Bikarhêner:Balyozxane/badînî/پەرستنا گیانەوەران Peristina giyaneweran
Ev gotar li ser ckb.wiki ji hêla I Believe in Science & Ideas beyond borders & Beit al Hikma 2.0 ve bi badînî hatiye nivîsîn. Eger hûn karibin ji kerema xwe re transkrîbeyî herfên latînî bikin û rûpelê bar bikin sernavê gotarê
پەرستنا گیانەوەران ئەو نەریتەیە کۆ گیانەوەر تێدا بەشدار دبن، وەک ڕومەتکرنا خودایێن گیانەوەران یان ژی قوربانکرنا گیانەوەران. دەمێ رێزگرتنا خودایەکی یان ژی پەرستنا وی برێکا گیانەوەرەکی، رێبازا پەرستنا گیانەوەران دروست دبیت. رێبازا پەرستنا گیانەوەران لدویڤ شێوازێ وان یێ ژدەرڤە یان ژی واتایا ناڤەکی دهێنە جوداکرن، کو ڕەنگە بهێنە گوهارتن.
نڤیسەرێ کلاسیکی دیودوروس بنەڕەتێ پەرستنا گیانەوەران شروڤەکر ببیرئینانا ئەفسانەیا خوداوەند، کو دهاتنە گەفکرن ژ لایێ زەبەلاحان ڤە، دبن شێوێ گیانەوەران دا خو د ڤەشارتن. پشتی هینگێ خەلکی بشێوەیەکێ سروشتی پەرستنا وان گیانەوەران کر یێن كو خودایێن وان خو لبن شێوازێ وان ڤەشارتی و بەردەوامی بڤی کاری دهاتە دان خو دەمێ خوداوەندێن وان دزڤرینە رەوشا خو یا ئاسایی. ل ١٩٠٦، وەیسنبۆرن پێشنیارکر کو پەرستنا گیانەوەران ژ ئەگەرێ زانینخوازیا سروشتی مروڤان دروستبوویە. مروڤێ سەرەتایی چاڤدێریا گیانوەران دکر یێن تایبەتمەندیێن بێ هەڤرێ هەین و سەیراتیا ئەڤێ تایبەتمەندیێ زانینخوازیا مروڤی رادکێشا باڵکێشی ژ ئەنجامێ چاڤدێریا مروڤێن سەرەتایی بو ڤان تایبەتمەندیێن دیاریکری دروستبوویە، و لدوماهیێ ئەڤ باڵکێشیە بویە پەرستن. ژبەر ڤێ یەکێ، مروڤێ سەرەتایی ئەو گیانەوەرەن بێ هەڤرێ د پەرستن. لوبۆکی بوچونەکا نویتر ئێخستە پێش. لوبۆکی پێشبینیکر کو پەرستنا گیانەوەران ژ ناڤێن ماڵباتان چێبویە. د جڤاتان دا، هندەک ماڵبات دا ناڤێ خو و زاروکێن خو لدویڤ ناڤێن گیانەوەرێن دیارکری ددانان و لدوماهیێ ئەڤ گیانەوەرە لسەر گیانەوەرێن دیتر ددانان.د ئەنجامدا ئەڤ بوچونە بوینە جهێ رێزگرتنەکا مەزن و هاتینە گەشەکرن بو پەرستنەکا بتەمامی پێشکەفتی بو گیانەوەرێن ماڵباتان ئەو باوەریا کو گیانەوەر یە پیروزە گەلەک جاران دبیتە ئەگەرێ هندەک یاسایێن خوراکی کو خوارنا وان دهێتە قەدەغەکرن. و هەروەسا هەلگرتنا هندەک ئاژەلان بو پیرۆزکرنێ دهەمان دەمدا ئایینان هەڵویستەکێ بەروڤاژی هەلگرتیە کو گەلەک گیانەوەرێن دیارکری دپاقژ نینن.
