Çavkaniya Bûtan (dewlet) bibîne

{{Ev gotar|li ser dewletekî di Asya da ye. Ji wê [[alkan]]î bi navî '''Bûtan''' (C<sub>4</sub>H<sub>10</sub>) ra, li [[Bûtan (alkan)]] seke.}}

{{Agahîdank welat2/wîkîdane}}

'''Bûtan''', (bi zimanê dzongkha: འབྲུག་ཡུལ་, Druk Yul, bi fermî '''Keyaniya Bûtanê''') [[welat]]ekî bejahî ye li [[Asya]]ya Başûr. [[Paytext]] û bajarê herî mezin [[Thimphu]] ye.

Ew li Rojhilatê [[Hîmalaya|çiyayên Himalaya]], di navbera [[Çîn]] (li [[bakur]]) û [[Hindistan]]ê (li [[başûr]]) de ye. Wek welatekî çiyayî, Bûtan wekî "Druk Yul," an "Welatê [[Ejdeha]]yê Gûrgûrê" tê zanîn. [[Nepal]] û [[Bengladeş]] li nêzîkê Bûtanê ne, lê sînorê wan ê hevpar nîne. [[Gelhe|Nifûsa]] welat ji 727,145<ref>{{Jêder-malper |url=https://population.un.org/wpp/ |sernav=World Population Prospects - Population Division - United Nations |malper=population.un.org |tarîxa-gihiştinê=2022-12-18 }}</ref> zêdetir e û axa wê digihêje 38,394 kîlometre çargoşe. Di warê rûbera axê de di rêza 133emîn de ye û di nifûsê de rêza 160emîn digire. Bûtan [[Keyîtiya demokratîk|keyîtiyek demokratîk]] a bi destûrek bingehîn e, lewra [[Key|padîşah]] wekî [[Serokdewlet|serokê dewletê]] û [[serokwezîr]] jî wekî serokê hikûmetê tê dîtin. [[Budîzm]]a [[Mahayana]] û [[Vajrayana]] [[ola dewletê]] ye û Je [[Khenpo]] serokê ola dewletê ye.

== Erdnîgarî ==
Çiyayên Hîmalaya yên [[subalpîn]] li bakur ji [[deşt]]ên [[subtropîkal]] ên geş li başûr bilind dibin.<ref>{{Jêder-malper |url=https://www.britannica.com/place/Bhutan |sernav=Bhutan {{!}} History, Map, Flag, Population, Capital, Language, & Facts {{!}} Britannica |malper=www.britannica.com |ziman=en |tarîxa-gihiştinê=2022-12-18 }}</ref> Li Hîmalayaya bûtanî, çiya hene ku ji asta deryayê ji 7000 metre (23000 ft) bilindtir in. Çiyayê [[Gangkhar Puensum]] lûtkeya herî bilind a Bûtanê ye û çiyayê herî bilind ê cîhanê ye ku kes neçûye ser. [[Zîndewerên kovî|Jiyana kovî]] ya Bûtanê bi cihêrengiya xwe diyar e,<ref>{{Jêder-malper |url=https://www.holidify.com/pages/flora-and-fauna-of-bhutan-1234.html |sernav=Flora and Fauna of Bhutan - Rich Biodiversity of the Himalayan Kingdom |malper=www.holidify.com |tarîxa-gihiştinê=2022-12-18 }}</ref> di nav wan de [[takîn]]a hîmalayayî heye.

== Dîrok ==
Bûtan û [[Tîbet]]ê cîran belavbûna bûdîzmê tecrûbir kirin, ya ku bi rêya [[Gautama Buddha]] li [[parzemîn]]a Hindistanê derket holê û belaw bû. Di [[hezarsala yekem]] de, dibistana Vajrayana ya Budîzmê ji başûrê [[Împeratoriya Pala ya Bengalê]] ve derbasî Bûtanê bû. Di [[sedsala 16an]] de, [[Ngawang Namgyal]] [[Gelî|geliyên]] Bûtan di dewletek yekbûyî de kir yek. Namgyal sê êrîşên Tîbetan têk bir, [[Dibistana olî|dibistanên olî]] yên dijber bindest kir, pergala qanûnî ya Tsa Yig kod kir, û hukûmetek bi rêveberên [[Teokrasî|teokratîk]] û sivîl ava kir. Namgyal bû yekem Zhabdrung Rinpoche û paşgirên wî wekî serokên giyanî yên Bhutan tevgeriyan, mîna [[Dalai Lama]] li Tîbetê.

