Bikarhêner:Balyozxane/badînî/تەمەنێ خانەنشینی Temenê xanenişînî

Ev gotar li ser ckb.wiki ji hêla I Believe in Science & Ideas beyond borders & Beit al Hikma 2.0 ve bi badînî hatiye nivîsîn. Eger hûn karibin ji kerema xwe re transkrîbeyî herfên latînî bikin û rûpelê bar bikin sernavê gotarê

ئەڤ نڤیسارە بەحسێ چەند ووردەکاری یێت ژی یێ یاسایی خانەنشینیێ  ل وەڵاتێن جیاواز دکەت. د هندەک بواران دا، تەمەنێ خانە نشینیێ ئەو تەمەنەیە کو چاڤەرێ دهێتە کرن کەسەك ئیدی کار نەکەت و ئەو تەمەنەیە کو ئەو کەسە لێبرینێن خانەنشینیێ و مافێن دی یێن خۆ وەرگریت وەکی موچەیێ خانەنشینیا حکوومی. خاوەن بڕیار هەمی دەما ب هندەک هۆکار بەرچاڤ وەردگرن دەمێ تەمەنێ خانەنشینیێ دیار دکەن وەکی لایەنێ دیموگرافی و تێچوویا دارایی یا پیربوونێ و تەندروستیێ و  پێشبینیا تێکرایێ تەمەنی و سروشتێ پیشەی و  ئیمکانا هێزا کاری ...هتد. ددەمەکی دا  بڕیارا خانەنشینیێ یە. بلندبوونا ژی یێ چاڤەرێکری  هندەک جاران دهێتە بکارئینان ژ لایێ  دەسهەڵاتێن دادوەریڤە لە چەرخێ بیست و ئێکێ وەکی بهانەکێ ژبو بلندکرنا ژیێ خانەنشینیێ.

تەمەنێ خانەنشینیێ لدویف هەرێم و وەڵاتان دا.

گەلەك وەڵاتێن دوی خشتێ ل خارێ دا ئاماژە بۆ هاتیە دان د یێ کار دکەن بۆدەستکاریکرنا تەمەنێ خانەنشینی یێ(وان تێبینیا ببینە ئەوێ د خشتەیێ دا بوو وەرگرتنا پێزانێن زیاتر). ئەڤ خشتا خوارێ دیار دکەت کەنگی کەسەك خانەنشین دبیت کانێ ئەو خانەنشین بویە یان نا.  ئاراستە یێ گشتی د هندەك  وەڵاتان دا ئەوە کو د سالێن بهێتدا تەمەنێ خانەنشینیێ دێ هێدی هێدی  زێدە بیت (ڕونکرن هاتینە دان لسەر هندەک بڕگا ئەگەر روونکرن ل بەر دەست بن). ژبەرهندێ ساڵا ژدایکبوونێ ساڵا خانەنشینی یا ئەوی کەسی دیار دکەت ( بوو نمونە ل ڕومانیا ئافرەتێن ژدایکبوین کانونا دووێ ل ساڵا ١٩٥٥ دێ خانە نشین بن ل  کانونا دووێ  ساڵا ۲۰۱٥ دەمێ ژیێ وان دگەهیتە ٦۰ ساڵ. ژدایکبوین کانونا دووێ ساڵا ۱۹٥۸ دێ خانە نشین بن ل کانونا دووێ ساڵا ۲۰۱۹  پشتی ژیێ وان دگەهیتە ٦۱ ساڵ. ژدایکبوین کانونا دووێ ساڵا ۱۹٦۱ دێ خانە نشین بن ل کانونا دووێ ساڵا ۲۰۲۳ پشتی ژیێ وان دگەهیتە ٦۲ ساڵا.    ژدایکبوین کانونا دووێ ساڵا ۱۹٦۷ دێ خانەنشین بن ل کانونا دووێ ساڵا ۲۰۳۰ پشتی ژیێ وان دگەهیتە ٦٣ ساڵا.

