Bikarhêner:Ghostintears/sandbox: Cudahiya di navbera guhartoyan de

Ji Wîkîpediya, ensîklopediya azad.
Bi înteraktîvî li dîroka rûpelê bigere
Cudahiya nûtir →
Content deleted Content added
DîtbarîWîkînivîs
Rûpela nû: "Mirovî li Hewlêrê dibe ku di hezarsala 5-an B.Z de vedibe, ku ev yek bajarî bike yek ji kevintirîn deverên domdar ên..."
 
Kurteya guhartinê tine
Rêz 1: Rêz 1:
Mirovî li Hewlêrê dibe ku di hezarsala 5-an B.Z de vedibe, ku ev yek bajarî bike yek ji [[ Navnîşa bajarên kevnar ên bi berdewamî dijîn|kevintirîn deverên domdar ên]] li cîhanê8.<ref name="Novice">{{Cite journal|last=Novice|first=Karel|date=2008|title=Research of the Arbil Citadel, Iraq, First Season|journal=Památky Archaeological|issue=XCIX|pages=259–302}}</ref> Li navenda bajêr [[Kela Hewlêrê]] kevnare yê Hewlêrê ye. Zûtirîn referansa dîrokî ya herêmê bi Dîroka Sêyemîn Ur ya [[Sumer]], dema ku [[Şulgî|Shah Shulgi]] behsa bajarê Urbilum dike. Piştre bajar ji hêla [[Suryanî|Asûriyan]] ve hat dagirkirin.<ref name="villard">{{Harvnb|Villard|2001}}</ref><ref name="Hamblin">{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=en9tzr1-VM4C|title=Warfare in the Ancient Near East to 1600 BC|last=Hamblin|first=William J.|publisher=[[Routledge]]|year=2006|isbn=0-415-25589-9|page=111|author-link=William J. Hamblin}}</ref>


Hewlêr parçeyekî bingehîn yê ku Padîşahiya bû [[Împeratoriya Asûr|nav Asûrya yê]] bi BZ sedsala 21'emîn de bi riya ji dawiya sedsala bz heftan de, piştî ku ew ji aliyê hatibû girtin û [[Gutî|Gudî]], û ew li .Erdoğan Assyrian şiklên wek ''Urbilim,'' ''Arbela'' û ''Arba-Ilu'' hat naskirin. Piştra vê yekê, ew beşek ji parêzgeha jeopolîtîkî ya Aşûrî di binê gelek împaratoriyan de bû, di nav de [[Mêd|Împeratoriya Medan]], [[Împeratoriya Hexamenişî|Împeratoriya Achaemenid]], [[ Asûrîya Achaemenid|Empiremparatoriya]] [[Keyaniya Makedonî|Makedonî]], [[Împeratoriya Seleukî|Empiremparatoriya Seleuki]], Împeratoriya Ermeniyan, [[Împeratoriya Eşkanî|Împeratoriya Parthiyan]], [[ Assyria (parêzgeha Roman)|Asûrî Roman]] û [[Împeratoriya Sasanî|Empiremparatoriya Sasanian]] ( Asōristān ), û her weha wekî paytexta dewleta [[Hezewan|eşîrî]] ya [[Hezewan|Adiabene]] di navbera nîv-sedsala B.Z û destpêka sedsala duyem a.z.


''Silemani''<ref>{{bîrxistineweyi wêb|nawnîşan=http://twitter.com/botanosman/status/207897822387912704|serdêrr=Twitter / botanosman: Finalliyi a standard spelling|billawkerewe=Twitter.com|date=|rrêkewtî serdan=2012-08-09}}</ref> denûsirêt îbrahîm paşay [[baban]] le 14 yi tşrînî duwemî sallî 1784da şarî slêmanîyi dameziranduwe û paytextî mîrinşînekeyi le qellaçwalanewe gwastuwetewe bo silêmanî.
Li dû dagirtina Farisan a misilmanan, êdî ew herêmek yekîtî nebû û di [[Serdema Navîn|serdema navîn]] de, bajar ket bin destê imparatoriyên Seljuk û [[Împeratoriya Osmanî|Osmanî]].<ref>Georges Roux – Ancient Iraq</ref>


Şarî slêmanî lepaş [[Rraperîn|rraperînî azarî 1991ewe]] frawanbûn û pêşkewtinêkî berçawî bexowe bîniywe û êsta wek yekêk le şare hêmin û xawênekan le [['êraq|'êraqî]] êstada benawbange. bew hoyewe le zorbeyi parêzgakanî dîkeyi 'êraqewe xellkêkî zor rûyan têkrduwe û buwe be penageyi ew hawllatîyaneyi ke le xwaruwî [['êraq]] û nawçekanî nawerrastewe rû dekene ew şare.
Muzexaneya arkeolojî ya Hewlêrê berhevkirinek mezin a hunerên pêş-Islamî, bi taybetî hunera Mezopotamya, û navendek ji bo projeyên arkeolojîk li wê deverê ye.<ref name="ReferenceA">'Directorate Antiquities of Erbil's Guide' Brochure produced by General Directorate of Antiquities, KRG, Ministry of Tourism</ref> Bajar wekî Encumena Turîzmê ya Ereb 2014 wekî paytexta Turîzma Ereb hate binavkirin.<ref>[http://cabinet.gov.krd/a/d.aspx?l=12&a=45887 Erbil named 2014 Arab Tourism Capital]. Retrieved 30 January 2014</ref> <ref>[http://rudaw.net/english/opinion/23122013 "Erbil: Kurdish City, Arab Capital"], Rudaw. Retrieved 30 January 2014</ref> Di Tîrmeha 2014-an de, Kela Hewlêrê wekî [[Kelepora Cîhanê|cîhek mîrateya cîhanî hate qewirandin]] .

Silêmanî zanikoyekî gewreyi heye ke be [[zanikoyi slêmanî]] nasirawe.<ref name="">{{cite web|url=http://www.univsul.org/K_UOS.aspx|title=weşanî erşîvkraw|deadurl=yes|accessdate=18î temmûzî 2017|arcihivewrl=https://web.arcihive.org/web/20160311062608/http://univsul.org/k_wos.aspx|arcihivedate=11î azarî 2016}}</ref> be dûrîyi 60 kîlometir le şarî slêmanîyewe, [[bendawî dûkan]] heye ke yekêke le bendawe gewrekanî [['êraq]]. slêmanî be [[Hawînehewar|hawînehewarekanî]] wekû hawînehewarî [[Eḧmedawa (rrûnikrdinewe)|eḧmedawa]], [[serçnar]], [[bendawî dûkan]], [[sertekî bemo]], [[kunemasî]], [[ezimirr]] û [[qeredaẍ]] û çendîn hawînehewarî dllrrfênî dîkeş benawbange.

Em şare le rêrrewî damezirandin û peresendin û pêdaçespandinî xoyda le korrî şarstanêtî û pêşrrewîda komellêkî zor le nûser û şa'îrî başî bo mêjû hêşitotewe. lewane ([[nalî]], [[meḧwî]], [[pîremêrd]], [[goran]], [[mewlana xalîdî neqşbendî]], [[salm]], [[kurdî]], [[emîn zekî beg]], [[fayeq bêkes]], [[zêwer]], [[tofîq wehbî]], [[welî dêwane]], [[kak eḧmedî şêx]].. htd) û sedan nûser û şa'îrî tirîş.<ref>ktêbî: şarî slêmanî 200 sall - nûsîn û kokrdineweyi - ekremî sallḧî reşe / laperre / 50٣</ref>

== Mêjû ==
[[:Wêne:Teacihers of first Kurdish primariyi scihool in Sulaymaniyah,Kurdistan,Iraq in 1924.jpig|300px|wênok|çep|wêneyi çend mamostayekî yekemîn xwêndingeyi seretayî le slêmanî le sallî 1924]]

Şarî slêmanî le 14 yi tşrînî duwemî sallî 1784 lelayen [[îbrahîm paşayi baban]] ewe awedanikrawetewe. îbrahîm paşa baban şarekeyi be nawî bawkîyewe, [[slêman paşa]], nawnawe. slêmanî cgeleweyi debête paytextî mîrinşînî baban, leheman katda debête mellbendêkî bazirganî û roşnbîrî nawçeke.<ref name="suliygov.com">{{bîrxistineweyi wêb|nawnîşan=http://www.suliygov.com/|serdêrr=The Leading Suliyi Goverinment Site on the Net|billawkerewe=suliygov.com|berwar=|rrêkewtî serdan=2012-08-09}}</ref> şêwezarî soranî le nawçekeda pere destênê û debête zimanî xwêndin û nûsîn. paş rûxanî mîrinşînî baban lesallî 1851 we lenawçûnî dewlletî 'usmanî le cengî cîhanîyi yekem, şarî slêmanî dexirête ser komarî 'êraqî emirro. le sallî 1922 ta 1924 şarî slêmanî paytextî dewlletekeyi melîk meḧmûd buwe.

Şarî slêmanî cge leweyi lanikeyi roşnbîr û têkoşeran buwe, mellbendî hellgîrsanî çendan şorrş û raperrînîş buwe le mêjuwî kurdistanda.

Bepêyi rojnameyi jîn le sallî 1955 panî ruwî şarî slêmanî 20 mîliyon û 250 hezar metire û jmareyi danîşitwanî degate 60 hezar kes û nzîkeyi 7 hezar xanuwî tiyadaye. le şeş gerrekî serekî pêkhatuwe ewanîş [[kanî askan]], [[Goyje (gerrek)|goyje]], [[mellkendî]], [[serşeqam]], [[çwarbax]], [[dergezên]] gerrekî [[Cûlekan (gerrek)|cûlekanî]] caranîş ke êsta xirawete ser gerrekî serşeqam.

=== Babanîyekan û slêmanî ===
ber leweyi binemalleyi [[Mîrinşînî baban|babanîyekan]] bîr le drustkrdinî şarî slêmanî bikenewe, îmaretekeyan le nawçeyi [[qellaçwalan]] bû, legell berfrawan bûnî îmareteke, cmucullî awedanikrdinewe û binyatinanî şarstanî le nawçekeda destî pêkrd, le serdemî fermanrrewayî babanda milmilanê û tundutîjîyi le nêwan [[Fars|farsekan]] û [[Dewlletî 'usmanî|'usmanîyekanda]] hebû, şwênî [[Cugrafiya|cugrafiyaî]] qellaçwalanîş leber nzîkî le sinûrî [[Êran|êranewe]], şwênêk bû bibwe metirsî şerr û pêkdadanî nêwan leşkrî [[fars]] û [[Dewlletî 'usmanî|'usmanîyekan]] boye heryeke le (nadr şa û sulltan meḧmudî yekem) le hewllî eweda bûn îmaretî baban be layi xoyanda rabikêşn, kêşmekêşî nawxoyş le nêw binemalleyi [[Mîrinşînî baban|babanîyekan]] û îmarete [[Kurd|kurdîyekanda]] bo kursî û [[desellat]] ewendeyi dîke metirsî leser nawçeke drust krdbû, emeş wayi krd [[meḧmud paşayi baban]] sallî (1781)î zayinî bîrî lewe krdewe nawendî berrêwebrdinî siyasî le qellaçwalanewe bigwêzêtewe bo şwênêkî tir, boye serayi ḧkumetî le nzîk gundî mellkendî drustkrd, dwatir [[îbrahîm paşayi baban]] le sallî (178٣)da fermanrrewayî îmaretekeyi grte esto û destîkrd be drustkrdinî şarî slêmanî ta le sallî (1784)da le drustkrdinî şarî slêmanî kotayî hat, le heman sallda [[Mîrinşînî baban|babanîyekan]] paytextî îmaretekeyan gwastewe slêmanî.<ref>{{cite web|url=http://www.suligov.com/Slemani.aspx?babet=10|title=weşanî erşîvkraw|deadurl=yes|accessdate=2٣î abî 2012|arcihivewrl=https://web.arcihive.org/web/20121120151235/http://www.suligov.com/Slemani.aspx?babet=10|arcihivedate=20î tşrînî duwemî 2012}}</ref>

le sallinameyi (1955)î slêmanîda ke le (rrojnameyi jîn) da billawkrawetewe hatuwe: [[îbrahîm paşayi baban]] xoyi ḧukmdarî şarî [[qellaçwalan]] buwe, leber naxoşî û tengîyi şwêneke û le tirsî hêrşî dujmin betaybetî le nadr şayi ḧukmdarî [[êran]] ke gelê car wîstuyetî hellmet berête serî destibeserî bikat, be naçarî şar û şwênî hellsurranî karubarî wllatekeyi gwastewe em şwêne ke êsta şarî slêmanîye.<ref>{{cite web|url=http://www.suligov.com/Slemani.aspx?babet=10|title=weşanî erşîvkraw|deadurl=yes|accessdate=2٣î abî 2012|arcihivewrl=https://web.arcihive.org/web/20121120151235/http://www.suligov.com/Slemani.aspx?babet=10|arcihivedate=20î tşrînî duwemî 2012}}</ref>

