Here naverokê

Dêsan de sûretê ma nimite (kitab)

Ji Wîkîpediya, ensîklopediya azad.
(Ji Dêsan de Sûretê Ma Nimite hat beralîkirin)

Dêsan de Sûretê Ma Nimite, nameyê kitabê şîîran ê Roşan Lezgînî yo. No kitab 2005 de Îstanbul de hetê Weşanxaneya Vate ra ginayo çape ro û 77 rûpel o. Tam 27 tene şîîrî tede estî.

Heta nika ziwanê ma de şîîrî zaf nênusîyayê. Êyê ke nusîyayê zî, qismêk tira nameyî şîîre pa nîyayo la qe tama şîîran nêdanî, se yew xorto ke lîse de waştaya xo ser o nuseno. Yanî zafê kitaban de boya şîîre û xusûsîyetê şîîre zêde çin bî.

Eke yew ziwan de çekuyê muşterekî tayn bî, rastnuştişê ziwanê cîya-ciya bo, hem şaîr nêşno xo rind îfade biko hem zî wendox nuşteyanê şaîrî ra çî fam nêkeno. Çunke şîîre xusûsîyetê xo est o. Şîîrnuştiş estetizekerdişê yew ziwanî yo. Xizna û dewlemendiya yew ziwanî şîîre miyan de asena û şîîre zî dewlemendîye û xurtiya yew ziwanî musnena ma. Şaîr gama ke fikrê xo şîîre de bîyaro ziwan, vaje û qaîdeyanê ziwanê şixulneno. Ziwan çendehîna zengîn bo û şaîr çendehîna hakîmê ziwanê bo endehîna asan fikranê xo ano ziwan, wendox zî abiasan çendehîna hakîmê ziwanê bo endehîna şîîre ra tam gêno û nêtê şaîrî fam keno.

Êyê ke wendiş û nuştişê kirmanckî ra eleqedar î û tira hes kenî, hayiya înan xebata grûba Vateyî ra zî esta. Nê camêrdî seba standardîzekerdişê ziwanê ma yenê pêser û kelîmanê/çekuyanê muşterekan û tewr raştan tespît kenî û goş danê teklîfê nuştoxan, şaîran, wendekaran... Nê kombîyayişan de gramerî ser o zî xebityênî. Qerarî ke gêrîyayî Kovara Vate de weşanenî. Xayeyê înan lehçeya ma standart bo û qaydeyê gramerî ê ziwanê ma qaîm bibî, ziwan aver şîro, wa pey heme kirmancî bese bikerî nuşteyanê yewbînan ra fam bikerî û bi inhawa wendoxî zî wa pey weş bizanî armanc û nîyetê nuştoxî çi yo. Heya nika gelek yew mesafe şîyî û kovara xo peryodîk vejenî. La tena pêserameyîş û qerar girewtiş bes nîyo, ganî nê qerarî hetê nuştoxan ra ca bîyarî ke qaydeyî, kuralî cayê xo bigêrî û ma meyweyanê na xebate biwerî. Eke winî nêbo na keda erjaya veng ra şona. Sera se nêbo zî nêzdî ey, vajeyî/çekuyî ke pêşnîyaz bî, terefdê edebîyatçiyan û şaîrandê ma ra bigurîyî hîna zî feydeyê xo esto.

Nuştox û şaîr Roşan Lezgîn pêşnîyazanê nê kombîyayîşan sera se ca ano û bi no hewa fêkîyanê na xebati dano ma tamkerdene. Eke wina nêkerdinî ez vana qey ma nêşînaynî eseranê ey fam bikerî û tira zewq bigîrî. Eke birêz Lezgîn kitabê xoyê şîîran Dêsan de Sûretê Ma Nimite goreyê fekê xo binuştinî û qayde û kuralê standardî kar nêardnî no kitabê eyo erjaye winî vengane de vindî bîynî.

Heme şîîrî ke Dêsan de Sûretê Ma Nimite de yî heskerdişê welat û ziwanî, eşq û felsefe, şîret û salixî, derd û kulî heme bi sembol, mecaz, bi yew hawayê lîrizmî reyde ameyî nuştiş. Gama ke şîîranê Roşan Lezgînî kê wanenî, kê zanê ke yew zerriya sote ra, yew ruho esîl ra, yew fikro xorîn o hera ra nesilyayî. Her wendox gorebê zanayîşê xo, tira tam gêno. Şîîrê modern î. Tena xîtabê nê demî nêkenî û ê yew ray wendişî zî nîyî. Her wendiş de kê tira sewbîna mana eynî şîîre ra vecenî, coka kê çendehîna biwanî kê tira mird nêbenî.

Seke zanyêno rexneyê şîîran asan nîyo û no kar ê edîban o, ez tena salix dana şima wendoxan ke nê kitabê erjayî biwanî û çi hîs dano şima bi xo vînî.

Ez kitabê şîîran ê Roşan Lezgînî Dêsan de Sûretê Ma Nimite ra yew şîîre neqil kena:

REMAYOXÊ ZIWANÊ XO

Her kerra koyê xo rê xeml a

Ey yara raştikêne ti ha ça?...

Her çekuye ruhê mi rê rîsalet

Her çekuye welatê mi ra leteyêk

Her çekuya ke tamê aye

serê ziwanê bapîranê mi ra yadîgar

Û her kelam latê destanê zemanî ra cewherêk

Ax merdim ser a biremo zî maneno welatê xo!

Wa asmên birijno mi ser verara xo ra

weşe bi weşe şênikanMîyanê zerriya mi de hewarêko diçetel

Û mi zerrî devista abîyayîşê vilikan…

Ey remayoxê ziwanê xo!

-Na sanike niya ke ez vana-

Sond bo bi mergê mi û bi rojhilatî

Her deyîra ke to xo dima verdaya sêwî

Mîyanê zerrîyêka xezalêne de eşq bî

Her dere vengê to ra herikîyêne

Û sayêra miradan berzexê to de ya ey xerîb

Ey fîrarê vengê xo!

Her pirdo ke ti raşanê

Janê şikîyayîşê estikan de

Boya çekuyan ano goristanan ra…

(Mi goş nayo vengê abîyayîşê vilikan ser

Zeman sey royêkê harî herikêno destanê mi ra

Û her keso ke kokê xo ra aqitya, meşrû nîyo hendî!…)

Ey fîrar!

Wa sond bo bi araf

Sond bo bi hesreta zerriya ziwanî

Ti ser a biremî

To dima şingîniya zincîra zewtan!...