Mêş û mûr

Mêş û mûr
Çend cureyên buxikan
Dabeşandina zanistî
Cîhan:	Animalia
Filûm:	Arthropoda
Binefilûm:	Hexapoda
Çîn:	Insecta Linnaeus, 1758

Mêş û mûr, buxik an buhik (bi latînî, Insecta) çîneke di nav girêçikpêyan de ye. Zêdeyî milyonek cureyên mêş û mûran hene li ser riwê erdê; balbalok, kulî, perîdank, mêşhingiv, mêşên cuda cuda, kêzik, mûrî û gelek cureyên din dikevin vê çînê.

Şayes

Morfolojî û fizyolojî

Şêwenasiya buxikê
A- Serê B- Sîng C- Zik

1. antenna
2. ocelli (jêr)
3. ocelli (jor)
4. çavê lihevsiwarkirî
5. mêjî (mêjiyî ganglia)
6. prothorax
7. Qapê xwînê yê piştî
8. boriyên zengilok (sode bi spiracle)
9. mesothorax
10. Li bin sîngê
11. baskê pêşî
12. baskê paşî
13. mid-gut (aûik)
14. boriyê piştî (Heart)
15. hêkel
16. hind-gut (rûvî, tortorîk & zotik)
17. zotik
18. coka hêkelê
19. benê rehikê (abdominal ganglia)
20. Malpighian tubes
21. tarsal pads
22. kulaban
23. tarsus
24. lûlaqa zirav
25. femur
26. trochanter
27. fore-gut (crop, gizzard)
28. Koma rehikî ya sîngî
29. coxa
30. Toşpiya xwazeyî
31. Koma rehikî ya binesoriçikî
32. Beşên dêv

.

Dabeşandin

Dabeşandin Insecta Monocondylia -Archaeognatha - 470 Dicondylia Apterygota -Thysanura<200 -Monura Pterygota Paleoptera -Ephemeroptera- 2,500–<3,000 -Odonata- 6,500 Neoptera -Blattodea – 3,684–4,000 -Coleoptera – 360,000–400,000 -Dermaptera – 1,816 -Diptera – 152,956 -Embioptera – 200–300 -Hemiptera – 50,000-80,000 -Hymenoptera – 115,000 -Lepidoptera – 174,250 -Mantodea – 2,200 -Mecoptera – 481 -Megaloptera – 250–300 -Neuroptera – 5,000 -Notoptera – 30 -Orthoptera – 24,380 -Phasmatodea – 2,500–3,300 -Phthiraptera – 3,000–3,200 -Plecoptera – 2,274 -Psocoptera – 5,500 -Raphidioptera – 210 -Siphonaptera – 2,525 -Strepsiptera – 596 -Thysanoptera – 5,000 -Trichoptera – 12,627 -Zoraptera – 28

Kladograma refên mayî yên buxikan e, bi çend cureyên di her ref de. Baş binêre ku eger Apterygota, Palaeoptera û Exopterygota di refên paraphyletic da bin.

Bineçîna Apterygota

• Archaeognatha
• Thysanura
• Monura (fosîl)

Bineçîna Pterygota

• Jêreçîna Paleoptera (dibe ku parafîletîk be)

• Ephemeroptera
• Palaeodictyoptera (fosîl)
• Megasecoptera (fosîl)
• Archodonata (fosîl)
• Diaphanopterodea (fosîl)
• Protodonata an Meganisoptera (fosîl)
• Protanisoptera (fosîl)
• Triadophlebioptera (fosîl)
• Protozygoptera an jî Archizygoptera (fosîl)
• Odonata - Zencere, moza zêrîn û hwd.

• Jêreçîna Neoptera

Serekoma Exopterygota (?)

• Caloneurodea (fosîl)
• Titanoptera (fosîl)
• Protorthoptera (fosîl)
• Plecoptera
• Embioptera
• Zoraptera
• Dermaptera
• Orthoptera - Kulî, cobir û hwd.

Serekoma pêşniyarkirî ya Dictyoptera

• Phasmatodea (?)
• Grylloblattodea (?)
• Mantophasmatodea (?)
• Blattodea - Zirkêtk, zirqîtik an zirxîtik
• Isoptera - Termît an textekawûs
• Mantodea - Balbalok

Serekoma pêşniyarkirî ya Paraneoptera

• Psocoptera - Spiha kitêban
• Thysanoptera
• Phthiraptera - Spih
• Hemiptera - Kêzik

Serekoma Endopterygota

• Hymenoptera - Mûrî, mêşhingiv, pîzalok, pîzang û hwd.
• Coleoptera - Bezimk, bizimk, gawuk an textebît
• Strepsiptera
• Raphidioptera
• Megaloptera
• Neuroptera

Serekoma pêşniyarkirî ya Mecopteroidea/Antliophora

• Mecoptera
• Siphonaptera - Kêç
• Diptera - Mêş
• Protodiptera (fosîl)

Serekoma pêşniyarkirî ya Amphiesmenoptera

• Trichoptera
• Perîdank - Pelatînk, perperok, pîrika titijê, gazûz û hwd.

Incertae sedis

• Glosselytrodea (fosîl)
• Miomoptera (fosîl).

Girêdanên derve

• Insects of North America
• Overview of Orders of Insects
• A Safrinet Manual for Entomology and Arachnology SPC
• Tree of Life Project ^{Girêdana arşîvê 2013-06-16 li ser Wayback Machine} – Insecta, Insecta Movies ^{Girêdana arşîvê 2019-09-17 li ser Wayback Machine}
• Insects of Brazil ^{Girêdana arşîvê 2013-07-08 li ser Wayback Machine}
• Insect Morphology ^{Girêdana arşîvê 2011-03-03 li ser Wayback Machine} Overview of insect external and internal anatomy
• Fossil Insect Database International Palaeoentological Society
• UF Book of Insect Records
• InsectImages.org 24,000 high resolution insect photographs
• BBC Nature: ^{Girêdana arşîvê 2015-05-16 li ser Wayback Machine} Insect news, and video clips from BBC programmes past and present.
• The Nature Explorers ^{Girêdana arşîvê 2016-10-05 li ser Wayback Machine} Many insect video clips.