Çavkaniya Dagirkirina Ûkraynayê ji aliyê Rûsyayê ve 2022 bibîne

{{Agahîdank pevçûnên leşkerî
|pevçûn=Dagirkirina Ûkraynayê ji aliyê Rûsyayê ve 2022
|fermandar1={{Lîsteya sade|
* {{Sembola alayê|Rûsya}} '''[[Vladîmîr Pûtîn]]'''
* {{Sembola alayê|Rûsya}} [[Mîxayîl Mîşustîn]]
* {{Sembola alayê|Rûsya}} [[Sergey Shoygu]]
* {{Sembola alayê|Rûsya}} [[Sergey Lavrov]]
* {{Sembola alayê|Rûsya}} [[Valerî Gerasîmov]]
* {{Sembola alayê|Belarûs}} [[Aleksander Lukaşenko]]
* {{Sembola alayê|Belarûs}} [[Roman Golovçenko]]
* {{Sembola alayê|Komara Gel a Donetskê}} [[Denis Puşîlîn]]
* {{Sembola alayê|Komara Gel a Donetskê}} [[Vladîmîr Paşkov]]
* {{Sembola alayê|Komara Gel a Luhanskê}} [[Leonîd Paseçnik]]
* {{Sembola alayê|Komara Gel a Luhanskê}} [[Sergey Kozlov (siyasetmedar)|Sergey Kozlov]]
}}
|winda2={{Sembola alayê|Ûkrayna}}<br />'''Li gorî Ûkrayna:'''
* 40+ leşker hatin kuştin 
* 1 balafirek veguheztinê hate xistin (pênc kes di balafirê de mirin) 
'''Li gorî Rûsya:'''
* Baregehên hewayî yên leşkerî yên Ûkraynayê û pergalên wê yên parastina hewayî hatin bêbandorkirin 
* 14 leşker teslîm bûn 
* 4 balafirên şer hatin xistin 
* 1 helîkopterekî şer hate xistin  
* 4 dron hatin xistin
|winda1= {{Sembola alayê|Rûsya}} <br />'''Li gorî Rûsya:'''
* 2 keştiyên sivîl hate bombebaran kirin (gelek kuştî di keştiyê de) 
* 1 [[Sukhoi Su-25|Su-25]] têkçû 
* 1 [[Antonov An-26|An-26]] têkçû (ekîb hatin kuştin) <br />'''Li gorî Ûkrayna:'''
* 2,800 kuştî
* 4+ girtin 
* ~80 tank hatin rûxandin 
* 516 wesayîtên zirxî hatin rûxandin 
* 10 balafirên şer xistin xwarê
* 7 helîkopter xistin xwarê<br/>'''Li gorî KY:'''
* 450+ wendayî
|hêz3=[[Fermana şer ji bo dagirkirina Rûsyayê ya Ûkraynayê 2022]]
|hêz2={{Lîsteya sade|
* '''{{Flagu|Ûkrayna}}:'''
* 209,000 (hêzên çekdar)
* 102,000 (paramîlîter)
* 900,000 (rezerve)
}}<nowiki></nowiki>
|hêz1={{Lîsteya sade|
* '''{{Flagu|Rûsya}}:'''<br />
* ~175,000–190,000
* '''{{Flagu|Belarûs}}:'''
* 45,350 (hêzên çekdar)
* 110,000 (paramîlîter)
* 289,500 (rezerve)
* {{Ala|Komara Gel a Donetskê}} '''KG Donetsk:'''
* 20,000
* {{Ala|Komara Gel a Luhanskê}} '''KG Luhansk:'''
* 14,000
}}<nowiki></nowiki>
|fermandar2={{Lîsteya sade|
* {{Sembola alayê|Ûkrayna}} '''[[Volodîmîr Zelenskî]]'''
* {{Sembola alayê|Ûkrayna}} [[Denîs Şmîhal]]
* {{Sembola alayê|Ûkrayna}} [[Oleksî Reznîkov]]
* {{Sembola alayê|Ûkrayna}} [[Dmîtro Kuleba]]
* {{Sembola alayê|Ûkrayna}} [[Oleksî Danîlov]]
* {{Sembola alayê|Ûkrayna}} [[Valerî Zalujnî]]
* {{Sembola alayê|Ûkrayna}} [[Serhî Şaptala]]
* {{Sembola alayê|Ûkrayna}} [[Ruslan Xomçak]]
}}
|şervan2= '''{{Ala|Ûkrayna}}'''
|perçeyekî=[[Şerê Rûsya-Ûkraynayê]]
|şervan1={{Lîsteya sade|
* '''{{Ala|Rûsya}}'''
* {{Ala|Belarûs}}
* {{Flagdeco|Komara Gel a Donetskê}} [[Komara Gel a Donetskê|KG Donetsk]]
* {{Flagdeco|Komara Gel a Luhanskê}} {{Nowrap|[[Komara Gel a Luhanskê|KG Luhansk]]}}
}}
'''Piştgirî:'''{{Lîsteya sade|
* {{Ala|Belarûs}}
* {{Ala|Transnîstriya}}
}}
|encam=Didome 
* ([[Lîsteya angajmanên leşkerî yên dagirkirina Rûsyayê ya Ûkraynayê 2022|lîsteya angajmanan]] · [[Bajar û bajarokên di Şerê Rûsya-Ûkraynayê|kontrolkirina bajaran]])
* [[Hêzên Bejayî yên Rûsyayê]] ji Rûsya, [[Krîm]] û [[Belarûs]]ê derbasî Ûkraynayê dibin.
* Êrîşên Rûsyayê ya [[Êrîşa hewayî|hewayî]] û [[mûşek]] bajarên mezin li seranserê Ûkraynayê, di nav de paytexta [[Kîev]]ê, [[Xarkiv]] û [[Odessa]] armanc dikin.|herêm=[[Ûkrayna]] û [[Rûsya]]
|dîrok={{Destpêka dem|df=yes|2022|2|24}} – didome ({{Temena bi sal, meh, hefte û roj|meh1=2|roj1=24|sal1=2022}})
|binnivîs=''Rewşa leşkerî heta niha {{Îro}} {{Mehaniha}} {{Salaniha}}'''<br />{{Legend2|#e3d975}} Ji aliyê Ûkraynayê ve tê kontrol kirin<br />
{{Legend2|#ebc0b3}} Ji aliyê Rûsya û hêzên alîgirên Rûsyayê ve hatiye dagirkirin<br />
([[Nexşeya Şerê Rûsya-Ûkraynayê|Nexşeya berfireh a Şerê Rûsya-Ukraynayê]])
|wêne=[[Wêne:2022 Russian invasion of Ukraine.svg|350px]]
|winda3=
* 25+ sivîlên Ûkraynayê hatin kuştin 
* 100,000+ sivîl koçber bûne 
* 1 keştiya dewleta Tirk xisar dît 
* 1 keştiya bazirganiyê ya [[Alaya Moldovayê|Ala Moldova]] hilgirtibû zirar dît. <br /> '''Li gorî Ûkrayna:''' 
* Tevahî 137 Ûkraynî hatin kuştin, 316 jî birîndar bûn
}}
'''Dagirkirina Ûkraynayê ji aliyê Rûsyayê ve''', êrîşek dagirkerî ye ku di 24ê sibata 2022an de ji aliyê [[Rûsya]]yê ve dest bi dagirkirina [[Ûkrayna]]yê welatcîranê wî yê li başûrrojavayê kiriye. Êrîşa 24ê sibata 2022an mezintirîn berdewamiya [[Şerê Rûsyayê li ser Ûkraynayê|Şerê Rûs-Ûkraynayê]] di sala 2014an de ku dest pê kiribû. Kampanyayek bi dirêjkirina [[2021–2022 Krîza Rûs-Ukrayna|Pêkhatina leşkerî ya Rûsyayê]] di destpêka sala 2021an de dest pê kir; Rûsyayê daxwaz kir ku [[Ûkrayna]] bi awayekî qanûnî ji tevlîbûna [[NATO]] [[hevbendiya leşkerî]] were qedexekirin.<ref>{{Jêder-nûçe |url=https://www.bbc.com/news/world-europe-56720589 |sernav=Why is Russia invading Ukraine and what does Putin want? |paşnavê-nivîskar=Kirby |pêşnavê-nivîskar=Paul |tarîx=24 sibat 2022 |xebat=[[BBC News]] |ziman=en-GB |urlya-arşîvê=https://web.archive.org/web/20211219125518/https://www.bbc.com/news/world-europe-56720589 |roja-arşîvê=19 kanûna pêşîn 2021 |rewşa-urlyê=zindî |roja-gihiştinê=24 sibat 2022 }}</ref> Çend roj beriya dagirkirinê, [[Rûsya]]yê du [[Lîsteya dewletên bi naskirina tixûbdar|dewletên xwebexşkirî]] di nav sînorên Ûkraynayê de nas kir: [[Komara Gel a Donetskê]] û [[Komara Gel a Luhanskê]]. [[Hêzên Çekdar ên Rûsyayê]] di 21'ê sibatê de li [[Donbas]]ê ya [[rojhilatê Ûkraynayê]] ketin. Di 22'ê sibatê de, [[Konseya Federasyonê (Rûsya)|Meclîsa Federasyonê]] ya Rûsyayê bi yekdengî destûr da ku [[Serokê Rûsyayê]], [[Vladimir Putin|Vladîmîr Pûtîn]] wê hêza leşkerî li derveyî Rûsyayê bikar bîne.

Dakirina Ûkraynayê ji aliyê Rûsyayê ve, di 24ê sibata 2022an de saet di 05:00an, dema herêmî ya [[Mosko]]yê saet di 06:00an de despêkirina operasyona leşkerî  li rojhilatê [[Ûkrayna]]yê ji aliyê serokê [[Rûsya]]yê [[Vladîmîr Pûtîn]] ve hate ragihandin. Êrîşên mûşekî li cihên li seranserê Ûkraynayê, tevî paytexta Ûkrayna, [[Kyîv]]ê destpêkir. [[Xizmeta Parastina Sînor a Ûkraynayê|Sazîya Sînor a Ûkraynayê]] diyar kir ku xalên wê yên sînor ên bi Rûsya û [[Belarûs]]ê re hatine êrîş kirin.<ref>{{Jêder-malper |url=https://edition.cnn.com/europe/live-news/ukraine-russia-news-02-23-22/h_ec5f24d5accb8f8503aabdc63e3fd22d |sernav=Russia attacks Ukraine |tarîx=24 sibat 2022 |malper=[[CNN]] |urlya-arşîvê=https://web.archive.org/web/20220224073725/https://edition.cnn.com/europe/live-news/ukraine-russia-news-02-23-22/h_ec5f24d5accb8f8503aabdc63e3fd22d |roja-arşîvê=24 sibat 2022 |rewşa-urlyê=zindî |roja-gihiştinê=24 sibat 2022 }}</ref><ref>{{Jêder-malper |url=https://www.interfax.ru/world/824058 |sernav=Украинские пограничники сообщили об атаке границы со стороны России и Белоруссии |tarîx=24 sibat 2022 |malper=[[Interfax]] |urlya-arşîvê=https://web.archive.org/web/20220224073737/https://www.interfax.ru/world/824058 |roja-arşîvê=24 sibat 2022 |rewşa-urlyê=zindî |roja-gihiştinê=24 sibat 2022 }}</ref> Piştî du saetan hêzên bejayî yên Rûsyayê derbasî welêt bûn. Li ser vê bûyerê [[Serokê Ûkraynayê]] [[Volodîmîr Zelenskî]] bi derxistina [[Rêveberiya awerte ya Ukraynayê|rêveberiya awerte]], qutkirina [[Pêwendiyên Rûsya û Ukraynayê|têkiliyên dîplomatîk bi Rûsyayê re]] û [[seferberiya giştî]] ragihand. Dagirkerî rastî şermezarkirina welatên navneteweyî berbelav bûye û di nav de  [[Reaksiyonên navneteweyî yên li ser êrîşa Rûsyayê ya 2022-an a Ukraynayê|mehkûmkirina navneteweyî]] di nav [[Sezayên navneteweyî di dema Şerê Rûs-Ukrayna|cezayên]] li ser Rûsyayê hatin sepandin û herwiha di heman demê de [[2022 xwepêşandanên dijî şer li Rûsya|xwepêşandanên li dijî şer li Rûsyayê]] bi girse hatin girtin.<ref>{{Jêder-malper |url=https://www.usatoday.com/story/news/politics/2022/02/24/russia-ukraine-invasion/6920609001/ |sernav=World leaders condemn Russian invasion of Ukraine; EU promises 'harshest' sanctions – live updates |paşnavê-nivîskar=Morin |pêşnavê-nivîskar=Rebecca |tarîx=24 sibat 2022 |malper=[[USA Today]] |urlya-arşîvê=https://web.archive.org/web/20220224110055/https://www.usatoday.com/story/news/politics/2022/02/24/russia-ukraine-invasion/6920609001/ |roja-arşîvê=24 sibat 2022 |rewşa-urlyê=zindî |roja-gihiştinê=24 sibat 2022 }}</ref><ref>{{Jêder-malper |url=https://www.cbc.ca/news/world/russia-protest-arrests-1.6362938 |sernav=More than 1,700 people detained in widespread Russian protests against Ukraine invasion |paşnavê-nivîskar= |pêşnavê-nivîskar= |tarîx=24 sibat 2022 |xebat=[[CBC News]] |urlya-arşîvê=https://web.archive.org/web/20220224193201/https://www.cbc.ca/news/world/russia-protest-arrests-1.6362938 |roja-arşîvê=24 sibat 2022 |rewşa-urlyê=zindî |roja-gihiştinê=24 sibat 2022 }}</ref>