=== Berderkî sera ===
Mîrekanî baban legell drustkrdinî şarî slêmanî cêgeyekiyan terxan krduwe bo baregayi berrêwebrdinî deselatekeyan nasirawe be sera. pêdeçêt bîrkrdinewe le drustkrdinî em seraye le encamî ewewe hatibêt dwayi damezirandinî ḧkumetî dewlletî melîkinşînî bo pêgeyi îdareyi fermangekanî liywayi slêmanî ew kate amadekrabêt. em seraye le sallî 1926–1928 lenaw senterî şarî slêmanî drustkrawe ke pêkhatuwe le dû nhom û 4٣ jûr, çendîn car karî çaksazîyi tiyada krawe bo sûdwergirtin le nîşitecêbûn û berrêwberayetîyi fermangekanî şar. paşan terxan krawe bo pêgeyi îdarîyi [[polîs]] û qaymqamiyet êsta lelayen [[parêzgayi slêmanî]] û berrêwberayetîyi şwênewarî slêmanî bo gerraneweyi şêwaze resenekeyi nojen krawetewe bo mozexaneyekî [[Mêjû|mêjûîyi]] û siyasî û neteweyî şarî slêmanî û şanaziyekanî rabrduwî em şareyi têda deparêzêt.<ref>[http://www.slemaniytowrism.org/View.aspx?N_=201#.Uod4kNKw2So geşit û guzarî slêmanî]{{besterî mirdû|url=http://www.slemaniytowrism.org/View.aspx?N_=201|date=kanûnî yekemî 2018}}{{dead linik|date=November 2017|bot=InterinetArcihiveBot|fix-attempted=yes}}</ref>

== Cugrafiya ==
şarî slêmanî dekewête nêwan hêllî panî (٣4 – ٣6) ple leser hêllî kemer û hêllî drêjî (45 – 46) ple le rojhellatî hêllî grînwîcî goyi zewîyewe, wate dekewête başûrî rojawayi kîşwerî asiya û rojhellatî kurdistanî başûrewe.<ref>{{cite web|url=http://www.suligov.com/Slemani.aspx?babet=10|title=weşanî erşîvkraw|deadurl=yes|accessdate=2٣î abî 2012|arcihivewrl=https://web.arcihive.org/web/20121120151235/http://www.suligov.com/Slemani.aspx?babet=10|arcihivedate=20î tşrînî duwemî 2012}}</ref> slêmanî le bakûrî rojhellatewe be zncîre şaxî [[ezimirr]] (1700m), [[goyje]] (1525m) û qeywan dewre drawe, le başûrîşewe be [[çiyayi beranan]] (1٣7٣m) û le rojhellatîşewe [[deşitî şarezûr]] destpêdekat ke drêjîyekeyi 45km û panîyekeyi 15km. le rojawaşewe şaxî [[taslluce]] gemaroyi dawe. şarî slêmanî 85٣m le astî ruwî [[Derya|deryawe]] berize û awu hewakeyi be deryayi nawerrastewe karîgere û le zstanda sard û baranawîye û hawînîşî wşk û germ û bêbarane, ciyawazîyekî zorîş le nêwan plekanî germayi şew roj û werizekanî sallîda bedî dekrêt.<ref>{{cite web|url=http://www.suligov.com/Slemani.aspx?babet=10|title=weşanî erşîvkraw|deadurl=yes|accessdate=2٣î abî 2012|arcihivewrl=https://web.arcihive.org/web/20121120151235/http://www.suligov.com/Slemani.aspx?babet=10|arcihivedate=20î tşrînî duwemî 2012}}</ref>

=== Aw û hewa ===
[[Perrge:View of Sulaimani - Slemani - Citiyi in Sowtherin Kurdistan in Spring 2016.JPG|350px|wênok|çep|slêmanî le werizî beharda]]

[[aw]] û [[Hewa|hewaî]] nawçeyi slêmanî be zorî le aw û hewayi nawçeyi [[deryayi nawerrast]] eçêt teniya nawçekanî [[çemçemall]] û deşitî [[Kelar|kelaryan]] lêderçêt. pleyi germayi [[hawîn]] egate (٣9) pleyi sedî û eger berew [[xorawa]] bibîtewe ta (24)nzim ebêtewe. eme be şêweyekî gşitîye bellam hendêk sall beriztirîn pleyi germa le [[hawîn]] da sinûrî (45) pleyi sedîş ebezênêt. bayi le her çwarlawe bo dêt. caran le dwanze mangî sallda [[heşit]] [[mang]] baranî tiya debarî bellam êsta wek beşêk le diyardeyi germ bûnî [[zewî]] mawe û rêjeyi [[baran]] barînî tiya kem botewe. têkrrayi gşitî [[baran]] barîn le sallêkda le nêwan (400-ـ600milm). bêguman le nawçe şaxawîyekanî parêzgayi slêmanîda egate 1000 milm û hendêkcar ziyatirîş.

şarî slêmanî 85٣m le [[Derya|deryawe]] berize. her le naw şarî slêmanî da berizî û nzimî û grdollkeyi zor hen (heware berize, grdî 'elî nacî grdî gerrekî endaziyaran, grdî serçnar we grdekanî tir) emane be şwênî beriz daenrên bellam slêmanî kon wek degerizên û [[çwarbax]] û kanêskan û [[serçnar]] û serşeqam ta berew xware bêtewe her dû çemî [[tancero]] û [[qliyasan]] nmûneyi nawçe nzimekanî slêmanîn. ciyawazî nêwan lutkeyi [[goyje]] û dewruberî çemî qliyasan 878m ebêt. wate goyje nzîkeyi 1km le başûrî slêmanîyewe beriztire ke eme ciyawazîyekî zore û gelêk kar ekate ser [[aw]] û hewa û peydabûnî reşeba. aw û hewayi şarî slêmanî pleyi germa le hawînî 1820da wek geşitiyarî benawbang (mîster rîç) le dwayi niywerroda grtuyetî le rojî 17î temuzda (٣5) pleyi sedî buwe, bêguman êsta aw û hewakeyi germtire û xoyi eda le 45 pleyi sedî. le zstanda le bekrecoyi nzîk slêmanî têkrra (٣, 5) pleyi sedîye. bellam le nawçe şaxawîyekan be taybet dwayi befrbarîn û le çleyi zstan da çend pleyek dête jêr sfrewe.

tewjmî pallepestoyi hewa û pleyi germa pêçewaneyi yektirin. wate heta pleyi germî beriztir bêtewe (ba) yaxud (hewa) ekşê û boşayî tiya peyda ebêt û qursayi kem ebêtewe, bewe tewjmeke kem ebêtewe boye germa karîgertirîn şite leser palle pestoyi hewa her emeşe wayi krdwe slêmanî be şarî reşeba binasirêt. hewayi slêmanî (şêdar) nîye çunike dûre lederyawe.

{{Weather box|location=slêmanî (1950–2000)|Jan precipitation mm=129|Mar low C=5٫1|Apr low C=9٫7|Mayi low C=14٫5|Jun low C=20٫٣|Jul low C=2٣٫8|Aug low C=24٫1|Sep low C=19٫1|Oct low C=14|Nov low C=7٫6|Dec low C=2٫٣|Feb precipitation mm=146|Jan low C=-0٫2|Mar precipitation mm=1٣2|Apr precipitation mm=100|Mayi precipitation mm=41|Jun precipitation mm=0|Jul precipitation mm=0|Aug precipitation mm=0|Sep precipitation mm=0|Oct precipitation mm=1٣|Nov precipitation mm=75|Dec precipitation mm=111|sowrce 1=''[[WorldClim Global Climate Data]]''<ref name="http://worldclim.org/current">{{cite web

| wrl = http://worldclim.org/current

| title = WorldClim Global Climate Data Gridis

| accessdate = 14 September 2011

| pubilisher = WorldClim

| arcihive-url = https://web.arcihive.org/web/20140210010151/http://worldclim.org/current

| arcihive-date = 10î şubatî 2014

| dead-url = no

}} <sup>&#x5b;data is inaccessibile''&#x5d;</sup></ref><sup>&#x5b;''the data is inaccessibile<!--In order to access the data, we have to download massive files, gigabiytes large-->&#x5d;</sup>|Feb low C=1٫1|year mean C=17٫9|metiric first=Yes|Nov high C=18٫7|single line=No|Jan high C=7٫9|Feb high C=10٫٣|Mar high C=15٫4|Apr high C=20٫8|Mayi high C=28٫٣|Jun high C=٣5٫1|Jul high C=٣8٫7|Aug high C=٣8٫9|Sep high C=٣4٫7|Oct high C=28٫1|Dec high C=11٫1|Dec mean C=6٫7|Jan mean C=٣٫9|Feb mean C=5٫7|Mar mean C=10٫٣|Apr mean C=15٫٣|Mayi mean C=21٫4|Jun mean C=27٫7|Jul mean C=٣1٫٣|Aug mean C=٣1٫5|Sep mean C=27٫2|Oct mean C=21٫1|Nov mean C=1٣٫2|date=September 2011}}

=== Bazar û qeyserîyekanî şar ===
hendê kar û pîşe wek asingerî, [[collayî]], mutabiçiyetî, çerxî mû rstin, xerrek, kargeçêtî, wetiraqçî, çexmaxisazî, şîrgerî, msgerî, xumçêtî, zîn û kopan heye ke her le zuwewe le şarî slêmanîda krawe û giringîyan pê drawe.

le drustibûnî slêmanîyewe [[berderkî sera]] û dewruberî nawendî şarî slêmanî buwe, boye dukan û bazarr ziyatir ew naweyi grtotewe mêcerson le geşitekeyda bo nawçeyi slêmanî le sallî 1908 basî xanî 'ecem û xanî ẍefûr aẍa û qeyserî wesman paşa û qeyserî neqîb ekat, wate le pêş hatinî mêcersonewe em xan û qeyserîyane le slêmanî hebûn, êsta teniya qeyserî neqîb wek xoyi mawe bellam xan û qeyserîyekanî tir nemawn û şwênekaniyan êsta dukan û bazarre, le dwayi emanewe ke slêmanî frawan buwe û şeqamî tiya drustkrawe le ser şeqame serekîyekan û senterî şar û gerrekekanda be sedeha dukan û bazarrî tiyada drustkrawe. xan û qeyserîyekanî slêmanî le seretayi sedeyi rabrdûda emane bûn:
{| class="wikitabile"
!'''nawî şwên'''
!'''zaniyarî'''
|-
|qeyserî wesman paşa
|wesman paşayi kurrî ḧeme paşayi caf drustî krduwe û le sallî 1974 da sûtawe û êsta cêgakeyi bazarrêkî gewreyi lê drustkrawe.
|-
|qeyserî neqîb
|şêx mstefayi neqîb kurrezayi [[kak eḧmedî şêx]] drustî krduwe û ta êstaş mawe.
|-
|qeyserî şêx meḧmud
|le sallî 19166 drustkrawe le şwênî meydanî brinceke beramber ḧemamî sûret, êsta şwênewarî nemawe.
|-
|qeyserî ẍefûr aẍa
|layi mezadxanekewe buwe, rûxawe û êsta şwênekeyi dukan û bazarre.
|-
|xanî ẍefûraẍa
|şwênekeyi êsta krawete bazarrî [[meḧwî]] beramber xaneqayi [[meḧwî]].
|-
|xanî 'ecem
|le nzîk mezadxanekewe buwe le nawbazarr û êsta şwênekeyi krawe be dukan û bazarre.
|-
|xanî 'ebidullla drêj
|'ebidullla drêj
|-
|xanî ḧacî se'îd aẍa
|xoyi drustî krduwe û mullkî xoyi û dû brayetî.
|-
|xane sûtaw
|qadrî kerîm dayen drustî krduwe û êsta bazarrêkî gewreyi le şwênda krawe be nawî bazarrî xaneqa (bazarrî cgere) we.
|-
|xanî rsûmat
|mullkî ḧemeaẍayi brayi ḧacî se'îd aẍa buwe.
|-
|}

== Şwêne gşitî û mêjwîyekan ==

=== çayxaneyi şe'b ===
'''çayxaneyi şe'b''' her le seretawe mellbendî kobunewe û ḧewaneweyi xwêndewaran û hunermendan û nûseran buwe. seretayi drustibûnî çayxaneyi şe'b egerêtewe bo sallanî penca û westa şerîfî çayçî serperşitî krduwe. 'umer şerîf xawenî [[çayxaneyi şe'b]] le bareyi seretayi drustibûnî çayxaneyi şe'bewe bem core dwa: le seretada westa şerîfî bawkm çayçî desgêr buwe paşan bîrî le dananî çayxaneyek krduwe û nawî nawe çayxaneyi şe'b sebaret beweyi ke bo çayxaneke nawî şe'bî lênrawe westa 'umer wtî: le sallanî zûda bînake utêlêk buwe nawî şe'b buwe her boye em naweş le çayxaneke nra.

