Kesên jicihûwarkirî yên navxweyî
 | Ev gotar sêwî ye. Ti girêdanên li ser vê gotarê tine. (nîsan 2024) |
Kesên jicihûwarkirî yên navxweyî kesên ku neçar dimînin ji mala xwe yan jî ji bajarê xwe derdikevin ku di nav sinorên welatê xwe de dimînin.[1] Ev koma jicihwarkirî her çend ew nekevin nav pênaseyên qanûnî yên penaberiyê lê bi gelemperî wekî penaber têne binav kirin.[2]
Di dawiya sala 2014an de hatiye texmîn kirin ku li seranserê cîhanê 38.2 milyon koçber hene ku ji sala 1989an û vir ve ev cureya koçberiyê gihiştiye asta herî bilind.[3] Li gorî daneyên 3ê gulana sala 2022an welatên ku herî zêde nifûsa wan di nav welêt de ji cihwarên xwe bûne ev in: Ûkrayna (8 milyon),[4][5][6] Sûriye (7,6 milyon), Etiyopya (5,5 milyon),[7] Komara Demokratîk a Kongoyê (5,2 milyon),[8] Kolombiya (4,9 milyon), Yemen (4,3 milyon),[9] Efxanistan (3,8 milyon),[10] Iraq (3,6 milyon), Sûdan (2,2 milyon), Sûdana Başûr (1,9 milyon), Pakistan (1,4 milyon), Nîjerya (1,2 milyon) û Somalya (1,1 milyon).[11]
Neteweyên Yekbûyî û UNHCR bi rêya Navenda Çavdêriya Jicihkirina Navxweyî ku navenda saziyê li Cenevreyê ye, piştgiriya çavdêrîkirin û analîza li ser bêwarên li seranserê cîhanê dikin.[1]
Pênasekirin[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]
Digel pênaseya 'penaberiyê' li gorî Peymana Penaberan a sala 1951ê pênaseyek derbasdar heye, pênaseyek qanûnî ya gerdûnî ya mirovên jicihwarkirî tune ye; li seranserê cihanê tenê peymanek herêmî ji bo welatên Afrîkayê bi navê Peymana Kampala heye. Lêbelê raporek Neteweyên Yekbûyî, Prensîbên Rêvebir li ser Jicihwarkirina navxweyî ev pênase bikar aniye:[12]
kes an komên ku neçar bûne yan jî mecbûr mane ku birevin yan jî mal û cihên rûniştina xwe biterikînin, bi taybetî ji ber yan jî ji bo dûrketina ji bandorên şerê çekdarî, rewşên tundiya giştî, binpêkirina mafên mirovan yan jî karesatên xwezayî yan jî karesatên ku ji aliyê mirovan ve hatine çêkirin û kesên ku ji nav sinorên dewletî yên naskirî yên navneteweyî derbas nekirine.
Digel ku jor du hêmanên girîng ên jicihwarkirina navxweyî (bi zorê û tevgera navxweyî/hundirîn) tekez dike, li cihê pênaseyek hişk, prensîbên Rêbertî "nasnameyek raveker a kategoriya kesên ku hewcedariyên wan di prensîbên Rêbertiyê de ne" rave dikin. Bi vî awayî, belge "bi rastî ber bi nermbûnê ve diçe ne ji rastbûna qanûnî", ji ber ku peyvên "bi taybetî" destnîşan dikin ku sedemên jicihwarkirinê ne temam e. Lêbelê wekî ku Erin Mooney destnîşan kiriye, "statîstîkên gerdûnî yên li ser jicihwarkirina navxweyî bi gelemperî tenê koçberên ku ji ber pevçûn û binpê kirinên mafên mirovan ji holê rabûne têne dîtin. Her wiha di lêkolîneke dawî de tê pêşniyarkirin ku têgîna penaberên navxweyî hinek tengtir were pênasekirin û bi kesên ji ber şîdetê koçber bûne bê sinorkirin." Her çend nakokî bi giştî li ser sedema bingehîn a bêwarên berê be jî, ev nerîn êdî keniv bûye ji ber ku karesatên xwezayî û guherîna avhewa ya bi despêka-hêdî di van salên dawî de bûne sedema sereke ya jicihwarkirina navxweyî. Ji ber vê yekê, ji ber ku di statîstîkan de têne tomar kirin, bi giştî zêdetir bala xwe didin penaberên jicihwarkirî yên bandorên neyînî yên avhewayê. Ji ber vê yekê, tevî sedemên ne temamkirî yên jicihwarkirina navxweyî, gelek penaberên jicihwarkirî wek kesên ku wekî penaber werin pênase kirin, ger ev kes sinorek navneteweyî derbas bikin, tê pênaskirin.