== Paşbingeh ==

=== Gurzeka Pişt-Sovyetê û Şoreşa Pirteqalî ===
Piştî hilweşîna [[Yekîtiya Sovyetê]] di sala 1991'an de, Ûkrayna û Rûsyayê têkiliyên xwe yên nêzîk berdewam kirin. Di sala 1994'an de, Ûkrayna qebûl kir ku dev ji cebilxaneya xwe ya nukleerê berde û [[Memorandûma Bûdapestê]] ya li ser Temînata Ewlekariyê bi şertê Rûsya, [[Keyaniya Yekbûyî]] (KY) û [[Dewletên Yekbûyî yên Amerîkayê]] (DYA) li dijî gefan an karanîna hêzê li dijî xakê garantiyê bidin, îmze kir. Yekitî an serxwebûna siyasî ya Ûkraynayê pênc sal şûnda pêk hat, ku Rûsyayê yek ji îmzekerên [[Peymana Ewlekariya Ewropayê]] bû, ku ji bo "mafê xweyî her dewletan ji nû ve piştrast kir ku ew azad be û di hilbijartinê yan guheztina aranjmanên xwe yên ewlehiyê de, tevî peymanên hevalbendiyê, dema ku ew pêşve diçin" beşdar kirin.

Di sala 2004'an de, [[Viktor Yanukoviç]] serokwezîrê wê demê di hilbijartinên serokatiyê de li gorî biryara [[Dadgeha Bilind a Ûkraynayê]] bi piranî sextekarî hatibû kirin, bi serketî hate ragihandin. Encam bû sedema nerazîbûna gelan ji bo piştgirîkirina namzetên muxalefetê [[Vîktor Yuşçenko]], ku li dijî encamê derket. Di mehên [[aloziya şoreşê]] de, namzet Yuşçenko ji nişka ve bi giranî nexweş ket û demekî kurt de ji hêla gelek [[komên bijîşkên serbixwe]] ve hate dîtin ku ji hêla TCDD dioksin ve hatî jehr kirin. Yuşçenko bi tundî guman kir ku Rûsya di jehrîkirina wî de heye. Van hemûyan di dawiyê de di encama Şoreşa Tûrincî ya aştiyane de, Viktor Yuşçenko û [[Yuliya Timoşenko]] anîn ser desthilatdariyê, di heman demê de Yanukovych xistin dijberiyê.

Di sala 2008'an de, serokê Rûsyayê Vladimîr Pûtîn li dijî endambûna potansiyela Ûkraynayê ji [[NATO]] re axivî. Di sala 2009'an de, analîstê Romanî [[Iulian Chifu]] û hevkarên wî digotin ku derbarê Ûkraynayê ve Rûsyayê guhertoyek nûvekirî ya [[Doktrîna Brezhnev]] peyda kiriye û ferman dike ku serweriya Ûkraynayê ji welatên endamên [[Pakta Warşovayê]] berî hilweşîna qada bandora Sovyetê di dawiya salên 1980'an û destpêka salên 1990'an de mezintir nebe.

Di sala 2009'an de, Yanukoviç niyeta xwe ragihand ku careke din di hilbijartinên serokatiyê ya 2010'an bibe namzet. Ew bi ser ket û di sala 2010'an de hate damezrandin. 

=== Şoreşa Ûkraynayê û Şerê Donbasê ===
[[Wêne:Euromaidan_Kyiv_1-12-13_by_Gnatoush_005.jpg|çep|thumb|Xwepêşandanên [[Ewromayidan]] li Kîevê, Berfanfar 2013.]]
Xwepêşandanên [[Ewromayidan]] di sala 2013'an de li ser biryara hikûmeta Ûkraynayê ya rawestandina îmzekirina [[Peymana Yekîtiyê]] ya [[Yekîtiya Ewropayê]] û Ûkrayna dest pê kir, ku nêzîktir li şûna têkiliyên bi Rûsya û [[Yekîtiya Aborî ya Ewrasyayê]] re hilbijêrin. Piştî protestoyên bi hefteyan, Yanukovych û serokên opozîsyona parlamena Ûkraynayê di 21'ê sibata 2014'an de [[peymana çareseriyê]] îmze kiribûn û tê de daxwaza hilbijartinên pêşwext kiribû. Dotira rojê, Yanukovych ji [[Kîev]]ê revîya berî ku dengdana împîçkirinê ya wî ji desthilata wek serokatiyê bêpar kir. Rêberên herêmên rojhilatê Ûkraynayê yên rûsîaxêv diaxivin, ragihandin ku dilsoziya xwe ya bi Yanukovych re berdewam dikin, ku ew di sala 2014'an de bûye sedema nerazîbûnên alîgirên Rûsyayê ya li Ûkraynayê. Piştî aloziya di adara 2014'an de [[Krîm]] ji aliyê Rûsyayê ve hat girêdan û [[Şerê Donbasê]] ên di nîsana 2014'an de bi avakirina dewletên [[Komara Gel a Donetskê]] û [[Komara Gel a Luhanskê]] ji aliyê Rûsyayê ve dest pê kir.

Di 14'ê îlonê 2020'an de, Serokê Ûkraynayê Volodîmîr Zelenskî, [[Stratejiya Ewlekariya Neteweyî]] ya nû ya Ûkraynayê pejirand û "ji bo pêşxistina hevkariyek berbiçav bi NATO re bi armanca endametiya NATO'yê re peyda kir." Zelenskî di 24'ê adara 2021'an de biryarnameya jimare ya 117/2021 îmze kir û tê de "stratejiya dagîrkerîkirinê ya ji nû ve entegrasyona herêma demkî ya dagirkirî ya Komara Xweser a Krîmê û bajarê [[Sêwastopol]]ê" pejirandin.

Di tîrmeha 2021'an de, Pûtîn gotarek bi sernavê [[Yekitiya Dîrokî ya Rûsyayê]] û Ûkraynayan weşand û tê de nêrîna xwe ji nû ve piştrast kir ku Rûs û Ûkraynî "yek gel" in. Dîroknasê amerîkî [[Timothy Snyder]] fikirên Pûtîn wekî emperyalîzmê bi nav kir. Rojnamevanê brîtanî [[Edward Lucas]] ev yek wekî revîzyonîzma dîrokî bi nav kir. Çavdêrên din serkirdayetiya Rûsî wekî xwedî nerînek berovajîkirî li ser Ûkrayna nûjen û dîroka wê binav dikin.

Rûsyayê ragihand ku endambûna Ûkraynayê ya ji bo NATO'yê û berfirehkirina NATO'yê bi giştî ewlehiya wê ya neteweyî tehdîd dike. Ji ber vê yekê, Ûkrayna û welatên din ên Ewropayê yên cîranên Rûsyayê, Pûtîn bi hewildana nerazîtiya Rûsyayê û bi şopandina siyasetên mîlîtarîst ên êrîşkar tawanbar kirin.

== Pêşgotin ==

=== Avakirina leşkerî ya Rûsyayê ===
[[Wêne:2nd_Battalion,_503rd_Infantry_Regiment,_173rd_Airborne_Brigade_depart_Aviano_Air_Base,_Italy,_Feb._24,_2022.jpg|thumb|[[Paraşûtbazên Amerîkayê yên Tabûra 2mîn]], [[Alaya Piyade ya 503mîn]] ji [[Îtalya]]yê diçin [[Letonya]]yê, 24 Sibat 2022. Bi hezaran leşkerên Amerîkayê li Rojhilatê Ewropayê dijî zêdekirina leşkerî ya Rûsyayê hatin bicihkirin.<ref>{{Jêder-nûçe |url=https://www.stripes.com/theaters/europe/2022-02-24/173rd-Airborne-Brigade-Ukraine-Latvia-Russia-5128627.html |sernav=173rd Airborne Brigade battalion heads to Latvia as Ukraine comes under Russian attack |tarîx=24 sibat 2022 |xebat=Stars and Stripes |roja-gihiştinê=25 sibat 2022 }}</ref>]]
Pevçûn bi avakirina leşkerî ya mezin, di destpêkê de ji adar heta nîsana 2021'an û paşê ji cotmeha 2021' heta sibata 2022'an destpê kir. Dema avakirina leşkerî ya duyemîn de, Rûsyayê ji DY'ê û NATO re du pêşnûmeyên peymanên daxwaz tê de hebûn daxwaz kir. Ji bo tiştên wê wekî "garantiyên ewlehiyê" binav kir û di nav de sozek yasayî ya girêdayî ya Ûkraynayê tevlî NATO'yê nebe û her wiha kêmkirina serbazên NATO û alavên leşkerî yên li Ewropaya Rojhilat bi cih bûne û gefa bersiveke leşkerî ya nediyar xwar û got eger NATO berdewam bike dê "xeteke êrîşkar"  bibe.

=== Tawanbarkirina Rûsyayê ===
Di 9'ê berfanbarê 2021'an de Serokê Rûsyayê Vladîmîr Pûtîn behsa cudakariya li dijî rûsîaxivên li derveyî Rûsyayê kir û got: "Divê ez bêjim rûsofobî gava yekem ber bi jenosîdê ve ye. Ez û hûn baş dizanin ku li Donbasê çi diqewime. Bê guman ew wekî komkûjyê pir dişihibe.” Rûsyayê jî qanûna zimanê Ûkraynayê şermezar kir. Di 15'ê sibatê 2022'an de, Pûtîn ji çapemeniyê re got: "Tişta li Donbasê diqewime tev komkûjî ye."

Îdîayên Rûsan ên qirkirinê bi giştî weke bêbingeh hatin redkirin. Gelek rêxistinên navneteweyî di nav de [[Komîseriya Bilind a Mafên Mirovan]] a Neteweyên Yekbûyî, [[Mîsyona Çavdêriya Taybet]] a OSCE li Ûkraynayê û [[Konseya Ewropayê]] ragihandin ku wan nikîbûn delîlên îdîayên Rûsyayê piştgirî dikin, bibînin. Îdîayên komkûjiyê ji aliyê Komîsyona Ewropayê ve wekî "dezînformasyona Rûsyayê" tên nîqaşkirin.

[[Balyozxaneya Amerîkayê]] ya li Ûkraynayê îdiaya komkûjiyê ya Rûsyayê wek "derewiyeke şermezarkirî" bi nav kir û di heman demê de [[Berdevkê Wezareta Derve ya Amerîkayê]] [[Ned Price]] got; [[Mosko]] van îdiayan ji bo dagirkirina Ûkraynayê hincet dike. Di 18'ê sibatê de, Balyozê Rûsyayê li Dewletên Yekbûyî yên Amerîkayê [[Anatoly Antonov]] bi erêkirina asîmîlasyona bi zorê ya Rûsên Ûkraynayê tawanbar kir.

