Çavkaniya Zazakî bibîne

{{Agahîdank ziman
| nav                = Zaraveya Zazakî
| navê xwemalî       = 
| renga malbat       = Hind û Ewropî
| dewlet             = {{Ala|Kurdistan}}
| herêm              = [[Anatolya navîn|Anatolya]]<br>[[Diyasporaya kurdan]]
| nexşe              = Mid_East_Linguistic_lg_Kopiellllll.jpg
| firehiya nexşe     = 
| binnexşe           = Cihê zazakî di nav zaravayên kurdî de
| zimanê zikmakî     = 1.700.000 - 2.300.000<ref>Duus (EDT) Extra, D. (Durk) Gorter, Guus Extra, ''The Other Languages of Europe: Demographic, Sociolinguistic and Educational Perspectives'', Multilingual Matters (2001). ISBN 1-85359-509-8. p. 415. [http://books.google.com/books?ie=UTF-8&hl=en&id=hvmy_skUPNYC&dq=other+languages+of+europe+%2B+zaza&prev=http://books.google.com/books%3Fq%3Dother%2Blanguages%2Bof%2Beurope%2B%252B%2Bzaza&lpg=PA415&pg=PA415&sig=tlJoBh62H4A8EfSqF1yDcYZm30k Accessed online] at [[Google]] book search.</ref>
| malbat1            = [[Hind û Ewropî|Zimanên hind û ewropî]]
| malbat2            = [[Zimanên hind û îranî]]
| malbat3            = [[Zimanên îranî]]
| malbat4            = [[Zimanên îranî#Zimanên îranî yên rojava|Zimanên îranî yên rojava]]
| malbat5            = [[Zimanên îranî yên bakur-rojava]]
| malbat6            = [[Kurdî]]
| malbat7            = [[Zaza-Goranî]]
| nivîs              = Tîpên latînî, erebî
| netewe             = 
| kêmnetewe          = 
| ajans              = 
| iso1               = 
| iso2               = zza
| iso3               = zza
| agahdarî           = 
}}
{{Nexşeya zimanên kurdî}}
'''Zazakî''' wekî '''dimilî, kirdkî''' û '''kirmanckî''' ji tê zanin, yek ji zaravayên [[kurdî]]<ref>Lerch, Peter I. (1857), [http://www.kirdki.com/images/kitaphane/Peter%20Lerch.pdf Forschungen über die Kurden und die Iranischen Nordchaldaer - Band I, St. Petersburg];<br /> Latham, Robert Gordon (1862), [https://books.google.com.tr/books?id=aygTAAAAQAAJ&dq=zaza%20kurd&hl=tr&pg=PA260#v=onepage&q=zaza&f=false Elements of Comparative Philology]. Publisher: Walton and Maberly, London, s. 260 : "the Zaza is a Kurd dialect from the north-western frontier";<br /> Lepsius, Carl Richard (1863), "Kurd (Zaza Dialect)”, [https://books.google.com.tr/books?id=9cb_l3NJv-4C&printsec=frontcover&dq=Standard+Alphabet+for+Reducing+Unwritten+Languages+and+Foreign+Graphic&hl=tr&sa=X&ved=2ahUKEwj5ldHb66HwAhXtoosKHazKBFUQ6AEwAHoECAQQAg#v=snippet&q=zaza&f=false Standard Alphabet for Reducing Unwritten Languages and Foreign Graphic Systems to a Uniform Orthography in European Letters]. Publisher: Williams & Norgate, p. 136-137 & 301;<br /> Müller, Friedrich (1865) [http://books.google.com.tr/books/about/Beitr%C3%A4ge_zur_Kenntniss_der_neupersische.html?id=T71DAAAAcAAJ&redir_esc=y Beiträge zur Kenntniss der neupersischen Dialekte: Zaza-Dialekt der Kurdensprache] (Aus dem November-Hefte des Jahrganges 1864 der Sitzungsberichte der phil.-hist. Classe der kais. Akademie der Wissenschaften, XLVIII. Bd., besonders abgedruckt) , cîld: 3 );<br />Bonwick, James (1873), [http://archive.org/stream/treasuryoflangua00bonwiala#page/300/mode/2up The Treasury of languages; a rudimentary dictionary of universal philology, London : Hall and Co., r. 300] "ZAZA. KURDISH dialect of N.W. Persia, allied to BUKHAREE.");<br />Jaba, Alexandre & Justi, Ferdinand (1879) Dictionnaire kurde-français, St.-Pétersbourg, Commissionaire de l'Académie impériale des sciences);<br />Houtum-Schindler, A. (1884), "Beiträge zum kurdischen Wortschatze", Zeitschrift der Deutschen Morgenländischen Gesellschaft, Bd. 38);<br />Albert Socin, “Die Sprache der Kurden”, Grundriss der Iranischen Philologie, Editor: Wilhelm Geiger & E.Kuhn, Band: I, Strassburg 1898, p.250);<br />Le Coq, Albert Von (1903), [http://www.kirdki.com/images/kitaphane/Albert%20Von%20Le%20Coq-I.pdf Kurdische Texte, Reichsdruckerei, Berlin];<br />Soane, Ely Banister (1913), Grammar of the Kurmanjî or Kurdish Language, London 1913 / E. S. Soane (1909), Notes on Kurdish Dialects, A Classic Reference Tool On The Kurdish Dialects First Published In 1909, Asian Educational Services, 2003 - 98 sayfa, s.6);<br />Fossum, Ludvig Olsen (1919), [http://archive.org/stream/APracticalKurdishGrammar/Practical-Kurdish-Grammar#page/n1/mode/2up A Practical Kurdish Grammar, The Inter-Synodical Ev. Lutheran Orient -Mission Society, Augsburg Publishing House, Minneapolis] "As a conclusion, we seem to be justified in making the assertion, that for linguistic purposes, we may collect all the Kurdish dialects into three large groups, covering the three large districts of North, Central, and South Kurdistan. In North Kurdistan we have the Zaza group, in Central Kurdistan we have the Kermanji group, and in South Kurdistan we have the Lur and Kelhur group.");<br />Bedirxan, Celadet (1933) “Zarê Dumilî û Mewlûda 'Usman Efendî” Hawar, Hejmar: 23, 25 tîrmeh (temmuz) 1933, r. 1-6 "Zarê dumilî: Ev zar zimanê kurdên dumilî an zaza ne. Kurdên dumilî di welatê jorîn di rojavayê wî welatî de rûniştî ne.");<br />Safrastian, Arshak (1948), Kurds and Kurdistan, Harvill Press, London .r.106 "The tribes of Dersim speak the Zaza-Dialect of the Kurdish language");<br />McCarus, Ernest N. (1958), A Kurdish Grammar, American Council of Learned Societies, s.1);<br />Bedirxan, Celadet Ali & Lescot, Roger (1970), Grammaire kurde, Maisonneuve, Paris, s.V);<br />Kurdoev, Kanat Kalashevich (1977), Ḥālatakānī jins u bīnāy barkār la zāzādā: On gender and number in the Zaza dialect of Kurdish, Translated by Azīz Ibrāhīm, Chāpkhānay Kōrī Zānyārī Kurd, Baghdad 1977, 32 p.);<br />F. R. Akrawy (1982), Standard Kurdish grammar, s.19);<br />Ayyoubi, Kerim Rakhmanovich & Smirnova, Iraida Anatolʹevna / Ed. Yusupova, Zare Aliyevna (1998), [http://www.glottolog.org/resource/reference/id/94341.xhtml The zaza dialect of the Kurdish Language (Dersim), Moscow: Center for Kurdish Studies, 102 r.] ([http://iling.spb.ru/grammatikon/smirn_98_ogl.html?language=en И.А.Смирнова, К.Р.Эйюби. Курдский диалект заза /Отв. ред. З. А. Юсупова. М.: Центр курдских исследований, 1998. 102 с.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140221172027/http://iling.spb.ru/grammatikon/smirn_98_ogl.html?language=en |date=2014-02-21 }});<br />Houston, Christopher (2001), [http://books.google.com.tr/books?ei=q7SCUYjBNYKFO5mTgcAN&hl=tr&id=KWttAAAAMAAJ&dq=%22zazaki%22#search_anchor Islam, Kurds and the Turkish nation state, Berg, s.129] "Zazaki (a Kurdish dialect)";<br />Kenstowicz, Michael J. (2004), Studies in Zazaki Grammar, MITWPL, s.1-2, 10 vd. "Zaza dialect of kurdish");<br />Walter, Mary Ann (2004), [http://faculty.wcas.northwestern.edu/~maw962/docs/glow-zazaki-handout.pdf "Vowel Adaptation in Zazaki", Workshop on theoretical approaches to language contact 27th Generative Linguistics in the Old World, Thessaloniki, 18-21 April 2004] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100615110058/http://faculty.wcas.northwestern.edu/~maw962/docs/glow-zazaki-handout.pdf |date=15 June 2010 }} "Kurdish: Sorani, Kurmanji, Zazaki...");<br />O'Neil, Mary Lou (2007), "Linguistic Human Rights and the Rights of Kurds", [http://books.google.com.tr/books?id=ubjCDGcZ1Z4C&printsec=frontcover&hl=tr#v=onepage&q=%22zaza%20is%20actually%20a%20Kurdish%20dialect%22&f=false