[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]
Ji ber ku nifûs ne domdar e, ji bo amarên giştî pir zehmet e ku meriv hejmarên rast ji bo kesên jicihwarkirî yên hundurîn were bidestxistin. Dibe ku penaberên navxweyî vedigerin malên xwe dema ku yên din direvin û yên din dikarin dem bi dem vegerin kampên penaberên navxweyî ku sûdê ji alîkariyên mirovî werbigirin. Digel ku rewşa bêwarên li kampên mezin ên mîna Kampa Darfurê ku li rojavayê Sûdanê ye, bi awayekî baş tê ragihandin ku pir zehmet e ku mirov rewşa bêwarên ku direvin bajarok û bajarên mezin binirxîne. Ji bo gelek mînakan hewce ye ku hejmarên fermî bi agahdariya zêde ya ku ji rêxistinên mirovahî yên operasyonê yên li ser erdê hatine wergirtin were temam kirin. Ji ber vê yekê, divê 24.5 milyon wekî texmînek were hesabkirin. Wekê din, piraniya hejmarên fermî bi tenê kesên ku ji ber pevçûnan an karesatên xwezayî jicihwar bûne hene.[13] Penaberên navxweyî ku ji ber pêşveçûnê têne derxistin pir caran di nirxandinan de nayên kirin. Tê texmînkirin ku di navbera ji sedî 70 û 80 ji hêjmara hemî koçberan jin û zarok in.[14]
Di sala 2010an de dihat texmînkirin ku %50 ji mirovên jicihwarkirî û penaberên navxweyî li deverên bajarî bûn ku gelek ji wan demek demdirêj e ku jicihwarên xwe koç bûne û îhtimaleke kêm heye ku ev kes careke din dîsa vegerin malên xwe. Lêkolînek ku di sala 2013an de hatiye lêkolînkirin diyar kir ku ev kesên jicihwariyên bajarî yên demdirêj ji hêla arîkariyên navneteweyî ve ji ber ku rêveberiyên navneteweyî di dîrokê de tenê bal kişandiye ser jicihwarkirina gundan, ji aliyê rêveberiya navneteweyî ve zêde hatine paşguh kirin.[15] Lêkolîn amaje dike ku ev jicihwarkiriyên bajarî ya demdirêj pêdivî bi guhertinek bingehîn ji bo kesên malavaniyên ku penaberan licihwarên xwe bicihkirine bê kirin. Ew destnîşan dikin ku ji nû ve sererastkirina bendên ji bo jicihwarkirina bajaran û di heman demê de aktorên mafên mirovan û pêşkevtinê û hikûmetên herêmî û neteweyî jî beşdar bibin.[15]
[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]
Tabloya jêrîn lîsteya welat û herêman li gorî hejmara Kesên Jicihwarkirî yên navxweyî ye. Li gorî Navenda Çavdêriya Jicihwarkirina Navxweyî (IDMC), hejmarên jicihwarkirina navxweyî hejmara tevgerên bi darê zorê yên di nav sînorên welatê wan de ku di nav salekê de hatine tomar kirin û dibe ku hêjmara kesên ku ji carekê zêdetir ji cih û warên xwe bûne jî di lîsteyê de hebin. Hejmara giştî ya bêwaran tomarek hemdemî ye ku ji hemû kesên ku di dawiya salê de di nav jicihwarkirina navxweyî de dijîn û bi giştî hejmara bêwarên şer û awareyên karesatê ne.
