Çavkaniya Serhedî (devok) bibîne

{{Agahîdank ziman
| nav                = Devoka Serhedê, serhedî
| navê xwemalî       = [[Kurmancî]]
| renga malbat       = Hind û Ewropî
| dewlet             = [[Tirkiye]]<br>[[Îran]]<br>[[Ermenistan]]<br>[[Gurcistan]]<br>[[Rûsya]]
| herêm              = [[Serhed]]
| nexşe              = 
| firehiya nexşe     = 
| binnexşe           = 
| zimanê zikmakî     = −
| malbat1            = [[Hind û Ewropî|Zimanên hind û ewropî]]
| malbat2            = [[Zimanên hind û îranî]]
| malbat3            = [[Zimanên îranî]]
| malbat4            = [[Zimanên îranî#Zimanên îranî yên rojava|Zimanên îranî yên rojava]]
| malbat5            = [[Zimanên îranî yên bakur-rojava]]
| malbat6            = [[Kurdî]]
| malbat7            = [[Kurmancî]]
| malbat8            = [[Botî]]
| netewe             = 
| kêmnetewe          = 
| ajans              = 
| iso1               = 
| iso2               = 
| iso3               = 
| agahdarî           = 
}}
'''Devoka Serhedê''', '''serhedî''', an [[diyalekt]]al '''serhedkî''' yek ji devokên [[kurmancî]] yên ji tîpa devokan a [[botanî]] ([[botî]]) ye. Ev devok ji aliyê kurdên li herêma [[Serhed]]ê û [[kurdên rewanê]] têye axaftin û di cografiya devokên kurmancî pir nêzîkê [[devoka navendî]] ya ku derdora [[Amed]]ê tê axavtin û [[qerejdaxî]] ye.

== Agahiyên gelemperî ==
Li Serhedê hemû reng û dengên Kurdistanê li rastê hev hatine. Eşîrên kurdan ji hemû herêm û deveran Kurdistanê hatine li vê derê bicîhbûne. Ji [[Hêrkî|Hêrikan]] (ji [[Behdînan]], niha li [[Xinûs]]ê dijîn) heta [[Berazî|Berazan]] (ji [[Riha]] û [[Kobanê]], niha li [[Dutax]]ê û [[Qereyazî|Qereyaziyê]] dijîn) û [[Motikan]] (ji [[Bedlîs]]ê, niha gelek deverên Serhedê dijîn) li vê herêmê li hev qelibîne û di aliyê ziman de encama vê de devokeke cihêreng hatiye hole.

== Veguheriyên dengî ==
Devoka Serhedê bi [[aksan]] û ferhengoka xwe ve xwedî çend xwemaliyên balkêş e. Yek ji vanan, ya ku mirov bikari be tengî di [[kontekst]]a diyalektojiyê de wek [[îzoglos]]a vê devokê binav bike, dengê -v- ê ku di navbera du dengdaran de ye. Di devokên kurmancî yên din de ev deng di vê derewayê de heliya ye û bûye -b-. Mînak: di'''b'''êjim, di'''b'''înim hwd., devoka Serhedê de: di'''v'''êjim, di'''v'''înim.
Dîsa [[dîftong]]a xw'yê di devoka serhedî de bi tevayî nebe jî dihele ser dengê x. Herwiha cînavka [[refleksîv]] '''xwe''' wek '''xu''' tê bilevkirin.

== Zayend ==
Sedema wê çibe jî zayenda navdêrî di devoka serhedê de kêm e, heya li hin deveran qet tune ye. Mînakî di vê devokeyê de cînavkên ezafeyî ji bo zayendên nêr û mê tenê '''wî''' ye. '''Wê''', cinavka zayenda mê nayê bikaranîn. Dîsa cînavkên nîşankerî '''vî''', ji bo zayenda nêr, û '''vê''', ji bo zayenda mê, di bûyerên awarteyî de tên bikaranîn.

