Ehmedê Xasî

Ehmedê Xasî
biguhêre

Mela Ehmedê Xasî nuştoxo tewr verên yê kirdkî (kirmanckî, zazakî, dimilkî) yo. Serra 1867 (hîcrî: 1283) de nehîyeya Licê Hezan de maya xo ra bîyo. 18 sibate 1951 de Hezan de dinya ra bar kerdo. Mezelê ey Hezan de yo.

Nameyê ey Ehmedê Sofî Hesenî yo. Mîyanê şarî de bi nameyê Xasî, Ehmedê Xasî, Seydayê Xasî û Xoceyo Xasî zî şinasîyeno. Nameyê babiyê ey Hesen, dadiya ey zî Medîna ya. Nameyê kalikê ey Mela Osman, nameyê babiyê kalikê ey Emer û nameyê kalikê kalikê ey zî Xan Ehmed o. Eslê xo eşîra Zîktî ra dewa Xasan (bi tirkî: Külçe) ra yo. Xasan, serê sînorê Dara Hênî û Licê de mezrayêka qijkek a. Kalikê ey Mela Osman ameyo Hezan de melayî kerda û êdî na dewe de mendo.

Di birayê bînî yê Ehmedê Xasî zî estbiyê. Nê, Mehemed Emîn û Mistefa yê. Mistefayî qijekîye de wefat kerdo. Xasî hîrê rey zewijîyayo. La tena ciniya eya peyêne ra yew kêna ey rê biya. Kênaya xo birarzayê xo Mela Arifî reyde zewijnaya. Mela Arifî demeyêk Camiya Girde yê Dîyarbekirî de melayîye kerda.

Xasî tehsîlê xo Medreseyê Mesudîye yê Dîyarbekirî de temam kerdo. Îcazeyê xo destê muderris muftî Îbrahîm Efendî ra girewto (Hîcrî, 1 rebîulaxir 1320). Perwerdeyê tesewufî zî verê şêxê neqşebendî Şêx Evdilqadirê Hezanî het temam kerdo. Îcazeyê şêxêtî girewto la çi rey şêxêtî nêkerda.

Xasî, wextê xo de memurîye zî kerda. Mesela hezîrana serra 1330 (H.) de seba muderrisiya merkezê Dîyarbekirî tayîn beno. Dima temmuza 1331 (H.) de bi se quriş meaş seba muderrisiya dewa xo Hezanî tayîn beno. Badê ke demeyêk nê wezîfeyî keno, na rey seba muftîyiya Licê tayîn beno la demeyêko kilm dima o bi xo nê wezîfeyî ra îstîfa keno. Muftîyiya ey di serrî û di aşmî dewam kena.

Badê ke îstîfa keno, agêreno dewa xo Hezanî û hetanî mergê xo uca ciwîyeno.

Ey kitabê kirdkî yo tewr verên Mewlidê Kirdî 1892 de nuşto, 1899 de Dîyarbekir de çapxaneyê Lîtografya de 400 nusxeyê ey ginayê çape ro û vila biyê. No kitab hetanî nika çend rey transkirîbeyê alfabeya latînkî bîyo. Ehmedê Xasî bi erebkî, fariskî, tirkî û kurdkî (kirdkî, kurmanckî) nuşto.

Eserê eyê çap biyê û nika estê nê yê

• Mewlidê Kirdî
• Kitabu't-Tesdîd Bî Şerhî Muxteserî't-Tewhîd

Çimeyî

• Korkusuz, Şefik, Tezkire-i Meşayihi Amid, Diyarbakır Velileri I-II, Kent Yay. İstanbuli 2004, r. 63-65
• Xasî, Mela Ehmed, Mewlûdê Nebî, Herfanê Erebkî ra tadayox: Mihanî, Fırat Yayınları, İstanbul, 1994, r. 52-53
• Mela Mehemedê Mela Ebdulxefûrê Hezanî