| Welat / Herêm | Pevçûn Jicihwarkirinên Navxweyî | Koçberên ji ber pevçûnan | Karesata Jicihwarkirina Navxweyî | Koçberên karesatê | Bi tevahî koçber |
|---|---|---|---|---|---|
| Efxanistan | 32.000 | 3.444.000 | 220.000 | 2.482.000 | 5.926.000 |
| Albanya | 320 | ||||
| Cezayîr | 2.000 | 1.500 | 1.500 | ||
| Samoaya Amerîkî | 59 | 26 | 26 | ||
| Angola | 1.800 | ||||
| Arjentîn | 730 | ||||
| Ermenistan | 7.600 | 8.400 | 8.400 | ||
| Awistralya | 17.000 | 9.900 | 9.900 | ||
| Azerbaycan | 659.000 | 190 | 659.000 | ||
| Bangladeş | 560 | 427.000 | 1.524.000 | 8.600 | 435.600 |
| Belçîka | 100 | ||||
| Belîze | 5.100 | 820 | 820 | ||
| Benîn | 1.200 | 1.200 | 6.900 | 6.900 | 8.100 |
| Bolîvya | 3.000 | 650 | 650 | ||
| Bosniya û Herzegovinya | 91.000 | 78 | 58 | 91.058 | |
| Brezîl | 5.600 | 5.600 | 708.000 | 44.000 | 49.600 |
| Bûlgarîstan | 900 | 14 | 14 | ||
| Bûrkîna Faso | 438.000 | 1.882.000 | 2.400 | 1.882.000 | |
| Bûrûndî | 600 | 8.500 | 13.000 | 67.000 | 75.500 |
| Kamboçya | 28.000 | 3.900 | 3.900 | ||
| Kameron | 139.000 | 987.000 | 66.000 | 23.000 | 1.010.000 |
| Kanada | 15.000 | 280 | 280 | ||
| Komara Navendî ya Afrîkayê | 290.000 | 516.000 | 77.000 | 516.000 | |
| Çad | 80.000 | 300.000 | 158.000 | 300.000 | |
| Şîlî | 1.500 | 1.500 | 1.500 | ||
| Çîn | 3.632.000 | 146.000 | 146.000 | ||
| Kolombiya | 339.000 | 4.766.000 | 281.000 | 41.000 | 4.807.000 |
| Kongo | 27.000 | 42.000 | 201.000 | 228.000 | |
| Giravên Cook | 7 | ||||
| Kosto Rîka | 1.600 | ||||
| Peravên Diranfîl | 302.000 | 2.500 | 302.000 | ||
| Krowatya | 100 | 38 | 38 | ||
| Kûba | 90.000 | ||||
| Qibrîs | 246.000 | 54 | 246.000 | ||
| Komara Demokratîk a Kongoyê | 4.004.000 | 5.686.000 | 423.000 | 283.000 | 5.969.000 |
| Danîmarka | 20 | ||||
| Cîbûtî | 6.100 | ||||
| Komara Domînîkî | 54.000 | 7.900 | 7.900 | ||
| Ekwador | 6.400 | 2.200 | 2.200 | ||
| El Salvador | 73.000 | 52.000 | 4.600 | 52.000 | |
| Eswatînî | 360 | 360 | 360 | ||
| Etopya | 2.032.000 | 3.852.000 | 873.000 | 717.000 | 4.569.000 |
| Fîjî | 4.800 | 400 | 400 | ||
| Fînlenda | 8 | ||||
| Fransa | 45.000 | 44 | 44 | ||
| Polîneziya Fransî | 17 | ||||
| Gambiya | 7.800 | 5.600 | 7.000 | 5.600 | |
| Gûrcîstan | 308.000 | 430 | 31.000 | 339.000 | |
| Almanya | 630 | ||||
| Gana | 2.700 | 5.900 | 5.900 | ||
| Yewnanistan | 710 | 60 | 60 | ||
| Guadeloupe | 140 | ||||
| Guatemala | 5 | 242.000 | 74.000 | 7.900 | 249.900 |
| Gîneya Ekwatorê | 340 | ||||
| Guyana | 120 | ||||
| Haîtî | 106.000 | 171.000 | 15.000 | 24.000 | 195.000 |
| Hondûras | 260 | 247.000 | 46.000 | 3.900 | 250.900 |
| Hong Kong | 330 | ||||
| Îzlenda | 56 | ||||