Human Rights in Turkey, Editör: Zehra F. Kabasakal Arat, University of Pennsylvania Press, s.74] "Zaza is actually a Kurdish dialect");<br />Aygen, Gülşat (2010), [http://lincom-shop.eu/shop/article_ISBN%2B9783862880157/LWM-479%3A-Zazaki_Kirmanck%C3%AE-Kurdish.html?pse=apq Zazaki/Kirmanckî Kurdish, Volume 479 of Languages of the World, Lincom Europa];<br />D. Ridgeway (2010), [http://books.google.com.tr/books?id=F2SRqDzB50wC&printsec=frontcover&hl=tr#v=onepage&q=%22Zazaki%20Kurdish%20%28Dimli%29%22&f=false "Etruscan", Concise Encyclopedia of Languages of the World, Elsevier, Oxford, r.401] "Zazaki Kurdish (Dimli)";<br />Watts, Nicole F. (2010), [http://books.google.com.tr/books?id=yXWl40KJfKEC&printsec=frontcover&hl=tr#v=onepage&q=%22Zazaki%20and%20Gurani%22&f=false Activists in Office: Kurdish Politics and Protest in Turkey (Studies in Modernity and National Identity), University of Washington Press, r.xii, 12, 151] "Linguistically, there is no single Kurdish language, but two main language groups (Kurmanji and Sorani) and two other dialects (Zazaki and Gurani).";<br />[http://www.britannica.com/EBchecked/topic/325225/Kurdish-language "Kurdish language", Encyclopædia Britannica], Online: 29 Adare 2013);<br />[http://kurds_history.enacademic.com/142/Dimili Academic Dictionaries and Encyclopedias] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130625160426/http://kurds_history.enacademic.com/142/Dimili |date=2013-06-25 }} (li gora malpera "Academic Dictionaries and Encyclopedias" Zazakî zaraveyekî kurdî ye);<br />[http://www.bibliomonde.com/donnee/turquie-les-langues-117.html Biblio Monde Bibliographie] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130205031854/http://www.bibliomonde.com/donnee/turquie-les-langues-117.html |date=2013-02-05 }} (li gora bibloteka "biblio-monde" zazaki dîyalekta kurdî ye);<br />[http://www.mideastweb.org/Middle-East-Encyclopedia/kurds.htm Encyclopedia of the Middle East] (li gora "Encyclopedia of the Middle East", zazakî zaraveya kurdî ye);<br />[http://www.teheran.ir/spip.php?article1146 Mireille Ferreira,"Le kurde, langue du peuple des montagnes", la revue de Téhéran] (li gora rojnameya îranî "la revue de Téhéran", zazakî zaraveya kurdî ye);<br />[https://web.archive.org/web/20140423044958/http://www.loghatnaameh.org/dehkhodaworddetail-ddb0d9d15521422d8121428c8a7a02fe-fa.html Elî Ekber Dehxuda, Lugatname] - Onlîne: 29 Adar 2013 "Zazakî, cureyeke taybet a zimanê kurdî ye" "زازائی . نوعی مخصوص از زبان کردی" );<br />T.C. Millî Eğitim Bakanlığı, Talim Ve Terbiye Kurulu Başkanlığı, [http://ttkb.meb.gov.tr/meb_iys_dosyalar/2012_09/11051949_kurtce_ortaokul_5.pdf Ortaokul Ve İmam Hatip Ortaokulu Yaşayan Diller Ve Lehçeler Dersi (Kürtçe; 5. Sınıf) Öğretim Programı, Ankara 2012] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121021231736/http://ttkb.meb.gov.tr/meb_iys_dosyalar/2012_09/11051949_kurtce_ortaokul_5.pdf |date=2012-10-21 }}, "Bu program ortaokul 5, 6, 7, ve 8. sınıflar seçmeli Kürtçe dersinin ve Kürtçe’nin iki lehçesi Kurmancca ve Zazaca için müşterek olarak hazırlanmıştır. Program metninde geçen “Kürtçe” kelimesi Kurmancca ve Zazaca lehçelerine birlikte işaret etmektedir.";<br />Prof. Dr. Kadrî Yildirim & Yrd. Doç. Dr. Abdurrahman Adak & Yrd. Doç. Dr. Hayrullah Acar & Zülküf Ergün & Îbrahîm Bîngol & Ramazan Pertev, [http://ttkb.meb.gov.tr/dosyalar/kitaplar/kurdi_5_zazaki.pdf Kurdî 5 – Zazakî, Milli Eğitim Bakanlığı, 2012] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140423061143/http://ttkb.meb.gov.tr/dosyalar/kitaplar/kurdi_5_zazaki.pdf |date=2014-04-23 }};<br />J. G. Taylor, [http://www.jstor.org/stable/3698077 Travels in Kurdistan, with Notices of the Sources of the Eastern and Western Tigris, and Ancient Ruins in Their Neighbourhood, Journal of the Royal Geographical Society of London, Vol. 35, 1865, p.39];<br /> Chalatianz, Bagrat (1905), [https://www.digi-hub.de/viewer/rest/pdf/mets/DE-11-001674421.xml/LOG_0180/Zeitschriftenartikel_Kurdische_Sagen__Chalatianz_Bagrat.pdf "Kurdische Sagen", Zeitschrift des Vereins für Volkskunde, vol 15, 1905] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200701095316/https://www.digi-hub.de/viewer/rest/pdf/mets/DE-11-001674421.xml/LOG_0180/Zeitschriftenartikel_Kurdische_Sagen__Chalatianz_Bagrat.pdf |date=2020-07-01 }}, p. 323: “Nach der Sprache unterscheidet man fünf Zweige der Kurden: 1- Kurmanc. 2. Lur, 3. Kelhur, 4. Guran, 5. Zaza.”;<br />John G. Bordie, [http://books.google.de/books?id=U5Wv8czGxE8C&printsec=frontcover&hl=de#v=onepage&q&f=false "Kurdish Dialects in Eastern Turkey", Linguistic and Literary Studies, Vol: 2 Descriptive Linguistics], Ed. Mohammad A Jazayery, TiLSM, Mouton De Gruyter, The Hague, Netherlands, 1978, p. 205-212);<br />Riza Muradi Ghiyasabadi, [http://irania.ir/ie/2609 Ferhengnamê Îran/Irania Encyclopedia, 2013] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131210230012/http://irania.ir/ie/2609 |date=2013-12-10 }};<br />Sheikh A. Waheed, The Kurds and Their Country: A History of the Kurdish People, from Earliest Times to the Present, University Book Agency, Lahore, Pakistan, 1958, (First edition: Published by United LTD, 1955) p.12);<br /> Ayako Tatsumara, "Music and Culture of the Kurds", [http://jairo.nii.ac.jp/0135/00000047 Senri Ethnological Studies, Nu: 5, 1980, r. 78];<br /> "Dımıli or Zaza Dialect", Map: Major Kurdish dialect groups shown in the Greater Kurdistan, Source: Hassanpour, 1992, p.22 ([https://books.google.com.tr/books?id=doTFAAAAQBAJ&pg=PA59&dq=Major+Kurdish+dialect+groups+shown+in+the++Greater+Kurdistan&hl=tr&source=gbs_selected_pages&cad=2#v=onepage&q=Major%20Kurdish%20dialect%20groups%20shown%20in%20the%20%20Greater%20Kurdistan&f=false Jaffer Sheyholislami, Kurdish Identity, Discourse, and New Media, 2011, p. 59]);<br />Jaffer Sheyholislami, "The language varieties of the Kurds", [http://www.ecoi.net/file_upload/90_1447760239_bfa-regiones-et-res-publicae-the-kurds-2015.pdf published by Wolfgang Taucher & Mathias Vogl & Peter Webinger, The Kurds: History - Religion - Language - Politics, Austrian Federal Ministry of the Interior / BFA] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170623164357/http://www.ecoi.net/file_upload/90_1447760239_bfa-regiones-et-res-publicae-the-kurds-2015.pdf |date=2017-06-23 }} ISBN 978-3-9503643-6-1, p. 33-36 (Map: Kurdish Variety Groups (adapted from Hassanpour 1992 & ÖPengin 2013) <br /> Crosby Howard Wheeler & Susan Anna Wheeler, "Koordish Amy", [https://archive.org/details/graceillustrated00whee/page/148/mode/2up? Grace illustrated or A bouquet from our missionary garden], Congregational Pub. Society, 1876, pp. 148-149: "Theories are various, curious, and  some of them wild, in regard to the origin of this interesting people and their two languages, — the Koormanji and the Zaza Koordish." <br /> Xeznedar, Maruf (2001), ''Mêjûyî Edebî Kurdî'', Bergî yekem, Dezgeyê çap û belawkirdinewey Aras, Hewlêr. (cited in: Dr. Maruf Xeznedar, "Zimanê Kurdî", Wergerandina ji Soranî: Seîd Veroj, Bîr, hejmar: 3, payîz 2005, pp. 75-80.)</ref> ye ku ji aliyê [[kurd]]ên [[zaza]] ve tê axaftin