Pûtîn di axaftineke xwe ya 21'ê sibatê de civaka Ûkraynayê bi neonazîbûnê sûcdar kir û "nazîkirina" Ûkraynayê" anî ziman ku armanca Rûsyayê bêçekkirin. Li gorî raporên çapameniyê, Pûtîn ji bo rewakirina êrîşa Rûsyayê ya li ser Ûkraynayê "gotinek 'Nazî ya derewîn" bikar tîne, ku her çend hikûmet, artêş an jî hilbijêran piştgirîyek berfireh ji îdeolojiya rastgirên tund re tune be û di hilbijartinên parlemanî yên 2019'an de ti berbijarekî rastgira tund di [[Rada]] ya meclîsa neteweyî de yek kursî bi dest nexist. Herdû Serok wekî Zelenskî û Serokwezîr [[Denîs Şmîhal]] [[cihû]] ne, ku yek ji du welatên cîhanê wekî serokê dewletê û serokê hikûmetê cihû ya din jî [[Îsraêl]]ê dike. Zelenskî bi taybetî xîtabî îdiaya Rûsî kir û da zanîn ku bapîrê wî di [[Artêşa Sor]] de li dijî Naziyan şer kiriye; ew sê endamên malbata xwe di [[Holokost]]ê de winda kiriye. [[Muzeya Bîranîna Holokostê]] ya Dewletên Yekbûyî dagirkerî û binpêkirina dîroka Holokostê ya Pûtînê wekî rewakirina şer şermezar kir.

=== Pevçûnên îdîakirî ===
Şerê li Donbasê di 17'ê sibatê 2022'an de gelekî zêde bû. Dema ku hejmara rojane ya êrîşan di şeş hefteyên pêşîn ên sala 2022'an ji didû heta pêncan bûye û [[Artêşa Ûkraynayê]] 60 êrîş di 17'ê sibatê de ragihandin. [[Medyaya fermî ya Rûsyayê]] jî ragihand ku di heman rojê de zêdetirî 20 êrîşên topan li ser çeperên cudaxwazan hatine kirin. [[Hikûmeta kraynayê|Hikûmeta Ûkraynayê]] cudaxwazên Rûsî tawanbar kir ku bi topan zarokxaneyek li [[Stanîtsiya Luhanska]] topbaran kirin û sê sivîl birîndar kirin. [[Komara Gel a Luhanskê]] ragihand ku hêzên wan ji aliyê hikûmeta Ûkraynayê ve bi hawan, bombeavêj û çekên doçkayê hatine êrîş kirin.

Dotira rojê, [[Komara Gel a Donetskê]] û Komara Gel a Luhanskê fermana derxistina mecbûrî ya sivîlan ji bajarên wan ên payebilind dan û her çend çavdêran destnîşan kirin ku derxistina tevahî dê bi mehan bidome. [[Medyaya Ûkraynayê]] zêdebûneke tundî di topbarana çekdarên bi serkêşiya Rûsyayê ya li Donbasê weke hewldanek ji bo provokekirina artêşa Ûkraynayê ragihand. Di 21'ê sibatê de, [[Xizmeta Ewlekariyê ya Federal a Rûsyayê]] (FSB) ragihand ku topbarana Ûkraynayê li herêma [[Rostov]]ê 150 metre dûrî sînorê Rûsya û Ûkraynayê û tesîseke sînor a FSB'ê wêran kiriye. Her wiha [[Santrala Termîk a Luhanskê]] ya li Komara Gel a Luhanskê ji aliyê hêzên nenas ve hate topbarankirin. Nûçegihanên Ûkraynayê diyar kirin ku ji ber vê yekê ew neçar maye ku were girtin.

Ji aliyekî din ve, navenda ragihandinê ya [[Taxa Leşkerî ya Başûr]] ragihand ku hêzên Rûsî danê sibê wê rojê komeke ji 5 sabotatoran li nêzîkî gundê [[Mityakinskaya]] ya navçeya Rostovê ji Rûsyayê derbasî sînorê Ûkraynayê bibûn û bi du wesayîtên şerên piyadeyan hatiye wêrankirin hatine kuştin. Ûkraynayê red kir ku ew di her du bûyeran de cih girtiye û wan wek ala derewîn bi nav kir. Herwiha hat ragihandin ku 2 leşkerên Ûkraynayê û sivîlek jî li gundê [[Zaitseve]] yê 30 kîlometre li bakurê [[Donetsk]]ê di encama topbaranê de hatin kuştin. Gelek vekoler ên wekî di nav de malpera lêkolînê [[Bellingcat]] delîl belav kirin ku gelek ji êrîş, teqîn û valakirina Donbasê ji aliyê Rûsyayê ve hatine kirin.

=== Eskalasyon (21–23 Sibatê) ===
[[Wêne:Обращение_Президента_Российской_Федерации_2022-02-21.webm|thumbtime=00:03|thumb|Axaftina Pûtînê ji gel re, di 22'ê sibatê 2022'an de<br><small>(Binnivîsên îngilîzî û rûsî hene)</small>]]
Di 21'ê sibatê piştî naskirina Komarên Donetsk û Luhanskê, Serok Pûtîn ferman da ku leşkerên rûsî (di nav de hêzên mekanîzekirî) li Donbasê werin şandin û Rûsyayê wekî "mîsyona aşitiyê" bi nav kir. [[Artêşa Rûsyayê]] ragihand ku wê 5 "saboterên" Ûkraynî yên ji sînorê Ûkraynayê derbasî Rûsyayê bûne hatine kuştin. Ev îdîa ji aliyê [[Wezîrê Karên Derve yê Ûkraynayê]] [[Dmytro Kuleba]] ve bi tundî hat redkirin. Piştî wê rojê, çend dezgehên ragihandinê ya serbixwe piştrast kirin ku hêzên Rûsî derbasî Donbasê bûne. Destwerdana 21’ê sibatê ya li Donbasê ji aliyê [[Konseya Ewlekariyê ya Neteweyên Yekbûyî]] ve bi awayekî berfireh hat şermezarkirin û ti piştgirî nehate girtin. Balyozê Kenyayê [[Martîn Kimanî]], pêngava Pûtîn bi kolonyalîzmê re muqayese kir û got: "Divê em xilasbûna xwe ya ji guliyên împeratoriyên mirî venegerin, ku bi awayekî nav formên nû yên serdestî û zordariyê temam bikin."

Di 22'ê sibatê de, serokê Dewletên Yekbûyî [[Joe Biden]] got; "destpêka êrişa Rûsyayê ya li ser Ûkraynayê" bû. [[Sekreterê Giştî yê NATO'yê]] [[Jens Stoltenberg]] û [[Serokwezîrê Kanadayê]] [[Justin Trudeau]] gotin; "dagirkeriyeke din" çêbûye. Wezîrê Karên Derve yê Ûkraynayê Kuleba jî wiha got: "Tiştekî bi navê êrîşeke biçûk, navîn û mezin nîne. Dagirkirin dagirkerî ye." [[Berpirsê Siyaseta Derve ya Yekîtiya Ewropayê]] [[Josep Borrell]] diyar kir ku "hêzên rûsî [gihîştin] axa Ûkraynayê" û "[ne] dagîrkeriyek tevahî bû". Di heman rojê de, [[Encûmena Federasyonê]] bi yekdengî destûr da ku Pûtîn hêza leşkeriyê li derveyî Rûsyayê bikar bîne. Di encamê de, Zelenskî ferman da ku leşkerkirina rezervên Ûkraynayê di heman demê de hîna tev li seferberiya giştî nebûye. 
[[Wêne:Mixed_Feelings_on_the_Russian_Side_of_the_Ukraine_Border_Over_Potential_War.webmhd.webm|thumb|"Hestên tevlihev ên aliyê Rûsî yê li sînorê Ûkraynayê li ser Şerê Potansiyel", nûçeyek vîdyoya ji [[Voice of America]]<br><small>(Binnivîsên îngilîzî hene)</small>]]
Di 23'ê sibatê de, [[Verkhovna Rada|Radaya Verkhovna ya Ûkraynayê]] ji bo 30 rojan [[rewşa awerte]] ya li seranserê welat bêyî herêmên dagirkirî yên li Donbasê ragihand, ku ev di nîvê şevê de ket meriyetê. Parlamenê her wiha ferman da ku hemû rezervîstên [[Hêzên Çekdar ên Ûkraynayê]] seferber bibin. Di heman rojê de Rûsyayê dest bi valakirina balyozxaneya xwe ya li Kîevê kir û ala Rûsyayê jî ji serê avahiyê daxist. Malperên parlamen û hikûmeta Ûkraynayê tevî malperên bankê rastî êrîşên [[DDoS]] hatin.

Civîneke din a Konseya Ewlekariyê ya Neteweyên Yekbûyî di 23-24'ê sibatê de hat lidarxistin. Rûsyayê di civîna awerte ya Konseya Ewlekariyê ya Neteweyên Yekbûyî de bi mebesta bêbandorkirina qeyranê ya êrîşî Ûkraynayê kir. Li ser vê bûyerê Sekreterê Giştî [[António Guterres]] got: "Şansekî bidin aştiyê." Rûsyayê piştî helwesta serokatiya Konseya Ewlekariyê ya Neteweyên Yekbûyî di sibata 2022'an, dagir kir û wekî yek ji pênc endamên daîmî mafê vetoyê kiriye. Di saetên serê 24'ê sibatê de, Zelenskî axaftinek televîzyonî kir û tê de bi rûsî xîtabî welatiyên Rûsyayê kir û ji wan xwest ku pêşî li şer bigirin. Zelenskî di axaftinê de îdiayên hikûmeta Rûsyayê yên derbarê hebûna [[Neo-nazî|neo-naziyan]] di nav hikûmeta Ûkraynayê de red kir û diyar kir ku niyeta wî ya êrîşa li ser herêma Donbasê tuneye.

== Dagirkirin ==
[[Wêne:2022_Russian_Invasion_of_Ukraine_animated.gif|thumb|440x440px|Nexşeya anîmasyonê ya dagirkeriyê]]

=== 24'ê Sibatê 2022 ===
Berî 24'ê sibatê li gor demjimêr 06:00 (UTC+3) bi dema Moskoyê, Putin ragihand ku wî biryara destpêkirina "operasyoneke leşkerî ya taybet" li rojhilatê Ûkraynayê daye. Pûtîn di axaftina xwe de îdia kir ku tu planên dagirkirina axa Ûkraynayê tune ye û îdia kir ku ew piştgiriyê didin mafê çarenûsiya gelên Ûkraynayê. Pûtîn herwiha diyar kir ku îdiaya nûçeyên [[CNN]] û [[NBC]] "bêbingeh" û "derew" ji bo Rûsyayê li Ûkraynayê "bêçekkirin û nenaskirin" digere, bi nav kirin. Ev ji hêla Muzexaneya Bîrdariya Holokostê ya Dewletên Yekbûyî ve hat şermezar kirin û ji Artêşa Ûkraynayê xwest ku çekên xwe deynin û biçin malên xwe. Li ser daxwaza [[Wezareta Parastinê ya Rûsyayê]] ya ji [[Yekîneyên kontrolkirina trafîka hewayî ya Ûkraynayê]] xwest seferan rawestînin, qada hewayî ya li ser Ûkraynayê ji seyrûsefera hewayî ya ne sivîl re hate sînordar kirin û ligel tevahiya deverên ji hêla [[Ajansa Ewlehiya Hewayî ya Yekîtiya Ewropayê]] (EASA) ve wekî herêmek pevçûnek aktîf tê hesibandin.

Di çend deqeyên piştî daxuyaniya Pûtînê li Kîev, [[Xarkiv]], [[Odessa]] û [[Donbass|Donbasê]] teqîn çêbûn. Karbidestên Ûkraynayê gotin Rûsyayê serbazên xwe li [[Mariupol]] û Odessa danîne û bi mûşekên Kruz û balîstîk avêtine firokexane, baregehên leşkerî û depoyên leşkerî yên li Kîevê, Xarkiv û [[Dnîpro]]yê. Li gorî saeta herêmî saet 06.48’an de, li herêmên Ûkraynayê bi [[Belarûs]] û Rûsyayê re digihîne hev û wesayîtên leşkerî ji [[Senkîvka]]yê derbasî Ûkraynayê bûn. Vîdyoyek tê kişandin ku leşkerên rûsî ji [[Krîm]]ê ji hêla Rûsyayê ve hatî girêdan derbasî Ûkraynayê dibin. [[Kremlîn]] plan kir ku di destpêkê de top û mûşekan li navendên fermandarî û kontrolê bike armanc û piştre firokeyên şer û helîkopteran bişîne da ku bilez serweriya hewayê bi dest bixe. Hêzên li rojhilat, bi [[Navenda Lêkolînên Stratejîk û Navdewletî]] re sê axên pêşveçûnê destnîşan dikin: li bakur ji Belarusê, li başûrrojhilat ji Donetskê û li başûr ji Krîmê. Dewletên Yekbûyî got, ew bawer dike ku Rûsya dixwaze hikûmeta Ûkraynayê "bibire" û hikûmeta xwe saz bike, ligel Karbidestên îstîxbarata Amerîkayê bawer dikin ku Kîev dê di nav 96 demjimêran de ji ber şert û mercên li ser erdê bikeve.