| Hindistan | 1.000 | 631.000 | 2.507.000 | 32.000 | 663.000 |
| Endonezya | 7.100 | 72.000 | 308.000 | 68.000 | 140.000 |
| Îran | 42.000 | 390 | 390 | ||
| Iraq | 32.000 | 1.169.000 | 51.000 | 69.000 | 1.238.000 |
| Îrlenda | 26 | ||||
| Îsraêl | 1.100 | ||||
| Îtalya | 4.100 | 300 | 300 | ||
| Japon | 51.000 | 45.000 | 6.000 | ||
| Qazaxistan | 120 | 120 | 4.000 | 14 | 134 |
| Kenya | 15.000 | 30.000 | 318.000 | 373.000 | 403.000 |
| Kosovo | 16.000 | 120 | 16.000 | ||
| Kuweyt | 14 | ||||
| Qirgizîstan | 166.000 | 4.000 | 1.700 | 4 | 4.004 |
| Laos | 560 | 560 | 560 | ||
| Latviya | 27 | ||||
| Libnan | 35 | ||||
| Lîbya | 360 | 135.000 | 135.000 | ||
| Medagaskar | 2.800 | 291.000 | 68.000 | 70.800 | |
| Malawî | 297.000 | ||||
| Malezya | 156.000 | 680 | 680 | ||
| Maldîves | 370 | ||||
| Malî | 154.000 | 380.000 | 24.000 | 32.000 | 412.000 |
| Giravên Merşalê | 28 | 28 | 28 | ||
| Morîtanya | 23.000 | 23.000 | 23.000 | ||
| Morîtyûs | 140 | ||||
| Mayotte | 8 | 8 | |||
| Meksîk | 9.200 | 386.000 | 11.000 | 3.600 | 389.600 |
| Mongoliya | 75 | 75 | 75 | ||
| Moroko | 9,500 | ||||
| Mozambîk | 283.000 | 1.030.000 | 113.000 | 127.000 | 1.157.000 |
| Myanmar | 1.006.000 | 1.498.000 | 13.000 | 3.000 | 1.501.000 |
| Nepal | 93.000 | 58.000 | 58.000 | ||
| Nû Kaledonya | 150 | 170 | 150 | ||
| Nû Zelanda | 2.800 | 150 | 150 | ||
| Nîkaragûa | 77 | 16.000 | 11 | 88 | |
| Nîjer | 101.000 | 372.000 | 248.000 | 5.100 | 377.100 |
| Nîjerya | 148.000 | 3.646.000 | 2.437.000 | 854.000 | 4.500.000 |
| Koreya Bakur | 200 | ||||
| Makedonyaya Bakur | 110 | 110 | |||
| Norwêc | 170 | ||||
| Oman | 45 | ||||
| Pakîstan | 680 | 21.000 | 8.168.000 | 1.025.000 | 1.046.000 |
| Filistîn | 1.800 | 12.000 | 250 | 12.000 | |
| Panama | 460 | ||||
| Papûa Gîneya Nû | 64.000 | 94.000 | 9.600 | 190 | 94.190 |
| Perû | 73.000 | 24.000 | 29.000 | 102.000 | |
| Filîpîn | 123.000 | 102.000 | 5.453.000 | 533.000 | 635.000 |
| Portûgal | 4.500 | 3 | 3 | ||
| Porto Rîko | 49.000 | 58 | 58 | ||
| Romanya | 160 | ||||
| Rûsya | 7.100 | 7.500 | 2.700 | 28 | 7.528 |
| Riwanda | 7.800 | 3.600 | 3.600 | ||
| Samoa | 14 | ||||
| São Tomé û Principe | 240 | ||||
| Senegal | 8.400 | 12.000 | 460 | 8.860 | |
| Serbiya | 195.000 | 1 | 195.000 | ||
| Sierra Leone | 3.000 | 800 | 3.000 | ||
| Slovenya | 500 | ||||
| Giravên Solomon | 1.000 | 11 | 11 | 1,011 | |
| Somalî | 621.000 | 3.864.000 | 1.152.000 | 3.864.000 | |
| Afrîkaya Başûr | 62.000 | 220 | 220 | ||
| Koreya Başûr | 30.000 | 5.100 | 5.100 | ||
| Sûdana Başûr | 337.000 | 1.475.000 | 596.000 | 665.000 | 2.140.000 |
| Spanya | 31.000 | 10 | 10 | ||
| Srî Lanka | 12.000 | 11.000 | 23 | 12,023 | |