ژیێ خانەنشینیێ:

تێبینی	ساڵ	ئافرەت	زەڵام	وەڵات
	۲۰۲۰	٦۱٫	٦٥٫	ئەلبانیا
پێدڤی ب دانا پارەیە بکێمی  نێزیکی ۳۰ ساڵا	۲۰۲۰	٦۰٫	٦٥٫	ئەڕجەنتین
	۲۰۱۱		٦۳٫	ئەرمینییا
ل ئوستڕالیا ژیێ  خانە نشنیێ  بەرەف زێدەبوونێ یە تا دگەهیتە ٦۷ ساڵا ل هەیڤا تەموزا ساڵا ٢٠٢٣	۲۰۱۹		٦٦	ئوستڕاڵیا
ل ئوستڕاڵیا ژیێ خانە نشینیا ئافرەتێ دێ هێتە یەکسان کرن دگەل ژیێ خانە نشینیا زەڵاما(٦٥)  ل ساڵا ۲۰۳۳	٢٠١٥	٦۰٫	٦٥٫	ئوستڕیا
ل ئازەربایجان ژیێ خانەنشینیێ بەرەف زێدەبوونێ یە تا ٦٥ساڵی ل ۲۰۲۱(بو زڵاما) و ل ۲۰۲۷(بو ئافرەتا)	۲۰۱۷	٦۰٫	٦۲٫	ئازەربایجان
ل ۲۰۲۲،تەمەنێ خانەنشینی یێ دێ بیتە ٦۳بوو زەڵاما و ٥۸ بوو ئافرەتا	۲۰۱۹	٥٦٫٥	٦۱٫٥	بیلەڕوس
	۲۰۱۳		۵۹	بەنگلادش
ژیێ یاسایی یێ خانشینی یێ (کو کەسەک بشێت خو خانە نشین بکەت بێ زڤرین بو ساڵێن خزمەتێ) لە بەلجیکا ٦٥ ساڵە ل ٢٠١٩ دا. ل ساڵا ٢٠٢٥ دێ بیتە ٦٦ ساڵ و ل ساڵا ٢٠٣٠ دێ بیتە ٦٧ ساڵ بۆ ژن و زەڵاما. خانەنشینا پێشوەختژی یا هەی بو ئەوان کەسان یێت ئەوێن ٦٠ ساڵ و ژێ هەڵ تمام کرینە و ب کێمیڤە ٤٤ ساڵێن خزمەتێ هەنە. یان ژی تەمەنێ وان ٦١ ساڵ و ژێهەلە و ب کێمیڤە ٤٣ ساڵ خزمەت هەنە یانژی تەمەنێ وان ٦٣ ساڵ و ژێهەلە و ب کێمیڤە ٤٢ ساڵ خزمەت هەنە. هەندەک حالەتێن تایبەتژی هەنە سەبارەت ژمارا ساڵێن پێتڤی بۆ خانەنشینێ. ساڵ ب ساڵا خزمەتێ دهێت هەژمارتن ئەگەر ١٠٤ رۆژێن کاری تەمام کربن.	۲۰۱۹		٦٥٫	بەلجیکا
	۲۰۱۱		٦٥٫	بوسنیا و هێرزگوڤینا
هندەک توێژا وەکی کارکەرێن دەڤەرێن دەرڤەی باژارا و مامۆستایا و ئەفسەرێن پولیسا مووچێن کێم تر وەردگرن. هەر وەسا پێتڤیە لە بەرازیلێ فەرمانبەر ئابوونێت هەیڤانە یێن نزمترین ئاستی بیمەیاکۆمەڵایەتی یێ بدەن داکو مافێ قەرەبووکرنێ بدەست خووڤە بینن. ل کەرتێ تایبەت، پێتڤیە زەڵام بۆ ماوێ ٢٠ ساڵا و ژن بۆ ماوێ ١٥ ساڵا ئابوونان بدەن داکو ببنە خودان مافێ بیمەیا کۆمەڵایەتی. بەلێ لە کەرتێ حکوومی پێتڤیە فەرمانبەر بکێمیڤە ٢٥ ساڵان ئابوونان بدەت داکو ببنە خودان ماف بۆ داواکرنا بەشەک ژ تایبەتمەندیێن بیمەی. ئەگەر فەرمانبەرەکی ڤیا ببتە خودان هەمی مافێن بیمەی، پێتڤیە بکێمیڤە زەڵام ٤٠ ساڵا ئابوونان بدەن و ژنژی بۆ ٣٥ ساڵا.	۲۰۱۹	٦۲٫	٦٥٫	بەڕازیل
	۲۰۱۷		٦٥٫	گزیرتا ڤێرجنا بڕیتانی
ل بولغاریا تەمەنێ خانەنشینیێ هێدی هێدی بەرەف زێدەبونەیە  و دێ گەهیتە ٦٥ ساڵی بوو زەڵامان ل ساڵا ۲۰۲۹ و بوو ئافرەتا ل ۲۰۳۷.	۲۰۱۸	٦۱٫۱٦۷	٦٤٫۰۸۳	بولغاریا
