Çavkaniya Hewramî bibîne

{{Agahîdank ziman
| nav                = Hewramî
| navê xwemalî       = 
| renga malbat       = Hind û Ewropî
| dewlet             = {{ala|Îran}}<br />{{ala|Îraq}}
| herêm              = {{ala|Kurdistan}}
| nexşe              = Linguistik kart Kurdistan.jpg
| firehiya nexşe     = 
| binnexşe           = Nexşeya zaravayên kurdî
| zimanê zikmakî     = 500.000
| malbat1            = [[Hind û Ewropî|Zimanên hind û ewropî]]
| malbat2            = [[Zimanên hind û îranî]]
| malbat3            = [[Zimanên îranî]]
| malbat4            = [[Zimanên îranî#Zimanên îranî yên rojava|Zimanên îranî yên rojava]]
| malbat5            = [[Zimanên îranî yên bakur-rojava]]
| malbat6            = [[Kurdî]]
| malbat7            = [[Zaza-Goranî]]
| malbat8            = [[Goranî]]
| netewe             = 
| kêmnetewe          = 
| ajans              = 
| iso3               = hac
| agahdarî           = 
}}
'''Hewramî''' yek ji zaravayê Kurdiya Goranî ye.<ref>{{en}}[http://kurds_history.enacademic.com/195/Gurani Historical Dictionary of the Kurds, Gurani] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130626151846/http://kurds_history.enacademic.com/195/Gurani |date=2013-06-26 }}</ref> Kesên hewramî ji zarê xwe re dibêjin: [[oramî]], [[maçû]] an jî [[maço]]. Navê axiftvanên vî zimanî [[Hewram (gel)|hewraman]] e.

== Li ser hewramî ==

Hewramî ji zaravayek goranî ye û ji sedsala 16. heta 21. an li Kurdistana Bakur û Rojhilat wek zimanek wêjeyî tê ber çavan. Li gor Muhemmed Emîn Hewramanî: Kurdiya Hewramanî zimanek berê ye (di sala koçî 132) û ne tenê dema Begê Erdelanê Baban, diçe demên berê û zimanê ol û wêjeyî ye. Hinek berhemên li ser Kurdiya Hewramanên nîşan didin û digihîjin demên 880 sal berê.

Herwiha, Hewramî zaraveyekî zimanê [[kurdî]] ye, li navendî Kurdistanê bi pirî ji êlen kurdên yarsan, ên ku ji zimanê xwe re ''maçû'' dibêjin, tê axavtin. Lê belê li [[Bahdînan]] jî êlen [[Şebek]], Bacilan û [[Sarlî]] hewramî diaxivin. Hewramî lêkçûnekî zaf ligel [[zazakî]] û [[zaravêyen goranî]] heye.
Pêtir ji % 30 yên wişeyên hewramî ligel [[zimanê avestayî]] yekin û bi [[zazakî]], [[lekî]] û [[bacalanî]] ve, li gorî zimannasên kurd [[Malmîsanij]] û [[M. Izady]] tipekî, bi nave [[pehlevenkî]] di nav zimane kurdî de pêk tîne.

Zaravê hewramî demekî, li navendî Kurdistanê zimanê fermî bû, hetanî serê 1900 li herêma Mîren [[Erdelan]]ê zimanê fermî bû, paşê şûna xwe da soranî. Îro kese ku hewramî diaxivin qasî 300.000 - 500.000 merivan ketine.{{Multiple image|image1=Kurdish manuscript in the British Library – Page of poetry in Gorani from the Gorani anthology in safina format, copied in 1197–8 AH 1782–4 CE (Or. 6444, f. 11r).jpg|image2=Kurdish manuscript in the British Library – Page of poetry in Gorani from the Gorani anthology in safina format, copied in 1197–8 AH 1782–4 CE (Or. 6444, f. 55r).jpg|header=Destnivîsara ya helbestan goranî li [[British Library]], ''Or''. 6444 (1197–8 PH/1782–4 PZ)|header_align=c|caption1=''Or''. 6444, ''folio'' 11 ''recto''|caption2=''Or''. 6444, ''folio'' 55 ''recto''}}

== Devokên hewramî ==

* [[Hewramî-textî]]: li Rojhilata [[Kurdistan]]ê devdore [[Pawe]] [[kurd]]e-hewramî pê diaxivin.
* [[Hewramî-luhonî]]: li [[Başurê Kurdistanê]], ji ber kêm kesan tê axavtin.
* [[Şayxanî]]: li çend gundên [[Helebçe]]yê tê axaftin.
* [[Kendûlî]]: bakurê [[Kirmaşan]]ê li navçêya [[Kendûl]]ê tê axavtin.
* [[Bacalanî]]: ev devoka êla [[Bacalan]] e, ji ber gelek kesan de, zaravê ku serbixwe hatiye naskirin. Gelekî nêzîkî [[Şebekî]] û [[Kendûlî]] ye, hinek zimannas ji wan her sê zaravan re [[goraniya eslî]] dibêjin.
* [[Şebekî]]: li [[Behdînan]] ji ber êla [[Şebek]] tê axavtin.
* [[Kakêyî]]: axivê wî zarê [[kurd]]e-[[Kakêyî]], li deşta [[Germiyan]] in.