Li gorî Wezîrê Dewletê yê Ûkraynayê [[Anton Heraşçenko]], piştî saet 06:30 (UTC+2), hêzên Rûsyayê ji bejahiyê ve li nêzî bajarê Xarkivê dagir kirine û li bajarê Mariupolê jî daketinên mezin ên amfibiyayê hatine ragihandin. Di demjimêr 07:40 de [[BBC]] li ser çavkaniyên din ragihand ku leşker ji Belarusê jî derbasî welêt dibin. [[Hêzên Sînor a Ûkraynayê]] ragihand ku li Luhansk, [[Sumî, Ukrayna|Sumî]], Xarkiv, [[Çernîhîv]], [[Jîtomîr]]ê û herwiha ji Krîmê jî êrîş li ser mekanan hatine kirin. Wezareta Parastinê ya Rûsyayê îdia kir ku hêzên sînor ên Ûkraynayê li ber xwe nedaye. [[Wezareta Navxweyî ya Ukraynayê|Wezareta Navxweyî ya Ûkraynayê]] ragihand ku hêzên Rûsî gundên [[Horodîşçe]] û [[Milove, Ukrayna|Milove]] li Luhanskê girtine. [[Navenda Ragihandina Stratejîk a Ûkraynayê]] ragihand ku artêşa Ûkraynayê êrîşek li nêzî [[Şçastiya]] (nêzîkî Luhanskê) têk birin û bajarok ji nû ve kontrol kir û di encamê de nêzî 50 ji aliyê Rûsyayê ve hatin kuştin.

Malpera Wezareta Parastinê ya Ûkraynayê piştî saetekê bêçalak bû û hate restorekirin. Wezaretê ragihand ku li Luhanskê 5 balafir û helîkopterek xistine xwarê. Demek kin beriya 07:00 (UTC+2), Zelenskî danasîna qanûna leşkerî li Ûkraynayê ragihand. Piştre, wî ferman da Artêşa Ûkraynayê ku "xisarên herî zêde" bide dagirkeran. Zelenskî herwiha ragihand ku têkiliyên dîplomatîk ên bi Rûsyayê re qut dibin û di cih de bikevin meriyetê. Di heman rojê de, wî [[seferberiya giştî]] ragihand. Mûşekên Rûsyayê binesaziyên Ûkraynayê di nav de [[Balafirgeha Navneteweyî ya Borîspîlê]] ku balafirgeha herî mezin a Ûkraynayê 29 km li rojhilatê Kîevê ye, kirin hedef. Ûkraynaŷe li ser vê êrîşê qada xwe ya hewayî ji firînên sivîl re girt.

Yekîneyeke leşkerî ya li [[Podilsk]] ji aliyê hêzên Rûsyayê ve hat êrîş kirin, di encamê de 6 kes mirin û 7 jî birîndar bûn. Herwiha 19 kesên din jî winda bûne. Li bajarê Mariupolê kesekî din jî hat kuştin. Li [[Çûhûyîv]]ê malek ji ber topbarana Rûsyayê hat xerakirin; şêniyên wê birîndar bûn û zarokek mir. Li gundê [[Lipetske]] (Oblasta Odesayê) 18 kes ji ber bombebarana Rûsyayê hatin kuştin.

Saet di 10:00 (UTC+2) de li brîfînga rêveberiya serokatiya Ûkraynayê hat ragihandin ku leşkerên Rûsyayê ji bakur (heta 5 kîlometre başûrê sînor) êrîşî Ûkraynayê kirine. Hate gotin ku leşkerên Rûsyayê li [[Oblasta Xarkivê]], [[Oblasta Çernîhîvê]] li nêzî Sumî çalak in. Xizmeta çapemeniyê ya Zelenskî jî ragihand ku Ûkraynayê êrîşek li [[Oblasta Volînê]] pûç kiriye. Saet 10:30 (UTC+2), [[Wezareta Berevaniyê ya Ukraynayê|Wezareta Berevaniyê ya Ûkraynayê]] ragihand ku leşkerên rûsî li Oblasta Çernîhîvê hatine rawestandin, şerekî mezin li nêzîkî Xarkivê di pêş de ye û Marîupol û Şçastiya bi tevahî hatine vegerandin. Artêşa Ûkraynayê îdia kir ku 6 balafirên Rûsyayê, 2 helîkopter û bi dehan wesayîtên zirxî hatine rûxandin. Rûsyayê red kir ku ti balafir û wesayîtên zirxî winda nekirine. Serfermandarê Ûkraynayê [[Valerî Zalûjnî]] wêneyên 2 leşkerên Rûs ên dîl belav kir û got ku ew ji [[Alaya Tivingên Motorîze a 423. ya Pasdarên Rûsyayê]] (yekîneya leşkerî 91701) ne.[[Tûgaya 74'emîn a Tivingên Motorîze ya Rûsyayê]] li nêzî Çernîhîvê teslîm bû.

Di saet 13:00 û 13:19 (UTC+2) de, cerdevanên sînor û Hêzên Çekdar ên Ûkraynayê du pevçûnên nû ragihandin - li nêzîkî Sumî ("di rêya Konotop") û [[Starobîlsk]] (Oblasta Luhanskê). Di demjimêra 13:32 (UTC+2) de, Valer̂i Zalujnî ragihand ku çar mûşekên balîstîk ji axa Belarusê ber bi başûrê rojava ve hatine avêtin. Gelek stasyonên [[Metroyên Kyîvê]] û [[Metroya Xarkivê]] ji bo nifûsa herêmî wekî stargehên bombeyan hatin bikaranîn. Hat ragihandin ku nexweşxaneyeke xwecihî ya li [[Vuhledar]] (Oblasta Donetskê) hat bombekirin û di encamê de 4 sivîl mirin û 10 jî birîndar bûn (6 jê bijîjk). Nobedarên sînor ên Ûkraynayê ragihandin ku du keştiyên rûsî [[Vasily Bykov]] (Projeya 22160 keştiya dewriyeyê) û [[Moskva]] êrîş kirin û xwestin [[Girava Marê]] ya piçûk a li nêzî [[Deltaya Dunayê]] bigirin.

Di demjimêra 16:00 (UTC+2) de Zelenskî got şer di navbera hêzên Rûsî û Ûkraynayê de li bajarên xeyalî Çernobîlê û Pripyatê derketiye. Bi derdora 18:20 (UTC+2), Santrala Nukleerî ya Çernobîlê û herêmên derdorê jî di bin kontrola Rûsyayê de bûn. Li gorî Parlamentera Verxovna Radayê [[Maryana Bezuhla]], leşkerên Rûsyayê gefa êrîşê li [[Santrala Nukleerî ya Zaporîjya]] xwar.

Saet 16:18 (UTC+2), şaredarê Kîevê [[Vitali Klitschko]] qedexeya derketina derve ji saet 22:00 heta 07:00 berdewam dike ragihand. [[Komîseriya Bilind a Penaberan a Neteweyên Yekbûyî]] [[Filippo Grandi]] texmîn kir ku zêdetirî 100,000 Ukraynî ji neçarî jicîhûwar bûne û bi hezaran ji van derbasî Moldova û Romanyayê bûne. Saet 22:00 (UTC+2), [[Xizmeta Parastina Sînor a Ûkraynayê]] daxuyand ku hêzên rûsî Girava Marê piştî bombebarana deryayî û hewayî ya giravê girtine.

Her sêzdeh nobedarên sînorên li giravê tê texmînkirin di bombebaranê de hatine kuştin, piştî ku nexwestin xwe radestî keştiyek şer a Rûsî bikin; qeyda gardiyanan pêşniyara teslîmbûnê ya li ser medyaya civakî belav bûye, red kirin. Serok Zelenskî daxuyand ku pasevanên sînorên mirine tê texmînkirin dê piştî mirina xwe navê Qehremanê Ûkraynayê, rûmeta herî bilind a welêt were dayîn. 17 sivîl hatin kuştin, di nav wan de sêzdeh li başûrê Ûkraynayê, sê li Marîupol û yek li Xarkivê. Zelensk̂i diyar kir ku di roja ewil a dagirkirinê de 137 hemwelatiyên Ûkraynayê (hem leşker û hem jî sivîl) mirin.

Demek kin piştî demjimêra 23:00 (UTC+2), Serok Zelensk̂i ferman da ku hem̂u mêrên Ûkraynî yên di navbera 18 û 60 salî de kom bibin; ji ber heman sedemê, mêrên Ûkraynî yên ji wê koma temenî derketina ji Ûkraynayê hatin qedexe kirin.

=== 25'ê Sibatê 2022 ===
[[Wêne:Kyiv_Tense_as_Russian_Forces_Advance.webm|thumb|"Dema ku Hêzên Rûsî pêşde diçin Kîev teng dibe", rapora nûçeyekî vîdyoyê ji [[Voice of America]]<br><small>(Binnivîsên îngilîzî hene)</small>]]
Di demjimêra saet 01:24 (UTC+2) de, Zelenskî ferman dabû ku leşkerê Ûkraynayê 90 rojan bi tevahî seferber bikin. Li dora 04:00 (UTC+2) bi dema herêmî, Kîev bi du teqînan hat hejandin. Karbidestê Wezareta Navxwe ya Ûkraynayê Anton Heraşçenko bi rêya peyamekê ragihand ku ew teqîn mûşekên Kruz û balîstîk bûn ku li Kîevê hatibûn armanckirin. Hikûmeta Ûkraynayê ragihand ku wan balafireke dijmin a li ser Kîevê xistiye xwarê û piştre li avahiyeke niştecihbûnê ketiye û agir pê ketiye. Paşê hat piştrastkirin ku balafir Su-27 a Ûkraynayê ye.

Analîstên serbazî yên serbixwe diyar kirin ku hêzên Rûsî li bakurê welat xuya dike ku bi giranî ji aliyê Artêşa Ûkraynayê ve hatine mijûl kirin. Yekîneyên Rûsî hewl didan ku Kîev dorpêç bikin û ber bi Xarkivê ve bi pêş ve biçin, lê di şerên giran de mabûn, bi wêneyên medyaya civakî re hin stûnên zirxî yên rûsî ketine kemînê. Berevajî vê operasyonên Rûsyayê li rojhilat û başûr bi bandortir bûn. Yekîneyên Rûsî yên herî baş hatine perwerdekirin û bi dest xistin li derveyî Donbasê li başûr-rojhilat bi cih bûne û xuya li dora xendekên berevaniyê yên amade manore kirine û li pişt çeperên berevaniyê yên Ûkraynayê êrîş kirine. Di vê navberê de, hêzên leşkerî yên Rûsî yên ji Krîmê pêşve diçin, li du stûnan hatin dabeş kirin, digel analîstan destnîşan kirin ku dibe wan hewl dida parêzvanên Ûkraynayê yên li Donbasê dorpêç bikin û bixin xefikê û Ûkraynayê neçar kirin ku dev ji berevaniya xwe ya amade berdin û li ber çavan şer bikin.

Di sibeha 25'ê Sibatê, Zelenskî di gotareke televizyonî ya Rûsyayê da ziman ku bi armanckirina cihên sivîl û leşkerî tawanbar kir. [[Nûnerê Wezareta Karên Hundir a Ûkraynayê]] [[Vadîm Denîsenko]] diyar kir ku di 24 saetên borî de 33 cihên sivîlan hatine xistin. Wezareta Parastinê ya Ûkraynayê diyar kir ku hêzên Rûsyayê derbasî navçeya [[Obolon, Ukrayna|Obolon]] a Kîevê bûne û bi qasî 9 kîlometreyan dûrî [[Parlamena Ûkraynayê]] ne. Wezareta Parastinê herwiha ragihand ku hemû sivîlên Ûkraynayê bêyî temenê wan hebe, dikarin bi dilxwazî ji bo xizmeta leşkerî bibin.
[[Wêne:Житловий_будинок_у_Києві_(вул._Кошиця)_після_обстрілу.jpg|thumb|Blokek apartmanê li [[Kyîv]]ê (Kolana Oleksandr Koshyts) piştî topbaranê, 25'ê Sibatê]]
Rayedarên Ûkraynayê ragihandin ku zêdebûneke ne krîtîk di radyasyonê de ji asta kontrolê derbas bûye li [[Santrala Nukleerî ya Çernobîlê]] piştî leşkerên Rûsyayê ew dever dagir kirine, hat dîtin û gotin ku ev yek ji ber tevgera wesayîtên leşkerî yên giran e ku toza [[radyoaktîf]] ber bi hewayê ve radikir. Rûsyayê îdia kir ku ew santralê ji komên neteweperest û terorîst diparêze û karmend li cihê radyasyonê çavdêrî dikin.