Li gorî [[fîlolog]]nin rojavayî dimilkî ne zaravayê kurdîye, lê zimanekî kurdî<ref>http://www.tlfq.ulaval.ca/axl/asie/turquie_1general.htm {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120928055837/http://www.tlfq.ulaval.ca/axl/asie/turquie_1general.htm |date=2012-09-28 }} (li gora zimannas, Jacques Leclerc, ji zaningeha Laval Quebec/Canada, zazakî zimankê kurd e, û zaza kurd in);<br />[http://www.slrk.info/articles/kurds.html Dr. Orville Boyd Jenkins, "The Kurdish Peoples"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130925042843/http://www.slrk.info/articles/kurds.html |date=2013-09-25 }};<br />[http://www.hennerbichler.info/-kurdish-complex-.html Ferdinand Hennerbichler (according to: Prof. Dr. Gernot L. Windfuhr), "Kurdish Complex"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130828014000/http://www.hennerbichler.info/-kurdish-complex-.html |date=2013-08-28 }} Onlîne: 29 Adar 2013);<br />http://www.joshuaproject.net/people-profile.php?rog3=TU&peo3=11560);<br />Pranav Anand & Andrew Nevins (2003), [http://citeseerx.ist.psu.edu/viewdoc/download?rep=rep1&type=pdf&doi=10.1.1.3.7379 "On Indexicals in Zazaki Reported Speech", University of Texas, Austin: October 10, 2003] "Zazaki, also known as Dimili, is an Indo-Iranian language spoken mostly in southeast Anatolia, the Turkish section of Kurdistan, by 2-4 million ethnic Kurds.";<br />Pranav Anand & Andrew Nevins (2004), [http://elanguage.net/journals/salt/article/download/14.20/1732 "Shifty Operators in Changing Contexts", R. Young (ed), SALT XIV 20-37, Ithaca, NY: Cornell University, r.36] "Zazaki, also known as Dimili, is an Indo-Iranian language spoken mostly in Turkey by 2-4 million ethnic Kurds.";<br />Pranav Anand (2006), [http://dspace.mit.edu/handle/1721.1/37418 De De Se, Thesis (Ph. D.), Massachusetts Institute of Technology, Dept. of Linguistics and Philosophy, 2006, r.67] "Zazaki, also known as Dimili, is an Indo-Iranian language spoken mostly in Turkey by 2-4 million ethnic Kurds.");<br />Tamina C. Stephenson (2007), [http://semanticsarchive.net/Archive/2QxMjk0O/Stephenson-2007-thesis-corrected.pdf Towards a theory of subjective meaning, Thesis (Ph. D.) Massachusetts Institute of Technology, Dept. of Linguistics and Philosophy, 2007, r.134] "Zazaki is an Indo-Iranian language spoken by ethnic Kurds in Turkey";<br />Thomas Schmidinger, [http://homepage.univie.ac.at/thomas.schmidinger/php/texte/ethnologie_kurdische_sprache.pdf Kurdische Sprache(n] <br /> Finn Thiesen (2003), "[https://www.sprakradet.no/Vi-og-vart/Publikasjoner/Spraaknytt/Arkivet/2003/Spraaknytt_2003_3_4/Kurdisk/ Kurdisk(e) språk]", [https://www.sprakradet.no/localfiles/snytt0334.pdf Språknytt 2003 / 3–4] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210413121126/https://www.sprakradet.no/localfiles/snytt0334.pdf |date=2021-04-13 }}, p. 43: “"Det finnes nemlig fem innbyrdes uforståelige varianter av kurdisk:.. Zaza i Kurdistan, som snakkes i det nordvestlige hjørnet rundt Erzincan og Elazig i Tyrkia. Gorani, som tales i to enklaver i iransk Sør-Kurdistan, nær grensen til Irak...” <br /> Terry Lynn Todd (1985), A Grammar of Dimili (also known as Zaza), Michigan 1985, p. vi: "Speakers of Dimili are Kurds psychologically, socially, culturally, economically, and politically." <br /> Utas, Bo (1986), "Kurdiska dialekter och skriftspråk", Svensk–kurdisk journal 1986. p.8-9. & Utas, Bo & Parkvall, Mikael (1993 ?), [https://www.ne.se/uppslagsverk/encyklopedi/l%C3%A5ng/kurdiska "Kurdiska",] Nationalencyklopedin (The National Encyclopedia), [Online]</ref> ye. Ango li gorî wan zazakî jî mîna kurmancî zimanekî kurdan e.