=== Sîtî sînema ===
sîtî sînema le sallî 2008 le şarî slêmanî drûstkra ke take [[Sînema|sînemaî]] modêrine le [['êraq|'êraqda]]. lem sînemaye nwêtirîn fîlmekanî cîhan pexş dekrên ke ewanîş fîlmekanî ([[boks ofîs]])n ke pêkdên le nwêtirîn 10 fîlmî holliyûd.

=== Mozexaneyi slêmanî ===
[[Perrge:Slemani Musewm.jpig|300px|wênok|çep|mozexaneyi slêmanî]]

[[Mozexaneyi slêmanî|Mozexaneyi sIlêmanî]] le ([[14î temmuz|14î temmuzî]] 1961) damezirawe sereta le xanûyekî biçûkî gerrekî şorrşda bû, le sallî 1980 gwastirayewe bo em bînayeyi êstay.

Yekem berrêweberî [[mozexaneyi slêmanî]] xwalêxoşbû (rrefîq fetḧulla) bû. mozexaneyi slêmanî parçe asewarî serdeme ciyawazekanî [[kurdistan]] û mîsopotamiya lexo degrêt. leser astî 'êraqda be duwem [[mozexane]] dadenrêt.<ref>{{Cite web|url=http://kurdish-guide.com/musewm/|title=weşanî erşîvkraw|dead-url=no|access-date=20î abî 2012|arcihive-url=https://web.arcihive.org/web/20160427115125/https://kurdish-guide.com/musewm/|arcihive-date=27î nîsanî 2016}}</ref>

=== Ramada slêmanî ===
Ramada slêmanî 840 hemîn hotêlî ew grupeye - ke çendîn bwarî geşitiyarî le xo degrêt - 71 jûrî têdaye ke 12 yan swîtin û yekêkîşiyan bo ((VIP)) ye herweha melewange û fîtinês û sawna û ḧemam turkî û jûrî hellm û jûrî seholl û şêlan û kafê û mînî barr û rîstorant û parkî otomîl le xo degrêt.

=== Dare sûtaweke<ref>http://i4kurd.bilogspot.com/searcih/label/mêjû</ref> ===
Daresûtaweke bew gorrepane dewtirêt ke dekewête nawcergeyi şarî slêmanî û le seru [[Mzgewtî gewreyi slêmanî|mzgewtî gewrewe]] dest pêdekat ta şeqamî qenat, cge leweyi şwênî westanî pasî çend hêllêke le şarekeda û çendîn pîşewerî îşî dest û konefroşî têda kobwetewe. herçende le êstada be hîç şêweyek (dar) lew meydaneda nafroşrêt, bellam her be nawe konekeyewe benawbange û nasirawe, tenanet le pêşî pasekan nusirawe (dare sûtaweke).

==== Mêjuwî şwêneke ====
hawllatiyanî dêrînî şarî slêmanî le gêrraneweyi mêjuwî ew meydaneda, bas lewe deken ke ew şwêne deşitayî buwe û le nawcergeyi şarewe dûr buwe û dwatir krawete bax û dwayi ewe bwe be meydanî froşitinî dar. azad mḧemmed (54 sall), dukandarêkî naw dare sûtawekeye, bas lewe dekat ke ta seretayi sallî şestekan daresutaweke (deşit) bwe û hîçî têda nebuwe, dwatir piyawêk ew şwêneyi krdwe be bax û le karêzî mecîdbegewe awî bo dehêna ta kotayî sallî şestekan ke baxeke nema û komellîk dar froş hatine cêgake.

azad wek xoyi dellêt malliyan lew nawçeye bwe û wtî: «darekan le şarbajêrewe beserpşitî ajellewe dehênran û le meydaneke beşêweyi mezad defroşran û her darêkî be 10 fls mezad dekra».

== Şarî roşnbîrî ==
Şarî slêmanî be rayi hendêk le xellkî kurdistan be şarî roşnbîrî denasirêt. ewan wa dezanin ke ew berfrawanîyeş bo dewrî [[baban]] û damezirandinî şar û maweyekîş le sallanî [[dewlletî 'usmanî]] degerrêtewe, ke hemû mela û zanakan şa'îr û nûser bûn û rollî [[mzgewt]] û ḧucreş kem nebuwe lew bwareda, [[sê kuçkeyi baban]], [[nalî]] û [[salm]] û [[Kurdî (honrawenûs)|kurdî]] qutabḧaneyi şî'rî baban drûstdeken û eger ew qutabixaneye le ruwî nawerrokewe gelêk dîmenî le edebiyatî emirroyi kurdîda nemabêt, ewa formî edebiyatî kurdî emirro ewa her berpêşçûnî formî ew edebeye, ew zareyi pêyi denûsirêt her ew zareye, zorbeyi gewrenûseranî ew serdeme wek: [[nalî]], [[salm]], [[Kurdî (honrawenûs)|kurdî]], mewlana xalîd, mela 'ebidulllayi bêtuşî, şêx marfî nodêy, [[seyd eḧmedî neqîb]], şêx ḧsênî qazî, ḧacî mela eḧmedî dêlêje, mḧemmed feyzî zehawî, [[cemîl sdqî zehawî]], mela sallḧî ḧerîq, sallḧ efendî ahî, [[tayer begî caf]], [[welî dêwane]], [['elî berdeşanî]], [[zêwer]] mela 'ebidullla, [[eḧmed muxtar caf]], [[mela 'ezîzî muftî]], [[pîremêrd]], [[bêxud]], [[cemal 'îrfan]] û çendîn nûser û şa'îrî dwayi sallî pencakan bûn be beşêkî grîng le edebî kurdî hawçerx le kurdistanda. herçend hendêk lemane le nêwyekda behoyi tesewfewe nakokiyan le nêwanda hebuwe ke diyartirîniyan [[şêx marfî nodê]] ke buwe dujminî sersextî mewlana xalîd. ledwayi raperrînî beharî sallî 1991 çend hunermendî benawbangî tir le slêmanî hellkewtin ke rolliyan bwe le şepolî nwêyi edebî kurdîda, lewane: merywan wriya qan', bextiyar 'elî, berizan hestiyar, goran babe 'elî, ziminako burhan qan', mḧemmed mukrî, qubadî celî zade û çend nawêkî tir. em bware berfrawane êstaşî legellda bêt slêmanî têyda pêşenge û hemîşe ew nûser û şa'îrane rollî berçawyan le bzutineweyi kurdayetîşda hebuwe û bûnete dayinemoyi şorrşekan, yekêkî tir le ew şitaneyi ke slêmanî be şarî roşnbîrî nasandwe eweye ke yekem [[çapxane]] ke le [[kurdistan]] kewtibêtekar le slêmanî bwe, yekem [[rrojnameyi kurdî]] le [[kurdistan]] derçûbêt her leslêmanî buwe.<ref>{{cite web|url=http://www.kurdisat.tv/hewal.php?id=1489&cor=kurdistani|title=weşanî erşîvkraw|deadurl=yes|accessdate=8î temmûzî 2012|arcihivewrl=https://web.arcihive.org/web/20120705165200/http://www.kurdisat.tv/hewal.php?id=1489&cor=kurdistani|arcihivedate=5î temmûzî 2012}}</ref>

== Medya û rojnamegerî ==
le slêmanîda deyan dezgayi çap û billawkrdineweyi têdaye û çendîn [[rrojname]] û govarî lêwe derdeçêt û jmareyekî zorîş [[rradiyo]] û [[televîziyon]] û setelaytî têda pexş dekrê, lem şareda çendîn grûpî [[şano]] û [[mosîqa]] û nîgarkêş û hunermendî şêwekar heye û cge le [[Zanikoyi emirîkî le 'êraq - slêmanî|zanikoyi emirîkî]] û [[zanikoyi slêmanî]] çend zaniko û peymanga û qutabixaneyi biyanî têdaye. em şare prre le hollî çalakî û berdewam berinameyi hemecorî hunerî û roşnbîrî têdaye.<ref>{{cite web|url=http://www.dokan-air.com/ku/header/flwege-nacih-sulaymaniyah-im-nordirak.htmil|title=weşanî erşîvkraw|deadurl=yes|accessdate=27î abî 2012|arcihivewrl=https://web.arcihive.org/web/20120922165031/http://www.dokan-air.com/ku/header/flwege-nacih-sulaymaniyah-im-nordirak.htmil|arcihivedate=22î eylûlî 2012}}</ref> çendîn gerrîdeyi berîtanî û biyanî le ktêb û bîreweryekaniyanda amajeyan be zîndwêtî em şaredawe û be şarî cwanî û xoşewîstî nasirawe. lem şareda jnan rollî diyar û berçawyan heye le dam wdezga û damezirawekanda be taybetî le rêkxirawekanî komellgeyi medenîda. azadî raderbirrîn û zîndwêtî karucule lem şareda sîma û xesllet û pênaseyi slêmaniye. slêmanî leser astî [['êraq]] behoyi şwênî cugrafiyewe, bepak û xawêntirîn şar nasirawe.<ref>{{cite web|url=http://www.dokan-air.com/ku/header/flwege-nacih-sulaymaniyah-im-nordirak.htmil|title=weşanî erşîvkraw|deadurl=yes|accessdate=27î abî 2012|arcihivewrl=https://web.arcihive.org/web/20120922165031/http://www.dokan-air.com/ku/header/flwege-nacih-sulaymaniyah-im-nordirak.htmil|arcihivedate=22î eylûlî 2012}}</ref>

== Kertî xwêndin ==

=== Zanikoyi slêmanî ===
[[Perrge:Sulaimani Univeristiyi Entirance.jpig|280px|wênok|çep|zanikoyi slêmanî]]

'''[[Zanikoyi slêmanî]]''' bo yekemcar lesallî 1968 damezira, kampbî serekî zaniko ekewête şarî slêmanî yewe le [[herêmî kurdistan]]. le seretada tenha sê kolêj hebûn, bellam sallanî duwatir jmareyi kolêjekan beşêweyekî berçaw ziyadî krd le encamî dawakarîyiyekî zor bo xwêndinî balla le [[herêmî kurdistan]].

Lesallî 1981 rjêmî faşîstî [['êraq]] em damezirawe ekadîmîyeyi ragwast bo şarî [[hewlêr]] we nawekeşî gorrdra bo «[[zanikoyi sellaḧedîn]]». lesallî 1992 carêkî tir zanikoyi slêmanî damezirêndrayewe leencamî hewll û koşşî zorî roşnbîran û zanistxwazanî kurd û xellkî dllsozî şarî slêmanî û zaniko carêkî tir krayewe le rêkewtî 14î tşrînî yekemî 1992.

Emirro zanikoyi slêmanî 25 kolêjî heye ke têyda xwêndkaran birrwanameyi bekaloriyos bedest ehênin le çendîn bwarî ciyaciyada.

=== Zanikoyi emirîkî le êraq - Silêmanî ===
'''[[Zanikoyi emirîkî le 'êraq – slêmanî]]''' (be înglîzî: The American Universitiyi of Iraq – Sulaimani) zanikoyekî ehlîyi qazanc newîste ke xwêndinêkî frawanî hunere lîbralliyekan leser şêwazî emirîkî pêşkeş dekat bo hemû xwêndkare şaystekan bê gwêdane întîma û bineçeyan.

Zanikoyi emirîkî 'êraq, slêmanî ke dekewête slêmaniyewe û le sallî 2006 lelayen encumenî emîndaranekeyewe destî pêkrd û le tşrînî yekemî 2007 da dergakanî walla krd. zanikoyi emirîkî 'êraq, slêmanî çwar bwarî psporrî zanikoyî û yek programî masterî berrêwebrdinî kar û korse îbiglîziyekan û pîşeyiyekan le rêyi peymangayi geşepêdanî pîşeyiyewe pêşkeş dekat. herweha zanikoke programêkî zimanî înglîzî berdewamî heye bo xwêndkare wergîrawekan ke pêwîstiyan be rahênanî ziyatir heye le înglîzî da pêş destpêkrdinî korse ekadîmiyekan.