Şaredarê [[Horlîvka]] yê Komara Gel a Donetskê ya piştgirîya Rûsyayê dike, ragihand ku cebilxaneyek ji alîyê Artêşa Ûkraynayê ve hatî avêtin li avahîya dibistaneke herêmê ket û di encamê de 2 mamoste mirin.

Zelenskî, Hikûmeta Ûkraynayê "ji axaftina li ser statuya bêalî natirse" destnîşan kir. Di heman rojê de Serok Pûtîn ji [[Serokê Çînê]] [[Şî Jînpîng]] re destnîşana "Rûsya amade ye bi Ûkraynayê re danûstandinên di asta bilind de bike" kiriye.

Dema ku leşkerên rûsî nêzîkî Kîevê bûn, Zelenskî ji niştecîhan xwest ku molotofên kokteylan amade bikin da ku dijmin "bêbandor bikin". Pûtîn di heman demê de bang li Artêşa Ûkraynayê kir ku hikûmetê hilweşîne. Ûkraynayê 18,000 çek li niştecihên Kîevê belav kir, ku yên amadebûna xwe ya ji bo şerkirinê û [[Hêzên Berevaniya Herêmî]] pêkhateya rezervê ya artêşa Ûkraynayê, ji bo parastina Kîevê bi cih kir, nîşan dan. Hin hêzên rûsî derbasî bakurê Kîevê bûbûn, lê ji wê zêdetir pêşde neçûn. Leşkerên Rûsyayê yên Spetsnazê bi mebesta "nêçîra" rayedarên hikûmetê ketin nav bajêr.

Heta êvarê, [[Pentagon]]ê diyar kir ku Rûsyayê serweriya hewayî ya qada hewayî yên Ûkraynayê pêk analîstên amerîkî pêşbînî kiribûn, dê zû piştî destpêkirina şer pêk neanîne. Kapasîteya berevaniya hewayî ya Ûkraynayê ji ber êrişên Rûsyayê kêm bûbûn, lê di operasyonê de mabûn. Balafirên leşkerî yên her du welatan li esmanê Ûkraynayê geriyan. Pentagonê her wiha got; leşkerên Rûsî jî bi qasî ku îstixbarata Amerîkayê û Moskoyê bawer dikir bi lez bi pêş ve naçin, ku Rûsyayê ti navendên nifûsê negirtiye û ferman û kontrola Ûkraynayê hîn saxlem e. Pentagonê hişyarî da ku Rûsyayê ji 150,000-190,000 leşkerên ku li ser sînor kom kiribûn tenê ji sedî 30 şandiye Ûkraynayê.

Li Rûsyayê li dijî baregeha hewayî ya Millerovo ya Ûkraynayê êrîşa bi mûşekan hat kirin. Tanka rûsî ya ji stûneke leşkerî dema ku otomobîleke sivîl li bakurê Kyîvê hat kişandin, diperçiqand û di ser rê ve diherikî da ku wê biperçiqîne. Ajokarê wesayîtên pirek sax mabû û xelkê herêmê alîkariya wî kirin.

=== 26'ê sibatê 2022 ===
[[Wêne:Житловий_будинок_на_вул._Лобановського,_6-А_після_обстрілу.jpg|thumb|Blokek apartmanê li Kyîvê (Avenara Valerî Lobanovskî) ji hêla mûşekek keştiyê ya rûsî ve hat lêdan, 26'ê sibatê 2022]]
Di saet 00:00’an de li başûrê Kîevê, li nêzî bajarê [[Vasîlkîv]]ê û baregeha wê ya hewayî şerekî dijwar rû da. [[Serfermandariya Giştî ya Ûkraynayê]] îdia kir ku balafireke şer bi tîpa [[Su-27]] ji aliyê Ûkraynayê li nêzî bajêr bi balafireke neqlê ya Rûsî [[Ilyushin Il-76|Il-76]] ku paraşut tê de bû xistiye xwarê. Şaredara Vasîlkîvê [[Natalya Balasînovîç]] got; bajarê wê ji aliyê hêzên Ûkraynayê ve bi serkeftî hatiye parastin û şer bi dawî bûye.

Li derdora saet 03:00, di 30 deqîqeyan de zêdetirî 48 teqînan li derdora Kîevê hatin ragihandin, ji ber ku hate ragihandin leşkerên Ûkraynayê li nêzî santrala CHP-6 a li bakurê taxa [[Troyeşçîna]] şer dikin. BBC ragihand ku ev êrîş hewldanek be ji bo qutkirina elektrîka bajêr dibe. Hat ragihandin ku li nêzî [[Baxçexaneya Kîevê]] û taxa [[Şulîyavka]]yê şerên dijwar qewimîn. Di destpêka 26'ê sibatê de, leşkerê Ûkraynayê got; wê êrîşek Rûsî li ser bingeheke artêşê li ser [[Avenue Peremohî|Avenue Peremohiyê]], rêyek sereke li Kîevê ye, pûç kir; Herwiha îdia kir ku êrîşa Rûsyayê ya li ser bajarê [[Mîkolayîv]]ê li ser [[Deryaya Reş]] pûç kiriye. Karbidestên Amerîkayê gotin balafira veguhestinê ya duyemîn II-76 ya Rûsyayê ji aliyê hêzên Ûkraynayê ve li nêzîkî [[Bila Tserkva]] hatiye xistin.

[[Associated Press]] ragihand ku di şerê şeva êvarê de li Kîevê bi sedan kes birîndar bûne û got topbaranê avahiyek apartmanê, pir û dibistan wêran kirine. Wezareta Parastinê ya Rûsyayê ragihand ku wan [[Melîtopol]]ê ya li nêzî [[Deryaya Azov]]ê girtine.
=== 27'ê sibatê 2022 ===
Bi şev, dema ku depoyeke petrolê li gundê [[Kriachky]] li nêzîkî [[Vasylkiv]] piştî ku bi mûşekan hate lêdan şewitî. Boriya gazê ya li derveyî Xarkovê hate ragihandin ku ji aliyê êrîşeke Rûsî ve hatiye teqandin.<ref>{{Jêder-malper |url=https://www.ukrinform.net/rubric-ato/3414231-russia-hits-kyiv-regions-vasylkiv-with-cruise-or-ballistic-missiles.html |sernav=Russian invasion update: Vasylkiv hit with Russian missiles, oil depot nearby on fire |malper=www.ukrinform.net |ziman=en |roja-gihiştinê=2022-02-27 }}</ref> Şer û pevçûnên dijwar li nêzî baregeha hewayî ya [[Vasylkivê]] nehişt ku agirkuj agir vemirînin.<ref>{{Jêder-malper |url=https://apnews.com/article/russia-ukraine-volodymyr-zelenskyy-kyiv-europe-united-nations-edc6df79755195b29473cfd6d38b1ebb |sernav=Russia hits Ukraine fuel supplies, airfields in new attacks |tarîx=2022-02-26 |malper=AP NEWS |ziman=en |roja-gihiştinê=2022-02-27 }}</ref> Cudaxwazên ku [[Rûsya]] piştgirîya wan dike li parêzgeha [[Lûhansk]]ê ragihandin ku termînala petrolê ya li bajarokê [[Rovenkî]] bi mûşekeke Ûkraynayê hatiye lêxistin.<ref>{{Jêder-nûçe |url=https://www.reuters.com/world/europe/town-near-ukraines-kyiv-hit-by-missiles-oil-terminal-fire-2022-02-27/ |sernav=Town near Ukraine's Kyiv hit by missiles, oil terminal on fire |paşnav=Reuters |tarîx=2022-02-27 |malper=Reuters |ziman=en |roja-gihiştinê=2022-02-27 }}</ref> Piştî ku guleyên topê ya Rûsyayê li avahiyê ket, zirarek mezin da avahiyê û jinek hate kuştin, Servîsa Rewşa Lezgîn a Dewletê ya Ûkraynayê 80 kes ji avahiyek niştecihbûnê ya 9 qatî li [[Xarkiv]]ê rizgar kirin.<ref>{{Jêder-malper |url=https://edition.cnn.com/europe/live-news/ukraine-russia-news-02-26-22/h_b166502aee8fd3e6916eed56d4c443f5 |sernav=Russian aircraft banned from German airspace |paşnav=CNN |pêşnav=By Adrienne Vogt, Lauren Said-Moorhouse, Jeevan Ravindran, Peter Wilkinson, Jessie Yeung, Brad Lendon, Steve George, Meg Wagner, Amir Vera and Helen Regan |tarîx=2022-02-26 |malper=CNN |ziman=en |roja-gihiştinê=2022-02-27 }}</ref>

Şaredarê [[Nova Kaxovka]] [[Vladimir Kovalenko]] piştrast kir ku bajar ji aliyê leşkerên [[Rûsya]]yê ve hatiye girtin û wan bi wêrankirina wargehên niştecihî [[Kozatske]] û [[Vesele]] tawanbar kirin.<ref>{{Jêder-malper |url=https://korrespondent.net/ukraine/4452018-novaia-kakhovka-polnostui-pod-kontrolem-rossyiskykh-okkupantov-mer |sernav=Новая Каховка полностью под контролем российских оккупантов - мэр |malper=korrespondent.net |ziman=ru |roja-gihiştinê=2022-02-27 }}</ref>  Leşkerên Rûsî ketin [[Xarkiv]]ê, şer li kolanên navenda bajêr şer di navbera hêzên Rûsî û Ûkraynî de qewimî.<ref>{{Jêder-nûçe |url=https://www.reuters.com/world/europe/russian-troops-enter-ukraines-kharkiv-ukrainian-official-2022-02-27/ |sernav=Russian troops enter Ukraine's Kharkiv -Ukrainian official |paşnav=Reuters |tarîx=2022-02-27 |malper=Reuters |ziman=en |roja-gihiştinê=2022-02-27 }}</ref> Di heman demê de, tankên rûsî dest bi avêtina Sumy'an kirin. Wezareta Berevaniya Rûsyayê ragihand ku hêzên Rûsî [[Xerson]] û [[Berdyansk]] bi temamî dorpêç kirine û herwiha dest danîne ser [[Henîçesk]] û firokexaneya navdewletî ya Xêrsonê li [[Çernobaevka]]yê.<ref>{{Jêder-nûçe |url=https://www.reuters.com/world/europe/russia-says-it-blocks-ukraines-kherson-berdyansk-ria-2022-02-27/ |sernav=Russia says it "blocks" Ukraine's Kherson, Berdyansk - RIA |paşnav=Reuters |tarîx=2022-02-27 |malper=Reuters |ziman=en |roja-gihiştinê=2022-02-27 }}</ref> Berê nîvro, parêzgarê Oblasta [[Xarkiv]]ê [[Oleh Synyehubov]] diyar kir ku hêzên [[Ûkrayna]] bi tevahî kontrola [[Xarkiv]]ê vegerandine û rayedarên Ûkraynayê ragihand ku bi dehan leşkerên rûsî li bajêr xwe radestê destê leşkerên [[Ûkrayna]]yê kirine.<ref>{{Jêder-malper |url=https://www.cnn.com/europe/live-news/ukraine-russia-news-02-27-22/index.html |sernav=Live updates: Russia invades Ukraine |paşnav=CNN |pêşnav=By Helen Regan, Steve George, Rob Picheta, Jeevan Ravindran, Melissa Macaya, Mike Hayes and Maureen Chowdhury |tarîx=2022-02-27 |malper=CNN |ziman=en |roja-gihiştinê=2022-02-27 }}</ref>

Jibo bersiva daxuyaniya [[NATO]]'yê, [[Vladîmîr Putîn]] ferman da hêzên navokî yên Rûsî ku "hêzek taybet a peywira çekên kîmyewî" ye.<ref>{{Jêder-malper |url=https://www.foxnews.com/world/putin-orders-nuclear-deterrent-forces-be-put-on-high-alert |sernav=Putin orders nuclear deterrent forces status raised to ‘special combat readiness’ |paşnav=Colton |pêşnav=Emma |tarîx=2022-02-27 |malper=Fox News |ziman=en-US |roja-gihiştinê=2022-02-27 }}</ref>

Peywirdarên [[Ûkrayna]] anî ziman ku ew ê şandekê bişînin ku bi şanda [[Rûsya]]yê re hevdîtinê pêk bîne. Ofîsa Zelenskyy ragihand ku şanda wan li hev kirine ku bêyî şert û merc bicivin.<ref>{{Jêder-malper |url=https://www.themoscowtimes.com/2022/02/27/ukraine-says-will-meet-russia-as-putin-puts-nuclear-defenses-on-alert-a76629 |sernav=Ukraine Vows No 'Capitulation' at Talks, Putin Orders Nuclear Alert |paşnav=AFP |pêşnav=Dave Clark with Sergey Bobok for |tarîx=2022-02-27 |malper=The Moscow Times |ziman=en |roja-gihiştinê=2022-02-27 }}</ref> [[Volodîmîr Zelenskî|Zelenskî]] her wiha got ku bi telefonê bi Serokê Belarûs [[Alexander Lukaşenko]] re axivî û diyar kir ku soz hatiye dayîn ku leşkerên [[Belarûs|Belarusî]] nayên [[Ûkrayna]]yê.