== Belavbûn ==
Zazakî bi piranî li [[bakurê Kurdistanê]] tê axaftin, lê ji aliyê hejmareke biçûk ve li hinek herêmên [[başûrê Kurdistanê]] û [[Anatolyaya Navîn]] jî tê axaftin. Wekî din ji ber sedemên koçberiyê di van dehsalên bihurî de, hejmareke mezin ji zazakîaxêfan li gelek bajarên Tirkiyeyê û [[rojavayê Ewropayê]] belav bûne. Parêzgeh û bajarên ku li wan zazakî tê axaftin ev in:

# [[Aksaray]] ([[Hîlkecîk]])
# [[Bidlîs]] ([[Motkî|Modkan]])
# [[Çewlîg]] ([[Azarpêrt]], [[Bongilan]], [[Çêrme]], [[Dara Hênî]], [[Gêxî]], [[Kanîreş]] û [[Xorxol]])
# [[Dêrsim]] ([[Çemişgezek]], [[Mazgêrd]], [[Pêrtag]], [[Pilemûriye|Pilemuriye]], [[Pulur]], [[Qisle]] û [[Xozat]])
# [[Diyarbekir (parêzgeh)|Diyarbekir]] ([[Çêrmûg]], [[Çinar]], [[Erxenî]], [[Gêl]], [[Hênê]], [[Hezro]], [[Licê]], [[Karaz]], [[Pasûr]], [[Pîran]] û [[Şankuş]])
# [[Erdêxan]] ([[Mêrdînik]])
# [[Erzingan]] ([[Îlîç]], [[Kemaliye]], [[Kemax]], [[Mose]] û [[Têrcan]])
# [[Gumuşxane]] ([[:diq:Şiran|Şîrân]], [[:diq:Kelkit|Kêlkît]])
# [[Erzirom]] ([[Aşqele]], [[Çad]], [[Hesenqele]] û [[Xinûs]])
# [[Meletî]] ([[Şîro]])
# [[Mûş]] ([[Gimgim]])
# [[Riha]] ([[Sêwreg]])
# [[Semsûr]] ([[Aldûş]])
# [[Sêrt]] ([[Hewêla]])
# [[Sêwas]] ([[Qengal]], [[Zara]], [[Ulaş]], [[Macîran]] û [[Dîvrîgî]])
# [[Xarpêt]] ([[Dep]], [[Maden]], [[Miyaran]], [[Palo]], [[Qovanciyan]], [[Sîvrîce]] û [[Xulaman]]).<ref name="Malmîsanij1">Malmîsanij, [http://tr.scribd.com/doc/44991767/ Kird, Kirmanc, Dimilî veya Zaza Kürtleri, Deng Yayınları, Îstanbul 1996, r. 3-4]</ref><ref name="Malmîsanij2">Malmîsanij, “Destpêka Edebîyata Kirmanckî (Zazakî)”, Gotarên Konferansa Edebiyata Rojhilata Navîn û Pirçandiyê, Weşanên Enstîtuya Kurdî ya Stenbolê, Îstanbul 2004, r. 39-43</ref><ref name="Çem1">Munzur Çem, [http://tr.scribd.com/doc/44990387/ Kırmança (Zazaca) Konuşan Kürtler Ve 20. Yüzyıl Kürt Direnişlerinde Rolleri]</ref>

Li derdora sê-çar milyon kes hene ku xwe wek [[kird]], [[kirmanc]], [[dimilî]] yan jî [[zaza]] dibînin.

== Binavkirina xwebixwe ==
Kesên zazakîaxêv zimanê xwe bi hin navên cuda-cuda nav dikin.

* '''Kirdkî''': Li herêma [[Çewlîg]], bakurê [[Diyarbekir]]ê bi piranî ji xwe re [[kird]] û zimanê xwe re jî [[kirdkî]] an jî [[kirdî]] dibêjin. Peyva "kird" û "kurd" ji aliyê etîmolojîk ve heman kok in.<ref name="Malmîsanij1"/><ref name="Zazaki.net1">"Roşan Lezgîn, [http://www.zazaki.net/haber/among-social-kurdish-groups-general-glance-at-zazas-503.htm Among Social Kurdish Groups – General Glance At Zazas]".</ref><ref name="Zazaki.net2">"Bilal Zilan, [http://www.zazaki.net/file/tar%C3%AEx%C3%AA-xonamekerdis%C3%AA-kirdan.pdf "Tarîxê Xonamekerdişê Kirdan", II. Uluslararası Zaza Tarihi ve Kültürü Sempozyumu, Bingöl Üniversitesi, 4-6 Mayıs 2012]</ref>
* '''Kirmanckî''': Li herêma [[Dêrsîm]], [[Gumuşxane|Gumusxane]] û [[Erzingan]]ê ji xwe re dibêjin kirmanc û ji zimanê xwe re jî [[kirmanckî]]. Peyva "kirmanc" û "kurmanc" ji aliyê etîmolojîk ve heman kok in.<ref name="Malmîsanij1"/><ref name="Zazaki.net1"/><ref name="Zazaki.net2"/>
* '''Dimilkî''': Li herêma [[Çêrmûg]], [[Sêwreg]], [[Aldûş]]ê ji xwe re dibêjin [[dimilî]] û ji zimanê xwe re jî dibêjin [[dimilkî]] an jî [[dimilî]].<ref name="Malmîsanij1"/><ref name="Zazaki.net1"/><ref name="Zazaki.net2"/>
* '''Zazakî''': Li herêma [[Xarpêt]] û [[Maden]] ji xwe re dibêjin [[zaza]] û ji zimanê xwe re jî dibêjin zazakî. Lê ev binavkirin di salên dawî de, li deverên din jî belav bûye.<ref name="Malmîsanij1"/><ref name="Zazaki.net1"/><ref name="Zazaki.net2"/>
* '''Navên Din''': Li herêma [[Qoçgirî]] û [[Sêwas]]ê mirov ji zimanê xwe re dibêjin dimilkî an jî zazakî, ji xwe re jî dibêjin zaza an jî dimilî. Ji wan re [[Ginî]] jî tê gotin. Li herêmên [[Xinûs]] û [[Varto]] jî gelê wê derê ji xwe re dibêje ''[[Şarê Ma]]'', anku "gelê me", zimanê xwe re jî dibêjin ''[[Zonê Ma]]'', "zimanê me". Ji wan re [[Çarek]] û [[Lol]] jî tê gotin. Ginî, Çarek û Lol navên eşîrê kirmanc in.<ref name="Zazaki.net2"/>

Di encama xebata standardîzekirina vê zaravayê de, ji van navan '''kirmanckî''' hatiye tercîhkirin<ref name="vate1">Grûba Xebate ya Vateyî, Rastnuştişe Kirmanckî, Weşanxaneya Vateyî, Îstanbul 2005</ref> û niha di warê nivîsînê de bi pirranî ev nav tê bikaranîn.

== Cihê zazakî di nav zimanan de ==
Zazakî yek ji zimanên kurdî ye ku ev jî zimanê îraniya bakurê rojavayî ye.