| St. Lûkya | 560 | ||||
| St. Vînsint û Gronûdîs | 3 | 3 | 3 | ||
| Sûdan | 314.000 | 3.553.000 | 105.000 | 227.000 | 3.780.000 |
| Sûrînam | 1.500 | ||||
| Swîsre | 66 | 4 | 4 | ||
| Sûrî | 171.000 | 6.865.000 | 21.000 | 6.865.000 | |
| Taywan | 1.700 | ||||
| Tacîkistan | 260 | 18 | 18 | ||
| Tanzanya | 4.200 | 2.200 | 2.200 | ||
| Tayland | 41.000 | 22.000 | 680 | 41.680 | |
| Togo | 2.300 | 2.300 | 16.000 | 4.700 | 7.000 |
| Tonga | 2.400 | 260 | 260 | ||
| Trinîdad û Tobago | 40 | 7 | 7 | ||
| Tunis | 2.000 | ||||
| Tirkiye | 1.099.000 | 6.900 | 52 | 1.099.052 | |
| Giravên Turks û Kaîkos} | 160 | ||||
| Ûganda | 2.000 | 4.800 | 34.000 | 38.000 | 42.800 |
| Ûkrayna | 16.870.000 | 5.914.000 | 1 | 5.914.000 | |
| Keyaniya Yekbûyî | 1.900 | 80 | 80 | ||
| Dewletên Yekbûyî | 675.000 | 543.000 | 543.000 | ||
| Ûrûgay | 800 | ||||
| Ûzbekîstan | 170 | ||||
| Vanûatû | 390 | ||||
| Venezuela | 13.000 | 9.900 | 9.900 | ||
| Viyetnam | 353.000 | 2.200 | 2.200 | ||
| Yemen | 276.000 | 4.523.000 | 171.000 | 4.523.000 | |
| Zambiya | 3.600 | 3.600 | 3.600 | ||
| Zîmbabwe | 1.300 | ||||
| Giştî | 28.270.385 | 61.476.565 | 32.541.165 | 8.978.169 | 70.454.734 |
[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]
Li gorî UNHCR li welat û herêman hêjmara kesên jicihwarkirî yên navxweyî yên di navbera salên 2007 û 2014an de.
| Welat/herêm | 2007 | 2008 | 2009 | 2010 | 2011 | 2012 | 2013 | 2014 |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Efxanistan | 129.300 | 153.700 | 230.700 | 297,100 | 351.900 | 447.500 | 486.300 | 631.300 |
| Azerbêycan | 686.600 | 686.600 | 603.300 | 586.000 | 592.900 | 599.200 | 600.300 | 609.000 |
| Bosna û Herzegovinya | 135.500 | 131,000 | 124.500 | 113.600 | 113.400 | 113.000 | 103.400 | 84.500 |
| Bûrûndî | 13.900 | 100.000 | 100.000 | 100.000 | 157.200 | 78.800 | 78.900 | 78.900 |
| Komara Afrîkaya Navend | 147.000 | 197.000 | 197.000 | 197.000 | 192.500 | 106.200 | 51.700 | 894.400 |
| Çad | 112.700 | 178.900 | 166.700 | 170.500 | 231.000 | 124.000 | 90.000 | 19.800 |
| Kolombiya | 3.000.000 | 3.000.000 | 3.000.000 | 3.304.000 | 3.672 100 | 3.888.300 | 3.943.500 | 5.368.100 |
| Kongo | 3.500 | |||||||
| Qeraxên Diranê Fîlê | 709.200 | 709.000 | 686.000 | 519.100 | 517.100 | 126.700 | 45.000 | 24.000 |
| Krowatya | 4000 | 2.900 | 2.500 | 2.300 | 2.100 | |||
| Komara Demokratîk a Kongoyê | 1.075.300 | 1.317.900 | 1.460.100 | 2.050.700 | 1.721.400 | 1.709.300 | 2.669.100 | 2.963.800 |
| Gûrcîstan | 246.000 | 271.300 | 329.800 | 352.600 | 360.000 | 274.000 | 279.800 | 257.600 |
| Iraq | 1.834.400 | 2.481.000 | 2.647.300 | 1.552.000 | 1.343.600 | 1.332 400 | 1.131 800 | 954.100 |