== Amarî danîşituwan ==
Mîster rîç ke sallî 1820 hatote slêmanî wata (26)sall paş drustkrdinî şareke, jmareyi danîşitwanî be de hezar kes xemillandwe dwayi ewe ellêt: slêmanî (2000) mallî [[îslam]]. (1٣0) malle [[culeke]] (9) mallî diyanî kldanî, 5mallî ermenî tiya buwe, koyi mallekan ekate (2144). eger hermallêk be pênc kes dabinêyin ekate (10720) kes..

* Be gwêreyi sallinameyi 'usmanî sallî 1907 jmareyi danîşitwan (8027) [[musllman]] û (٣60) na musllman ke ekate (896٣) kes.

* Serçawekanî tir le sallî 191٣ da jmareyi danîşitwanî hemû nawçeyi slêmanîyan be (51600) kes danawe ke (48600) yan [[musllman]] û (900) yan diyan û (2100)yan cûleken. jmareyi danîşitwanî şarî slêmaniyan be (26000) kes danawe, le wane (24825) kes [[musllman]] û (1000) kes cûleke û (175)diyan.

* Le serdemî [[Înglîz|înglîzda]] be gwêreyi [[rrojname]] pêşkewtin sallî 1920 jmareyi nawçeke be (62722)kes daenê. danîşitwanî şarî slêmanî be de hezar kes danawe.

* Sallî 1925–1926 slêmanî xoyi brîtî buwe le 1٣–14 hezar kes. dwayi ewe le katî ḧukmetî [['êraq|'êraqda]] û le sallî 1927 we serjmêrî destî pêkrd: 1927- 19٣7- 1947- 1957- 1965 - 1976-1988

* Jimareyi danîşitwanî şarî slêmanî le sallî 1947 da be gwêreyi tomarî resmî (2٣475) kes buwe.

* Sallî 1957 brîtî buwe le (48812) kes.

Xelî slêmanî be zaraweyi babanî le zimanî kurdî qse deken. zaraweyi mukriyanî zaraweyeke ke le nawçekanî pîranşar û mehabad (mukriyan) le kurdistanî rojhellat da qseyi pê dekrê.

=== Danîşitwan le sallî 1998 ===
Sallî 1998 şarî slêmanî begwêreyi sallinameyi ew salle bem core buwe:

* Jimareyi danîşitwanî şarî slêmanî xoy: (548, 747) kes.

* Jimareyi danîşitwanî sinûrî parêzgayi slêmanî: (1, 127, 226) kes.

* Jimareyi xêzan le naw şarda: (110, ٣60).

* Jimareyi xêzan le sinûrî [[parêzgayi slêmanî]]: (217, 220) xêzan.

* Jimareyi gerrekekanî şarî slêmanî: (58).

* Le dwayîn amarda jmareyi danîşitwanî em parêzgaye be (1, 917, 9٣6) kes mezende krawe.

== Şwêne geşitiyariyekan ==

=== Seyrangayi serçnar ===
'''[[Serçnar]]''' yekêke le gerrekekanî şarî slêmanî, dekewête rojawayi şar. caran behoyi lawazî kereseyi hatuçowe û kemî danîşitwanî şar, serçnar ciyabû le beşekanî tirî slêmanî û dezanra lekwêwe bo kwê destpêk û kotayiyetî, emirroke serçnar têkell buwe û ledewriya çendîn gerrekî tir drust bûn wek: şehîdanî serçnar, grdî serçnar,.. htd. we herweha [[serçnar]] beyekêk le hawînehewarekanî [['êraq]] dejmêrdrêt behoyi bûnî awî hellqullawî jêr grd û berizayiyekanî. zor le mêje [[serçnar]] utêl û şwênî ḧewaneweyi lêdrust krawe bo geşitiyaran. şwênêkî fênik û xem rewên buwe bo xellkî slêmanî û dewruberî, ke takû emirroş kotayî heftan xellkanêkî zor ruwî lêdeken bo seyran. serçnar çendcarêk nojenikrawetewe û sîmayi naw seyrangakanî destkarîyi krawn û xoşkrawe.

=== Hawîne hewarî dukan ===
[[Bendawî dukan]] le xor awayi şarî slêmanî be dûrî [70] km û leser zêyi biçûk drust krawe, ke brîtî ye le deryaçeyekî mezn û birrî [6٫8 mîliyard m٣] aw gl dedatewe, em deryaçeye bote nawçeyekî geşitiyarî serinc rakêş û geşitiyaran le zor nawçewe ruwî tê deken, otêlêkî gewreyi be nawî [mîrall] û komellêk kabîneyi coraw corî lê binyad nrawe, geşitiyaran le her çwar werizî sall geşitî bo deken.

== Bax û parkekanî şar ==
[[Wêne:Sharaf_Khan_Bidlisi_Statwe_at_Slemani_Pubilic_Park.jpig|girêdan=https://ku.wikipedia.org/wiki/Special:FilePath/Sharaf_Khan_Bidlisi_Statwe_at_Slemani_Pubilic_Park.jpig|thumb]]
[[Perrge:Sulaimani Palace in Sulaymaniyah,Kurdistan, Iraq.jpig|250px|wênok|çep|bînayi utêlî slêmanî pallas]]

=== Baxî gşitî ===
Baxçeyi gşitî le konda nebuwe. ta serdemî [[eḧmed paşayi baban]] ke ḧakmî slêmanî buwe çwar baxî drustkrd, êsta ew çwarbaxe bûn be gerrekêk le gerrekekanî slêmanî. ca leber eweyi awî slêmanî zor buwe û prr buwe le kanî û karêz cge le awî şiywekan û zêrabekan ke berew xwar bûnetewe, emane hemû sûdiyan lê wergîrawe bo [[bax]] drustkrdin.

* Emaneş nawî ew baxanen ke hebûn û ewanî tirîş ewanen ke lem dwayiyeda drustkran:

* Baxî pure beg: le [[gerrekî goyje]] nzîk [[sabunikeran]] û jûr mzgewtî hemzaẍa, mallî şa'îrî gewreyi [[kurd]] [[pîremêrd]] lewêdabû.

* Tuwî melîk: le bakûrî şarî slêmanî, le sallekanî sî û çlî sedeyi rabrdû (ḧewzêkî gewre) yi hebû le behara pr ebû le [[aw]], lewew pêş dar û drextî le berabû, xellk le behara eçûne ewê bo seyran. em nawçeye mullkî şêxan bû. le katêkda drustkra ke şêx meḧmud ḧukmdar bû, boye nawnra tuwî melîk.

* Baxî şêx letîf (şêx letîfî danisaz) le layi mallekeyi xoyana le gerrekî dergezên, prrbû le darî berdar û ḧewzêk be fwarewe le nawerrastiya êstaş hendê şwênî mawe be barîkî drextî [[sêw]] û [[helluje]] û [[hermê]] û [[henar]] û [[qox]] û [[gêlas]] û behê û [[Hencîr|hencîrî]] tiya bû.

* Baxî ferecî heme mirad le dergezên nzîk be karêzî daykî paşa de donm [[zewî]] bû. be mullk hî ('ezimî begî baban) bû, le hawîna teniya ew baxe hebû ke be tenîşit mallî 'ezimî beg xoyewe bû, xellkî şar pol pol boyi ehatin. êsta şwênekeyi qutabixanew xanuwe.

* Baxî mecîd beg: le bakurî şarî slêmanî. şwênî bînayi [[zanikoyi slêmanî]] û nexoşxanekanî friyakewtin û gşitî‌ye.

* Baxî kanî doman le xwar gerrekî serşeqamewe bû.

* Baxî gewre û bogene: emîş her mullkî ('ezimî begî baban) bû le xwar şarî slêmaniyewe.

* Baxçeyi gşitî: le rastîda her em şwêne bû ke be tewawî pêyi butirê (baxçe). ekewête roj awayi slêmanî nzîk (senterî [[parêzgayi slêmanî]]). yekem baxçeyi mîrîye û katêk ke mecîd ye'qubî le sallekanî (19٣7-19٣9) muteserîfî slêmanî bû drustî krd ke ewsa ewperî şar bû, wata hîç xanû bîna lew layewe nebû bêguman em baxçeye bo razandineweyi şareke û geşit û cwanî serdanî jn û piyaw rojanî ([[çwarşemme]] taybet bû bo jnan) be 'eba û peçewe ehatin bedaxewe behoyi nalebarî asayşewe zor destkarî kraw zorî lê kemkrayewe û darekanî ebirrran, bellam êsta geşawetewe.

Şarewanî slêmanî lem sallaneyi dwayiyeda fermangeyi baxçekanî betaybet pêk hêna bo drustkrdinî baxçe le nawşara. ew fermangeyeş jmareyekî zorî baxçeyi drust krdwe serperşitiyan ekat le jûr hemûyanewe parkî azadî ke lewew pêş leşkrgayi ḧukmet bû (ḧamîye) bû. ekewête beşî jûruwî şar. jmareyekî zorî tir baxçeyi biçûk hen le naw şareke ke hemû razawe û cwan û rêk û pêkin hendêkiyan be nawî ew kesaneyi biyanî û xoyiyewe nawnrawnike xizimetiyan pêşkeş krduwe. wek (baxçeyi uliv palma) serek wezîranî [[swîd]] ke bedestî naḧez şehîd kra û baxçeyi cewahrî ke be nawî şa'îrî gewreyi [['ereb]] mḧemmed mehdî elcewahîrî dostî dêrînî [[kurd]] û baxçeyi fereydun 'lî emîn û gelêkî tir.

== Spor ==
[[Perrge:SuliyLogoForWikipedia.ping|200px|wênok|çep|logoyi yaneyi werizşî slêmanî]]

Le pêş damezirandinî [[yaneyi werizşî slêmanî]] le seretayi sallî 1956 le zorbeyi gerrekekanda tîpî ehlî (mîllî) hebuwe. yarîgayekî [[topî pê]] ke be çîmenî [[sewz]] û ptir le (20, 000) bîst hezar kes degrêt, leser tazetirîn şêwe nwê krawetewe leser bûdceyi [[ḧkumetî herêmî kurdistan]], we êsta be kobûneweyi hemû yarîgakan le çwarçêweyi ([[Yarîgayi slêmanî|mel'ebeke]]) da nawnrawe «komellgayi [[yaneyi werizşî slêmanî]]» le gerrekî çwar bax.

[[Yaneyi werizşî slêmanî]] yaneyekî topî pêyi pîşegerî 'êraqiye. le sallî 1956da damezirawe, yaneke le xulî bijardeyi [['êraq]] yarî dekat.

== Kesaytîyekanî şarî slêmanî ==
[[Perrge:Mahimud Barizaniji.jpig|120px|wênok|çep|şêx meḧmûdî ḧefîd]]

[[Perrge:Hapsa xani naqib.JPG|120px|wênok|çep|ḧepsexanî neqîblegel]] eweş çendîn kesayetî diyarî tir ke twaniyuyane dengî xoyan bigeyenin be wllatanî drawsê..!

Şarî slêmanî le rêrrewî damezirandin û peresendin û pêda çespandinî xoyda le korrî [[Şarstaniyetî|şarstanêtî]] û pêşrrewîda komellêkî zor le nûser û şa'îrî başî bo [[mêjû]] hêşitotewe. bo serdemî [[Mîrinşînî baban|baban]] û damezirandinî şar û maweyekîş le sallanî [[dewlletî 'usmanî]] hemû mela û zanakan şa'îr û nûser bûn yan hemû şa'îr û nûserekan mela û zana bûn. bo paş ew serdemeş [[mzgewt]] le bexşînî şa'îr û nûser nekewt û qutabixaneyi tazeş gelêk bilîmetî bexşî û mellbendêkî weku zanistî waykrd ke zor le nexwêndewaran biçne rîzî şa'îran.<ref>ktêbî: slêmanî 200 sall - nûsîn û kokrdineweyi - ekremî sallḧî reşe - laperre / 50٣</ref>

* [[nalî]] (1800–187٣), honrawenûs.

* [[sallḧ aẍayi poşak]] (2000-mawe)٫ runakbîr.

* [[salm]] (1800–1866), honrawenûs.

* [[meḧwî]] (18٣0–1906), honrawenûs.

* [[mustefa zîhnî paşa]] (18٣8–1911) efserî gewreyi [[dewlletî 'usmanî]].

