Çavkaniya Gur bibîne

{{Wergerîne|en|bijartî=1}}{{Rêzimana xelet|tarîx=gulan 2024}}{{Taxobox
| name=Gurê boz
| fossil_range={{Geological range|0.7|0}}<small>Dema [[pleyîstosen]] a navîn heta niha</small>
| status=LC
| status_system=iucn3.1
| trend=stable
| status_ref= <ref>"iucn"</ref>
| image=Canis lupus 265b.jpg
| image_caption=Gurê boz (''Canis lupus'')
| regnum=[[Animal]]ia
| phylum=[[Chordata]]
| classis=Mammalia
| ordo=[[Carnivora]]
| familia=[[Canidae]]
| subfamilia=[[Caninae]]
| tribus=Canini
| genus=''[[Canis]]''
| species='''''C. lupus'''''
| binomial=''Canis lupus''
| subdivision_ranks = [[Binecure]]
| subdivision = 39 binecure hene
| range_map=Gray Wolf Distribution.gif
| range_map_caption=Berbelaviya gurê boz (''Canis lupus''):<br> bi rengê kesk, îro; bi rengê sor, berê.
| binomial_authority = [[Carl Linnaeus|Linnaeus]], [[10th edition of Systema Naturae|1758]] <ref>{{Jêder-kitêb |paşnav=Linnæus |pêşnav=Carl |sernav=Systema naturæ per regna tria naturæ, secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis. Tomus I |sal=1758 |weşanger=Laurentius Salvius |cih=Holmiæ (Stockholm) |rr=39–40 |url=http://www.biodiversitylibrary.org/item/80764#page/49/mode/1up |çap=10 |roja-gihiştinê=23 çiriya paşîn 2012 |ziman=la }}</ref>
}}
'''Gur''' an '''gurg''' an jî '''gurê boz''' (''Canis lupus''), [[cure]]yekî di famîleya [[kûçik]]an (''[[Canidae]]'') de ye.

Gur, ajalekî goştxwar e û herî zêde li [[Asya]], [[Ewropa]] û [[Amerîkaya Bakur]] dijî. Heta niha zêdetirî sih cûreyên ''Canis lupus'' hatine nas hatine ditîn. Gur, wekî ku bi gelemperî tê fam kirin, ji wan cûreyên kovî pêk tê. Gur endamê herî mezin ê mayî yê ''Canidae'' ye, Giraniya Gur a nêr bi qasî 40 kîlo û gur a mê bi qasî 37 kîlo ye. Gewdeyên guran 105–160 satîmêtro dirêj û 80–85 santîmêtro bilind e. Gur di heman demê de bi guh û rûyê xwe yê kêmtir tûj, her weha sîngek kurttir û dûvikek dirêjtir ji celebên din ên Canis tê veqetandin. Lêbelê, gur pir nêz bi celebên Canis-ên piçûktir, wek coyote û çakil ve girêdayî ye. Gur dikarin bi wan re hibrîdên berdar hilberînin. Pirçê gur bi gelemperî gewr, spî, qehweyî, an reş e, her çend dibe ku gurên li herêma arktîk hema hema hemî spî bin.

Gur axa xwe diparêzin û diparêzin. Pevçûnên di navbera gur de yek ji sedemên bingehîn ê mirina gur e. Gur bi gelemperî çim heywanên mezin dixwin. Gur jî heywanên piçûktir, ajalên çandiniyê, ajalên mirî û gilêşê mirovan dixwin. Bi îstatîstîkî ve, nêçîr gur pir serfiraz in dema ku gur bi cot an bi tenê ne. Komên mezin ên gur di nêçîrê de kêmtir serketî ne. Patojen û parazît dikarin gur, bi taybetî jî harî, nexweşî bikin.

Li seranserê Nîvkada Bakur nifûsa gurên cîhanê 200,000 heya 250,000 tête hesibandin. Cûre ji hêla [[Lîsteya Sor a IUCN|Yekîtiya Navneteweyî ya Parastina Xwezayê]] ({{ziman-en|International Union for Conservation of Nature}}; IUCN) ve wekî [[Kêmtirîn Metirsî]] tê hesibandin. Gur xwediyê dîrokeke dirêj a danûstendinên bi mirovan re ye, ji ber êrişên xwe yên li ser ajalvaniyê di piraniya civakên şivantiyê de hate şermezarkirin û nêçîr kirin. Berevajî vê yekê, gur, di hin civakên çandinî û nêçîrvan de tê rêz kirin. Gelek civakên mirovî ji gur ditirsin. Bi gelemperî, gur tenê dema ku ji êşa [[harî]] êş dikişînin êrîş dikin. Êrîşên li ser mirov kêm in, ji ber ku guran kêm in, û dûr dijîn ji gelê. Gur ji ber ezmûnên xwe yên bi nêçîrvan, cotkar û şivanan re tirsa mirovan pêş xistine.

== Belavbûn û jîngeh ==
Bi pirranî li bakurê [[Amerîka]], [[Ewropa]] û [[Asya]]yê dijîn. Li cihên darî, hezekî û asê dijîn.