| Kenya | 250.000 | 404.000 | 399.000 | 300.000 | 300.000 | |||
| Qirgizîstan | 80.000 | 163.900 | ||||||
| Libnan | 200.000 | 70.000 | ||||||
| Lîbya | 93.600 | 59.400 | 53.600 | |||||
| Malî | 227.900 | 254.800 | ||||||
| Montenegro | 16.200 | 16.200 | ||||||
| Miyanmar | 58.500 | 67.300 | 67.300 | 62.000 | 239.200 | 339.200 | 430.400 | 372.000 |
| Nepal | 100.000 | 50.000 | ||||||
| Nîjerya | 360.000 | |||||||
| Pakistan | 155.800 | 155.800 | 1.894.600 | 952.000 | 452.900 | 758.000 | 747.500 | |
| Fîlîpîn | 139.500 | 159.500 | 1.200 | 117.400 | ||||
| Rûsya | 158.900 | 263.700 | 91.500 | 79.900 | 75.400 | |||
| Sirbîstan | 227.600 | 226.400 | 225.900 | 224.900 | 228.400 | 228.200 | 227.800 | 227.500 |
| Somalî | 400.000 | 1.000.000 | 1.277.200 | 1.392.300 | 1.463.800 | 1.356.800 | 1.133.000 | 1.133.000 |
| Sûdana Başûr | 223.700 | 209.700 | 345.700 | 331.100 | ||||
| Srî Lanka | 469.000 | 459.600 | 504.800 | 434.900 | 273.800 | 138.400 | 93.500 | 42.200 |
| Sûdan | 1.325.200 | 1.225.000 | 1.201.000 | 1.079.100 | 1.602.200 | 2.033.100 | 1.873.300 | 1.873.300 |
| Sûrye | 2.016.500 | 6.520.800 | ||||||
| Tîmora Rojhilat | 155.200 | 62.600 | 15.900 | |||||
| Ûganda | 1.814.900 | 1.236.000 | 853.000 | 428.600 | 125.600 | |||
| Yemen | 77.000 | 100.000 | 250.000 | 193.700 | 347.300 | 385.300 | 306.600 | |
| Zîmbabwe | 54.300 | 57.900 | 60.100 | |||||
| Welat/herêm | 2007 | 2008 | 2009 | 2010 | 2011 | 2012 | 2013 | 2014 |
Parastin û alîkarî[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]
Pirsgirêka parastin û alîkariya koçberan ne mijareke nû ye. Di hiqûqa navneteweyî de hikûmetên welatan berpirsyar e ku alîkarî û parastinan ji bo koçberên li welatê xwe peyda bike. Lê belê ji ber ku gelek ji awareyan (penaberên navxweyî) ji ber encama pevçûnên sivîl û tundûtûjiyê ne yan jî li cihê ku desthilatdariya dewleta navendî di gumanê de ye, tu desthilatdariyek herêmî tinene ku bixwaze alîkarî û parastina penaberan bike.[17] Tê texmînkirin ku li 11 welatan nêzîkî 5 milyon koçber "alîkariya mirovî ji hikûmetên welatan wernagire." Di bin van şert û mercan de, divê polîtîkayên rehabîlîtasyonê yên li ser bingehên mirovahî ji bo kêmkirina newekheviya derfetan di nav van komên xizan de bi entegrekirina wanên di nav karûbarên civakî yên herêmî de û hişt ku ew bigihîjin kar, perwerde û derfetên tenduristiyê; wekî din dibe ku nakokiyên nû derbikevin holê.
Berevajî rewşa penaberên derveyî welatan tu saziyeke mirovî ya navneteweyî ku berpirsiyariya giştî ya parastin û alîkariya kesên jicîhûwarkirinanên navxweyî bine cih tineye. Tenê çend sazî di derbarê hinek şert û mercên taybet de xebatan pêk anîne.