Li ser cihê zazakî di nav zimanzanan de du nêrîn hene. Piraniya zimanzanan dibêjin ku zazakî yek ji zimanên kurdî ye. Li gor [[Peter Lerch]]<ref name="Lerch1">Lerch, Peter I. (1857), [http://www.kirdki.com/images/kitaphane/Peter%20Lerch.pdf Forschungen über die Kurden und die Iranischen Nordchaldaer - Band I, St. Petersburg]</ref> (1856-57), Friedrich Müller<ref name="Muller">Müller, Friedrich (1865) [http://books.google.com.tr/books/about/Beitr%C3%A4ge_zur_Kenntniss_der_neupersische.html?id=T71DAAAAcAAJ&redir_esc=y Beiträge zur Kenntniss der neupersischen Dialekte: Zaza-Dialekt der Kurdensprache] (Aus dem November-Hefte des Jahrganges 1864 der Sitzungsberichte der phil.-hist. Classe der kais. Akademie der Wissenschaften, XLVIII. Bd., besonders abgedruckt) , cîld: 3</ref> (1864), Albert van Le Coq<ref name="Lcoq1">Le Coq, Albert Von (1903), [http://www.kirdki.com/images/kitaphane/Albert%20Von%20Le%20Coq-I.pdf Kurdische Texte, Reichsdruckerei, Berlin]</ref> (1903), [[Ely Bannister Soane]]<ref>{{Jêder-kitêb |url=https://books.google.co.uk/books?id=NC4OAAAAIAAJ |sernav=Grammar of the Kurmanji or Kurdish Language |paşnav=Soane |pêşnav=Ely Bannister |tarîx=1913 |weşanger=Luzac & Company |ziman=en |lînka-nivîskar=Ely Bannister Soane }}</ref> (1913), K. R. Ayyoubi, I. A. Smirnova<ref name="Ayubi-Smirnova">Ayyoubi, Kerim Rakhmanovich & Smirnova, Iraida Anatolʹevna / Ed. Yusupova, Zare Aliyevna (1998), [http://www.glottolog.org/resource/reference/id/94341.xhtml The zaza dialect of the Kurdish Language (Dersim), Moscow: Center for Kurdish Studies, 102 r.] ([http://iling.spb.ru/grammatikon/smirn_98_ogl.html?language=en И.А.Смирнова, К.Р.Эйюби. Курдский диалект заза /Отв. ред. З. А. Юсупова. М.: Центр курдских исследований, 1998. 102 с.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140221172027/http://iling.spb.ru/grammatikon/smirn_98_ogl.html?language=en |date=2014-02-21 }})</ref> (1998), M. J. Kenstowicz <ref name="Kenstowicz">Kenstowicz, Michael J. (2004), Studies in Zazaki Grammar, MITWPL, s.1-2, 10 vd. "Zaza dialect of kurdish"</ref> (2004), Gülşat Aygen<ref name="Aygen">Aygen, Gülşat (2010), [http://lincom-shop.eu/shop/article_ISBN%2B9783862880157/LWM-479%3A-Zazaki_Kirmanck%C3%AE-Kurdish.html?pse=apq Zazaki/Kirmanckî Kurdish, Volume 479 of Languages of the World, Lincom Europa]</ref> (2010) zazakî yek ji zimanên kurdî ye. Her wiha li gorî piraniya kurdan zazakî yek ji zaravên zimanê kurdî ye. Li gor hin zimannasan jî zazakî-goranî ne zimanên kurdî ne. Cara yekem [[Oskar Mann]] û şagirtê wî [[Karl Hadank]]î îdîa kirine ku zazakî ne zaraveyekî kurdî ye<ref>Karl Hadank, Mundarten der Zâzâ, Hauptsächlich aus Siwerek Und Kor, Kurdisch-Persische Forschungen, abt. III (Nordwestiranisch), Band IV. 1932</ref>. Ji ber vê yekê heta îro jî hin zimannas zazakî wekî zimanekî cihê qebûl dikin.

Di sala 1985an de [[Zanîngeha Michiganê]] ([[DYA]]) [[Terry Lynn Todd]] lêkolîna bi navê ''A Grammar of Dimli (Also known as Zaza)'' pêşkêş kir<ref>Terry Lynn Todd, A Grammar of Dimili (also known as Zaza), Michigan 1985</ref>; Dr. [[Ludwig Paul]] ji [[Zanîngeha Giessen]]ê (ew alman e û niha li [[Zanîngeha Hamburgê]] ye)<ref>Ludwig Paul, Zazaki: Grammatik und Versuch einer Dialektologie (Zazaki: Gramer u cerrebê diyalektolociye), Wiesbaden 1998</ref> û Dr. [[Zülfü Selcan]]î jî ji [[Zanîngeha Berlînê]] li ser zazakîya Dêrsimê kitêb der anîne. Dîsa, zimannas û kurdnas K. R. Ayyoubi û I. A. Smirnova jî li ser zazakîya Dêrsimê kitêbek amade kirine.<ref name="Ayubi-Smirnova"/> Zimannas Gülşat Aygen jî li ser zazakî kitêbek amade kiriye û ji aliyê zimannasiyê ve zazakî analîz kiriye<ref name="Aygen"/>. Hinek zimannasên mîna kurdnas Prof. [[Qanatê Kurdo]] ji zanîngeha [[Zanîngeha Lênîngradê]] ([[Saint Petersburg]])<ref name="Kurdo">Kurdoev, Kanat Kalashevich (1977), Ḥālatakānī jins u bīnāy barkār la zāzādā: On gender and number in the Zaza dialect of Kurdish, Translated by Azīz Ibrāhīm, Chāpkhānay Kōrī Zānyārī Kurd, Baghdad 1977, 32 p.</ref>, Prof. Dr. D. [[MacKenzie]] ji zanîngeha Giessenê{{Çavkanî hewce ye|tarîx=gulan 2024}} û Prof. Dr. [[Jost Gippert]] ji [[Zanîngeha Frankfurtê]] jî li ser zazakî meqale nivisandine û lêkolîn jî çêkirine.

Ji aliyê tarîxa zimên ve zazakî zêdetirîn bi [[zimanê partî]] nêzikî nişan dide.{{Çavkanî hewce ye|tarîx=gulan 2024}} Ango, zazakiya wê demê bi partî re pirr nêzîk bûye,{{Çavkanî hewce ye|tarîx=gulan 2024}} lêbelê partiya ku hat nivîsandin, bi xwe nebûye. Lê halê îro jî zazakî ji hêla gramer û peyvan, mînak sazkirina dema nihayîn û gelek jî guharina dengên îraniyên kevn xwe kefş dike.{{Çavkanî hewce ye|tarîx=gulan 2024}} Di nav zimanên kurdî de zazakî û [[goranî]] gelek nêzikê hev in.{{Çavkanî hewce ye|tarîx=gulan 2024}}

Di warê zanistî de jî nêzîkbûnên cihê hene. Mirov dikane bi pîvanên xwerû zimannasî nêzîk bibe, an jî li gor pîvanên civakî û zimannasî bi hev re. Kesên ku zimên ji civakê bi tevahî îzole dikin meyla wan ew e ku zazakî weke zimanekî serbixwe nîşan bidin. Kesên ku zimên weke endakî zînde yê civakî dinirxînin, meylan wan ew e ku divê civaka axaftvanên vî zimanî xwe çawa bi nav dike, nasnameya wê û zimanê wê jî weha be.

