "Merkel coalition crisis: Seehofer offers to quit over migration". www.aljazeera.com. Roja gihiştinê 12 tîrmeh 2018.
- ^ "Merkel ally offers to quit over migrants". BBC News. 2 tîrmeh 2018. Roja gihiştinê 12 tîrmeh 2018 – bi riya www.bbc.com.
- ^ Oltermann, Philip; Chrisafis, Angelique; Connolly, Kate (2 tîrmeh 2018). "Merkel and Seehofer make last-ditch bid for migration compromise". the Guardian. Roja gihiştinê 12 tîrmeh 2018.
- ^ "Enterprise policies" (PDF). European Council. Roja gihiştinê 11 îlon 2012.
- ^ "Germany has 'given up' on Donald Trump acting like a President". 23 kanûna paşîn 2017.
- ^ "Obama: Merkel was my closest ally". The Local. 15 çiriya paşîn 2016.
- ^ "Merkel meets with the Dalai Lama". Euronews. Ji orîjînalê di 12 kanûna paşîn 2009 de hat arşîvkirin. Roja gihiştinê 2 adar 2010.
- ^ "Dependence on Russian gas worries some – but not all – European countries". The Christian Science Monitor. 6 adar 2008. Ji orîjînalê di 8 çiriya paşîn 2011 de hat arşîvkirin. Roja gihiştinê 23 tebax 2011.
- ^ "Klitschko, Merkel discuss prospects for signing EU-Ukraine association agreement". Kyiv Post. 5 kanûna pêşîn 2012. Ji orîjînalê di 5 kanûna pêşîn 2012 de hat arşîvkirin.
- ^ "Angela Merkel sets off for China to forge new economic ties". Herald Globe. Ji orîjînalê di 14 tîrmeh 2014 de hat arşîvkirin. Roja gihiştinê 5 tîrmeh 2014.
- ^ "G20-Gipfel in Hamburg: Merkel nennt erstmals Themen". Hamburger Abendblatt. Roja gihiştinê 12 îlon 2016.
- ^ "Germany's Angela Merkel slams planned U.S. sanctions on Russia". Deutsche Welle. 16 June 2017.
- ^ "Merkel calls Sudeten German expulsion "immoral", drawing Czech ire". Czech Radio. 21 hezîran 2018.
- ^ Parkin, Brian; Suess, Oliver (6 çiriya pêşîn 2008). "Hypo Real Gets EU50 Billion Government-Led Bailout". Bloomberg. Ji orîjînalê di 22 çiriya pêşîn 2012 de hat arşîvkirin. Roja gihiştinê 6 çiriya pêşîn 2008.
- ^ Dougherty, Carter. "Germany guarantees all private bank accounts". Forbes. Ji orîjînalê di 23 nîsan 2014 de hat arşîvkirin. Roja gihiştinê 6 çiriya pêşîn 2008.
- ^ Whitlock, Craig (6 çiriya pêşîn 2008). "Germany to guarantee Private Bank Accounts". The Washington Post. Roja gihiştinê 6 çiriya pêşîn 2008.
- ^ "Bank uncertainty hits UK shares". BBC News. 6 çiriya pêşîn 2008. Ji orîjînalê di 7 çiriya pêşîn 2008 de hat arşîvkirin. Roja gihiştinê 6 çiriya pêşîn 2008.
- ^ "Bundesregierung | Rede von Bundeskanzlerin Merkel beim Jahrestreffen 2013 des World Economic Forum" (bi almanî). Bundesregierung.de. 24 kanûna paşîn 2013. Roja gihiştinê 24 sibat 2016.
- ^ Among others, in her speech on the occasion of her honorary doctoral degree at the University of Szeged in Hungary, see http://www.bundesregierung.de/Content/DE/Rede/2015/02/2015-02-02-merkel-budapest.html.
- ^ Balasubramanyam, Ranjitha (16 îlon 2013). "All Eyes on Berlin". Foreign Policy Journal. Roja gihiştinê 23 îlon 2013.