Ofîsa Komîsyonera Bilind a Penaberan a Neteweyên Yekbûyî (UNHCR)[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]
Ofîsa Komîsyonera Bilind a Penaberan a Neteweyên Yekbûyî (UNHCR) bi biryara Civata Giştî ya 428 (V) ya di 14ê kanûna sala 1950an hatiye erkdar kirin ku "rêveberî û hevrêzkirina çalakiyên navneteweyî ji bo parastina penaberan li seranserê cîhanê û çareserkirina pirsgirêkên penaberan... xebatên di derbarê rewşa penaberan de ji aliyê Peymana Neteweyên Yekbûyî ya sala 1951ê û ji aliyê Protokola saziyê ya sala 1967an ve hatiye bi rêve birin." UNHCR bi kevneşopî angaşt dike ku ew ne xwediyê erkek taybetî yê ji bo penaberên navxweyî tevî ku bi kêmanî jî be ji sala 1972an vir ve bernameyên alîkariyê û rehabîlîtasyonê ji bo kesên jicîhûwarkiriyên navxweyî hebûn.[18] Heya nîvê salên 2000an de sazî bi tevlêbûna dozên ku daxwazek taybetî ji aliyê sekreterê giştî yê Neteweyên Yekbûyî ve hebe û bi razîbûna dewleta têkildar re ew amade bû ku di rewşek diyarkirî de ji bo alîkariya penaberên navxweyî bersivê bide.[17] Sazî di sala 2005an de alîkariya 5.6 milyon kesên jicihwarkiriyên navxweyî kiriye ku ji van penaberan 1.1 milyon penaber li Afrîkayê ne.[19]
Di sala 2005an de ji aliyê UNHCR ve bi saziyên din ên mirovahî re peymanek hatiye îmze kirin. "Li gorî vê peymanê, UNHCR divê berpirsiyariya sereke ya parastinê, stargeha acele û rêveberiya kampê ji bo kesên jicîhûwarkiriyên navxweyî bigire ser xwe." Di sala 2019an de UNHCR polîtîkayeke ji bo kesên jicîhûwarkiriyên navxweyî ya derxist ku pabendbûna xwe ji bo tevlêbûneke bi biryar û bi pêşbînîkirî di rewşên koçbûnên navxweyî de dubare dike.[20]
[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]
Komîteya Navneteweyî ya Xaça Sor xwedî erkeke ku di dema şerê çekdarî de bandorên neyînî li sivîlan dike dikare li gorî qanûnên mirovî yên navneteweyî tevbigere û qanûnan bîne cih. Sazî bi awayekî kevneşopî cudahiyê naxe navbera sivîlên ku di hundir de jicihwar bûne yan jî di li malên xwe de mane. ICRC di daxuyaniyeke polîtîkaya sala 2006an de wiha dibêje:[21]
Xaye û armanca giştî ya ICRC ew e ku êşa mirovên ku di pevçûnên çekdarî û rewşên din ên tundûtûjiyê de têne girtin sivik bike. Dema ku kiryarên rêxistinên mirovî yên din li ber çavan digire, ew kesên çi ji cih û warên xwe bin jî û ne bin jî, ji bo vê armancê rêxistin hewl dide ku alîkarî û parastina bi bandor û bikêrhatî ji bo kesên wiha pêşkêşî bike. ICRC li ser bingeha ezmûna xwe ya dirêj ên li deverên cihêreng ên cîhanê nêzîkatiyek operasiyonel li hember xelkê sivîl bi tevahî destnîşan kiriye ku ji bo peydakirina hewcedariyên mirovahî yên bilez ên hem ji bo kesên jicîhwarkirî û hem jî ji bo civakên xwemalî û mêvandar hatiye çêkirin.
Lêbelê Rêvebirê Operasyonê ferq kiriye ku bêwar "ji penageh û pêwîstiyên wan ên wekî xwarin, av, derman û ji diravan bêpar dimînin û girîngiya pêdivî yên wan ên aborî yên cihêreng pejirandiye."[22]
Çavkanî[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]
- ^ a b "Internally Displaced People". UNHCR US (bi îngilîziya amerîkî). Roja gihiştinê 18 adar 2024.