Hat ragihandin ku bi şev boriyeke gazê ya li derveyî Xarkivê ji aliyê êrîşeke Rûsyayê ve hatiye teqandin, di heman demê de depoyeke petrolê ya li gundê Krîaçkî yê li nêzî [[Vasîlkîv]]ê piştî bi mûşekan hat lêdan şewitî. Şer û pevçûnên dijwar li nêzî baregeha hewayî ya Vasîlk̂ivê nehişt agirkuj agir vemirînin. Herwiha bi şev jî hat ragihandin ku komeke [[Romayên Ûkraynayê]] (Cigan) li [[Lîubîmîvka]] ya girêdayî [[Kaxovka]] ya [[Oblasta Xersonê]] dest danîne ser tankeke Rûsyayê. Wekî din, [[Ofîsa Serokomariyê]] diyar kir ku [[Balafirgeha Julîanî]] jî hatiye bombekirin. Cudaxwazên Rûsya yên piştgirîya wan dike li [[Oblasta Luhanskê]] ragihandin ku termînala petrolê ya li bajarokê [[Rovenkî]] bi mûşekeke Ûkraynayê hatiye xistin. Xizmeta Rewşa Lezgîn a Dewletê ya Ûkraynayê 80 kes ji avahiyek niştecihbûnê ya 9 qatî li Xarkivê rizgar kirin, piştî ku topên Rûsyayê li avahiyê xistin, zirarek mezin da wê û jinek hat kuştin.

Şaredar [[Nova Kaxovka]] û [[Vladîmîr Kovalenko]] piştrast kir ku bajar ji aliyê leşkerên Rûsyayê ve hatiye girtin û ew bi wêrankirina niştecihên [[Kozatske]] û [[Vesele]] tawanbar kir. Leşkerên Rûs jî ketin Xarkivê, şer di nav navenda kuçeyên bajêr qewimî. Di heman demê de, tankên rûsî dest bi avêtina Sumî kirin. Wezareta Berevaniya Rûsyayê ragihand ku hêzên Rûsî Xersonê û [[Berdîyansk]]ê bi temamî dorpêç kirine û herwiha dest danîne ser [[Balafirgeha Navdewletî ya Henîçeskê]] û Xêrsonê li Çernobaevkayê. Serê nîvro parêzgarê [[Oblasta Xarkivê]] [[Oleh Sînîehubov]] diyar kir ku hêzên Ûkraynayê bi temamî kontrola Xarkivê bi dest xistine û rayedarên Ûkraynayê jî gotin ku bi dehan leşkerên Rûsyayê li bajêr xwe radest kirine. [[Hennadî Matsegora]], şaredarê [[Kupîanskê]] paşê qebûl kir ku kontrola bajêr radestî hêzên Rûsyayê bike.

[[Serokê Komara Daxistanê]] [[Sergey Melîkov]] ragihand ku efserekî payebilind ê [[Daxistan]]ê hatiye kuştin. Verxovna Rada îdîa kir ku yekîneyek leşkerên [[Kadîrovtsî]] li [[Hostomel]]ê têk çû.

Putîn fermana hêzên nukleerî yên Rûsî di hişyariya bilind de, "rejîmek taybet a peywira şerkirinê", wekî bersivek li ser "daxuyaniyên êrîşkar" ên endamên NATOyê da. Ev daxuyanî ji aliyê NATO, Yekîtiya Ewropayê (YE) û Neteweyên Yekbûyî (NY) ve rastî rexneyên tund hat; Sekreterê Giştî yê NATOyê Jens Stoltenberg ev yek wekî "xeterî û bêberpirsiyarî" bi nav kir û karbidestê Neteweyên Yekbûyî [[Stéphane Dujarric]] jî fikra şerê nukleerî "neçare" bi nav kir.

Ûkraynayê got ku ewê şandekê bişîne Gomel a Belarusê ku ew bi heyeta Rûsyayê re hevdîtinê pêk bîne. Ofîsa Zelenskî ragihand ku wan li hev kirine bêyî şert û merc bicivin. Zelenskî herwiha got; wî bi telefonê bi Serokê Belarûsê Aleksandr Lukaşenko re axivî û diyar kir ku soz hatiye dayîn ku leşkerên Belarusî neyên Ûkraynayê şandin.

Li gorî fîrmaya analîstê îstixbaratê [[Rochan Consulting]], Rûsyayê bi dorpêçkirina Marîupol û Berdianskê karîbû Krîmê bi deverên li rojhilatê Ukraynayê ve di destê hêzên alîgirên Rûsyayê de ne, girêbide. Şêwirmendê Serokomar Zelenskî Oleksî Arestovîç diyar kir ku Berdîansk ji aliyê hêzên Rûsyayê ve hatiye girtin. Hêza sereke ya rûsî ji Krîmê ber bi [[Zaporîjya]] ve, ber bi bakur ve diçû û di heman demê de hêzek rûsî li perava rojhilatê [[Dnîpro]]yê gef li [[Mîkolayîv]]ê xwar.

[[The Guardian]] ragihand ku hêzên rûsî li Buça û Irpin li bakur-rojavayê Kîevê paşve xistin. Li gorî îstîxbarata leşkerî ya brîtanî, hêzên mekanîzekirî yên Rûsyayê dema ku ber bi Kîevê ve diçûn, Çernîhîv derbas kirin. [[Waliyê Oblasta Luhanskê]] [[Serhiy Hayday]] hêzên rûsî bi wêrankirina Stanîtsiya Luhanska û Şçastiya berî girtina wan tawanbar kir, parêzgarê [[Oblasta Donetskê]] [[Pavlo Kîrîlenko]] jî ew bi wêrankirina [[Volnovaxa]]yê tawanbar kir.

ISW got ku hêzên Rûsî li bakurê Ûkraynayê îhtîmal e ku ji roja borî ve "rawestineke operasyonê" pêk anîne da ku hêz û kelûpelên din bi cîh bikin; Çavkaniyên leşkerî yên rûsî yên berê beşek ji hêza dagirkeriyê ne, li hêviya pevçûnek dijwartir a di destpêkê de dihat hêvî kirin, ber bi Ûkraynayê ve dihatin veguhestin.

=== 28'ê sibatê 2022 ===
Karbidestekî Amerîkî gotin Belarûsê xwe amade dike ku leşkerên xwe bişîne Ûkraynayê ji bo piştgirîkirina êrîşa Rûsyayê, ku peymanên berê yên bi Ûkraynayê re tevî ne. [[The Kyiv Independent]] raporek nenas ji aliyê rojnamevanên opozisyona Belarûsê navê wan nehat zanîn belav kir ku tê de paraşuterên Belarûsî, îhtîmal e ku li herêmên Kîevê an [[Jîtomîr]]ê werin bicîh kirin.

Tevahiya şevê li derdora Marîupolê şer derket. Sibeha 28'ê Sibatê de, [[Wezareta Berevaniyê ya Keyaniya Yekbûyî]] gotin piraniya hêzên bejayî yên rûsî 30 km li bakurê Kîevê mane, ku ji ber berxwedana Ûkraynayê li Balafirgeha Hostomelê hêdî bûne. Herwiha hat gotin ku şer li nêzîkî Çernîhîvê û Xarkivê diqewime û her du bajar jî di bin kontrola Ûkraynayê de mane.

Wezareta Parastinê ya Rûsyayê ragihand ku ji bilî derdora [[Santrala Nukleerî ya Zaporîjyayê]], Berdîanskê û [[Enerhodar]]ê jî hatine bidestxistin. Ûkraynayê red kir ku wê kontrola santralê winda kiriye. Şaredarê Enerhodarê [[Dmitri Orlov]]ê red kir ku bajar û kargeh hatine girtin.

[[The Times]] ragihand ku Koma Wagner ji Afrîkayê ji nû ve li Kîevê di rojên ewil ên dagirkirina Rûsyayê de bi fermana kuştinê ya Zelenskî hate şandin. Di vê navberê de herdu hikûmetên Ûkrayna û Rûsyayê hevdu bi bikaranîna mertalên mirovî tawanbar kirin.

Arestovîç îdia kir ku heta saet 14:00 EET zêdetirî 200 wesayitên leşkerî yên Rûsyayê li ser rêya navbera [[Irpin]] û Jîtomîrê ve hatine rûxandin an jî zirar dîtine. Sînyehubov diyar kir ku ji ber topbarana Rûsyayê li ser Xarkivê bi roj 11 sivîl hatin kuştin û bi dehan jî birîndar bûn.

=== 1'ê Adarê 2022 ===
Li gorî parêzgarê [[Oblasta Sumiyê]] [[Dmîtro Jîvîtskî]], zêdetirî 70 leşkerên Ûkraynayê di encama topbarana Rûsyayê ya li ser bingeheke leşkerî ya [[Oxtîrka]]yê hatine kuştin. Paşê mûşekek Rûsyayê li avahiya rêveberiya herêmê ya Qada Azadiyê di dema bombebarana Xarkivê de ket û di encamê de 10 kes mirin û 20 kes jî birîndar bûn.

Hat ragihandin ku li başûrê Ûkraynayê ya bajarê [[Xerson]]ê di bin êrîşa hêzên Rûsyayê de ye.

Hikûmeta Ûkraynayê ragihand ku ewê boneyên şer bifiroşe da ku mûçeyên hêzên xwe yên çekdar bide.

Radaya Verxovna danê sibehê diyar kir ku [[Hêzên Çekdar ên Belarûsê]] tevlî êrîşa Rûsyayê bûne û ketine [[Oblasta Çernîhîvê]]. [[UNIAN|UNIAN'ê]] diyar kir ku stûneke ji 33 wesayîtên leşkerî pêk tê ketine herêmê. Berî çend saetan [[Serokê Belarûsê]] Aleksandr Lukaşenko got Belarûs tevlî şer nabe û îdia kiribû ku leşkerên Rûs ji xaka Belarûsê êrîşî Ûkraynayê nakin.
=== 10ê adarê 2022 ===
Wezîrên Karên Derve yên [[Rûsya]] û [[Ûkrayna]]yê ji bo hevdîtina ku bi navbeynkariya li Antalyayê pêk tê hatin [[Antalya]]yê. Di daxuyaniya piştî hevdîtinê de Wezîrê Karên Derve yê Ûkraynayê [[Dimitro Kuleba]] diyar kir ku di mijara agirbestê de tu pêşketin çênebûye. Kuleba da zanîn ku rewşa herî aloz li Mariupola bajarê bendera Ûkraynayê bû û got ku hevtayê wî yê Rûs [[Sergey Lavrov]] di mijara korîdorên mirovahî de ti sozek nedaye. Kuleba diyar kir ku ew amade ne bi heman formatê ve bi Rûsyayê re dîsa li ser maseyê rûnin. Wezîrê Derve yê Rûsyayê Lavrov got ku ew piştgiriyê didin her cure destpêşxeriyên çareseriyê.

Di êrîşa ji aliyê [[Rûsya]]yê ve li dijî avahiya nexweşxaneya zarokan a li [[Mariûpol]]ê hat lidarxistin de herî kêm 3 kesan jiyana xwe ji dest dan. Li ser hesabê Telegramê yê Şaredariya Bajarê Mezin a bajarê wiha hat gotin: "Di êrîşa doh a ku li dijî nexweşxaneya zarokan ya li bajarê [[Marîûpol]]a Ûkraynayê ya dagirkirî de 3 kesan jiyana xwe ji dest dan." Rayedarên Ûkraynayê beriya niha ragihandibûn ku di êrîşê berê ya li ser nexweşxaneyê de 17 kes birîndar bibûn.