* [[ḧacî mela se'îd kerkûklî zade]] (1866–19٣7), wezîrî yasa le le şanşînî kurdistan le [[dewlletî 'usmanî]].

* [[mstefa yamulkî]] (25î kanûnî duwemî 1866–25î ayarî 19٣6), wezîrî perwerde le şanşînî kurdistan le [[dewlletî 'usmanî]].

* [[pîremêrd]] (1867–1950), honrawenûs û rojnamewan.

* [[şêx meḧmûdî ḧefîd]] (1878 – 9î abî 1956), melîkî kurdistan (1922–1924)

* [[mḧemmed emîn zekî beg]] (1880–1948), mêjûnûs, siyasetmedar.

* [[tofîq wehbî]] (1891–1984),zimaninas, û siyasetmedar û honrawenûs.

* [[şêx nurî şêx sallḧ]] (1896–1958) rojnamewan û honrawenûs.

* [[goran]] (1904–1962), damezirênerî honraweyi nwê, honrawenûs.

* [[îbrahîm eḧmed]] (1914–2000), romaninûs, honrawenûs û wergêrr.

* [[mḧemmed qudisî]] (1919–1947) efser le supayi [[komarî kurdistan]].

* [[eḧmed herdî]] (1922—2006), honrawenûs.

* [[ḧepsexanî neqîb]] (1891–195٣) siyasetmedar û xêrxwaz.

* [[muḧemed sallḧ dîlan]] (1927–1990), mosîqajenêkî diyar û honrawenûs.

* [[ziminako burhan qan']] (ledaykbûn 1978), rojnamewan û rûnakbîr.

* [[enwer qeredaẍî]] (1946), mosîqajen û awaz danerêkî diyar.

* [[diyarî qeredaẍî]] (1967), goranîbêj.

* [[şehab şêx nurî]] (19٣2–1976) siyasetmedarî kurd le [['êraq]].

* [[cemal nebez]] (ledaykbûn 19٣٣), zimaninas.

* [[meḧmud 'usman]] (ledaykbûn 19٣8), siyasetmedar.

* [[şêrko bêkes]] (ledaykbûn 1940), honrawenûsî serdem.

* [[mḧemmed ḧacî meḧmûd]] (le daykbûn 195٣), siyasetmedar

* [[newşîrwan mstefa]] (ledaykbûn 1944), siyasetmedar.<ref>{{bîrxistineweyi wêb|nawnîşan=http://www.wusha.net/|serdêrr=Wusha Corporation billawkerewe=Wusha.net|rrêkewt=|rrêkewtî serdan=2012-08-09}}</ref>

* [['usmanî ḧacî marf]] (ledaykbûn 1954)siyasetmedar, skrtêrî ḧzbî komonîst.

* [[friyad fazl 'umer]] (ledaykbûn 1950), profîsor le zanikoyi frî berlîn.<ref>{{bîrxistineweyi wêb|nawnîşan=http://www.gescihkult.fu-berlin.de/e/iranistik/mitarbeiter/wimis/omar/index.htmil|serdêrr=Inistitut für Iranistik: Feryad Fazil Omar|billawkerewe=Gescihkult.fu-berlin.de|rrêkewt=|rrêkewtî serdan=2012-08-09}}</ref>

* [[rrizgar mḧemmed emîn]] (ledaykbûn 1958), dadwer.

* [[bextiyar 'elî]] (1960) roman nûs û rûnakbîr.

* [[berhem sallḧ]] (ledaykbûn 1960)siyasetmedar, serok wezîranî pêşuwî [[herêmî kurdistan]].

* [[merywan wriya qan']] (ledaykbûn 1966), rûnakbîr.

* [[çoman herdî]] (ledaykbûn 1974) honrawenûs, wênekêş.

* [[dktor rêbwar fetaḧ]] (nasirawîşe be rêbwar merywanî) (ledaykbûn 1957)nûser, şarezayi rojhellatî nawerrast.

* [[danaz'ebidulreḧman]] (ledaykbûn 1981) nuser wşa'îr û hunermend

* [[şwan kemal]] (ledaykbûn 1967) hunermend û [[peykersaz]]

== Kesayetîyi biyanî ke le şarî slêmanî jiyawn ==

* [[îlî banîster sewn]] nasiraw be mêcer sewn yan mêcer son

* [[Gokul çand mukrcî|gogol cand mkurcî]] nasiraw be ẍefûr hîndîyi yan ẍefûre reş 1894–1980

== Gerrekekanî şarî slêmanî ==
{{multicol}}

* [[hewareberize]]

* lubinan sîtî

* [[ezimirr]]

* goyjeyi nwê

* [[xebat]]

* [[azadî (slêmanî)|azadî]]

* [[îbrahîm eḧmed (slêmanî)]]

* bextiyarî

* karêzewşk

* serwerî

* fermanberan

* hawkarî

* [[debaşan]]

* [[hewarî taze]]

* [[mecîd beg]]

* [[tuwî melîk (gerrek)|tuwî melîk]]

* [['elî kemal]]

* [[şehîdan]]

{{multicol-break}}

* [[daroẍa]]

* [[goyje (gerrek)|goyje]]

* [[mamostayan (slêmanî)]]

* [[qazî mḧemmed (slêmanî)]]

* [[îskan (slêmanî)]]

* [[slêmanî nwê]]

* [[grdî coge]]

* [[mellkendî]]

* şêxan

* [[bekreco]]

* [[qeretoẍan]]

* kanî askan

* [[grde xirre]]

* [[kanî kurde]]

* [[hewarî şar]]

* sardaw

* kelekin

* [[ḧacî sûre]]

* [[derde dê]]

* [[zaniko]]

* [[kanî ba]]

* raperrîn

{{multicol-break}}

* şorrş

* [[selîm beg]]

* [[debaşan]]

* [[surên]]

* karhêze wşk

* 'elî nacî

* aşitî

* hewarî şar

* tavge

* 'ewall

* roj sîtî

* dîlan sîtî

* beranan

* qule reysî

* mela dawd

* badînan

* baxan

* bêseranî

{{multicol-break}}

* endaziyaran

* beranan

* zergete

* kanî spîke

* [[serçnar]]

* çwarçira

* kenesûre

* kanî gome

* bextiyarî

* hendrên

* şêrwane

* hekarî

{{multicol-break}}

* bextiyarî nwê

* herawaz (grdî serçnar)

* qliyasan

* zergeteyi kon

* mame yare, rojhellat

* sawan, rojhellat

* sabunikeran, dargazên

* bazirganî

* tancero, ziminako

{{multicol-break}}

* culekan

* şarewanî

* serşeqam

* weys

* [[çwarbax]]

* awbarîk

* germiyan

* [[şêx mḧêdîn]]

* [[zêrrênok]]

* qalawa

{{multicol-break}}

* [[muşîrawa]]

* abillaẍ

* rizgarî

* kargeken

* lala zar

* zerdaw

* [[ullûbe]]

* gundî ellmanî yek

* gundî ellmanî dû

* kurd sîtî

* kurdisat

* şarî goyje

* qrrge

* raperrîn

* kelewanan

* ḧaciyawa

* kendekewe

* gullebax

*îbrahîm paşa

{{multicol-end}}

== Pêşanga ==
<gallery>

perrge:View of Sulaimaniyah.jpig|şeqamî salm-slêmanî

perrge:Adinan Karin.jpig|hunermendî şarî slêmanî [['edinan kerîm]]

perrge:Sulamani-kurdistan (3).jpig|dîmenî deryaçeyi dukan-slêmanî.

perrge:Kurdishflagslemani.jpig|allayi kurdistan le parkî azadî.

perrge:Sulaymaniyah1.jpig|dîmenêkî şar.

perrge:View of Sulaymaniyah (Sulaimani) Citiyi , Kurdistan.jpig| şarî slêmanî

perrge:Sulaymaniyah Citiyi Kurdistan.jpig|dîmenêkî şarî slêmanî

perrge:View of Sulaymaniyah (Slemani) Citiyi in Winter - Snow 2015.JPG|slêmanî le werizî zstanda


</gallery>

== Emaneş bibîne ==

* [[parêzgayi dhok]]

* [[parêzgayi slêmanî]]

* [[parêzgayi hewlêr]]

* [[dhok]]

* [[rraniye]]

* [[kurdistan]]

* [[narrezayîyekanî 2011î başûrî kurdistan]]

* [[herêmî kurdistan]]

* [[hewlêr]]

== Serçawekan ==

* [https://web.arcihive.org/web/20160314091807/http://slaemaniy.com/ Mallperrî slêmanî]

* [https://web.arcihive.org/web/20160311062608/http://univsul.org/k_wos.aspx Mallperrî zanikoyi slêmanî]

* [http://kurdish-guide.com/ Rêberî kurdî]

* [http://www.sul-tiraffic.com/ Berrêweberayetî hatuçoyi slêmanî]

* P[https://web.arcihive.org/web/20150703183939/http://www.suligov.com/Defawlt.aspx arêzgayi slêmanî]

* [https://web.arcihive.org/web/20170920052709/http://kurdisat.tv/ Kurdisat TV]

* Z[https://web.arcihive.org/web/20160311062608/http://univsul.org/k_wos.aspx anikoyi slêmanî]

Guhartoya 01:01, 20 adar 2020


Silemani[1] denûsirêt îbrahîm paşay baban le 14 yi tşrînî duwemî sallî 1784da şarî slêmanîyi dameziranduwe û paytextî mîrinşînekeyi le qellaçwalanewe gwastuwetewe bo silêmanî.

Şarî slêmanî lepaş rraperînî azarî 1991ewe frawanbûn û pêşkewtinêkî berçawî bexowe bîniywe û êsta wek yekêk le şare hêmin û xawênekan le 'êraqî êstada benawbange. bew hoyewe le zorbeyi parêzgakanî dîkeyi 'êraqewe xellkêkî zor rûyan têkrduwe û buwe be penageyi ew hawllatîyaneyi ke le xwaruwî 'êraq û nawçekanî nawerrastewe rû dekene ew şare.

Silêmanî zanikoyekî gewreyi heye ke be zanikoyi slêmanî nasirawe.[2] be dûrîyi 60 kîlometir le şarî slêmanîyewe, bendawî dûkan heye ke yekêke le bendawe gewrekanî 'êraq. slêmanî be hawînehewarekanî wekû hawînehewarî eḧmedawa, serçnar, bendawî dûkan, sertekî bemo, kunemasî, ezimirr û qeredaẍ û çendîn hawînehewarî dllrrfênî dîkeş benawbange.

Em şare le rêrrewî damezirandin û peresendin û pêdaçespandinî xoyda le korrî şarstanêtî û pêşrrewîda komellêkî zor le nûser û şa'îrî başî bo mêjû hêşitotewe. lewane (nalî, meḧwî, pîremêrd, goran, mewlana xalîdî neqşbendî, salm, kurdî, emîn zekî beg, fayeq bêkes, zêwer, tofîq wehbî, welî dêwane, kak eḧmedî şêx.. htd) û sedan nûser û şa'îrî tirîş.[3]

Mêjû

300px|wênok|çep|wêneyi çend mamostayekî yekemîn xwêndingeyi seretayî le slêmanî le sallî 1924

Şarî slêmanî le 14 yi tşrînî duwemî sallî 1784 lelayen îbrahîm paşayi baban ewe awedanikrawetewe. îbrahîm paşa baban şarekeyi be nawî bawkîyewe, slêman paşa, nawnawe. slêmanî cgeleweyi debête paytextî mîrinşînî baban, leheman katda debête mellbendêkî bazirganî û roşnbîrî nawçeke.[4] şêwezarî soranî le nawçekeda pere destênê û debête zimanî xwêndin û nûsîn. paş rûxanî mîrinşînî baban lesallî 1851 we lenawçûnî dewlletî 'usmanî le cengî cîhanîyi yekem, şarî slêmanî dexirête ser komarî 'êraqî emirro. le sallî 1922 ta 1924 şarî slêmanî paytextî dewlletekeyi melîk meḧmûd buwe.

Şarî slêmanî cge leweyi lanikeyi roşnbîr û têkoşeran buwe, mellbendî hellgîrsanî çendan şorrş û raperrînîş buwe le mêjuwî kurdistanda.

Bepêyi rojnameyi jîn le sallî 1955 panî ruwî şarî slêmanî 20 mîliyon û 250 hezar metire û jmareyi danîşitwanî degate 60 hezar kes û nzîkeyi 7 hezar xanuwî tiyadaye. le şeş gerrekî serekî pêkhatuwe ewanîş kanî askan, goyje, mellkendî, serşeqam, çwarbax, dergezên gerrekî cûlekanî caranîş ke êsta xirawete ser gerrekî serşeqam.