Ji bo standartkirina zazakî di sala [[1996]]'an de li [[Stockholm]]ê Grûba Xebate ya Vateyî hat avakirin. Di sala [[2004]]'an de li [[Frankfurt]]ê [[Enstîtuya Zazakî]] hat avakirin. Ji bo rojanekirina zazakî di sala [[2010]]'an de [[Ziwan-Kom]] hat avakirin.

== Devokên zazakî ==
[[Wêne:Zaza DialectsMap-5.gif|thumb|260px|
{{Legend|#1273f0|Zazakiya bakur|border=1px solid #aaa}}
{{Legend|#cc0033|Zazakiya navîn|border=1px solid #aaa}}
{{Legend|#001552|Zazakiya başûr|border=1px solid #aaa}} ]]

Di zazakî de gelek devokên biçûk hene. Li gor zimannas û nivîskarên ku li ser zazakî dixebitin, meriv dikane bi giştî zazakî bike du devokên mezin:<ref name="lezgin1">Roşan Lezgîn, Dersê Ziwanî (Kirdkî-Kırmanckî-Zazakî-Dımılkî), Weşanxaneyê Roşna, Dîyarbekir 2012, r.15</ref><ref name="pamukcu1">Fahri Pamukçu, Gramarê Zazaki, Tij, Stenbol 2001</ref>

# '''Zazakiya bakur''' an jî '''devoka (şîweya) Dêrsimê''': Li herêma [[Dêrsîm]], [[Erzingan]], [[Gumuşxane|Gumusxane]] ([[Şiran|Şîrân]], [[Kelkit|Kêlkît]]), Qoçgirî, [[Xinûs]] û [[Gimgim]]ê tê qise kirin. Meriv dikane bibêje ku kurdên [[elewî]] diaxifin.
# '''Zazakiya başûr''' an jî '''devoka (şîweya) derveyî Dêrsimê''': Li [[Çewlîg]], [[Elezîz]], [[Diyarbekir]] û [[Siwêrek]]ê tê qisekirin. Meriv dikane bibêje ku kurdên sunnî diaxifin.

Li gor hin zimannasan û nivîskaran jî di zazakî de sê devokên sereke hene.

# '''Zazakiya bakur''': Li herêma [[Dêrsîm]], [[Erzingan]], [[Gumuşxane|Gumusxane]], Qoçgirî, [[Xinûs]] û [[Gimgim]] tê qise kirin.
# '''Zazakiya navîn''': Li [[Çewlîg]], [[Elezîz]] û hin qezayên [[Diyarbekir]]ê tê qisekirin.
# '''Zazakiya başûr''': Li herêma [[Çêrmûg]], [[Siwêrek]] û [[Aldûş]]ê tê qisekirin.

=== Mînak ===
* Di nav devokên zazakî de hin peyvên sînonîm:

{| class="wikitable" style="margin:1em 0 1em 1em; font-size:100%; text-align: left;"
!Bakur||Başûr û Navendî||[[Kurmancî]]
|--
|doman||qeçek, qij, tût, gede, leyîr||''zarok''
|--
|nas kerdene||şinasnayîş, nas kerdiş|| ''nas kirin''
|-- 
||niya dayene, qayt kerdene||ewnîyayene, ownîyayîş||''nihêrîn, qeyd kirin''
|--
|werte (< [[Tirkî|Trk.]])||mîyan||''navber, mîyan''
|--
|thal||veng||''vala, tal''
|--
|kepûge||vinî, zince, pirnike||''bêvîl, poz, kepû''
|--
|kemere||kerra, sîye||''kevir''
|}

* Di devokên bakur û başûr de du qertafên mestarê hene (ji bo lêkeran ''-ene'', ji bo navan ''-iş''). Di devoka navîn (navendî) de tenê ''-iş'' heye.

{| class="wikitable" style="margin:1em 0 1em 1em; font-size:100%; text-align: left;"
!Bakur û Başûr||Navendî||[[Kurmancî]]
|--
|kerd-ene||kerd-iş||kirin (''lêker'')
|--
|kerd-iş||kerd-iş||kirin (''nav'')
|--
|}

* Li gor devokan ''jî'':

{| class="wikitable" style="margin:1em 0 1em 1em; font-size:100%; text-align: left;"
!Bakur||Başûr||Navendî||[[Kurmancî]]
|--
|kî||jî||zî||jî
|--
|}

* Di nav devokên zazakî de guherandina dengên '''k''' û '''ç''':

{| class="wikitable" style="margin:1em 0 1em 1em; font-size:100%; text-align: left;"
|--
|bgcolor=#F2F2F2 align=center|'''Bakur (giştî)'''||çê||çêna||cên-||cêra(y)ene||cî
|--
|bgcolor=#F2F2F2 align=center|'''Bakur (hindikahî)'''||kê||kêna||gên-||gêra(y)ene||gî
|--
|bgcolor=#F2F2F2 align=center|'''Başûr û Navendî'''||keye||keyna||gên-||gêrayene, geyrayene, geyrayîş||gî/gi
|--
|bgcolor=#F2F2F2 align=center|'''[[Kurmancî]]'''||xanî||keç||girtin (dema nika)||gerîn||gû
|--
|}

* Li gor devokan guherandina dengên '''j''', '''z''' û '''c'''

{| class="wikitable" style="margin:1em 0 1em 1em; font-size:100%; text-align: left;"
|--
|bgcolor=#F2F2F2 align=center|'''Başûr û Navendî'''||roc/roj||zewac/zewaj (< [[Erebî|Ar.]])||lac/laj||vac-/vaj-||dec/dej||poc-/pewc-/pewj-
|--
|bgcolor=#F2F2F2 align=center|'''Bakur'''||roz||zewez||laz||vaz-||dez||poz-
|--
|bgcolor=#F2F2F2 align=center|'''[[Kurmancî]]'''||roj||zewac||law||bêj- ||êş||pijandin (dema nika)
|--
|}

== Rêziman ==
{{Gotara bingehîn|Rêzimana kurdî}}
=== Zayend ===
Hemî peyvên zazakî di halê xweser de yan nêr û yan mê ne. Di [[rengdêr]] û [[lêker]]an de jî ev taybetmendî wisa ye. Çend îstisna hene, lê peyvên mê bi giştî di dawiyê de dengê "-'''e'''" digrin, peyvên pirjimar jî di dawiyê de dengê “-'''î'''” digrin. Mînak:

{| class="wikitable"
|-
! colspan=2 | Yekjimar || colspan=2 | Pirjimar 
|-
! nêr || mê || netewandî || tewandî
|--
| golik || golik'''e''' || golik'''î''' || golik'''an''' 
|--
| merdim || merdim'''e''' || merdim'''î''' || merdim'''an''' 
|--
|}

Ev peyv li her sê halan jî di [[kurmancî]] de mîna “golik” tê nivîsîn. Yanî, di kurmancî de heta ku peyv di nav hevokê de neyê xebitandin, diyar nabe ku gelo ka peyv nêr, mê yan pirjimar e. Lê di zazakî de peyv bi tena serê xwe jî taybetiya xwe nîşan dide. Ev taybetmendî di zimanê kevnare de heye. Di rewşa tewandî de qertafa pirjimarîyê "-'''an'''" e.