[[Yekîtiya Ewropayê]] (YE) bombekirina nexweşxane û malnişîna zarokan a li bajarê [[Mariupol]]a Ûkraynayê şermezar kir û ev yek weke "sûcekî şer a hovane" bi nav kir.  Nûnerê Bilind ê Têkiliyên Derve û Polîtîkayên Ewlekariyê yê Yekîtiya Ewropayê [[Josep Borrell]] li ser hesabê xwe yê [[Twitter|Twîtterê]] daxuyaniyek da û got, "Divê demildest êrîşên hewayî yên hêzên [[Rûsya]]yê yên li ser bajarokan û astengkirina karwanên alîkariyê bên rawestandin."<ref>{{Jêder-malper |url=https://twitter.com/josepborrellf/status/1501898514107973639 |sernav=Twîtter |malper=Twitter |ziman=en |roja-gihiştinê=2022-03-10 }}</ref>

Biryara ji bo derxistina sivîlên li Ûkrayna di bin dagirkeriya Rûsyayê de 7 korîdoran hate dayîn. Cîgira serokwezîra Ûkraynayê Irina Vereshchuk diyar kir ku Mariupola ku di bin dorpêça hêzên Rûsyayê de ye, di nav bajarên ku korîdor derketina sivîlan tê vekirin de ye.

Erkdarê sînor a [[Polonya]]yê ragihand, piştî destpêkirina êrîşa [[Rûsya]]yê, hejmara kesên ku ji Ûkraynayê koçê [[Polonya]]yê bûne ji 1 milyon û 430 hezar kesê derbastir bûye.<ref>{{Jêder-malper |url=https://www.dw.com/tr/canl%C4%B1-anlat%C4%B1m-ukraynada-bug%C3%BCn-sivillerin-tahliyesi-i%C3%A7in-7-koridor-a%C3%A7%C4%B1l%C4%B1yor/a-61075699 |sernav=+++Canlı Anlatım - Ukrayna'da bugün sivillerin tahliyesi için 7 koridor açılıyor {{!}} DW {{!}} 10.03.2022 |paşnav=Welle (www.dw.com) |pêşnav=Deutsche |malper=DW.COM |ziman=tr-TR |roja-gihiştinê=2022-03-10 }}</ref>

[[Komîseriya Bilind a Mafên Mirovan a Neteweyên Yekbûyî]] (NY) belge kir ku di êrîşên dagirkeriya [[Rûsya]]yê li ser Ûkraynayê de heta niha 549 sivîlan jiyana xwe ji dest dane. Hat ragihandin ku [[Neteweyên Yekbûyî]] agahî piştrast kiriye ku 957 kes birîndar bûne. Komîsera Bilind a Mafên Mirovan a Neteweyên Yekbûyî [[Michelle Bachelet]] got ku hejmarên rastîn bê guman pir zêde bûn. Rayedarên Ûkraynayê jî ragihandin ku ji destpêka êrîşa [[Rûsya]]yê heta niha herî kêm 71 zarok hatine kuştin.<ref>{{Jêder-malper |url=https://www.dw.com/tr/canl%C4%B1-anlat%C4%B1m-bm-rusyan%C4%B1n-ukrayna-i%C5%9Fgalinde-549-sivilin-%C3%B6ld%C3%BC%C4%9F%C3%BCn%C3%BC-belgeledi/a-61075699 |sernav=+++Canlı Anlatım - BM Rusya'nın Ukrayna işgalinde 549 sivilin öldüğünü belgeledi {{!}} DW {{!}} 10.03.2022 |paşnav=Welle (www.dw.com) |pêşnav=Deutsche |malper=DW.COM |ziman=tr-TR |roja-gihiştinê=2022-03-10 }}</ref>

== Piştgiriya leşkerî ya ji Ûkraynayê re ==
Di bin serokatiya Vîktor Yanukovîçê, Artêşa Ûkraynayê xirab bûbû. Piştî hilweşîna Yanukovîç û peywira wî ji aliyê rêberên rojavayî ve ew bêtir qels bû. Paşê, hejmarek ji hevalbendên Ûkraynayê dest bi pêşkêşkirina alîkariyên leşkerî kirin ji bo jinûve avakirina hêzên xwe yên leşkerî. Vê yekê alîkariya Artêşa Ûkraynayê kir ku kalîteya xwe baştir bike, ligel Artêşa Ûkraynayê serketinên berbiçav li dijî hêzên wekîlê rûsî ya li Donbasê bi dest xist. Dema ku Rûsyayê dest bi avakirina amûr û leşkerên xwe li ser sînorên Ûkraynayê kir, welatên endamên NATOyê rêjeya şandina çekan zêde kirin. Serokê Dewletên Yekbûyî yên Amerîkayê Joe Biden di tebax û kanûna 2021'an de Desthilatdariya Vekêşana Serokatiyê bikar anî da ku 260 mîlyon dolar alîkarî bide. Di nav wan de radestkirina [[FGM-148 Javelin]] û çekên din ên dijî-zirxî, çekên biçûk, cûrbecûr cebilxane û alavên din hene.

Piştî dagirkirinê, welatan dest bi dayîna çekan kir. [[Belçîka]], [[Çekya]], [[Estonya]], [[Fransa]], [[Yewnanistan]], [[Holenda]], [[Portûgal]] û [[Keyaniya Yekbûyî]] ragihandin ku ji bo piştgirî û parastina artêş û hikûmeta Ûkraynayê ew ê kelûpelan bişînin. Di 24ê sibatê de, Polonyayê hin pêdiviyên leşkerî radestî Ûkraynayê kir, ku di nav de 100 hawan, cebilxaneyên cihêreng û zêdetirî 40,000 kumzirx bişînin. Dema ku ji 30 endamên NATOyê hin çekan dişînin, ku NATO wekî rêxistin ne.

Di berfanbara 2022'an de, [[Almanya]]yê şandina çekan ji Ûkraynayê re red kir û nehişt Estonya bi kontrolên hinardekirina çekên almanî yên çêkirî, obusên berê yên [[122 mm obûsa D-30|D-30]] yên Almanyaya Rojhilat bişîne Ûkraynayê. Almanya ragihand ku ew 5,000 kumzirx û nexweşxaneyek zevî ji Ûkraynayê re dişîne, ku şaredarê Kîevê [[Vitali Kliçko]] ev bi henekî bersiv da: "Ew ê paşê çi bişînin? Balîf?" Di 26ê sibatê de, di berevajîkirina helwesta xwe ya berê de, Almanya daxwaza Holendayê ji bo şandina 400 bombeyên rokêtan ji Ûkraynayê re û herwiha 500 mûşekên [[FIM-92 Stinger|Stinger]] û 1000 çekên dijî tank ji pêdiviyên xwe re pejirand.

Di 26'ê Sibatê de, Wezîrê Derve yê Dewletên Yekbûyî [[Antony Blinken]] ragihand ku wî destûr daye 350 mîlyon dolar alîkariya leşkerî ya kujer, di nav de "sîstemên dijî cebilxane û dijî balafiran, çekên biçûk û cebilxaneyên cûrbecûr, cebilxaneya laş û alavên têkildar" bikin. Rûsyayê îdia kir ku balafirên bêpîlot ên Amerîkayê îstixbarat dane hêzên deryayî yên Ûkraynayê da ku keştiyên wê yên şer li [[Deryaya Reş]] bikin hedef, ku Amerîkayê ev yek red kir.

Di 27'ê sibatê de, Portûgalê ragihand ku ew tivingên otomatîkî yên [[H&K G3]] û alavên leşkerî yên din bişîne; [[Hikûmeta Norwêcê]] got ew çekan naşîne Ûkraynayê, lê dê alavên leşkerî yên din wek kumzirx û alavên din ên parastinê bişîne. [[Swêd]] û [[Danîmarka]] her duyan biryar dan ku 5000 û 2700 çekên antî-tank ji Ûkraynayê re bişînin. Danîmarka herwiha dê ji 300 mûşekên Stinger yên ne-operasyonî parçeyan peyda bike, ku DYA pêşî dê alîkariya wan bike.

Di heman rojê de, Yekîtiya Ewropayê qebûl kir ku çekan ji Ûkraynayê re bi hev re bikire. [[Berpirsê Siyaseta Derve ya Yekîtiya Ewropayê]] [[Josep Borrell]] diyar kir ku ew 450 milyon ewro (502 milyon dolar) alîkariya kujer û 50 milyon ewro (56 milyon dolar) zêde jî ji bo pêdiviyên nekujer bikirin. Borrell got wezîrên berevaniyê yên Yekîtiya Ewropayê hîna hewce ne ku hûrguliyên çawaniya kirîna malzemeyê û veguheztina wê bo Ûkraynayê diyar bikin, lê Polonya razî bûye wekî navendek belavkirinê tevbigere. Borrell herwiha diyar kir ku mebesta wan ew e ku balafirên şer ên ji niha ve dikarin pîlotê wan bikin bidin Ûkraynayê. Dê ev bi pakêta alîkariyê ya 450 mîlyon € neyên dayîn. Polonya, Bulgaristan û Slovakyayê xwedî [[Mîkoyan MiG-29|MiG-29]] in û Slovakya jî [[Sukhoi Su-25|Su-25]] hene, ku balafirên şer ên Ûkraynayê berê difirîne û bêyî perwerdehiya pîlotan dikarin werin veguheztin. Di 1ê adarê de Polonya, Slovakya û Bulgaristanê piştrast kiribûn ku ew ê balafirên şer nedin Ûkraynayê.

Di êvara 28'ê sibatê de, Hikûmeta Norwêcê biryar da ku heta 2,000 çekên dij-tankî [[M72 LAW]] ji Ûkraynayê re ji bilî kumzirx û alavên din ên parastinê yên ku berê hatine ragihandin, bide. [[Fînlenda]]yê ragihand ku ji bo welatekî bêalî, 2,500 tivingên êrîşê, 150,000 fîşek ji bo tivingan, 1,500 çekên antîtank yek-fîşek û 70,000 pakêtên şerkerî û 70,000 pakêtên şer bişîne, da ku li êlekên fîşekan, kumzirx û malzemeyên bijîjkî berê hatine ragihandin.