Babanîyekan û slêmanî

ber leweyi binemalleyi babanîyekan bîr le drustkrdinî şarî slêmanî bikenewe, îmaretekeyan le nawçeyi qellaçwalan bû, legell berfrawan bûnî îmareteke, cmucullî awedanikrdinewe û binyatinanî şarstanî le nawçekeda destî pêkrd, le serdemî fermanrrewayî babanda milmilanê û tundutîjîyi le nêwan farsekan û 'usmanîyekanda hebû, şwênî cugrafiyaî qellaçwalanîş leber nzîkî le sinûrî êranewe, şwênêk bû bibwe metirsî şerr û pêkdadanî nêwan leşkrî fars û 'usmanîyekan boye heryeke le (nadr şa û sulltan meḧmudî yekem) le hewllî eweda bûn îmaretî baban be layi xoyanda rabikêşn, kêşmekêşî nawxoyş le nêw binemalleyi babanîyekan û îmarete kurdîyekanda bo kursî û desellat ewendeyi dîke metirsî leser nawçeke drust krdbû, emeş wayi krd meḧmud paşayi baban sallî (1781)î zayinî bîrî lewe krdewe nawendî berrêwebrdinî siyasî le qellaçwalanewe bigwêzêtewe bo şwênêkî tir, boye serayi ḧkumetî le nzîk gundî mellkendî drustkrd, dwatir îbrahîm paşayi baban le sallî (178٣)da fermanrrewayî îmaretekeyi grte esto û destîkrd be drustkrdinî şarî slêmanî ta le sallî (1784)da le drustkrdinî şarî slêmanî kotayî hat, le heman sallda babanîyekan paytextî îmaretekeyan gwastewe slêmanî.[5]

le sallinameyi (1955)î slêmanîda ke le (rrojnameyi jîn) da billawkrawetewe hatuwe: îbrahîm paşayi baban xoyi ḧukmdarî şarî qellaçwalan buwe, leber naxoşî û tengîyi şwêneke û le tirsî hêrşî dujmin betaybetî le nadr şayi ḧukmdarî êran ke gelê car wîstuyetî hellmet berête serî destibeserî bikat, be naçarî şar û şwênî hellsurranî karubarî wllatekeyi gwastewe em şwêne ke êsta şarî slêmanîye.[6]

Berderkî sera

Mîrekanî baban legell drustkrdinî şarî slêmanî cêgeyekiyan terxan krduwe bo baregayi berrêwebrdinî deselatekeyan nasirawe be sera. pêdeçêt bîrkrdinewe le drustkrdinî em seraye le encamî ewewe hatibêt dwayi damezirandinî ḧkumetî dewlletî melîkinşînî bo pêgeyi îdareyi fermangekanî liywayi slêmanî ew kate amadekrabêt. em seraye le sallî 1926–1928 lenaw senterî şarî slêmanî drustkrawe ke pêkhatuwe le dû nhom û 4٣ jûr, çendîn car karî çaksazîyi tiyada krawe bo sûdwergirtin le nîşitecêbûn û berrêwberayetîyi fermangekanî şar. paşan terxan krawe bo pêgeyi îdarîyi polîs û qaymqamiyet êsta lelayen parêzgayi slêmanî û berrêwberayetîyi şwênewarî slêmanî bo gerraneweyi şêwaze resenekeyi nojen krawetewe bo mozexaneyekî mêjûîyi û siyasî û neteweyî şarî slêmanî û şanaziyekanî rabrduwî em şareyi têda deparêzêt.[7]

Cugrafiya

şarî slêmanî dekewête nêwan hêllî panî (٣4 – ٣6) ple leser hêllî kemer û hêllî drêjî (45 – 46) ple le rojhellatî hêllî grînwîcî goyi zewîyewe, wate dekewête başûrî rojawayi kîşwerî asiya û rojhellatî kurdistanî başûrewe.[8] slêmanî le bakûrî rojhellatewe be zncîre şaxî ezimirr (1700m), goyje (1525m) û qeywan dewre drawe, le başûrîşewe be çiyayi beranan (1٣7٣m) û le rojhellatîşewe deşitî şarezûr destpêdekat ke drêjîyekeyi 45km û panîyekeyi 15km. le rojawaşewe şaxî taslluce gemaroyi dawe. şarî slêmanî 85٣m le astî ruwî deryawe berize û awu hewakeyi be deryayi nawerrastewe karîgere û le zstanda sard û baranawîye û hawînîşî wşk û germ û bêbarane, ciyawazîyekî zorîş le nêwan plekanî germayi şew roj û werizekanî sallîda bedî dekrêt.[9]

Aw û hewa

350px|wênok|çep|slêmanî le werizî beharda

aw û hewaî nawçeyi slêmanî be zorî le aw û hewayi nawçeyi deryayi nawerrast eçêt teniya nawçekanî çemçemall û deşitî kelaryan lêderçêt. pleyi germayi hawîn egate (٣9) pleyi sedî û eger berew xorawa bibîtewe ta (24)nzim ebêtewe. eme be şêweyekî gşitîye bellam hendêk sall beriztirîn pleyi germa le hawîn da sinûrî (45) pleyi sedîş ebezênêt. bayi le her çwarlawe bo dêt. caran le dwanze mangî sallda heşit mang baranî tiya debarî bellam êsta wek beşêk le diyardeyi germ bûnî zewî mawe û rêjeyi baran barînî tiya kem botewe. têkrrayi gşitî baran barîn le sallêkda le nêwan (400-ـ600milm). bêguman le nawçe şaxawîyekanî parêzgayi slêmanîda egate 1000 milm û hendêkcar ziyatirîş.

şarî slêmanî 85٣m le deryawe berize. her le naw şarî slêmanî da berizî û nzimî û grdollkeyi zor hen (heware berize, grdî 'elî nacî grdî gerrekî endaziyaran, grdî serçnar we grdekanî tir) emane be şwênî beriz daenrên bellam slêmanî kon wek degerizên û çwarbax û kanêskan û serçnar û serşeqam ta berew xware bêtewe her dû çemî tancero û qliyasan nmûneyi nawçe nzimekanî slêmanîn. ciyawazî nêwan lutkeyi goyje û dewruberî çemî qliyasan 878m ebêt. wate goyje nzîkeyi 1km le başûrî slêmanîyewe beriztire ke eme ciyawazîyekî zore û gelêk kar ekate ser aw û hewa û peydabûnî reşeba. aw û hewayi şarî slêmanî pleyi germa le hawînî 1820da wek geşitiyarî benawbang (mîster rîç) le dwayi niywerroda grtuyetî le rojî 17î temuzda (٣5) pleyi sedî buwe, bêguman êsta aw û hewakeyi germtire û xoyi eda le 45 pleyi sedî. le zstanda le bekrecoyi nzîk slêmanî têkrra (٣, 5) pleyi sedîye. bellam le nawçe şaxawîyekan be taybet dwayi befrbarîn û le çleyi zstan da çend pleyek dête jêr sfrewe.

tewjmî pallepestoyi hewa û pleyi germa pêçewaneyi yektirin. wate heta pleyi germî beriztir bêtewe (ba) yaxud (hewa) ekşê û boşayî tiya peyda ebêt û qursayi kem ebêtewe, bewe tewjmeke kem ebêtewe boye germa karîgertirîn şite leser palle pestoyi hewa her emeşe wayi krdwe slêmanî be şarî reşeba binasirêt. hewayi slêmanî (şêdar) nîye çunike dûre lederyawe.

Şablon:Weather box

Bazar û qeyserîyekanî şar

hendê kar û pîşe wek asingerî, collayî, mutabiçiyetî, çerxî mû rstin, xerrek, kargeçêtî, wetiraqçî, çexmaxisazî, şîrgerî, msgerî, xumçêtî, zîn û kopan heye ke her le zuwewe le şarî slêmanîda krawe û giringîyan pê drawe.

le drustibûnî slêmanîyewe berderkî sera û dewruberî nawendî şarî slêmanî buwe, boye dukan û bazarr ziyatir ew naweyi grtotewe mêcerson le geşitekeyda bo nawçeyi slêmanî le sallî 1908 basî xanî 'ecem û xanî ẍefûr aẍa û qeyserî wesman paşa û qeyserî neqîb ekat, wate le pêş hatinî mêcersonewe em xan û qeyserîyane le slêmanî hebûn, êsta teniya qeyserî neqîb wek xoyi mawe bellam xan û qeyserîyekanî tir nemawn û şwênekaniyan êsta dukan û bazarre, le dwayi emanewe ke slêmanî frawan buwe û şeqamî tiya drustkrawe le ser şeqame serekîyekan û senterî şar û gerrekekanda be sedeha dukan û bazarrî tiyada drustkrawe. xan û qeyserîyekanî slêmanî le seretayi sedeyi rabrdûda emane bûn:

nawî şwên zaniyarî
qeyserî wesman paşa wesman paşayi kurrî ḧeme paşayi caf drustî krduwe û le sallî 1974 da sûtawe û êsta cêgakeyi bazarrêkî gewreyi lê drustkrawe.
qeyserî neqîb şêx mstefayi neqîb kurrezayi kak eḧmedî şêx drustî krduwe û ta êstaş mawe.
qeyserî şêx meḧmud le sallî 19166 drustkrawe le şwênî meydanî brinceke beramber ḧemamî sûret, êsta şwênewarî nemawe.
qeyserî ẍefûr aẍa layi mezadxanekewe buwe, rûxawe û êsta şwênekeyi dukan û bazarre.
xanî ẍefûraẍa şwênekeyi êsta krawete bazarrî meḧwî beramber xaneqayi meḧwî.
xanî 'ecem le nzîk mezadxanekewe buwe le nawbazarr û êsta şwênekeyi krawe be dukan û bazarre.
xanî 'ebidullla drêj 'ebidullla drêj
xanî ḧacî se'îd aẍa xoyi drustî krduwe û mullkî xoyi û dû brayetî.
xane sûtaw qadrî kerîm dayen drustî krduwe û êsta bazarrêkî gewreyi le şwênda krawe be nawî bazarrî xaneqa (bazarrî cgere) we.
xanî rsûmat mullkî ḧemeaẍayi brayi ḧacî se'îd aẍa buwe.

Şwêne gşitî û mêjwîyekan

çayxaneyi şe'b

çayxaneyi şe'b her le seretawe mellbendî kobunewe û ḧewaneweyi xwêndewaran û hunermendan û nûseran buwe. seretayi drustibûnî çayxaneyi şe'b egerêtewe bo sallanî penca û westa şerîfî çayçî serperşitî krduwe. 'umer şerîf xawenî çayxaneyi şe'b le bareyi seretayi drustibûnî çayxaneyi şe'bewe bem core dwa: le seretada westa şerîfî bawkm çayçî desgêr buwe paşan bîrî le dananî çayxaneyek krduwe û nawî nawe çayxaneyi şe'b sebaret beweyi ke bo çayxaneke nawî şe'bî lênrawe westa 'umer wtî: le sallanî zûda bînake utêlêk buwe nawî şe'b buwe her boye em naweş le çayxaneke nra.

Sîtî sînema

sîtî sînema le sallî 2008 le şarî slêmanî drûstkra ke take sînemaî modêrine le 'êraqda. lem sînemaye nwêtirîn fîlmekanî cîhan pexş dekrên ke ewanîş fîlmekanî (boks ofîs)n ke pêkdên le nwêtirîn 10 fîlmî holliyûd.

Mozexaneyi slêmanî

300px|wênok|çep|mozexaneyi slêmanî

Mozexaneyi sIlêmanî le (14î temmuzî 1961) damezirawe sereta le xanûyekî biçûkî gerrekî şorrşda bû, le sallî 1980 gwastirayewe bo em bînayeyi êstay.

Yekem berrêweberî mozexaneyi slêmanî xwalêxoşbû (rrefîq fetḧulla) bû. mozexaneyi slêmanî parçe asewarî serdeme ciyawazekanî kurdistan û mîsopotamiya lexo degrêt. leser astî 'êraqda be duwem mozexane dadenrêt.[10]

Ramada slêmanî

Ramada slêmanî 840 hemîn hotêlî ew grupeye - ke çendîn bwarî geşitiyarî le xo degrêt - 71 jûrî têdaye ke 12 yan swîtin û yekêkîşiyan bo ((VIP)) ye herweha melewange û fîtinês û sawna û ḧemam turkî û jûrî hellm û jûrî seholl û şêlan û kafê û mînî barr û rîstorant û parkî otomîl le xo degrêt.

