Rêderên Fîlolojî A Zimanê Kurdî[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]

(Ev Gotar Hîn Ser Rêya Aferandinê Ye!)

Ev gotar yê ku li ber destên birano û xwendekarino, wekî deriyek û pencerek bi çûk e li ser hunek Rêderên (qanûnên) Fîlolojî yên Zimanî Kurdî, û gihêştina wan rêderan tev rêderên fîlolojî yên Zimanên Hindo-Ewropî. Ev karî ku ez nuha dihatînim ber destên we, bi hêzantî ez dikanim bibêjim "Ew bi demek hunekî dirêj bû navber çar û pênc salan dan diherikî, ku min ew rêderên jêrî dan per nîşanê û çavkaniyê". Ku heyda îroj pêşniyarî we dikim, ew bi kurtasî çîroka vê gotarê ye, û bi hêvî me ku deriyên ji vê ferehtir vebin li ser rêyê gotarê bo pêşxistina zimanê Kurdî, bi êlahî (taybetmandî) jî rê-nivîsa wûteyan (pevyên ku dikevin asta nivîsandinê).

Silef û li dezpêkê û berî her tiştî, ka bi hev re vegerin Dîroka Zimên li ser seran serî asta cîhanê bi giştî, da ku em zanibin mebest û gewhera vê gotarê çî ye.

Wûte li ser mêjû: ji milyonek salên borî ve?

Hemû civatên ajelan (aferîdeyan bi giştî) bi hev re direjin (didin û distînin, 'elaqe dikin), ji mêşên huguv û muhriyan (moriyan) heyda (ta) masiyan û meymûnan, lê tenê merovan dikanîn zimanekî da-pêşxînin ku pirtir be ji hunek nîşan û gesdanên (gesture) li hevkirî.

Peyvîna me jî cuda ye ji yê ajelên dî ji allî fîzîkî ve di rêya reştê de. Ew dihê (tê) ji navenda kortêksa (cortex) peyvînê yê ku bê şiyartî nabersive, lê disazîne (orgeniz dike) deng û mehne (wate) li ser bin-asiyek (bingehek, a basic) girêdayî. Ev par ji mêjû êlahmendî (taybetmendî) ye bi merovan.

Kîçax û çawa ew jîreta êlahmendî yê zimên pêşket, çetin e ku bibêjin. Lê bi giştî bawerkirî ye ku ew pêşxistina demek pir dirêj stand.

Dibe ku pêşiyên me berî milyon salan dipeyvîn, lê tev derxistinek (ji peyvan) giran, bêjeyên bi çûk û tev rêzimanek sade û hêsan e li gor ku pê kar dihînin (kar tînin).

- (A) ↔ ( Î ) ... Lîn ↔ Lan / Lane (cih, war, qunc)

- (A) ↔ (Û) .... Stan ↔ Stûn, Asa ↔ Asû, şahSAman ↔ şahSÛman

- (A) ↔ (EH) ↔ (E'H) ... Şawan ↔ Şehwan, Kanî ↔ Kehnî ↔ Ke'hnî, Tehndor ↔ Tandor (ji yek raderê ye te pevya Tehna avê şikand)

- (B) ↔ (P) ... Bi çûk ↔ Pê çûk, Basik ↔ Pazik ... tîpa (B) li vê warê ne zelal e, di navber (b) û (p) de ye.

- (B) ↔ (V) ↔ (W) ... Babo ↔ Bavo ↔ Bawo

- (Ç) ↔ (TS) ... Neçirvan ↔ Natsirvan , Çêlek ↔ Tsêlek (bi taybetî li zarava Hewramî)

- (Ç) ↔ (Ş) ... Çarûx ↔ Şêhrûx

- (D) ↔ (T) ... Dem ↔ Time (Anglîzî), Wûte ↔Word

- (E) ↔ ( I ) ... Be → Bi

- (E) ↔ ( I ) ↔ (U) ... Beheşt ↔ Bihişt ↔ Buhuşt, KeyXwusro ↔ KuyXwusro

- (EHE) ↔ (A) ... Sehew ↔ Saw

- (ELL) ↔ (AL) ... Bell ↔ Bal

- (EW) ↔ (O) ... Xewx ↔ Xox, Dewr ↔ Dor, Dewl ↔ Dol, Dewn ↔ Don

- (EY) ↔ (Ê) ... Meywe ↔ Mêwe, Meyze ↔ Mêze.

- (ÊH) ↔ ( Î ) ... Şêhr ↔ Şîr, Şêhrîn ↔ Şîrîn, Kêhbar / Kuhbar / Kuybar↔ Kîbar ↔ Kubar,

- (F) ↔ (P) ... Perperok ↔ Ferfella, Firr ↔ Pirr

- (F) ↔ (V) ... Taf ↔ Tav,

- (G) ↔ (K) ... Gundor ↔ Kundor ... tîpa (K) li vê warê ne zelal e, di navber (g) û (k) de ye.

- (HE) ↔ (A) ... Hesp ↔ Asp / Esp, Hesan ↔ Asan

- ( Î ) ↔ (Û) ... Parsî ↔ Parsû, Banî ↔ Banû

- (J) ↔ (ŞT) ... Kuj → Kuşt, Biraj → Biraşt .. (Rêdera Şemitandinê)

- (L) ↔ (R) ... Arîkar → Alîkar, Kelmêş → Kermêş, Bersîl → Bersîr, Lawir ↔ Rawir

- (M) ↔ (W) ↔ (B) ... Ziman ↔ Ziwan ↔ Ziban

- (O) ↔ (UH) ... Mor ↔ Muhr

- (OH) ↔ (O) ... Go: Goht ↔ Got ... (Rêdera Nermandinê)

- (OW) ↔ (O) ... Go: Gowt ↔ Got, Row ↔ Ro .. (Rêdera Nermandinê)

- (OY) ↔ (O) ... Ro: Roy ↔ Ro .. (Rêdera Nermandinê)

- (OH, OW) ↔ (Û) ... Şon, Şohn û Şown ↔ Şûn

- (P) ↔ (V) ... Şîv-an ↔ Sheep (bi Anglîsî)

- (S) ↔ (Ş) ... Şewitandin ↔ Sotandin, Şand ↔ Send (bi Anglîzî)

- (S) ↔ (Z) ... Pasik ↔ Pazik

- (U) ↔ ( I ) ... Buhuşt → Bihişt

- (Z) ↔ (ST) ... Paraz → Parast, Lîz → Lîst .. (Rêdera Şemitandinê)

Pêşgêr Kurdî (Diz-) ↔ (Des-) pêşgêra Anglîzî

Paşgêr Kurdî (-mend) ↔ (-ment) paşgêra Anglîzî

Paşgêr Kurdî (-and) ↔ (-ant / -ent / -ont) paşgêra Anglîzî

Paşgêr Kurdî (-etî / -tî) ↔ (-aty / -ety/ -ity / -ty) paşgêra Anglîzî

Paşgêr ( -asî ) ↔ ( -cy / -ish ) paşgêra Anglîzî

Tîpên Nermahiyê :

( H ↔ W ↔ Y ) ku dikanin warên xwe bi hev biguhêrin, bi tayabet li dawiya wûteyê, û bê ku ,ehen û wateya peyvê were guhartin, mîne :
(Ro, Roh ↔ Row ↔ Roy), (Koh ↔ Koy ↔ Kow)...