- ^ "Asylum & the Rights of Refugees". International Justice Resource Center (bi îngilîziya amerîkî). 10 çiriya pêşîn 2012. Roja gihiştinê 18 adar 2024.
- ^ "Global Internal Displacement Database". IDMC - Internal Displacement Monitorning Centre (bi îngilîzî). Roja gihiştinê 18 adar 2024.[girêdan daimî miriye]
- ^ "Мировые новости". www.demoscope.ru. Roja gihiştinê 18 adar 2024.
- ^ "UNHCR: Ukraine, other conflicts push forcibly displaced total over 100 million for first time". UNHCR (bi îngilîzî). Roja gihiştinê 18 adar 2024.
- ^ "Needs Growing for Over 8 Million Internally Displaced in Ukraine". International Organization for Migration (bi îngilîzî). Roja gihiştinê 18 adar 2024.
- ^ "Response to Internal Displacement in Ethiopia Fact Sheet - January to March 2022 - Ethiopia | ReliefWeb". reliefweb.int (bi îngilîzî). 19 gulan 2022. Roja gihiştinê 18 adar 2024.
- ^ "Global displacement figures 2023". NRC (bi îngilîzî). Roja gihiştinê 18 adar 2024.
- ^ "Yemen". Global Focus (bi îngilîzî). Roja gihiştinê 18 adar 2024.
- ^ "Afghanistan situation". Global Focus (bi îngilîzî). Roja gihiştinê 18 adar 2024.
- ^ "UNHCR Global Trends 2014". UNHCR (bi îngilîzî). Roja gihiştinê 18 adar 2024.
- ^ "OCHA". www.unocha.org (bi îngilîzî). 18 adar 2024. Roja gihiştinê 18 adar 2024.
- ^ "Wayback Machine" (PDF). web.archive.org. Ji orîjînalê hat arşîvkirin. Roja arşîvkirinê: 6 gulan 2014. Roja gihiştinê 18 adar 2024.
{{cite web}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (lînk) - ^ "Wayback Machine" (PDF). web.archive.org. Ji orîjînalê hat arşîvkirin. Roja arşîvkirinê: 6 gulan 2014. Roja gihiştinê 18 adar 2024.
{{cite web}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (lînk) - ^ a b "Sanctuary in the city? Reframing responses to protracted urban displacement | Publication | Overseas Development Institute (ODI)". web.archive.org. 3 kanûna pêşîn 2013. Ji orîjînalê di 3 kanûna pêşîn 2013 de hat arşîvkirin. Roja gihiştinê 18 adar 2024.
- ^ "Global Internal Displacement Database". IDMC - Internal Displacement Monitoring Centre (bi îngilîzî). Roja gihiştinê 3 sibat 2024.
- ^ a b Goodwin-Gill, Guy S. (1998). The refugee in international law (Çapa 2. ed., paperback repr. with corr). Oxford: Clarendon Press. ISBN 978-0-19-826019-6.
- ^ "Refugees Magazine Issue 103 (IDPs) - Interview: Dr. Francis M. Deng, advocate for the uprooted". UNHCR (bi îngilîzî). Roja gihiştinê 18 adar 2024.
- ^ White, James Daniel; Marsella, Anthony J. (2007). Fear of Persecution: Global Human Rights, International Law, and Human Well-being (bi îngilîzî). Lexington Books. ISBN 978-0-7391-1566-4.
- ^ "UNHCR and internally displaced persons: UNHCR's role in support of an enhanced humanitarian response to IDP situations". UNHCR (bi îngilîzî). Roja gihiştinê 18 adar 2024.
- ^ "International Committee of the Red Cross". International Committee of the Red Cross (bi îngilîzî). 3 çiriya pêşîn 2013. Roja gihiştinê 18 adar 2024.
- ^ "We Should Have Humanitarian Access to Displaced Civilians". web.archive.org. 25 çiriya paşîn 2006. Ji orîjînalê hat arşîvkirin. Roja arşîvkirinê: 25 çiriya paşîn 2006. Roja gihiştinê 18 adar 2024.
{{cite web}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (lînk)