Di [[sedsala 17an]] de, Bûtan beşên mezin ên bakurê rojhilatê Hindistanê, [[Sikkim]] û Nepal kontrol kir; di [[Eyaleta Cooch Behar]] de jî bandorek girîng hebû.<ref>{{Jêder-malper |url=https://www.dnaindia.com/analysis/column-the-brief-supremacy-of-a-mountain-kingdom-2549548 |sernav=The brief supremacy of a mountain kingdom |malper=DNA India |ziman=en |tarîxa-gihiştinê=2022-12-18 }}</ref> Bûtan di [[sedsala 19an]] de di dema [[Şerê Bûtan]] de duarên [[Bengala Rojava|Bengalê]] radestî [[Hindistana Brîtanî]] kir. [[Mala Wangchuck]] wekî padîşah derket holê û têkiliyên nêzîktir bi hêzên [[Keyaniya Yekbûyî|Brîtanî]] re peyda kir. Di sala [[1910]]an de, peymanekê şîreta Brîtanî di siyaseta derve ya welêt de garantî kir. Wek berdêl [[Xweserîtî|otonomiya]] navxweyî ya Bûtan hate parastin. Rêkeftin di bin peymanek nû ya bi Hindistanê re di sala [[1949]]an de (ya ku li [[Darjeeling]] hate îmzekirin) berdewam kir û tê de her du welatan serweriya hev nas kirin. Bûtan di sala [[1971]]an de tevlî [[Neteweyên Yekbûyî]] bû. Ji wê demê ve têkiliyên xwe bi 55 welatan re berfireh kir. Her çiqas girêdayî [[artêşa Hindistanê]] be jî, Bûtan yekîneyên xwe yên leşkerî diparêze.

[[Televîzyon]] bi 48 kanalan di sala 1999'an de hatiye vî welatî.[[Wêne:Carte Bhoutan.png|thumb|250px|Nexşeya Bûtanê (bi fransî ye)]]
== Herêmên Bûtanê ==
Bûtan ji 20 herêman ''(Dzongkhag)'' pêk tê.

{|
|
[[Wêne:Bhutan-divisions-numbered.png|200px|Herêmên ''(Dzongkhagê)'' Bûtanê]]
|
# [[Bumthang]]
# [[Chukha]] (''Chhukha'')
# [[Dagana]]
# [[Gasa]]
# [[Haa]]
# [[Lhuntse]] (''Lhuntshi'')
# [[Mongar]]
# [[Paro]]
# [[Pemagatshel]] (''Pemagatsel'')
# [[Punakha]]
|
<ol start="11">
<li>[[Samdrup Jongkhar]]
<li>[[Samtse]] (''Samchi'')
<li>[[Sarpang]]
<li>[[Thimphu]]
<li>[[Trashigang]] (''Tashigang'')
<li>[[Trashiyangste]]
<li>[[Trongsa]] (''Tongsa'')
<li>[[Tsirang]] (''Chirang'')
<li>[[Wangdue Phodrang]] (''Wangdi Phodrang'')
<li>[[Zhemgang]] (''Shemgang'')
</ol>
|}
<center><br><gallery caption="Bûtan">
Wêne:Bhutan-Paro-Reis-08-2015-gje.jpg|Paro
Wêne:Bhutan-Paro-Stadt-24-Schueler-2015-gje.jpg|Paro
Wêne:Thimphu-Nationalchoerten-06-2015-gje.jpg|Thimphu
Wêne:Punakha-Dzong-40-Innenhof-2015-gje.jpg|Punakha Dzong
Wêne:Wangdue Phodrang-Chazam-18-Haus-2015-gje.jpg|Wangdue Phodrang
Wêne:Trongsa-Bjee Zam-Bruecke-08-2015-gje.jpg|Trongsa
Wêne:Bumthang-54-Landschaft-2015-gje.jpg|Bumthang
Wêne:Glacial lakes, Bhutan.jpg|Golên
</gallery></center>

== Çavkanî ==
{{Çavkanî}}

== Girêdanên derve ==
{{Kategoriya Commonsê ya biçûk|Bhutan}}

{{Dewletên Asyayê}}

{{Kontrola otorîteyê}}

[[Kategorî:Bûtan| ]]
[[Kategorî:Dewletên endamê Neteweyên Yekbûyî]]
[[Kategorî:Dewlet û herêmên ku di 1907an de hatine avakirin]]