Çavkaniya Cihûtî bibîne

{{Wergerîne|ba|ziman2=ka|ziman3=ml|bijartî=1}}
[[Wêne:Menorah 0307.jpg|thumb|200px|Sembola herî kevn a cihûtiyê findanka bi heftşax a bi navê [[Menore]] ye]]
[[Wêne:Isfahan_synagogue.jpg|thumb|200px|Dîmenek ji kinîşta Mela Yaqûb li [[Îsfehan]]ê (Îran)]]
[[Wêne:Star of David GGNC grave marker engraving.JPG|thumb|200px|[[Stêrka Dawid]] semboleke cihûtiyê ye]]
[[Wêne:Western wall jerusalem night.jpg|thumb|200px|[[Dîwarê Rojava]] li [[Orşelîm]]ê bingeha [[perestgeh]]eke kevnar a cihûyî ye]]
'''Cihûtî''', '''cihûdîtî'''yan jî '''mûsewîtî''' ola [[cihû]]yan e. Cihûtî oleke kevn e, berî zêdeyî 3000 salan destpêkiriye. Cihûtî li ser bingehên [[Peymana Kevin]] tê avakirin, bi taybetî, Pirtûkên [[Mûsa]], yên ku ji pênc pirtûkên pêşîn pêk tên: pirtûka [[Destpêkirin]]ê ([[Genesîs]]), pirtûka [[Derketina Îsraêl ji Misrê]] ([[Eksodus]]), [[pirtûka Lêwiyan]] ([[Levîtîkus]]), pirtûka [[Hijmartin]]ê ([[Numerî]]) û pirtûka [[Vegerandin li Qanûnê]] ([[Deuteronom]]). Pirtûka pîroz a cihûyan [[Tewrat]] e. [[Zebûr]] an Zebûrên [[Dawid]] jî wek pirtûkeke pîroz tê pejirandin. Di cihûtiyê de [[Talmûd]] û şirovekirinên [[malim]]an jî giring in.

Cihê ayîna cihûyan [[kinîşt]] e.

== Cihûyên Kurdistanê ==
{{Gotara bingehîn|Cihûyên Kurdistanê}}
Li [[Kurdistan]]ê heta salên 1950-1951-ê gelek cihû hebûn. Dibêjin ku cihûyên pêşîn di sedsala 8-em de b.z. gihiştine Kurdistanê, piştî ku [[asurî|asuriyan]] Îsraêlê dagîr kiribû. Mala keyên [[Adiabene]]yê, ya ku serbajarê wê [[Hewlêr]] bû, cihûyî bû.
=== Zaxo ===
[[Zaxo]] cihek gelek giring bû bo cihuyan, ku di hate naskirin [[Zaxo]] bi [[Orşelîm]]a Kurdistanê. Navê wan raxet cihu çûynê yêt hatîne diyar kirin di Pirtûka pîroza wan ''Bîbil'' da. Despêka salên sedê bîstê, pitir ya xelkê [[Zaxo]] cihu bûn, lê hatine derêxistin bo [[Îsraêl]] ê, piştî şerê 1948. Heta noke cihu di hêne [[Zaxo]] da berê xo bidene cihêt bab û bapîrêt xo.

=== Elbak û Amêdî ===
Li gorî [[Vital Cuinet]] di sala 1891-ê de hijmara rûniştvanên [[Elbak]]ê (Başqelayê) 7.000 kes bû, ji wan 1.600 cihû bûn. Li bajarê [[Amêdî|Amêdiyê]] jî, hijmara akinciyan 5.000 kes bû û ji wan 1.900 cihû bûn. Kinîşta Amêdiyê yek ji kevintirîn kinîştên Kurdistanê bû, di sala [[1228]]an de hatibû avakirin.

=== Alliance Israélite Universelle ===
Rêxistina [[Alliance Israélite Universelle]] di salên 1900 û 1906an de li [[Mûsil]]ê dibistan vekirin, pişt re di sala 1912an de li [[Kerkûk]]ê jî xwendegehek sazbû.

=== Cihûyên bajarî ===
Li gorî [[Encyclopaedia Judaica]], di sala [[1947]]an de hijmara cihûyên ku li bajarên mezin dijiya wisa bû:
* Li [[Hewlêr]]ê, 3.109 kes
* Li [[Kerkûk]]ê, 4.042 kes
* Li [[Mûsil]]ê. 10.345 kes
* Li [[Silêmanî|Silêmaniyê]], 2.271 kes.

=== Cihûyên gundî ===
Li gelek bajarên biçûk jî rûniştvanên cihûyî hebûn, bi taybetî li van bajaran:
[[Sindur]], [[Riwandiz]], [[Til-Kabar]], [[Zaxo]], [[Barazan]] ([[Barzan]]), [[Dihok]], [[Akrê]], [[Şanduxa]], [[Bitanura]], [[Elbak]], [[Koye]], [[Mirawa]], [[Karada]], [[Girzengal]] û li gelekî cihên din.

=== Cihûyên Kurdistanê yên îroyîn ===
Îro li [[Îsrael]]ê, qederê 100.000-150.000 cihû hene, yên ku bi eslê xwe [[kurd]] in.

== Cihû li cîhanê ==
Li cîhanê di sala 1939an de hijmara cihûyan li derûdora 17 milyon bû; di 1951-ê de piştî kuştara bi destê rejîma [[Hitler]], 10 milyon cihû diman. Di sala 2007an de hijmara cihûyan 13,2 milyon e, ji wan 41% li dewleta [[Îsrael]]ê dijîn.

== Mijarên têkildar ==
* [[Kurdên cihû]]

== Çavkanî ==
{{Çavkanî}}
* [[Vital Cuinet]] (1891/2001). La Turquie d'Asie, 1. Isis, Stembol.
* [[Encyclopaedia Judaica]], 10 (1971). Keter Publishing House Ltd, Jerusalem.

== Girêdanên derve ==
{{Kategoriya Commonsê ya biçûk|Judaism}}
* [http://www.kurdishjewry.org.il אתר הארגון הארצי של יהודי כורדיסטן (Kurd li Israêlê, bi zimanê [[ibrî]] ye)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20181015152703/http://www.kurdishjewry.org.il/ |date=2018-10-15 }}
{{Kontrola otorîteyê}}

[[Kategorî:Cihûtî| ]]
[[Kategorî:Dînên îbrahîmî]]
[[Kategorî:Dînên monoteîst]]
[[Kategorî:Îbrahîm]]
[[Kategorî:Mûsa]]