=== Zemîrên kesî (Cihnavên şexsî) ===
{| class="wikitable"
|-
! Rowspan=2| Kes  ||colspan=2| Kirdkî || colspan=2| [[Kurmancî]] ||rowspan=2| [[Soranî]] ||rowspan=2| [[Kelhûrî]] ||rowspan=2| [[Lekî]] ||rowspan=2| [[Hewramî]]
|-
! Netewandî || Tewandî || Netewandî || Tewandî
|-
|1. Yekjimar||ez||mi(n)||ez||min||min||min||mi||min
|-
|2. Yekjimar||ti||to||tu||te||to||tu||tu||to
|-
|3. Yekjimar (nêr)||o||ey||rowspan="2" align="center|ew||wî / ewî|| rowspan="2" align="center" |ew||rowspan="2" align="center|ew||rowspan="2" align="center|iw||ad
|-
|3. Yekjimar (mê)||a||aye||wê / ewê||ade
|-
|1. Pirjimar||colspan="2" align="center"|ma||em||me||ême||îme||îme||ême
|-
|2. Pirjimar||colspan="2" align="center"|şima||hûn||we||êwe||îwe||hume||şime
|-
|3. Pirjimar||ê||înan||ewana||wan||ewan||ewan||iwin||adî
|}

=== Dema borî ===
{| class="wikitable" border="1" cellspacing="0" padding="7"
! Bireser || [[Zazakî]]|| [[Zazakî]]|| [[Kurmancî]]|| [[Soranî]]
|--
| rowspan="8" | sêv,saye (mê)
Goşt (nêr)
|--
||min goşt werd || min saye werd'''e'''|| min sêv/goşt xwar|| (min) xwardim
|--
|to goş werd || to saye werd'''e'''|| te sêv/goşt xwar|| (to) xwardit
|--
|ey goşt werd (nêr)|| ey saye werd'''e'''|| wî sêv/goşt xwar(nêr) || (ew) xwardî
|--
|aye goşt werd (mê)
|aye saye werd'''e'''|| wê sêv/goşt xwar(mê) || (ew) xwardî
|--
|ma goşt werd || ma saye werd'''e'''|| me sêv/goşt xwar || (ême) xwardiman
|--
|şima goşt werd || şima saye werd'''e'''|| we sêv/goşt xwar || (êwe) xwarditan
|--
|înan goşt werd || înan saye werd'''e'''|| wan sêv/goşt xwar || (ewan) xwardiyan
|--
|}

=== Dema niha ===
{| class="wikitable"  border="1" cellspacing="0" padding="5"
! Kirdkî  || [[Kurmancî]] 
!Kurmanciya anadola navin||[[Hewramî]] || Soraniya [[Erdelanî]]||[[Soraniya hewlêrî]]|| [[Kelhûrî]]
|--
| ez şina  || ez diçim 
|ez terim|| emin/min lû/milû || min eçim || min/emin deçim  || min/mi çim/diçim
|--
| ti/tu wenî/wena || tu dixwî 
|tu tuxî|| to/etu/tu werî/morî || to exweyt || to/eto dexoy|| tû/to/ti xwey/dixwey
|--
| o/a keno/kena || ew dike 
|ew tike|| ad kero/mikero || ew/o ekat || ew dekat || ew/o keyd/dikey
|--
| ma zanê/zanîme || em dizanin 
|em tizaninî|| êma/ême zanime/mizanime || ême ezanîm|| ême dezanîn|| îme zanîm/dizanîm
|--
| şima rişnenê || hûn/hing dirijînin  
|ûn tirijînin|| şima/şime rişîd/merişîd ||êwe erêjnin/erêşnin || êwe derêjnin || îwe/yûwe rişnin/dirişnin
|--
| ê vînenê || ew dibînin  
|ewna toynin|| ed wînên/moynên || ewane ewînin || ewane debînin || ewane diwînin/dînin
|--
|}

=== Raweya fermanî (împeratîf) ===
{| class="wikitable" border="1" cellspacing="0" padding="5"
! Kirdkî || [[Kurmancî]] || [[Hewramî]] || [[Erdelanî]] || [[Soraniya hewlêrî]]|| [[Kelhûrî]]
|--
| şo! ||biçe! / here! || bilû! || biço! ço! ||  biço! || biço!
|--
| bê! || bê! / were! || borê! || bê! bêre! || bê! were! || bew!
|--
| bike! || bike! || kere! || bike! || bike! || bike!
|--
| biwere! / bûre! || bixwe! || were! || bixwe! || bixo! || bixwe!
|--
| bivîne! || bibîne! || biwîne! || biwîne! || bibîne! || biwîn! / bîn!
|--
| vaje! / vace! || bêje!  || waçe! / baçe! || bêje! || bile! || bîj!
|--
| bivare! || bibare! || biware! || biware! || bibare! || biwar! / bar!
|--
|}

== Xebata standardîzekirinê ==
Xebata standardîzekirina zazakî di sala 1996an de li [[Swêd]]ê bi avakirina [[Grûba Xebate ya Vateyî]] destpê kir. Vê koma xebatê serê pêşî encamên kombûnên xwe wekî broşur belav kir, lê dû re kovareke bi navê [[Vate (kovar)|Vate]] derxist. Ev koma xebatê heta niha 22 caran bona standardîzekirina vê zaravayê kom bûye. Vê xebatê pêşî li nivîsîna vê dîyalektê û geşbûna edebiyata wê vekiriye. Ev xebat bi awayekî biîstîqrar her berdewam e.

Di standardîzekirina kirmanckî (zazakî) de ji krîterên hilbijartin an jî tesbîtkirina forma peyvan yek jê ev e ku, divê diyalektên kurdî nêzî hev bibin.

Di çarçeweya xebata standardîzekirinan zaravayê zazakî de [[Vate (kovar)|kovara Vateyê]] ku dengê [[Grûba Xebate ya Vateyî]] ye û xwerû bi kirmanckî (zazakî) diweşe, heta niha 39 hejmar weşiyaye.<ref name="haberdiyarbakir1">{{Jêder |sernav=Haberdiyarbakir, Hûmara 39. ya Vateyî Vejîya |url=http://www.haberdiyarbakir.com/humara-39-ya-vateyi-vejiya-56063h/ |roja-gihiştinê=2021-01-28 |roja-arşîvê=2016-03-05 |urlya-arşîvê=https://web.archive.org/web/20160305150959/http://www.haberdiyarbakir.com/humara-39-ya-vateyi-vejiya-56063h/ |rewşa-urlyê=mirî }}</ref> Ferhenga tirkî-kirmanckî (zazakî) ku ji peyvên standardkirî pêk tê<ref name="ferheng1">Vate Çalışma Grubu, Türkçe – Kırmancca (Zazaca) Sözlük, Genişletilmiş üçüncü basım, Vate Yayınevi, İstanbul, 2009</ref> û ferhenga kirmanckî (zazakî)-tirkî ku ji peyvên standardkirî û versiyonên wan pêk tê.<ref name="ferheng1"/> Grûba Xebate ya Vateyî, Ferhengê Kirmanckî (Zazakî)-Tirkî/Kırmancca (Zazaca)-Türkçe Sözlük, Weşanxaneyê Vateyî, Îstanbul, 2009<nowiki></ref></nowiki> cara sisêyan wekî çapa firehkirî hatin weşandin. Dîsa, kitêba rastnivîsa zazakî ya bi navê ''Rastnuştişê kirmanckî (zazakî))'' ji aliyê vê komê ve amade bû û hat weşandin.<ref name="vate1"/> Ev xebatên hanê yên organîzekirî pêşî li geşedana nivîsîna zazakî vekirin ku bi dehan kitêb li gor standardê Vateyî hatin weşandin.