تەمەنێ خانەنشینیا یاسایی ئەوێ هەر ئێك ژ (زەڵاما یان ئافرەتا) دشێن خو خانەنشین کەن  ٦۰ ساڵی یە کو بکێمیڤە ۲۰ ساڵا  خزمەتکربن  و بکێمیڤە ۱۸۰ هەیڤان ئابوونە دابن کو ٦٠ ل وان دکەڤنە ١٠ ساڵێن دووماهیکێ. خانەنشینا پێشوەخت یا درستە لە ژی یێ ٥٠ ساڵێ کو بکێمیڤە ٢٠ ساڵ خزمەت هەبن و بکێمیڤە ۱۸۰ هەیڤان ئابوونە دابن کو ٦٠ ل وان دکەڤنە ١٠ ساڵێن دووماهیکێ. چێدبیت ژی مووچێ خانەنشینی ل دەرڤەی وەڵاتی ژی بهێتە دان ئەگەر هەردوو لا د ڕازیبن ل سەر وێ چەندێ.	۲۰۱۹		٦۰٫	کامیڕون
ب گشتی تەمەنی خانەنشینی یێ ل ٦٥ ساڵی یێ دەست پێدکەت (د وێ هەیڤا ئەو کو ژی یێ وی کەسی دبیتە ٦٥ ساڵ). بەلێ ئەو کەس دشێت موچەکێ خانەنشێنی یێ کێمتر وەرگریتن پشتی ژی ێێ وی دگەهیتە ٦٠ ساڵی. ب هەمان شێوە مووچیخانەنشینی زێدەدبیت ئەگەر پشتی ژی یێ ٦٥ ساڵی خانەنشین بوو. هەر وەسا ل کەنەدا هندەک مافێت دیتر یێن هەین بو خانشینێن خودان تەمەن.			٦٥٫	کەنەدا
		٦۰٫	٦٥٫	چیلی
تەمەنێ خانەنشینیێ ل وەڵاتێ چینێ د نوکەدا ٦۰بوو زەڵاما و ٦٥ بوو ئافرەتێن خزمەتکارێن شارستانی و ٥۰ بوو ئافرەتێن کارکەر.	۲۰۱۱	٥۰-٥٥	٦۰٫	چین
	٢٠١٤	۵۷	٦۲٫	کوڵومبیا
ل ۲۰۳۸  دێ یەکسان بیت ب تەمەنێ ئافرەتا و زەڵاما ئامارا ٦۷. (تەمەنێ ئافرەتا دێ گەهتە ٦٥ ساڵیێ ل ۲۰۳۰ و ٦۷ ل ۲۰۳۸).	٢٠١٥	٦۱٫۲٥	٦٥٫	کڕواتیا
تەمەنێ خانەنشینیێ ئاستەکێ نزم بلند بوو د ٥ ساڵا دا ل ۲۰۱٥.	٢٠١٥	٦۰٫	٦٥٫	کوبا
	۲۰۱۱		٦٥٫	قبڕس
ل کومارا چیك، ل ساڵا ۲۰۱٥، زەڵامێن تەمەنێ خانەنشینیێ هەی ل تەمەنێ ٦۲ ساڵ و ۱۰ هەیڤا و ئەو ئافرەتێن دنافبەرا ٥۸ و ٦۲ ساڵیێ، پشت بەستن لسەر زاروکێن وان دهێتە کرن. ل کومارا چیك، تەمەنێ خانەنشینیێ دناف پڕوسەیەکا دەسپێکی د زێدەبون دایە، بویە پشت بەستنا ل سەر ساڵێن ژدایکبونێ ( بوو کەسێ ژ دایکبوی پشتی ۱۹۷۷ دبیت دەڕبازببیت بوو ٦۷، بوو نمونە. کەسەکێ ژ دایك بوی ل  ساڵا ۱۹۹٥ یا فەرە تەمەن کێمتر ژ ۷۰ ساڵا بیت. بوو ئافرەتا تەمەنێ خانەنشینیێ هەروەکی یا باش پشت بەستنێ لسەر ژمارەیا بلندا زاروکا دکەت. بوو هەڤوەڵاتیێن ل ساڵا ۱۹۷٥ ژدایك بوین، تەمەنێ خانەنشینیێ دێ هەمان تەمەن بیت(٦٦ساڵ و ۸هەیف) بێی گوهدانا جنسی کا زەڵامە یان ئافرەت و زێدەبونا  ژمارەتەمەنە دێ گەهیتە ٦۷ساڵیێ بوو وان  هەوڵاتیا یێن  ژدایکبویێن  ساڵا ۱۹۷۷.	٢٠١٥	٥۸-٦۲	٦۲٫۸۳۳	کومارا چیك