Saturn (gerstêrk)
 Wêneyek bi rengê xwezayî yê ku nêzîkê hevjîniyê dibe, ji hêla Cassini ve di Tîrmeha 2008 de hatî kişandin; xala li quncikê çepê yê jêrîn tîtanium e | |||
| Taybetmendiya rêgehê | |||
| Rojdûrk | 152.097.701 km (1,0167103335 PA) | ||
|---|---|---|---|
| Rojnêzk | 1.432 mîlyae km (0,9832898912 PA) | ||
| Hevrêzbûn bi erdê re | - roj | ||
| Taybetmendiya fizîkê | |||
| Nîveşkêla ekwatorê | 120'536 km km | ||
| Nîveşkêla cemseran | 108'752 km | ||
Saturn şeşemîn gerstêrka ji Rojê ye û piştî Jupiterê di Sîstema Rojê de gerstêrka herî mezin e. Ew dêweke gazê ye ku bi tîrêjê navînî bi qasî neh û nîv qatê dinê ye.[1][2] Ew bi tenê ji 1/8an tîrbûna navînî ya Erdê heye; lê belê, bi qebareya xwe ya mezintir, Saturn ji 95 qatan jê mezintir e.[3][4][5]
Hundirê Saturn bi îhtîmaleke mezin ji navika hesin-nîkel û kevir (silicon û pêkhateyên oksîjenê) pêk tê. Naveroka wê bi qatek kûr a hîdrojena metalîk, qatek navîn a hîdrojena şil û helyûmê şil, û di dawiyê de, tebeqeyek derveyî ya gazê ve hatî dorpêç kirin. Saturn ji ber krîstalên amonyak ên di atmosfera jorîn a wê de bi rengê zer-zêr heye. Tê texmîn kirin ku herikîna elektrîkê di nav tebeqeya hîdrojenê ya metalîk de dibe sedema qada magnetîkî ya gerstêrkê ya Saturn, ku ji ya Dinyayê qelstir e, lê ji ber mezinahiya Saturn a mezin 580 qat ji Erdê wêrekek magnetîkî heye. Hêza qada magnetîkî ya Saturn li dora yek ji bîstemîn ya Jupiter e. Atmosfera derve bi gelemperî nerm e û berevajî wê kêm e, her çend taybetmendiyên umr-dirêj dikarin xuya bibin. Leza bayê li ser Saturn dikare bigihîje 1,800 km/h (1,100 mph; 500 m/s), ji ya Jupiterê zêdetir lê ne bi qasî ya Neptûnê ye.[6]
Taybetmendiya herî berbiçav a gerstêrkê pergala wê ya zengilê ye, ku bi giranî ji perçeyên qeşayê pêk tê, bi rêjeyek piçûktir ji bermahiyên kevirî û tozê. Bi kêmanî 83 heyv[7] têne zanîn ku li dora Saturn dizivirin, ji wan 53 bi fermî bi nav in; ev bi sedan heyvên ya di zengilên wê de nahundirîne. Tîtan, heyva herî mezin a Saturn û duyemîn mezintirîn di Sîstema Rojê de, ji gerstêrka Mars mezintir e, her çend kêmtir girse be jî, û di Sîstema Rojê de yekane heyv e ku xwediyê atmosferek girîng e.[8]
Çavkanî[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]
- ^ Brainerd, Jerome James (24 çiriya paşîn 2004). "Characteristics of Saturn". The Astrophysics Spectator. Ji orîjînalê di 1 çiriya pêşîn 2011 de hat arşîvkirin. Roja gihiştinê 5 tîrmeh 2010.
- ^ "General Information About Saturn". Scienceray. 28 tîrmeh 2011. Ji orîjînalê di 7 çiriya pêşîn 2011 de hat arşîvkirin. Roja gihiştinê 17 tebax 2011.
- ^ Brainerd, Jerome James (6 çiriya pêşîn 2004). "Solar System Planets Compared to Earth". The Astrophysics Spectator. Ji orîjînalê di 1 çiriya pêşîn 2011 de hat arşîvkirin. Roja gihiştinê 5 tîrmeh 2010.
- ^ Dunbar, Brian (29 çiriya paşîn 2007). "NASA – Saturn". NASA. Ji orîjînalê di 29 îlon 2011 de hat arşîvkirin. Roja gihiştinê 21 tîrmeh 2011.
- ^ Xeletiya çavkanî: Invalid
<ref>tag; no text was provided for refs namedMass ref 3 - ^ "The Planets ('Giants')". Science Channel. 8 hezîran 2004.
- ^ Ashton, Edward; Gladman, Brett; Beaudoin, Matthew; Alexandersen, Mike; Petit, Jean-Marc (gulan 2022). "Discovery of the Closest Saturnian Irregular Moon, S/2019 S 1, and Implications for the Direct/Retrograde Satellite Ratio". The Astronomical Journal. 3 (5): 5. Bibcode:2022PSJ.....3..107A. doi:10.3847/PSJ/ac64a2. S2CID 248771843. 107.
{{cite journal}}: CS1 maint: unflagged free DOI (lînk) - ^ Munsell, Kirk (6 nîsan 2005). "The Story of Saturn". NASA Jet Propulsion Laboratory; California Institute of Technology. Ji orîjînalê di 16 tebax 2008 de hat arşîvkirin. Roja gihiştinê 7 tîrmeh 2007.