ئەو بیروکا کو خوداوەند خو د لەشێ گیانەوەراندا بەرجەستە دکەن، وەک خوداوەندێ لەشدار، پاشی لناڤ مروڤاندا دژین لسەر رویێ عەردی ژلایێ ئایینێن ئیبراهیمیڤە هاتینە بێ بهاکرن. لکومبونێن سەربەخوویێن خوداوەندی و دێڕێن پێنتیکۆستال، گیانەوەران گرنگیەکا ئایینیا گەلەک کێم هەیە. گیانەوەر پیچ پیچە کێمتر گرنگ و هێمایی مان دنەریتێ ئایین و پەرستنێدا، بتایبەتی لناڤ کەلتورێن ئەفریقیا دا، ژبەر کو کریستیانی و ئایینێ ئیسلامێ پتر بەربەڵاڤەبوو
پانثێیونا مسرێ بتایبەتی بنیاتێ زومورفیزمێ بوو (وێنەکرنا خوداییان وەک گیانەوەران) دگەل گەلەک گیانەوەرێن پیرۆزکری کو تەرخانکربوون بو هندەک خودایێن تایبەت- پشیک بو باستێت، باڵندێ ئایبس و مەیمینکا بابۆن بو ثاث، تیمساح بو سوبێک و ڕا، ماسی بو سێت، مونگوش، مشک، و باڵندە بو هۆروس، سە و چەقەل بو ئەنوبیس، مار و مارماسی بو ئەتوم، کێز بو خپێرا، گولک بو ئاپس. گەلەک جاران گیانەوەر دهاتنە مومیاکرن ژ ئەگەرێ ڤان بیروباواران
هرچ[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]
بەڵگە هەنە لسەر پەکڤە گرێدانا خوداوەندا یونانی ئارتیمێس دگەل پەرستنا هرچان. کچان وەک هرچان شەهیان دکر ژبو ڕومەتا وێ، و دبیت ژیانا هەڤسەرگیێ پێک نەئینن بەرع بجه ئینانا ئەڤێ ئاهەنگێ. لگوڕی ئەفسانەناسیێ، خوداوەندەکی جارەکێ زەرییەک ڤەگوهوراند بو هرچێ پاشان ڤەگوهوراند بو هەسارا ئورسا مەیجر -هرچا مەزن
هەبونا ڕێبازا پەرستنا کەڤنار یا گیانەوەران لسەر دناڤبەینا نیاندرتالان دان لسەردەمێ پالیۆلێتا ناڤین بوویە بابەتێ گەنگەشەکرنێ کو دهێتە هاندان ژلایێ ڤەدیتنێن شوینواران. هەستیکێن هرچا کەڤنار هاتینە ڤەدیتن دگەلەک شكەفتێن جودا دا و ژ ئەگەرێ رێکخستنا وان یا سەیر هندەک شوینوارناس لباوەرێنە کو ئەڤە بەڵگەیە بو رێبازا پەرستنا گیانەوەران لسەردەمێ پالیۆلێتێ
گەلێ ئەینو کو لسەر دورگەهێن دەستنیشانکری لدەریایێن پر گراڤ دژین، دبێژنە هرچێ 'کاموی' بزمانێ خو، کو دهێتە وەرگێران بو پەیڤا خوداوەند. لدەمێ گەلەک گیانەوەرێن دی وەکی خوداوەندان دهێنە دانان دکەلتورێ ئەینو دا، هرچ سەرۆکا خوداوەندا یە. بو گەلێ ئەینو، دەمێ خوداوەند سەرەدانا جیهانا مروڤان دکەن، ئەو پیرت و نینوکێن گیانەوەران ددانن و بڕووخسارێ لەشێ گینەوەران خو دیاردکەن. بەلێ بارا پتری جاران دەمێ پەیڤا 'کاموی' دهێتە بکارئینان، دبنەرەتدا بو واتەیا هرچێ دهێت. << گەلێ ئەینو بدلخوازی و سوپاسداری هرچ دخارن ژبەر کو باوەردکرن کو خوڤەشارتنا (پیرت و ڕیڤیک) یێن هەر خوداوەندەکی دیاریەک بوو بو وێ مالا وی خوداوەندی بڕیاردای سەرەدانێ بو بکەت
نەهەنگ[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]
د مێژوویا مرۆڤان دا گەلەک کێم ژ نەهەنگی دهێتە تێگەهشتن ژبەرکو پتر ژ ٩٠% ژ ژیانا خو لبن ئاڤێ دبورینن، کێم جاران دهێنە سەر ئاڤێ بو هەناسەدانێ. گەلەک کەلتور، خو ئەوان کەلتورێن نێچیرا وان دکری، نەگەنگی بهەیبەت دبینن و د ئەفسانەیێن خو دا دەستنیشان دکەن