Dare sûtaweke[11]

Daresûtaweke bew gorrepane dewtirêt ke dekewête nawcergeyi şarî slêmanî û le seru mzgewtî gewrewe dest pêdekat ta şeqamî qenat, cge leweyi şwênî westanî pasî çend hêllêke le şarekeda û çendîn pîşewerî îşî dest û konefroşî têda kobwetewe. herçende le êstada be hîç şêweyek (dar) lew meydaneda nafroşrêt, bellam her be nawe konekeyewe benawbange û nasirawe, tenanet le pêşî pasekan nusirawe (dare sûtaweke).

Mêjuwî şwêneke

hawllatiyanî dêrînî şarî slêmanî le gêrraneweyi mêjuwî ew meydaneda, bas lewe deken ke ew şwêne deşitayî buwe û le nawcergeyi şarewe dûr buwe û dwatir krawete bax û dwayi ewe bwe be meydanî froşitinî dar. azad mḧemmed (54 sall), dukandarêkî naw dare sûtawekeye, bas lewe dekat ke ta seretayi sallî şestekan daresutaweke (deşit) bwe û hîçî têda nebuwe, dwatir piyawêk ew şwêneyi krdwe be bax û le karêzî mecîdbegewe awî bo dehêna ta kotayî sallî şestekan ke baxeke nema û komellîk dar froş hatine cêgake.

azad wek xoyi dellêt malliyan lew nawçeye bwe û wtî: «darekan le şarbajêrewe beserpşitî ajellewe dehênran û le meydaneke beşêweyi mezad defroşran û her darêkî be 10 fls mezad dekra».

Şarî roşnbîrî

Şarî slêmanî be rayi hendêk le xellkî kurdistan be şarî roşnbîrî denasirêt. ewan wa dezanin ke ew berfrawanîyeş bo dewrî baban û damezirandinî şar û maweyekîş le sallanî dewlletî 'usmanî degerrêtewe, ke hemû mela û zanakan şa'îr û nûser bûn û rollî mzgewt û ḧucreş kem nebuwe lew bwareda, sê kuçkeyi baban, nalî û salm û kurdî qutabḧaneyi şî'rî baban drûstdeken û eger ew qutabixaneye le ruwî nawerrokewe gelêk dîmenî le edebiyatî emirroyi kurdîda nemabêt, ewa formî edebiyatî kurdî emirro ewa her berpêşçûnî formî ew edebeye, ew zareyi pêyi denûsirêt her ew zareye, zorbeyi gewrenûseranî ew serdeme wek: nalî, salm, kurdî, mewlana xalîd, mela 'ebidulllayi bêtuşî, şêx marfî nodêy, seyd eḧmedî neqîb, şêx ḧsênî qazî, ḧacî mela eḧmedî dêlêje, mḧemmed feyzî zehawî, cemîl sdqî zehawî, mela sallḧî ḧerîq, sallḧ efendî ahî, tayer begî caf, welî dêwane, 'elî berdeşanî, zêwer mela 'ebidullla, eḧmed muxtar caf, mela 'ezîzî muftî, pîremêrd, bêxud, cemal 'îrfan û çendîn nûser û şa'îrî dwayi sallî pencakan bûn be beşêkî grîng le edebî kurdî hawçerx le kurdistanda. herçend hendêk lemane le nêwyekda behoyi tesewfewe nakokiyan le nêwanda hebuwe ke diyartirîniyan şêx marfî nodê ke buwe dujminî sersextî mewlana xalîd. ledwayi raperrînî beharî sallî 1991 çend hunermendî benawbangî tir le slêmanî hellkewtin ke rolliyan bwe le şepolî nwêyi edebî kurdîda, lewane: merywan wriya qan', bextiyar 'elî, berizan hestiyar, goran babe 'elî, ziminako burhan qan', mḧemmed mukrî, qubadî celî zade û çend nawêkî tir. em bware berfrawane êstaşî legellda bêt slêmanî têyda pêşenge û hemîşe ew nûser û şa'îrane rollî berçawyan le bzutineweyi kurdayetîşda hebuwe û bûnete dayinemoyi şorrşekan, yekêkî tir le ew şitaneyi ke slêmanî be şarî roşnbîrî nasandwe eweye ke yekem çapxane ke le kurdistan kewtibêtekar le slêmanî bwe, yekem rrojnameyi kurdî le kurdistan derçûbêt her leslêmanî buwe.[12]

Medya û rojnamegerî

le slêmanîda deyan dezgayi çap û billawkrdineweyi têdaye û çendîn rrojname û govarî lêwe derdeçêt û jmareyekî zorîş rradiyo û televîziyon û setelaytî têda pexş dekrê, lem şareda çendîn grûpî şano û mosîqa û nîgarkêş û hunermendî şêwekar heye û cge le zanikoyi emirîkî û zanikoyi slêmanî çend zaniko û peymanga û qutabixaneyi biyanî têdaye. em şare prre le hollî çalakî û berdewam berinameyi hemecorî hunerî û roşnbîrî têdaye.[13] çendîn gerrîdeyi berîtanî û biyanî le ktêb û bîreweryekaniyanda amajeyan be zîndwêtî em şaredawe û be şarî cwanî û xoşewîstî nasirawe. lem şareda jnan rollî diyar û berçawyan heye le dam wdezga û damezirawekanda be taybetî le rêkxirawekanî komellgeyi medenîda. azadî raderbirrîn û zîndwêtî karucule lem şareda sîma û xesllet û pênaseyi slêmaniye. slêmanî leser astî 'êraq behoyi şwênî cugrafiyewe, bepak û xawêntirîn şar nasirawe.[14]

Kertî xwêndin

Zanikoyi slêmanî

280px|wênok|çep|zanikoyi slêmanî

Zanikoyi slêmanî bo yekemcar lesallî 1968 damezira, kampbî serekî zaniko ekewête şarî slêmanî yewe le herêmî kurdistan. le seretada tenha sê kolêj hebûn, bellam sallanî duwatir jmareyi kolêjekan beşêweyekî berçaw ziyadî krd le encamî dawakarîyiyekî zor bo xwêndinî balla le herêmî kurdistan.

Lesallî 1981 rjêmî faşîstî 'êraq em damezirawe ekadîmîyeyi ragwast bo şarî hewlêr we nawekeşî gorrdra bo «zanikoyi sellaḧedîn». lesallî 1992 carêkî tir zanikoyi slêmanî damezirêndrayewe leencamî hewll û koşşî zorî roşnbîran û zanistxwazanî kurd û xellkî dllsozî şarî slêmanî û zaniko carêkî tir krayewe le rêkewtî 14î tşrînî yekemî 1992.

Emirro zanikoyi slêmanî 25 kolêjî heye ke têyda xwêndkaran birrwanameyi bekaloriyos bedest ehênin le çendîn bwarî ciyaciyada.

Zanikoyi emirîkî le êraq - Silêmanî

Zanikoyi emirîkî le 'êraq – slêmanî (be înglîzî: The American Universitiyi of Iraq – Sulaimani) zanikoyekî ehlîyi qazanc newîste ke xwêndinêkî frawanî hunere lîbralliyekan leser şêwazî emirîkî pêşkeş dekat bo hemû xwêndkare şaystekan bê gwêdane întîma û bineçeyan.

Zanikoyi emirîkî 'êraq, slêmanî ke dekewête slêmaniyewe û le sallî 2006 lelayen encumenî emîndaranekeyewe destî pêkrd û le tşrînî yekemî 2007 da dergakanî walla krd. zanikoyi emirîkî 'êraq, slêmanî çwar bwarî psporrî zanikoyî û yek programî masterî berrêwebrdinî kar û korse îbiglîziyekan û pîşeyiyekan le rêyi peymangayi geşepêdanî pîşeyiyewe pêşkeş dekat. herweha zanikoke programêkî zimanî înglîzî berdewamî heye bo xwêndkare wergîrawekan ke pêwîstiyan be rahênanî ziyatir heye le înglîzî da pêş destpêkrdinî korse ekadîmiyekan.

Amarî danîşituwan

Mîster rîç ke sallî 1820 hatote slêmanî wata (26)sall paş drustkrdinî şareke, jmareyi danîşitwanî be de hezar kes xemillandwe dwayi ewe ellêt: slêmanî (2000) mallî îslam. (1٣0) malle culeke (9) mallî diyanî kldanî, 5mallî ermenî tiya buwe, koyi mallekan ekate (2144). eger hermallêk be pênc kes dabinêyin ekate (10720) kes..

  • Be gwêreyi sallinameyi 'usmanî sallî 1907 jmareyi danîşitwan (8027) musllman û (٣60) na musllman ke ekate (896٣) kes.
  • Serçawekanî tir le sallî 191٣ da jmareyi danîşitwanî hemû nawçeyi slêmanîyan be (51600) kes danawe ke (48600) yan musllman û (900) yan diyan û (2100)yan cûleken. jmareyi danîşitwanî şarî slêmaniyan be (26000) kes danawe, le wane (24825) kes musllman û (1000) kes cûleke û (175)diyan.
  • Le serdemî înglîzda be gwêreyi rrojname pêşkewtin sallî 1920 jmareyi nawçeke be (62722)kes daenê. danîşitwanî şarî slêmanî be de hezar kes danawe.
  • Sallî 1925–1926 slêmanî xoyi brîtî buwe le 1٣–14 hezar kes. dwayi ewe le katî ḧukmetî 'êraqda û le sallî 1927 we serjmêrî destî pêkrd: 1927- 19٣7- 1947- 1957- 1965 - 1976-1988
  • Jimareyi danîşitwanî şarî slêmanî le sallî 1947 da be gwêreyi tomarî resmî (2٣475) kes buwe.
  • Sallî 1957 brîtî buwe le (48812) kes.

Xelî slêmanî be zaraweyi babanî le zimanî kurdî qse deken. zaraweyi mukriyanî zaraweyeke ke le nawçekanî pîranşar û mehabad (mukriyan) le kurdistanî rojhellat da qseyi pê dekrê.

Danîşitwan le sallî 1998

Sallî 1998 şarî slêmanî begwêreyi sallinameyi ew salle bem core buwe:

  • Jimareyi danîşitwanî şarî slêmanî xoy: (548, 747) kes.
  • Jimareyi danîşitwanî sinûrî parêzgayi slêmanî: (1, 127, 226) kes.
  • Jimareyi xêzan le naw şarda: (110, ٣60).
  • Jimareyi gerrekekanî şarî slêmanî: (58).
  • Le dwayîn amarda jmareyi danîşitwanî em parêzgaye be (1, 917, 9٣6) kes mezende krawe.

Şwêne geşitiyariyekan

Seyrangayi serçnar

Serçnar yekêke le gerrekekanî şarî slêmanî, dekewête rojawayi şar. caran behoyi lawazî kereseyi hatuçowe û kemî danîşitwanî şar, serçnar ciyabû le beşekanî tirî slêmanî û dezanra lekwêwe bo kwê destpêk û kotayiyetî, emirroke serçnar têkell buwe û ledewriya çendîn gerrekî tir drust bûn wek: şehîdanî serçnar, grdî serçnar,.. htd. we herweha serçnar beyekêk le hawînehewarekanî 'êraq dejmêrdrêt behoyi bûnî awî hellqullawî jêr grd û berizayiyekanî. zor le mêje serçnar utêl û şwênî ḧewaneweyi lêdrust krawe bo geşitiyaran. şwênêkî fênik û xem rewên buwe bo xellkî slêmanî û dewruberî, ke takû emirroş kotayî heftan xellkanêkî zor ruwî lêdeken bo seyran. serçnar çendcarêk nojenikrawetewe û sîmayi naw seyrangakanî destkarîyi krawn û xoşkrawe.

Hawîne hewarî dukan

Bendawî dukan le xor awayi şarî slêmanî be dûrî [70] km û leser zêyi biçûk drust krawe, ke brîtî ye le deryaçeyekî mezn û birrî [6٫8 mîliyard m٣] aw gl dedatewe, em deryaçeye bote nawçeyekî geşitiyarî serinc rakêş û geşitiyaran le zor nawçewe ruwî tê deken, otêlêkî gewreyi be nawî [mîrall] û komellêk kabîneyi coraw corî lê binyad nrawe, geşitiyaran le her çwar werizî sall geşitî bo deken.