== Ferhengok ==
{| class="mw-collapsible mw-collapsed"
|colspan="2" align="left" style="background-color:#f2f2f2; width:180px" | {{Pad}}'''Hejmarên kirdkî'''
|-
|
{|
| valign="top" |
{| class="wikitable"
!''hj.'' || Kirdkî || [[Kurmancî]] || [[Soranî]] 
|--
| ''0'' || sifir || sifir || sifir
|--
| ''1'' || yew || yek || yek
|--
|''2'' || di, didi || du, dudu || dû
|--
| ''3'' || hîrê || sê || sê 
|--
| ''4'' || çar || çar || çwar
|--
| ''5'' || panc || pênc || pênc
|--
| ''6'' || şeş || şeş || şeş 
|--
| ''7'' || hewt || heft || hewt 
|--
| ''8'' || heşt || heşt || heşt
|--
| ''9'' || new || neh || no
|--
| ''10''|| des || deh || de
|}
| valign="top" |
{| class="wikitable"
!''hj.'' || Kirdkî || [[Kurmancî]]  || [[Soranî]]
|--
| ''11''|| yewendes || yazdeh || yazde
|--
| ''12''|| duwês || diwazdeh || dwazde
|--
| ''13''|| hîrês || sêzdeh || sêzde
|--
| ''14''|| çarês || çardeh || çwarde
|--
| ''15''|| pancês || pazdeh || pazde
|--
| ''16''|| şîyês || şazdeh || şazde
|--
| ''17''|| hewtês || hevdeh || hevde
|--
| ''18''|| heştês || hejdeh || hejde
|--
| ''19''|| newês || nozdeh || nozde
|--
| ''20''|| vîst || bîst || bîst 
|--
| ''21''|| vîst û yew || bîst û yek || bîst û yek 
|}
| valign="top" |
{| class="wikitable"
!''hj.'' || Kirdkî || [[Kurmancî]]  || [[Soranî]]
|--
| ''30''|| hîris || sî || sî 
|--
| ''40''|| çewres || çil || çil 
|--
| ''50''|| pancas || pêncî || penca
|--
| ''60''|| şeştî || şêst || şêst 
|--
| ''70''|| hewtay || heftê || hefta
|--
| ''80''|| heştay || heştê || heşta
|--
| ''90''|| neway || nod || newed
|--
| ''100''|| se || sed || se, sed
|--
| ''500''|| panc sey || pênc sed || pênc sed
|--
| ''1000''|| hezar || hezar || hezar
|}
|}
|}

{| class="mw-collapsible mw-collapsed"
|colspan="2" align="left" style="background-color:#f2f2f2; width:180px" | {{Pad}}'''Demsal'''
|-
|
{| cellpadding="0" cellspacing="0" style="border-top: 1px solid #AAAAAA;"
|-
| colspan="4" align="center" height="10" style="background-color: #E0E0E0; font-size: small; border:1px solid #AAAAAA;" | '''Nameyê Mewsiman'''
|- align="center"
| style="border-left: 1px solid #AAAAAA;" | Wisar
| Hamnan
| Payîz
| style="border-right: 1px solid #AAAAAA;" | Zimistan
|-
| [[Wêne:Muir1.jpg|85px|link=bihar]]
| [[Wêne:Strohräder.jpg|90px|link=havîn]]
| [[Wêne:Autumn.westonbirt.750pix.jpg|85px|link=payîz]]
| [[Wêne:Windbuchencom.jpg|85px|link=zivistan]]
|}
|}

{| class="mw-collapsible mw-collapsed"
|colspan="2" align="left" style="background-color:#f2f2f2; width:180px" | {{Pad}}'''Mehên kirdkî'''
|-
|
{| class="wikitable"
|+ colspan="2" | Nameyê Aşman/Mengan
|-
!''Meh'' || Kirdkî
|--
| ''1'' || Çele
|--
|''2''  || Sibate
|--
| ''3'' || Adare
|--
| ''4'' || Nîsane
|--
| ''5'' || Gulane
|--
| ''6'' || Hezîrane
|--
| ''7'' || Temmuze
|--
| ''8'' || Tebaxe
|--
| ''9'' || Êlule
|--
| ''10''|| Teşrîna Verêne
|--
| ''11''|| Teşrîna Peyêne
|--
| ''12''|| Kanûne
|--
|}
|}

{| class="mw-collapsible mw-collapsed"
|colspan="2" align="left" style="background-color:#f2f2f2; width:180px" | {{Pad}}'''Navên rojan'''
|-
|
{| class="wikitable"
|+ colspan="2" | Nameyê Rojan
|-
! Kirdkî || [[Kurmancî]]
|--
| şeme || şemî
|--
| yewşeme  || yekşem
|--
| dişeme || duşem
|--
| sêşeme || sêşem
|--
| çarşeme || çarşem
|--
| panşeme || pêncşem
|--
| îne || în
|--
|}
|}

{| class="mw-collapsible mw-collapsed"
|colspan="3" align="left" style="background-color:#f2f2f2; width:180px" | {{Pad}}'''Navên rengan'''
|-
|
{| class="wikitable"
|+ colspan="3" | Nameyê Rengan
|-
! Kirdkî || [[Kurmancî]] || [[Lekî]]
|--
| sipî || spî || ispê, çermê 
|--
| sîya, qer || reş || reş, sê 
|--
| kewe, kiho || şîn || kaû 
|--
| sûr || sor || sor
|--
| sewz, hewz, kesk, yaşil || kesk || siwz
|--
| qeweyî || qehweyî || hoîl, qehveyî
|--
| gewr || gewr || xakî
|--
| zerd, çeqer || zer || zerd 
|--
|}
|}

== Têkildar ==
* [[Kird]]
* [[Ginî]]

== Mijarên têkildar ==
* [[Zaza]]

== Çavkanî ==
{{Çavkanî|2}}

== Girêdanên derve ==
{{InterWiki|code=diq|dimilkî}}
{{Incubator|kiu/Serrîpel}}
* [http://www.zazaki.net zazaki.net]
* [http://www.kirdki.com/ kirdki.com]
* [http://www.kirmancki.com/ kirmancki.com] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160129173536/http://www.kirmancki.com/ |date=2016-01-29 }}
* [http://www.dimilki.net/ dimilki.net]
* [http://dersiminfo.com/ dersiminfo.com]
* [http://www.vateyayin.com/ vateyayin.com] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130109092028/http://www.vateyayin.com/ |date=2013-01-09 }}
* [http://www.dimli.net/ dimli.net] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140517034700/http://dimli.net/ |date=2014-05-17 }}
* [http://www.zazakionline.com/ zazakionline.com] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131031081427/http://www.zazakionline.com/ |date=2013-10-31 }}
* [http://www.zazaki.de zazaki.de]
* [http://www.zazaki-institut.de/ zazaki-institut.de] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121111204634/http://www.zazaki-institut.de/ |date=2012-11-11 }}
* [https://web.archive.org/web/20120219201448/http://gulf2000.columbia.edu/images/maps/Mid_East_Linguistic_lg.jpg Zimanên li Rojhilata Navîn de, Columbia University, USA]

{{Zimanên îranî}}
{{Zimanê kurdî}}
{{Kontrola otorîteyê}}

[[Kategorî:Zazakî| ]]
[[Kategorî:Zimanên Kurdistanê]]
[[Kategorî:Zimanê kurdî]]