لیابانێ ڕێبازا پەرستنا نەهەنگی یا بەڵاڤە لدەوروبەرێن ناوچێن کەنارێن دەریایدا دیاردبیت. هنددەک گورستان هەنە دگەل کەڤرێ بیرئینانێ کو بو نەهەنگێن دهاتنە نێچیرکرن و کوشتن بو خارنا مرۆڤان هاتینە تەرخانکرن. گوڕنامەیا بودییان ڤان کەڤران نیشاندکەن کو هیڤیدارە بودا ژدایک ببیتەڤە وەک نەهەنگ دگەل ڤان یادگاران دا، بەڵگە هەنە کو کۆرپەڵا نەهەنگی، کو دناڤ ماڵزاروکێ دایکەکا مری دا، هاتییە ڕاکرن و بن ئاخکرن لڕێزا مرۆڤان. بو چەند مێرگەهێن دەستنیشانکری، هەستیکێن نەهەنگێ مری ژی لهندەک ناڤچەیان هاتینە دانان.[1][2]
لویلایەتا ئەلاسکا، هندەک ئاهەنگێن رێزلێنانێ هەنە پشتی نەهەنگ دهێتە گرتن وەک نێچیر.<< هندەک هوز پشت، پەر، یان دفنا نەهەنگی دئیننە ناڤ کەمپان یان مالێن نەهەنگی. مەبەست ژڤان پارچەیان ئەوە نیشاندانا تەمام یا نەهەنگی بکەن و دناڤ ڤیستەڤالان دا رێز لێ بهێتە گرتن.<< دهەمان دەم دا هەستیکێن نەهەنگی بنەریتی دهێنە دەرمانکرن. ئەو هوزێن بەژداریێ دئەڤان کاران دا دکەن، لوێ باوەرێنە کو ڤیستەڤاڵێن وان پاراستنا گیانێ نەهەنگی دکەت ژ برینان و گیانێ وان ئازاد دبیت دا کو بزڤریتي ناڤ دەریای
لوەڵاتێ چینێ، یوکیانگ، دهاتە گوتن کو نەهەنگەک بدەست و پێیێن مرۆڤان ڕێڤەبەریا زەریای دکر
لناڤچەیا تیرۆڵ لنەمسا، دهاتە گوتن کو ئەگەر تیڕێژەک ڕۆژێ کەفتە سەر کچەکا دکەڤیتە ژنبونێ، ئەو دێ هێتە هەلگرتن دزکێ نەهەنگیدا
پایکیا (هەروەسا ناڤێ ماوری بو نەهەنگێن پشت کۆم)، کوڕێ بچویک و دلخواز یە سەرلەشکەرئوینوکو ژ دورگەها مانگایا، دنوکە دا دورگەهێن کوک، ژ لایێ خەلکێ کاتی کوتی یێ کایکورا کو ژ دورگەهێن هێمن هاتینە لپشتا تۆهۆرا (ناڤێ ماوری بو نەهەنگێن لایێ راستێ یێ باشووری) نەهەنگێن چەندین چەرخان بەری نوکە
نەهەنگ دئافراندنا ئەفسانەیێن ئەنویت دا دیاردبن. لدەمێ 'بیگ رەیڤن' خوداوەندێ بشێوێ مرۆڤ، نەهەنگەکێ ئاسێ دیتی، گیانێ مەزن گوتێ کا لکیڤە هندەک کڤارکێن تایبەت پەیدابکەت دا کو هێزێ بدەتێ بشێت ئەوی نەهەنگی بکەتە دناڤ دەریایدا و فەرمانێ بڤەگەرینتە جیهانێ
خەلکێ تلینگیت لباکورێ کەنەدا دبێژن کو ئورک هاتینە ئافراندن دەمێ نێچیرڤان ناتسیهلەین هەشت ماسی لسەر دارا زەر نەخشکرین، بهێزترین سترانا خو گیانی گوت و فەرمان دا کو ئەو ماسی بچیتە دناڤ ئاڤێدا
دئەفسانەیا ئایسلەندا دا زەلامەکە بەرەک هاڤیتە نەهەنگێ باڵە ڤکونا ڕێکدەرا هەوا و گازێ کەفت، و دبیتە ئەگەرێ پەقینا نەهەنگی. گوتبو ئەوی زەلامی کو نەچیتە دەریای بو ماوێ بیست ساڵان، بەلێ بو ساڵا نوزدێ ئەو زەلامە چو ماسی گرتنێ و نەهەنگەک هات و ئەو کوشت.
د ئەفسانێن ڕۆژهەلاتێ ئەفریقیا دا، شاه سولێمانی گوتە خودای کو رێکێ بدەتێ کو خوارنێ بدەتە هەمی بونەوەران لسەر رویێ عەردی. نەهەنگەک هات و خوارن خار هەتا کو ئێک گەنم ژی نەمای و پاس گوتە سلێمانی کو هێش یێ برسیە و هێشتا ٧٠،٠٠٠ دی ژی ژ هۆزا وی ماینە. پاشی سولێمانی هیڤی ژ خودای کرن کو لێ ببوریت و سوپاسیا ئەوی بونەوەری کر کو فێری وانەیەکێ لسەر دلنزمیێ کری
سەرچاوەکان[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]
- ^ "Thousand gather for whale's funeral in Vietnam". The Independent. London. Associated Press. 23 sibat 2010. Roja gihiştinê 15 nîsan 2011.
- ^ "Whale funeral draws 1000 mourners in Vietnam". Sydney Morning Herald. AFP. 14 nîsan 2003. Roja gihiştinê 15 nîsan 2011.