== Şayes ==
Gur hinekê ji kûçîk mezintir e. Bi roj xwe vedişêre û bi şevî derdikeve nêçîrê. Bi zivistanan û dema pirr birçî dibin wekî kom derdikevin nêçîrê. Bi qasî 15-20 salan dijîn. Bi qasî 35-90 kg giraniya wan hene û ji 50 cm heya 120 cm dirêj in.
Li şikeftên kûr û asê yan jî di qulên de li bin erdê radikevin.

== Reftar ==
Di nava guran de têkiliyên taybet hene. [[Mê]] û [[nêr]] heya dawiya temenê xwe bi hev re dijîn û hevûdu diparêzin. Lê di nava komê de hevgirtin nîne.

=== Zûrînî ===
[[Wêne:Howlsnow.jpg|thumb|çep|150px|Gurekî dizûrîne]]
{{Deng|filename=Wolf howls.ogg|left|title=Zûrîna guran|format=[[Ogg]]}}
{{Deng|filename=rallying.ogg|left|title=Girî an banga kombûnê|format=[[Ogg]]}}
Gur bi [[zûrîn]]a xwe tên nasîn. 6 cureyên zûrîna gur hene. Her yek ji wan tê wateyekê. Gur bi mîza xwe tixûbên nêçîra xwe kivşe dikin. Dema gureke biyan kete tixûbekê hemî bi hev re gef lê dikin.

=== Pirbûn ===
Pirranî di meha gulanê de dizên. Di yek zayînekê de 3-6 çêlik dibe. Bi canîmayîna guran 64 roj didome. Piştî zayînê mangur bi qasî 3-4 hefteyan çêlikên xwe dimêjîne û paşê bi verêşa xwe xwedîdike. Di verêşa mangurê de, xwarinên nîvcûtî hene.

=== Parêzî ===
Gur [[goştxwer]]e ku xwarina wî ji: [[mih]], [[pezkovî]], [[bizina kovî]], [[asik]],[[gakoviyê sor]], [[gakoviyê mûs]], gakoviyê dûvikspî, [[berazê kovî]], [[gayê misk]], karîbo, [[beran]], [[berxê Dal]], [[gayê bejî]], [[xezal]], [[gakoviyê misk]], [[gayê bîsonê Amerîkayê]], [[gakoviyê qantir]] û hinek [[cure]]yên din çêdibin, lê gur dikanê [[guhandar]]ên din bixwe wekî: [[rovî]], [[kûz]], [[kurebeşk]], [[sihorê erdê]], [[mişk]], [[hamestir]], [[marmût]], [[mişkê zevî]], [[kerguh]] û kojerên din. Gur carinan [[mîravî]] û hêkên wê jî dixwe. Çaxê ku xwarinên gur hindik û tewrende bin, [[qirtîş]], [[mar]], [[beq]], [[beqê celbê]] û m[[êş û mûr]] dixwe.<ref>{{Harvnb|Mech|Boitani|2003|p=107}}</ref>Lê hin caran [[zebeş]] û [[tirîreşk]]an jî dixwin. Gur dema têr dixwin, goştê mayî di bin axê de vedişêrin.
{{Paqij|left}}

== Têkiliyan bi mirovan re ==
Gurên xurt û wêrek pêşengiyê dikin. Êrîşî mirovan jî dikin. Di nêçîrê de gura ku birîndar dibe dibe xwarina yên din. Gur pirranî bi destê sibeyê re êrîş dibe ser pez. Gelek mirov ji guran hez nakin, lewre ziyanê dide. Li hin deveran nêçîrvaniya guran jî dikin. Ji postê gur lepik, dahol û hwd çêdikin.

== Çavkanî ==
{{Çavkanî}}

== Girêdanên derve ==
{{Wîkîcure-b|Canis lupus}}
{{Commons-biçûk|Canis lupus}}
{{Wîkîferheng-biçûk|gur}}
* [http://www.californiawolfcenter.org/ California Wolf Center]
* [http://www.wolf.org/ The International Wolf Center]
* [http://www.canids.org/wolfsg.htm The IUCN Wolf Specialist Group] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110104120729/http://www.canids.org/wolfsg.htm |date=2011-01-04 }}
* [http://ukwct.org.uk/ UK Wolf Conservation Trust]
* Watch [http://www.nfb.ca/film/Death_of_a_Legend/ ''Death of a Legend''] and [http://www.nfb.ca/film/cry_of_the_wild/ ''Cry of the Wild''] by [[Bill Mason]]

{{Goştxwer}}
{{Kûçikan}}
{{Kontrola otorîteyê}}

[[Kategorî:Canewerên ku di sala 1758an hatine saloxandin]]
[[Kategorî:Faunaya Afrîkayê]]
[[Kategorî:Faunaya Amerîkaya Bakur]]
[[Kategorî:Faunaya Asyayê]]
[[Kategorî:Faunaya Ewropayê]]
[[Kategorî:Faunaya Kurdistanê]]
[[Kategorî:Gur| ]]
[[Kategorî:Kûçik]]