== Jimara rêzimanî ==
{{Beşa vala|tarîx=gulan 2024}}

== Ferhengok ==
Sercînavkên kesî yên kesa yekem '''ez''' di bûyera rêk ya bêtewinî de wek '''e''' (e terim = ez diçim, belê ''ezê herim'') tê kurtkirin, çewtê de jî '''min''' wek '''mi''' (mi xar = min xwar, belê ''ya min e''). Bi rastî cûdayiyên giring di navbera devoka Serhedê û devokên kurmancî yên din de zêdeyî ferhengokî ne. Xeynî peyvên jêgirtî ji [[ermenî]], [[tirkî]] û ji zaravayên kurdî yên din ([[kirmanckî]]) serhedkî gelekî xwemaliyên ferhengî jî êwirine.

{| class="wikitable"
|-
! Devoka Serhedê !! Kurmanciya nûjen
|-
| qisekirin || axaftin, peyivîn
|-
| xêjtir || xeynî
|-
| fenanî || wek
|-
| gi || hemû
|-
| sanim! || nizanim!
|-
| rind || baş
|-
| çek || cil
|-
| cil || kîlîm
|-
| çerr || çawa
|-
| sol || pêlav
|}

== Bandora tirkî ==
Di nava devokên kurmancî yên bakur de, ev devoka pêyê devokên rojavayî yên ku li rojavayê [[Bakurê Kurdistanê]] tên axavtin, herî zêde di bin bandora zimanê tirkî de maye. Bandora tirkî ya li ser vê devoka kurdî, dikare li du kategoriyan bê cudakirin.

Yekem tesîra kevin ya ji [[osmanî]] û [[tirkomanî]] ([[azerî]]). Ji zimanê osmanî û tirkomanî hin peyv ketine devoka serhedê û mirov ji vanan re dikare rasterast "jêgirtî" bibêje, ji ber ku ev di ferhengoka devokî de kok dane û ketine wêjeya devkî, kilamên dengbêjî û stran û çîrokên kurdî. Piraniya wan navdar in, lêker û rengdar kêm hatine girtin: bi mînakî ''gozel'' (< ji tirkî: güzel), ''orte'' (< orta), ''sax'' (< sağ), ''anor'' (bi rêya tirkî: onur < ji latînî: honor), ''sobe'' (bi rêya tirkî: soba < ji almaniya navîn "stuba") hwd...

Kategoriya duyem ya balkêş e. Di van salan davîn de xeynî ji peyvên teknolojîk, ên bi xwe etîmolojîkî ne tirkî ne, belê bi rêya tirkî ketine kurdî (mînak televizyon di tirkî de ji fransî ''télévision'' hatiye girtin), gelek lêker û rengdar ji tirkî ketine ferhengoka vê devoke. Sedema vê fenomen a bandora [[enflasiyoner]] di pirewateyiya hin peyvan ên di vê devoke de ne. Mînak peyva ''rind'' di devoka serhedê de heye xwedî deh wateya ye. Çend wateyên peyva rind: baş, xweş, bedew, sax, pak hwd.. Hinek ji wanan bi jêgirtiyên ji tirkî ve hatine guherandin. Cîhe rindbûnê (mînakî filitandina ji nexweşîyekî) de ''îyleşbûn''. Girtin (hildan, girtin, dadan hwd.) jî yek ji van pêyvên pirewateyî ye. Hin wateye wê, mînakî "girtin" bi jêgirtiyeke ji tirkî ve, ''kapat-'', kapatkirin kapatmîşkirin hatiye guherandin. Hemû pêyvên ji tirkî di vê devoka kurdî de bi paşgireke taybet, bi -''mîş'' ve têne qedandin.

== Çavkanî ==
* {{Jêder-kovar |paşnav=Soane |pêşnav=E. B. |lînka-nivîskar=Ely Bannister Soane |tarîx=1909 |sernav=Notes on a Kurdish Dialect, the Shadi Branch of Kermanji |url=https://www.jstor.org/stable/25189600 |kovar=Journal of the Royal Asiatic Society of Great Britain and Ireland |ziman=en |rr=895–921 |issn=0035-869X }}

{{Zimanê kurdî}}
{{Kontrola otorîteyê}}

[[Kategorî:Devokên kurmancî]]
[[Kategorî:Xinûs]]