Anne Frank

Anne Frank

Jidayikbûn	12ê hezîrana 1929an Maingau Clinic of the Red Cross (en) (Frankfurt, Komara Weimarê)
Mirin	Sibat 1945an (15 salî) Kampa komkirinê ya Bergen-Belsen (en)
Cihê goristanê	Kampa komkirinê ya Bergen-Belsen (en)
Navê rastî	Annelies Marie Frank
Navê jidayikbûnê	Annelies Marie Frank
Hevwelatî	Almanyaya Nazî, bêwelat (en), Komara Weimarê
Cîwar	Frankfurt (1929-1931), Frankfurt (1931-1933), Merwedeplein 37-II (d) (1934-1942), annex Prinsengracht 263 (d) (1942-1944), Kampa komkirinê ya Bergen-Belsen (en) (1944-1945)
Perwerde	6th Montessori School Anne Frank (en)
Pîşe	Nivîskarê rojnivîskê, nivîskar
Salên çalak	1942-1944
Bav	Otto Frank (en)
Dê	Edith Frank-Holländer (en)
Xwişk û bira	Margot Frank (en) Eva Schloss (en)
Xizm	Eva Schloss (en) (stepsister)
Qada xebatê	Rojnivîsk
Représentée par	Anne Frank Fund (d)
Ketiye girtîhê	Westerbork Transit Camp (en) (1944), Kampa komkirinê ya Auschwitzê (1944), Kampa komkirinê ya Bergen-Belsen (en) (1944-1945)
Malper	www.annefrank.org

Xebatên navdar

Diary of Anne Frank (d), Tales from the Secret Annex (d)

Şanenav

lewheya yadîgar

Wêneyê goristanê

Anne Frank anku Annelies Marie Anne Frank (jdb. 12ê hezîrana 1929 li Frankfurt am Main - m. destpêka adara 1945 li kampa komkirinê ya li Bergen-Belsen) keçeke cihû ya elman bû ku di sala 1934an de digel dayik û bavê xwe koçî Holendayê kir, da ku ji zext û zordariya nasyonalsosyalîstan bifilitin, lê berî dawiya şer bû qurbana holokostê. Berî ku hat girtin, wê xwe digel malbata xwe di xaniyeke biçûk de vedişart û li wir rojnivîskek dinivîsand.

Rojnivîska Anne Frank piştî dawiya şer ji aliyê bavê wê Otto Frank ve wek pirtûk hat weşandin. Ev eser yek ji çavkaniyên dîrokî ye ji dema holokostê û nivîskara wê wek sembola hemû qurbanên siyaseta qirkirina dema nasyonalsosyalîst tê qebûlkirin.

Kurtejiyan

Mala malbatê heya 5ê hezîranê 1942an

Kevira bibîranînê ya li Frankfurt am Mainê

Anne Frank di sala 1929an de wek keça malbateke dewlemend a cihû li Frankfurtê hatiye dinê.

Çend meh piştî ku Hitler di sala 1933an de hemû Elmanya xist bin bandora xwe, malbata Frank ji ber metirsiya naziyan ji Frankfurt am Mainê koçî paytexta Holendayê Amsterdamê kirin. Anne di wê demê de hîn çar salî bû. Malbat zû hînî jiyana li Holendayê bû û Anne zarokatiyeke bê tirs derbas kir. Lê piştre şerê cîhanî yê duyem destpê kir û leşkerên Hitler di sala 1940an de Holenda jî îşgal kirin.

Rewşa malbata Frank a li Amsterdamê ji nişka ve xera bû. Gelek qanûnên cihû  her ku çûn zêdetir maf ji destê wan standin. Wek mînak: cihû êdî nikaribûn tramvayê bikarbînin, bisiklêtên wan ji destê wan hatibûn standin û nekarîbûn erebe jî biajon. Herwiha, çûyîna wan bo sînema an şanoyê an jî tevlîbûna wan a li çalakiyên werzîşê jî qedexe bû.