- ^ Francis, David (22 îlon 2013). ""Mama" Merkel May Win Germany, But Not the Euro Zone". The Fiscal Times. Roja gihiştinê 22 îlon 2013.
- ^ Wagele, Elizabeth (16 tîrmeh 2012). "What Personality Type is Angela Merkel?". Psychology Today. Roja gihiştinê 23 îlon 2013.
- ^ "Angela Merkel 'world's most powerful woman'". The Daily Telegraph. London. 24 tebax 2011.
- ^ "Profile Angela Merkel". Forbes. 18 nîsan 2012. Roja gihiştinê 11 îlon 2012.
- ^ Gibbs, Nancy (9 kanûna pêşîn 2015). "Why Angela Merkel is TIME's Person of the Year". Roja gihiştinê 9 kanûna pêşîn 2015.
- ^ "Angela Merkel". Forbes. Roja gihiştinê 5 kanûna pêşîn 2018.
- ^ Smale, Alison; Erlanger, Steven (12 çiriya paşîn 2016). "As Obama Exits World Stage, Angela Merkel May Be the Liberal West's Last Defender". The New York Times.
- ^ "German Chancellor Angela Merkel, the newly christened 'leader of the free world' is preparing to step back from politics — and experts say 'the coming storm is ... quite powerful'". nordic.businessinsider.com. 29 çiriya pêşîn 2018. Roja gihiştinê 30 kanûna pêşîn 2018.
- ^ Clarke, Hilary (30 çiriya pêşîn 2018). "For years, Angela Merkel saw off all challengers. Now, she's preparing to step aside". CNN. Roja gihiştinê 30 kanûna pêşîn 2018.
- ^ Moulson, Geir; Rising, David (29 çiriya pêşîn 2018). "Merkel won't seek a 5th term as German chancellor". AP NEWS. Roja gihiştinê 30 kanûna pêşîn 2018.
- ^ Smale, Alison; Erlanger, Steven (12 çiriya paşîn 2016). "As Obama Exits World Stage, Angela Merkel May Be the Liberal West's Last Defender". The New York Times (bi îngilîziya amerîkî). ISSN 0362-4331. Roja gihiştinê 18 tîrmeh 2019.
- ^ Ali, Yashar (24 îlon 2017). "Clinton Says Angela Merkel Is The Most Important Leader In The Free World" – bi riya Huff Post.
- ^ Marton, Kati (19 gulan 2019). "The Merkel Model". The Atlantic.
- ^ "World prefers Angela Merkel to Donald Trump: Pew study". Deutsche Welle. 2 çiriya pêşîn 2018.
- ^ "Angela Merkel named Harvard Commencement speaker". 7 kanûna pêşîn 2018.
- ^ Karnitschnig, Matthew. "How Merkel broke the EU: Far from being Europe's savior, the German chancellor is gradually, if unwittingly, destroying it". Politico. Politico. Ji orîjînalê di 20 îlon 2019 de hat arşîvkirin. Roja gihiştinê 20 îlon 2019.
- ^ Scally, Derek. "Merkel faces tide of criticism as asylum scandal overruns Germany". The Irish Times. The Irish Times. Ji orîjînalê di 22 çiriya pêşîn 2019 de hat arşîvkirin. Roja gihiştinê 20 îlon 2019.
- ^ Babbin, Jed. "Merkel's anti-NATO legacy". The Washington Times. The Washington Times. Roja gihiştinê 20 îlon 2019.
- ^ Keogh, Bryan. "We asked Germans what they really felt after Angela Merkel opened the borders to refugees in 2015". The Conversation. The Conversation. Ji orîjînalê di 20 îlon 2019 de hat arşîvkirin. Roja gihiştinê 20 îlon 2019.
- ^ View, Telegraph (15 adar 2016). "Angela Merkel's historic error on immigration". The Daily Telegraph. Roja gihiştinê 20 îlon 2019.
Xeletiya çavkanî: <ref> tags exist for a group named "lower-alpha", but no corresponding <references group="lower-alpha"/> tag was found