== Hewramî ligel zaravayên kurdî yên din ==

{|class="wikitable" 
! Hewramî || [[Soranî]] || [[Lekî]] || [[Kirmaşanî]] || [[Kurmancî]] || [[Zazakî]] || [[Kelhurî]] || [[Bacalanî]]
|-
| Emin, Min || Min || Min || Min || Ez, Min || Ez || Mi || Min, Emin
|-
| To, Etû, Tû || To || Tû || Tu || Tu, te || Ti, To || Ti || Ti, To
|-
| Emin/Min mekerû || Min dekem || Min mekem || Min kem || Ez dikim || Ez kenan || Mi kem || Min mekere
|-
| Min milû || Min deçim || Min Meçim || Min çim || Ez diçim || Ez şonan || Mi çim || Min melû
|-
| Zor/fira || Zor || Fira || Fere, Ziyad || Pir, Gelek, Zaf || Zaf || Fire || fire
|-
| Wat/vat || Got/Wit || Wat/vit || Wit || Got || Vat || Wet || Wet
|-
| îse || Êsta, êste || Îske/Îse || Îse, Îrenge || Niha, Vêsta, Nika || Nika || Îrênge || êste
|-
| ame- || Hat- || Het- || Hat- || Hat- || ame- || Hat- || ame-
|-
| Deng || Deng, Bang || Hena || Deng || Deng || Veng || Hena || Deng
|-
| Gore || Gewre || Kel´n || Gewre, Qeü || Gewre, Gir, Mezin || Pîl || Kel´n || Gewre
|-
| Va/Wa || Ba || Wa/va || Wa || Ba || Va || Wa || Va
|-
| Waran || Baran || Waran/varan || Waran || Baran || Varan || Waran || Baran
|-
| Xirab || Xirap || Gen/xiraw || Xeraw, Gen || Xirab/genî || Xirab || Gen || xirab

|}

== Pirtûken hewramî ==

Hata serê 1900î de, 38 pirtûk bi zimanê kurdî hatibun nivîsandin, ji wan 18 hev bi zaravayê hewramî bûn, 10 hev bi soranî û 10 hev jî kurmancî. Lê belê ji wî virda hewramî rolla xwe ya zimanê edebî wenda kir û kem pirtûk bi zaravêye hewramî hatin nivîsandin.

== Nav ==

== Dengnasî ==

== Alfabe ==

== Peyvnasî ==

== Rêziman ==

== Mînakên hevokan ==

== Wêjeya hewramî ==

== Têkildar ==
* [[Şebekî]]
* [[Bacelanî]]
* [[Kendûlî]]
* [[Sarlî]]
* [[Hewramiya textî]]
* [[Hewramiya lûhonî]]
* [[Şayxanî]]
* [[Goraniya eslî]]

== Pirtukên bi hewramî yên dirokî ==

* ''[[Şîrîn u Xusrew]]'' (874 rûpel), ji [[Xanayê Qubadî]] (1700-1759). Weşandin 1975 [[Bexda]].
* [[Diwan]] (789 rûpel), di sedsala 19an de ji helbestvan [[Feqe Qadirî Hemewend]].
* [[Şahnameya kurdî]]
* [[Qur´an]] bi hewramî, di sedsala 19an de ji ber [[Nûr Elî Îlahî]] (Nuri Eli Shah) hatîye nivîsandin.

== Wêje ==

* [[Blau, Joyce]]: ''Gurani et Zaza.'' in R. Schmitt (ed.) ''Compendium Linguarum Iranicarum.'' Reichert Verlag, Wiesbaden 1989. ISBN 3-88226-413-6.
* [[Karl Hadank]]: ''Mundarten der Guran.'' Berlin 1930.
* [[Mihemed Emîn Zekî]]: Kurtedîroka kurd û Kurdistanê (450 rûpel; w: Dr. M. S. Cuma)
* [[Mehemed Emîn Hewramanî]]; Zarî Zimanî Kurdî Le Terazûyî Berawird da

=== Yên dirokî ===

* ''[[Şîrîn u Xusrew]]'' (874 rûpel), ji [[Xanay Qûbadi]] (1700-1759). Weşandin 1975 [[Bexda]].
* [[Diwan]] (789 rûpel), di sedsala 19an de ji helbestvan [[Feqe Qadiri Hemewend]].
* [[Qur'an]] bi hewramî, di sedsala 19an de ji ber [[Haci Nuri Eli Ilahi]] (Nuri Eli Shah) hatîye nivîsandin.

== Çavkanî ==
{{Çavkanî}}

== Girêdanên derve ==
* [http://www.avesta.org/avdict/avdict.htm Ferhenga Avesta-Îngilîzî]
* [http://www.hawraman.se/ Hawraman.se] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070522120611/http://www.hawraman.se/ |date=2007-05-22 }}
* [http://www.farzin-hawrami.com/ Farzin Hawramî] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20081012112858/http://www.farzin-hawrami.com/ |date=2008-10-12 }}
* [http://www.heresh-hewrami.com/ Hereş Hawramî] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070508031009/http://www.heresh-hewrami.com/ |date=2007-05-08 }}

{{Zimanê kurdî}}
{{Zimanên îranî}}{{Êl û eşîrên mezin ên kurdan}}

{{Kontrola otorîteyê}}
{{Şitil}}

[[Kategorî:Hewramî| ]]