== Bandora mirovahî ==

=== Tevahî kuştî ===
{| class="wikitable"
!Hiweşîn
!Kuştî
!Demjimêr
!Çavkanî
|-
|'''TEVAHÎ'''
|'''13,100–13,300''' kuştî
|6'ê nîsanê 2014 – 31'ê Rêbendanê 2021
|[[Neteweyên Yekbûyî]]<ref name="OHCHR">{{Jêder-malper |sernav=OHCHR {{!}} Ukraine: UN expert condemns racist threats, xenophobia at border |url=https://www.ohchr.org/EN/NewsEvents/Pages/DisplayNews.aspx?NewsID=28194&LangID=E |roja-gihiştinê=5 adar 2022 |malper=OHCHR }}</ref>
|-
|'''TEVAHÎ'''
|'''14,000''' kuştî
|6'ê nîsanê 2014 – 13'ê Gulanê 2021
|Hikûmeta Ûkraynayê<!-- GIRÊDÊ LI KU YE? <ref name="14000killed" />-->
|-
|'''Sivîl'''
|'''3,393''' kuştî ([[2022 Dagirkirina Rûsyayê ya Ukraynayê#Sivîlên biyanî|312 biyanî]])
|6'ê nîsanê 2014 – 30'ê Rezberê 2021
|Neteweyên Yekbûyî<ref>{{Jêder-malper |url=https://ukraine.un.org/sites/default/files/2021-10/Conflict-related%20civilian%20casualties%20as%20of%2030%20September%202021%20%28rev%208%20Oct%202021%29%20EN.pdf |sernav=Conflict-related civilian casualties in Ukraine |urlya-arşîvê=https://web.archive.org/web/20220202172205/https://ukraine.un.org/sites/default/files/2021-10/Conflict-related%20civilian%20casualties%20as%20of%2030%20September%202021%20(rev%208%20Oct%202021)%20EN.pdf |roja-arşîvê=2 sibat 2022 |rewşa-urlyê=zindî |roja-gihiştinê=29 çiriya pêşîn 2021 }}</ref>
|-
|'''[[Hêzên Çekdar ên Ukraynayê|HÇU]], [[Parastina Neteweyî ya Ukraynayê|PNU]] û hêzên [[Tabûrên dilxwaz ên Ukraynayê (ji sala 2014)|dilxwaz]]''' 
|'''4,629''' kuştî<ref group="note">The number of Ukrainian soldiers killed includes the deaths of two servicemen during the [[Annexation of Crimea by the Russian Federation]].</ref>
|6'ê nîsanê 2014 – 1'ê Berfanbarê 2021
|Muzeya Dîroka Leşkerî<ref name="memory1">The Museum of Military History also lists separately 139 currently unidentified soldiers who were killed: 66 at Krasnopolye cemetery,[http://memorybook.org.ua/units/krasnopol.htm] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170315123706/http://www.memorybook.org.ua/units/krasnopol.htm|date=15 March 2017|formatDate=}} 63 at Kushugum cemetery[http://memorybook.org.ua/units/kushugum.htm] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170315123711/http://www.memorybook.org.ua/units/kushugum.htm|date=15 March 2017}} and 10 at Starobilsk cemetery.[http://memorybook.org.ua/units/starobilsk.htm] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170315123726/http://www.memorybook.org.ua/units/starobilsk.htm|date=15 March 2017}}</ref>
|-
|'''[[Hêzên Çekdar ên Yekbûyî yên Novorossiya|Hêzên KGD'ê û KGL'ê]]'''
|'''5,772''' kuştî
|6'ê nîsanê 2014 – 11'ê Sibatê 2022
|Neteweyên Yekbûyî & KGD'ê<ref name="OHCHR" /><ref>{{Jêder-malper |url=http://eng.ombudsman-dnr.ru/the-overview-of-the-current-social-and-humanitarian-situation-in-the-territory-of-the-donetsk-peoples-republic-as-a-result-of-hostilities-between-23-and-29-january-2021/ |sernav=The overview of the current social and humanitarian situation in the territory of the Donetsk People’s Republic as a result of hostilities between 23 and 29 January 2021 |urlya-arşîvê= |roja-arşîvê= }}{{Jêder-malper |url=http://eng.ombudsman-dnr.ru/the-overview-of-the-current-social-and-humanitarian-situation-in-the-territory-of-the-donetsk-peoples-republic-as-a-result-of-hostilities-between-25-and-30-december-2021/ |sernav=The overview of the current social and humanitarian situation in the territory of the Donetsk People`s Republic as a result of hostilities between 25 and 30 December 2021 |urlya-arşîvê=https://web.archive.org/web/20220211230636/http://eng.ombudsman-dnr.ru/the-overview-of-the-current-social-and-humanitarian-situation-in-the-territory-of-the-donetsk-peoples-republic-as-a-result-of-hostilities-between-25-and-30-december-2021/ |roja-arşîvê=11 sibat 2022 }}{{Jêder-malper |url=https://eng.ombudsman-dnr.ru/the-overview-of-the-current-social-and-humanitarian-situation-in-the-territory-of-the-donetsk-peoples-republic-as-a-result-of-hostilities-from-05-to-11-february-2022/ |sernav=The overview of the current social and humanitarian situation in the territory of the Donetsk People`s Republic as a result of hostilities from 05 to 11 February 2022 |urlya-arşîvê=https://web.archive.org/web/20220218003614/https://eng.ombudsman-dnr.ru/the-overview-of-the-current-social-and-humanitarian-situation-in-the-territory-of-the-donetsk-peoples-republic-as-a-result-of-hostilities-from-05-to-11-february-2022/ |roja-arşîvê=18 sibat 2022 }}</ref>
|-
|[[Hêzên Çekdar ên Rûsyayê]]
|'''400–500''' kuştî<ref group="note">The deaths of the Russian soldiers have not been confirmed by their government and have possibly been included in the toll of dead rebel fighters.</ref>
|6'ê nîsanê 2014 – 10'ê Adarê 2015
|[[Wezareta Derve ya Dewletên Yekbûyî yên Amerîkayê|Wezareta Dewletên Yekbûyî]]<ref name="russiansoldiers">{{Jêder-malper |url=https://www.aa.com.tr/en/politics/us-says-about-500-russian-soldiers-killed-in-eastern-ukraine/68091# |sernav=US says about 500 Russian soldiers killed in eastern Ukraine |paşnavê-nivîskar=Kenasari |pêşnavê-nivîskar=M. Bilal |tarîx=10 adar 2015 |malper=[[Anadolu Agency]] |urlya-arşîvê=https://web.archive.org/web/20220223232750/https://www.aa.com.tr/en/politics/us-says-about-500-russian-soldiers-killed-in-eastern-ukraine/68091 |roja-arşîvê=23 sibat 2022 |rewşa-urlyê=zindî |roja-gihiştinê=29 çiriya paşîn 2020 }}</ref>
|}

== Penaber û Koçberî ==
[[Wêne:Refugees_from_Ukraine_at_border_posts_in_the_west_of_the_country.jpg|thumb|Penaberên ji Ûkraynayê li çeperên sînor ên li rojavayê welêt.]]
Ji ber berdewamiya avakirina leşkerî li ser sînorê Ûkraynayê, gelek hikûmetên cîran û rêxistinên alîkariyê bi hefteyan beriya êrîşa rastîn xwe ji bo bûyerek jicîhûwarkirina girseyî ya potansiyel amade dikin. Wezîrê Parastinê yê Ûkraynayê di kanûna 2021an de texmîn kir ku êrîşek potansiyel dikare di navbera sê û pênc mîlyon kesan de neçar bike ku malên xwe biterikînin.

Di 24'ê sibatê de, [[Hikûmeta Letonyayê]] plansaziyek awarte pejirand ku nêzîkê 10,000 penaberên ji Ûkraynayê werbigire û bihewîne û du roj şûnda yekem penaber bi alîkariya [[Komeleya Samerî ya Letonî]] dest bi hatina xwe kirin. Gelek saziyên sivîl, şaredarî, dibistan û saziyan jî soza peydakirina xaniyan dan. Di 27'ê sibatê de, dora 20 ajokarên pispor ên dilxwaz bi pêdiviyên bexşkirî çûn [[Lublîn]]ê û penaberên Ûkraynî di riya vegerê de anîn [[Letonya]]yê.

[[Wezîrên Navxweyî ŷe Moldovayê]] [[Ana Revenco]] di 25'ê Sibatê de gotibû ku zêdetirî 15 hezar û 800 welatiyên Ûkraynayê sînorê [[Moldova]]yê derbas kirine. [[Wezareta Karên Hundir a Romanyayê]] diyar kir ku ji destpêka dagirkeriyê û vir ve nêzî 10 hezar Ûkraynayî derbasî welêt bûne, lê ji wan tenê 11 kesan ji bo penaberiyê serî li welat dane.

Ji bo hêsankirina derbasbûnên sînor, [[Polonya]]yê qaîdeyên têketina [[COVID-19]] rakirin. Di 26'ê sibatê de, wezîrê Polonya [[Paweł Szefernaker]] got ji destpêka dagirkirinê ve nêzî 100,000 kes derbasî Polonyayê bûne.

[[Hikûmeta Mecaristanê]] di 24'ê Sibatê de ragihandibû ku hemû kesên ji Ûkraynayê sînor derbas dikin, yên bêyî belgeya rêwîtiyê û ji welatên sêyem hatine jî dê piştî kontrolkirina guncan bêne qebûl kirin. Serokwezîr [[Viktor Orbán]] got [[Mecaristan]] ji bo kesên ji Ûkraynayê têne "cihek dost e". Nêzîkî 26,000 penaberên Ûkraynayî, ku piraniya wan mecarên Transcarpathian bûn, di 24-25'ê sibatê de sînorê Mecaristanê derbas kirin. Yek ji wan daxwaza parastinê nekir. Zilamên di navbera 18 û 60 salî de ji Ûkraynayê derketin.

Penaberên Ûkraynayî jî dest bi derbasbûna [[Romanya]]yê kirin. Piraniya wan bi rêya siretê ya parêzgeha Suceava ketin. Romanyayê di heman demê de penaberên Ûkraynî ji karantînaya mecbûrî ya ketina wî welatî ya ku di çarçoweya pandemiya COVID-19 de hatî ferz kirin efû kir. Di sê rojên pêşîn ên piştî dagirkirinê de, 31,000 Ûkraynî derbasî Romanyayê bûne û ji wan tenê 111 ji wan cûreyek parastinê xwestin. Gelekan pasaporta Romanî an Ûkraynî ya di destê wan de bûn bikaranîn û tercîh kirin ku ji bo vê gavê li penaberiyê negerin. [[Wezareta Karên Hundir a Romanyayê]] di 26'ê sibatê de sazkirina yekemîn kampa gerok li nêzî gumrika siretê pejirand.

Agahdarî û nuqteya hevrêziyê ya bêrawestan li Stasyona Trenê ya Bakur a [[Bûkareşt|Bukareştê]] ji bo peydakirina arîkariyê ji penaberên Ûkraynayî re hatî çêkirin hatî çêkirin.
[[Wêne:Non-stop_information_and_coordination_point_in_Bucharest_North_Railway_Station_designed_to_provide_aid_to_arriving_Ukrainian_refugees.jpg|thumb|Agahdarî û xala hevrêziyê ya bêrawestan li Stasyona Trenê ya Bakur a Bukareştê ji bo peydakirina arîkariyê ji penaberên Ûkraynayî re hatî çêkirin.]]
Li [[Bulgaristan]]ê jî komeke mezin a penaberan tê payîn. Şaredariyên cihêreng niyeta xwe ji bo peydakirina cihan ji bo Bulgar û Ûkrayniyên ku ji welêt direvin di 25'ê sibatê de ragihandin û dest bi guherandin û/an avakirina cihên xaniyan ji bo kesên nû hatin.

Di 26'ê sibatê de, [[Slovakya]]yê ragihand ku ewê pere bidin kesên ku piştgirî didin penaberên Ûkraynayî. Di heyama 24 saetên berê de, Slovakyayê pêşwaziya zêdetirî 10,000 penaber kir, ku yên bi piraniya wan jin û zarok in.

Di 27'ê sibatê de, [[Komîseriya Bilind a Penaberan a Neteweyên Yekbûyî|UNHCR]] diyar kir ku ji destpêka dagirkeriyê û vir de zêdetirî 268,000 kes ji Ûkraynayê reviyan. Polonyayê ragihand ku 156,000 kes sînorê wê derbas bûne, ji wan 77,300 tenê di 26'ê Sibatê de koç bûne.

Paşê heman rojê de, YE razî bû ku penaberên Ûkraynayî heya sê salan werbigire bêyî ji wan bixwaze serlêdana penaberiyê bikin.

Hat ragihandin ku nobedarên sînor ên Ûkraynayê destûr nedan hejmarek kesên ne-Ûkraynayî (gelek ji wan xwendekarên biyanî yên li welêt asê mane) ku ji sînor derbasî welatên ewledar ên cîran bibin û bi îdiaya pêşî li hemwelatiyên Ûkraynayê tê dayîn ku ew derbas bibin. Wezîrê Derve yê Ûkraynayê got ti astengî li ser derketina hemwelatiyên biyanî yên ji Ûkraynayê tune ye û ji hêza sînor re hatiye gotin ku destûr bide hemwelatiyên biyanî yên derkevin.

== Girêdanên derve ==

* [https://www.youtube.com/watch?v=_5YeX8eCLgA Beşek ji navnîşana neteweyî ya Pûtîn a beriya dagirkeriyê]

== Binêre herwiha ==<!-- JI KEREMA XWE BIKIN BIKIN GOTAR JI LI JOR NE GIRÊDÎ YE BERÎ ZÊDEKIRIN -->

* {{Annotated link|Pevçûnên Pişt-Sovyetê}}
* {{Annotated link|Şerê Rûsya-Gurcistanê}}
* {{Annotated link|Şerê Sar yê Duyem}}
* {{Annotated link|Lîsteya dagirkerî û dagirkirina Ûkraynayê}}
{{Kategoriya Commonsê|2022 Russian invasion of Ukraine}}

== Çavkanî ==
;Agahkişî
<references group="note"/>

;Têbînî
{{Çavkanî|3}}

{{Pevçûnên Rûsyayê}}

{{Kontrola otorîteyê}}

[[Kategorî:Dagirkirina Ûkraynayê ji aliyê Rûsyayê ve 2022| ]]
[[Kategorî:Şerê Rûsyayê li ser Ûkraynayê]]
[[Kategorî:Volodîmîr Zelenskî]]
[[Kategorî:2022 li Ewropayê]]
[[Kategorî:2023 li Ewropayê]]
[[Kategorî:2024 li Ewropayê]]
[[Kategorî:2022 li Rûsyayê]]
[[Kategorî:2023 li Rûsyayê]]
[[Kategorî:2024 li Rûsyayê]]
[[Kategorî:2022 li Ûkraynayê]]
[[Kategorî:2023 li Ûkraynayê]]
[[Kategorî:2024 li Ûkraynayê]]