Du salên jiyana veşartinê

Gava di sala 1942an de biryar hat dayîn ku xwîşka mezin a Anneyê Margot wê bibin kampa karkirinê, malbat mecbûr ma xwe veşêre. Ji ber ku ew kampên karkirinê di rastiyê de kampên kuştinê bûn: tê de qurbanên naziyan dihatin girtin, êşkence kirin û kuştin. Malbata Frank digel malbateke din xwe di malikeke taybet de xwe veşart. Xwediyê malikê şîrketa Opekta bû, ku dîrektorê wê bavê Anneyê bû. Ji ber tengasiyên qewimandî wî şîrketa dewrî hevalên xwe kir û êdî hevalên wî yên şîrketê alîkariya malbatê kirin. Deriyê xaniyê ku şîrketê bi xaniyê re girêdida li piş dolabeke pirtûkan veşartî bû.

Rojnivîska Anneyê

Rojnivîska Anneyê jî di vê demê de hat nivîsandin. Di salên bê de malbat nikaribû derkeve derve, da ku bala kesî nekişîne ser xwe. Têkîliya wan bi tenê bi alîkarên xwe yên ku xwarin ji wan re dianîn re hebûn. Ji bilî vê yekê, radyoya wan hebû ya ku wan li ser nûçe û pêşketinên qewimî agahdar dikir.

Mehek beriya ku malbat mecbûr ma xwe veşêre Anneyê wek diyariya 13'mîn rojbûna xwe rojnivîskek wergirtibû. Di vê rojnivîska ku Anne wek 'Kitty' bi nav dikir, wê jiyana xwe ya rojane ya ku di metirsiyê de derbas dibû dinivîsand. Ev rojnivîsk êdî bûbû hevala xwe ya herî baş. Wek mînak, wê tê de him qala xewn û xeyalên xwe, him jî behsa gengeşiyên digel dayk û bavê xwe dikir.

Gava meriv rojnivîsê dixwîne, meriv têdigihêje ku Anneyê xwestiye bibe nivîskar yan jî rojnamevan.

Ji ber ku rewşa jiyan û tendirûstiyê ya di kampa komkirinê de gelek xera bû, nexweşî zû belaw dibûn. Dîsa jî Anneyê ti car hêviya xwe nebirî ku rojek wê tişt wergerin rindiyê.

Jiyana di kampa komkirinê de

Di 4ê tebaxa 1944an de xaniya wê ya ku tê de 8 penaber diman ji alyê polisan ve hatiye dîtin. Hê jî naye zanîn polis çawa bi cihê wan ê veşartî hesiya. Lê tê bawer kirin ku ew rastî îxanetê hatine. Hemû penaber hatin heps kirin û heta demekê di kampa komkirinê ya Westerborkê de hatin girtin. Ji wir jî birin kampa kuştinê ya Auschwitzê. Jin û mêr li hatina îstasyona kampê ji hev hatin cuda kirin. Otto Frank, bavê Anneyê, li wir malbata xwe cara herî dawî dît.

Mehek bişunde Anne û xwişka xwe ya mezin Margot şandin kampa Bergen-Belsenê ya nêzî Celle, û wê li wir karên fîzîkî yên gelek giran dikir. Dayika wê ji ber bêhaliya xwe nekarî kar bikira, lewra ex li Auschwitzê ma: ew piştî demekê nexweş ket û di sala 1945an de jiyana xwe ji dest da.

Mirina Anne Frank

Kevira biranînê ya li Bergen-Belsenê

Di zivistana dawi ya şerê de rewşa li kampên komkirinê berve xeteriyê ve çû. Mirov gelek di bin bandora birçîbûn, tîbûn, sermahî û bêhaliyê man. Nexweşî û bêş zû belaw bûn. Di adara 1945an de, çend hefte berî ku girtiyên kampên komkirinê hatin rizgarkirin, Anne û Margot bi enfeksyoneke giran a tîfusê nexweş ketin. Rojek piştî wefatkirina Margot, Anne jî - hê 15 salî - jiyana xwe ji dest da.

Pirtûkkirina rojnivîska wê

Bavê Anneyê wek endamê tenê yê malbatê ji qirkirina cihû xilas bû. Piştî ku şer bi dawî bû, wî nivîsên Anneyê wek pirtûk da çapkirin. Pirtûka bi navê "Rojnivîska Anne Frank" heta îro bo 67 zimanan hat wergerandin û dike nav pirtûkên herî zêde xwendî. Ev pirtûk sûcên Nazîyan bi bîr tîne û wergeriya sembola êşa hemû qurbanên wan.

Girêdanên derve

• Muzeya Anne Frank
• Kurtejiyana Anne Frank li ser rûpela Muzeya Dîrokî ya Elman 'Deutsches Historisches Museum', dîtin: 11ê cotmeha 2013