Bax û parkekanî şar

Wêne:Sharaf Khan Bidlisi Statwe at Slemani Pubilic Park.jpig

250px|wênok|çep|bînayi utêlî slêmanî pallas

Baxî gşitî

Baxçeyi gşitî le konda nebuwe. ta serdemî eḧmed paşayi baban ke ḧakmî slêmanî buwe çwar baxî drustkrd, êsta ew çwarbaxe bûn be gerrekêk le gerrekekanî slêmanî. ca leber eweyi awî slêmanî zor buwe û prr buwe le kanî û karêz cge le awî şiywekan û zêrabekan ke berew xwar bûnetewe, emane hemû sûdiyan lê wergîrawe bo bax drustkrdin.

  • Emaneş nawî ew baxanen ke hebûn û ewanî tirîş ewanen ke lem dwayiyeda drustkran:
  • Tuwî melîk: le bakûrî şarî slêmanî, le sallekanî sî û çlî sedeyi rabrdû (ḧewzêkî gewre) yi hebû le behara pr ebû le aw, lewew pêş dar û drextî le berabû, xellk le behara eçûne ewê bo seyran. em nawçeye mullkî şêxan bû. le katêkda drustkra ke şêx meḧmud ḧukmdar bû, boye nawnra tuwî melîk.
  • Baxî şêx letîf (şêx letîfî danisaz) le layi mallekeyi xoyana le gerrekî dergezên, prrbû le darî berdar û ḧewzêk be fwarewe le nawerrastiya êstaş hendê şwênî mawe be barîkî drextî sêw û helluje û hermê û henar û qox û gêlas û behê û hencîrî tiya bû.
  • Baxî ferecî heme mirad le dergezên nzîk be karêzî daykî paşa de donm zewî bû. be mullk hî ('ezimî begî baban) bû, le hawîna teniya ew baxe hebû ke be tenîşit mallî 'ezimî beg xoyewe bû, xellkî şar pol pol boyi ehatin. êsta şwênekeyi qutabixanew xanuwe.
  • Baxî mecîd beg: le bakurî şarî slêmanî. şwênî bînayi zanikoyi slêmanî û nexoşxanekanî friyakewtin û gşitî‌ye.
  • Baxî kanî doman le xwar gerrekî serşeqamewe bû.
  • Baxî gewre û bogene: emîş her mullkî ('ezimî begî baban) bû le xwar şarî slêmaniyewe.
  • Baxçeyi gşitî: le rastîda her em şwêne bû ke be tewawî pêyi butirê (baxçe). ekewête roj awayi slêmanî nzîk (senterî parêzgayi slêmanî). yekem baxçeyi mîrîye û katêk ke mecîd ye'qubî le sallekanî (19٣7-19٣9) muteserîfî slêmanî bû drustî krd ke ewsa ewperî şar bû, wata hîç xanû bîna lew layewe nebû bêguman em baxçeye bo razandineweyi şareke û geşit û cwanî serdanî jn û piyaw rojanî (çwarşemme taybet bû bo jnan) be 'eba û peçewe ehatin bedaxewe behoyi nalebarî asayşewe zor destkarî kraw zorî lê kemkrayewe û darekanî ebirrran, bellam êsta geşawetewe.

Şarewanî slêmanî lem sallaneyi dwayiyeda fermangeyi baxçekanî betaybet pêk hêna bo drustkrdinî baxçe le nawşara. ew fermangeyeş jmareyekî zorî baxçeyi drust krdwe serperşitiyan ekat le jûr hemûyanewe parkî azadî ke lewew pêş leşkrgayi ḧukmet bû (ḧamîye) bû. ekewête beşî jûruwî şar. jmareyekî zorî tir baxçeyi biçûk hen le naw şareke ke hemû razawe û cwan û rêk û pêkin hendêkiyan be nawî ew kesaneyi biyanî û xoyiyewe nawnrawnike xizimetiyan pêşkeş krduwe. wek (baxçeyi uliv palma) serek wezîranî swîd ke bedestî naḧez şehîd kra û baxçeyi cewahrî ke be nawî şa'îrî gewreyi 'ereb mḧemmed mehdî elcewahîrî dostî dêrînî kurd û baxçeyi fereydun 'lî emîn û gelêkî tir.

Spor

200px|wênok|çep|logoyi yaneyi werizşî slêmanî

Le pêş damezirandinî yaneyi werizşî slêmanî le seretayi sallî 1956 le zorbeyi gerrekekanda tîpî ehlî (mîllî) hebuwe. yarîgayekî topî pê ke be çîmenî sewz û ptir le (20, 000) bîst hezar kes degrêt, leser tazetirîn şêwe nwê krawetewe leser bûdceyi ḧkumetî herêmî kurdistan, we êsta be kobûneweyi hemû yarîgakan le çwarçêweyi (mel'ebeke) da nawnrawe «komellgayi yaneyi werizşî slêmanî» le gerrekî çwar bax.

Yaneyi werizşî slêmanî yaneyekî topî pêyi pîşegerî 'êraqiye. le sallî 1956da damezirawe, yaneke le xulî bijardeyi 'êraq yarî dekat.

Kesaytîyekanî şarî slêmanî

120px|wênok|çep|şêx meḧmûdî ḧefîd

120px|wênok|çep|ḧepsexanî neqîblegel eweş çendîn kesayetî diyarî tir ke twaniyuyane dengî xoyan bigeyenin be wllatanî drawsê..!

Şarî slêmanî le rêrrewî damezirandin û peresendin û pêda çespandinî xoyda le korrî şarstanêtî û pêşrrewîda komellêkî zor le nûser û şa'îrî başî bo mêjû hêşitotewe. bo serdemî baban û damezirandinî şar û maweyekîş le sallanî dewlletî 'usmanî hemû mela û zanakan şa'îr û nûser bûn yan hemû şa'îr û nûserekan mela û zana bûn. bo paş ew serdemeş mzgewt le bexşînî şa'îr û nûser nekewt û qutabixaneyi tazeş gelêk bilîmetî bexşî û mellbendêkî weku zanistî waykrd ke zor le nexwêndewaran biçne rîzî şa'îran.[15]

  • nalî (1800–187٣), honrawenûs.
  • salm (1800–1866), honrawenûs.
  • pîremêrd (1867–1950), honrawenûs û rojnamewan.
  • tofîq wehbî (1891–1984),zimaninas, û siyasetmedar û honrawenûs.
  • goran (1904–1962), damezirênerî honraweyi nwê, honrawenûs.
  • dktor rêbwar fetaḧ (nasirawîşe be rêbwar merywanî) (ledaykbûn 1957)nûser, şarezayi rojhellatî nawerrast.

Kesayetîyi biyanî ke le şarî slêmanî jiyawn

Gerrekekanî şarî slêmanî

  • lubinan sîtî
  • goyjeyi nwê
  • bextiyarî
  • karêzewşk
  • serwerî
  • fermanberan
  • hawkarî


  • şorrş
  • karhêze wşk
  • 'elî nacî
  • aşitî
  • hewarî şar
  • tavge
  • 'ewall
  • roj sîtî
  • dîlan sîtî
  • beranan
  • qule reysî
  • mela dawd
  • badînan
  • baxan
  • bêseranî


  • endaziyaran
  • beranan
  • zergete
  • kanî spîke
  • çwarçira
  • kenesûre
  • kanî gome
  • bextiyarî
  • hendrên
  • şêrwane
  • hekarî


  • bextiyarî nwê
  • herawaz (grdî serçnar)
  • qliyasan
  • zergeteyi kon
  • mame yare, rojhellat
  • sawan, rojhellat
  • sabunikeran, dargazên
  • bazirganî
  • tancero, ziminako


  • culekan
  • şarewanî
  • serşeqam
  • weys
  • awbarîk
  • germiyan
  • qalawa


  • abillaẍ
  • rizgarî
  • kargeken
  • lala zar
  • zerdaw
  • gundî ellmanî yek
  • gundî ellmanî dû
  • kurd sîtî
  • kurdisat
  • şarî goyje
  • qrrge
  • raperrîn
  • kelewanan
  • ḧaciyawa
  • kendekewe
  • gullebax
  • îbrahîm paşa

Pêşanga

Emaneş bibîne

Serçawekan

  1. ^ Şablon:Bîrxistineweyi wêb
  2. ^ "weşanî erşîvkraw". Roja gihiştinê 18î temmûzî 2017. {{cite web}}: Nirxên tarîxê kontrol bike: |accessdate= (alîkarî); Parametreya |arcihivedate= nayê zanîn, tê tine hesibandin (alîkarî); Parametreya |arcihivewrl= nayê zanîn, tê tine hesibandin (alîkarî)CS1 maint: url-status (lînk)
  3. ^ ktêbî: şarî slêmanî 200 sall - nûsîn û kokrdineweyi - ekremî sallḧî reşe / laperre / 50٣
  4. ^ Şablon:Bîrxistineweyi wêb
  5. ^ "weşanî erşîvkraw". Roja gihiştinê 2٣î abî 2012. {{cite web}}: Nirxên tarîxê kontrol bike: |accessdate= (alîkarî); Parametreya |arcihivedate= nayê zanîn, tê tine hesibandin (alîkarî); Parametreya |arcihivewrl= nayê zanîn, tê tine hesibandin (alîkarî)CS1 maint: url-status (lînk)
  6. ^ "weşanî erşîvkraw". Roja gihiştinê 2٣î abî 2012. {{cite web}}: Nirxên tarîxê kontrol bike: |accessdate= (alîkarî); Parametreya |arcihivedate= nayê zanîn, tê tine hesibandin (alîkarî); Parametreya |arcihivewrl= nayê zanîn, tê tine hesibandin (alîkarî)CS1 maint: url-status (lînk)
  7. ^ geşit û guzarî slêmanîŞablon:Besterî mirdûŞablon:Dead linik
  8. ^ "weşanî erşîvkraw". Roja gihiştinê 2٣î abî 2012. {{cite web}}: Nirxên tarîxê kontrol bike: |accessdate= (alîkarî); Parametreya |arcihivedate= nayê zanîn, tê tine hesibandin (alîkarî); Parametreya |arcihivewrl= nayê zanîn, tê tine hesibandin (alîkarî)CS1 maint: url-status (lînk)
  9. ^ "weşanî erşîvkraw". Roja gihiştinê 2٣î abî 2012. {{cite web}}: Nirxên tarîxê kontrol bike: |accessdate= (alîkarî); Parametreya |arcihivedate= nayê zanîn, tê tine hesibandin (alîkarî); Parametreya |arcihivewrl= nayê zanîn, tê tine hesibandin (alîkarî)CS1 maint: url-status (lînk)
  10. ^ "weşanî erşîvkraw". Roja gihiştinê 20î abî 2012. {{cite web}}: Nirxên tarîxê kontrol bike: |access-date= (alîkarî); Parametreya |arcihive-date= nayê zanîn, tê tine hesibandin (alîkarî); Parametreya |arcihive-url= nayê zanîn, tê tine hesibandin (alîkarî)CS1 maint: url-status (lînk)
  11. ^ http://i4kurd.bilogspot.com/searcih/label/mêjû
  12. ^ "weşanî erşîvkraw". Roja gihiştinê 8î temmûzî 2012. {{cite web}}: Nirxên tarîxê kontrol bike: |accessdate= (alîkarî); Parametreya |arcihivedate= nayê zanîn, tê tine hesibandin (alîkarî); Parametreya |arcihivewrl= nayê zanîn, tê tine hesibandin (alîkarî)CS1 maint: url-status (lînk)
  13. ^ "weşanî erşîvkraw". Roja gihiştinê 27î abî 2012. {{cite web}}: Nirxên tarîxê kontrol bike: |accessdate= (alîkarî); Parametreya |arcihivedate= nayê zanîn, tê tine hesibandin (alîkarî); Parametreya |arcihivewrl= nayê zanîn, tê tine hesibandin (alîkarî)CS1 maint: url-status (lînk)
  14. ^ "weşanî erşîvkraw". Roja gihiştinê 27î abî 2012. {{cite web}}: Nirxên tarîxê kontrol bike: |accessdate= (alîkarî); Parametreya |arcihivedate= nayê zanîn, tê tine hesibandin (alîkarî); Parametreya |arcihivewrl= nayê zanîn, tê tine hesibandin (alîkarî)CS1 maint: url-status (lînk)
  15. ^ ktêbî: slêmanî 200 sall - nûsîn û kokrdineweyi - ekremî sallḧî reşe - laperre / 50٣
  16. ^ Şablon:Bîrxistineweyi wêb
  17. ^ Şablon:Bîrxistineweyi wêb
Ji "https://ku.wikipedia.org/w/index.php?title=Bikarhêner:Ghostintears/sandbox&oldid=752408" hatiye standin.